ចេតនាលើកកំលាំងចិត្តកំរិតមធ្យម និងកំរិតខ្ពស់

នៅត្រឹមកំរិតមធ្យម យើងធ្វើការវិភាគកាន់តែជ្រៅជាងនេះទៀត បើទោះបីជាយើងមានកំណើតដ៏ប្រសើរស្អីនោះហើយក្តី ឬសូម្បីតែមានជីវិតជាមនុស្សដ៏ថ្លៃថ្លានេះយ៉ាងណាហើយក្តី បើនិយាយឪ្យសាមញ្ញទៅ គឺមិនមែនជាភាពបីតិទេ ដែលត្រូវបន្តកើតមានឡើងបែបនោះ។ ពោលជីវិតគឺនៅតែបន្តទៅមុខរហូត ធម្មជាតិពិតរបស់ជីវិតគឺម្តងចុះម្តងឡើងជាធម្មតា ដោយគ្មានភាពប្រាកដទេថា យើងនឹងមានអារម្មណ៍បែបណានៅខណៈពេលបន្ទាប់។ យើងអាចសប្បាយចិត្តនៅក្នុងខណៈពេលឥឡូវនេះ ប៉ុន្តែនៅក្នុងខណៈពេលបន្ទាប់ តែមួយប៉ព្រិចភ្នែកប៉ុណ្ណោះ យើងបែរជាមិនសប្បាយ ប្រែទៅជាសោកសៅ ឬអាចទៅជាបាក់ទឹកចិត្តផងក៏ថាបាន។ រឿងតូចបំផុតអាចធ្វើឪ្យយើងមិនសប្បាយចិត្ត ហើយពិតណាស់យើងមានបញ្ហាមិនឈប់ ដែលនៅក្នុងជីវិតនីមួយៗយើងត្រូវឆ្លងកាត់កំណើត កើតជាកូនក្មេងជាថ្មីម្តងទៀត បើសរុបទៅ គឺគ្មានការគ្រប់គ្រងលើតួនាទីមុខងារនៃខ្លួនប្រាណរបស់យើងបានទេ។ យើងត្រូវចាប់ផ្តើមរៀននិយាយ រៀនដើរ គឺត្រូវឆ្លងកាត់រឿងទាំងអស់នេះសាជាថ្មីម្តងទៀត វាគឺពិតជាគួរឪ្យធុញធ្រានខ្លាំងណាស់។ យើងត្រូវតែទៅរៀននៅសាលារៀន សំនួរសួរថា៖ តើនរណាចង់ធ្វើរឿននេះម្តងទៀត! យើងចាំបាច់ត្រូវតែស្វែងរកដៃគូជីវិត និងរកការងារធ្វើ ហើយជាថ្មីម្តងទៀតត្រូវប្រឈមមុខនឹងចាស់ជរាព្យាធិ និងមរណៈ ប្រការទាំងអស់នេះមិនមែនកើតឡើងតែចំពោះខ្លួនយើងម្នាក់ទេ តែវាក៏កើតឡើងចំពោះមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់យើងផងដែរ។ 

សូម្បីតែមានជីវិតជាមនុស្សដ៏ថ្លៃថ្លានេះយ៉ាងណាក្តី ក៏នៅតែមានប្រការមិនបីតិជាច្រើនទៀតដែរ ហើយបញ្ហាផ្លូវចិត្តរបស់យើងក៏នៅតែមាន។ ពោលគឺយើងខឹងក្រោធ អន់ចិត្ត និងមានក្តីលោភលន់ជាដើម។ យើងមានចិត្តជាឧបាទាន (មានចិត្តជាប់ជំពាក់ខ្លាំង) ចំពោះមនុស្ស និងចំពោះវត្ថុផ្សេងៗ។ យើងមានភាពអវិជ្ជាចំពោះកម្ម និងផល និងចំពោះសភាវៈពិត ហេតុដូច្នេះហើយ បានជាយើងប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើឆ្កួនលីលាឥតហេតុផល ឧបមាដូចជាការគិតថា៖ ទង្វើ និងពាក្យសំដីដែលយើងធ្វើ និងនិយាយ នឹងគ្មានផលប៉ះពាល់ដល់អ្នកដ៏ទៃឡើយជាដើម។ ជារឿយៗ យើងប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើអ្វីមួយ ធ្វើហាក់បីដូចជាមនុស្សគេឯទៀតមិនមានអត្ថិភាព ឬមិនមានអារម្មណ៍អីចឹង (មិនកើតមាន បើនិយាយភាសាសាមញ្ញ គឺធ្វើដូចជាគេហ្នឹងមិនមែនជាមនុស្សអីចឹង)។ ប្រការនោះគឺជាភាពអវិជ្ជាទាំងស្រុង មែនអត់?

រាល់បញ្ហាទាំងអស់នៅតែកើតមានបន្ត ហើយយើងនឹងសោយនូវសេចក្តីសុខ និងទុក្ខនេះនៅរាល់ការចាប់កំណើតឡើងវិញជាកុសលណាមួយមិនខាន។ ពេលវេលាដែលប្រែប្រួលពីការមានកំណើតជាកុសល (ល្អ) ទៅជាអកុសល (មិនល្អ) នឹងកើតមាននៅពេលណាមួយ វានឹងបន្តកើតឡើងបែបនេះរហូតមិនដាច់។ នេះហើយគឺជាអ្វីដែលយើងបានលើកឡើងពីមុន ស្តីអំពី «អត្ថិភាព ឬការចាប់កំណើតឡើងវិញ មិនឈប់មិនឈរ វិលកើតវិលស្លាប់ មិនអាចគ្រប់គ្រងបាន» ជាភាសាសំស្រ្តឹតគឺ «វាលវដ្តសង្សារ» (samsara)។

នៅត្រឹមកំរិតមធ្យម គោលដៅដែលយើងប្រាថ្នាចង់សម្រេចបានគឺការរួចរំដោះចេញពីរឿងរ៉ាងអស់ទាំងនេះ។ បវត្តកចិត្តរបស់យើង (មនោដែលនៅតែបន្តកើតមានបើទោះបីយើងស្លាប់ទៅហើយក្តី mental continuum) គឺគ្មានចំណុចចាប់ផ្តើម ហើយក៏គ្មានទីបញ្ចប់ដែរ យើងមិនចង់ស្ថិននៅក្នុងសង្សារវដ្តដែលទំនងដូចជាគ្មានទីបញ្ចប់ និងមិនអាចគ្រប់គ្រងបាននេះតទៅទៀតទេ។ ពេលណាយើងប្រើពាក្យថា «ទំនងដូចជាគ្មានទីបញ្ចប់» ពោលគឺវាមានន័យថា វាបន្តកើតមានឡើងរហូតមិនឈប់ ប្រសិនបើយើងមិនធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដើម្បីបញ្ឈប់វាទេនោះ។ យើងត្រូវតែបញ្ឈប់វា និងត្រូវតែទទួលបាននូវការបញ្ឈប់ពិតនៃសង្សារវដ្ត សំនួរសួរថា៖ ហេតុអ្វី? ចម្លើយគឺ៖ ដោយសារយើងប្រាថ្នាចង់បញ្ឈប់នូវរាល់សេចក្តីទុក្ខ។ បើទោះបីជាបញ្ហាដែលកើងឡើងនោះ មិនមែនជាបញ្ហាដ៏អាក្រក់យ៉ាងណាក្តី តែយើងនៅតែចង់បញ្ឈប់នូវបញ្ហាដែលមានលក្ខណៈស៊ីជម្រៅជាងនេះទៅទៀត។ នេះគឺជាមូលហេតុនៅពីក្រោយនៃសេចក្តីប្រាថ្នាឈានទៅសម្រេចបាននូវការរួចរំដោះ ការត្រាស់ដឹង។ 

នៅក្នុងភាសាសំស្រ្តឹត ពាក្យថារួចរំដោះគឺត្រូវបានគេហៅថា «និព្វាន nirvana» ហើយអារម្មណ៍ ឬចេតសិកដែលជាអ្នកជំរុញយើងឪ្យទៅសម្រេចបាននូវប្រការនេះ ជាទូទៅគឺត្រូវបានគេហៅថា «ការលះបង់»។ នេះមិនមែនជាការបកប្រែដ៏ល្អបំផុតមួយទេ ប៉ុន្តែបើនិយាយឪ្យសាមញ្ញទៅគឺវាសំដៅទៅរក ការប្តេជ្ញាចិត្តយ៉ាងមុតមាំដើម្បីឪ្យខ្លួនរួចរំដោះចាកផុតទុក្ខ។ ដោយមានការលះបង់ យើងសម្រេចចិត្តទទួលស្គាល់ថា យើងមានការឆ្អែតឆ្អន់គ្រប់គ្រាន់នឹងសេចក្តីទុក្ខនេះហើយ យើងឆ្អែតឆ្អន់នឹងវាហើយ បើនិយាយឪ្យកាន់តែជ្រៅជាងនេះទៅទៀតនោះគឺថា យើងពិតជាមានការធុញធ្រាន់នឹងវាខ្លាំងណាស់ ពោលគឺវាគ្រប់គ្រាន់ហើយ៖ យើងចង់មានសេរីភាព។ 

យើងយល់ឃើញថា ដើម្បីឪ្យខ្លួនរួចរំដោះមានសេរីភាពបាន យើងចាំបាច់ត្រូវតែកម្ចាត់បង់នូវបុព្វហេតុនៃបញ្ហា និងនៃសេចក្តីទុក្ខរបស់យើងចោលឪ្យអស់ជាមុនសិន។ យើងមានឆន្ទះមុតមាំ មិនត្រឹមតែធ្វើការលះបង់នូវសេចក្តីទុក្ខរបស់យើងប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងមានឆន្ទៈកម្ចាត់បង់នូវមូលហេតុរបស់វាផងដែរ។ នៅទីនេះយើងមិនមែននិយាយអំពីការលះបង់មិនហូបការ៉ែម និងសូកូឡា ឬការលះបង់មិនទទួលទានអ្វីមួយស្រដៀងគ្នានេះទេ ប្រការទាំងអស់នេះគឺជាការយល់ដឹងមិនស៊ីជម្រៅចំពោះពាក្យថា ការលះបង់នេះទេ។ តែអ្វីដែលយើងតាំងចិត្តមុតមាំដើម្បីបដិបត្តិនោះគឺដើម្បីរំដោះខ្លួនឯងឪ្យរួចផុតពី ទោសៈ (ខឹងក្រោធ) លោភៈ (លោភលន់) និងឪ្យរួចផុតពីចិត្តឧបាទានចំពោះរឿងផ្សេងៗ។ ចំពោះករណីនៃស្ករសូកូឡាវិញ យើងចាំបាច់ត្រូវតែលះបង់ ឬកម្ចាត់បង់នូវការជាប់ជំពាក់ (ឧបាទាន) ចំពោះការយល់ច្រឡំថាវាមានគុណភាពល្អ។ ឧបមាថា៖ យើងគិតថា «ស្ករសូកូឡានេះគឺជាអាហារដ៏អស្ចារ្យ និងមហាសែនឆ្ងាញ់នៅលើលោក វានឹងធ្វើឪ្យខ្ញុំសប្បាយចិត្ត និងសប្បាយរកទីបញ្ចប់គ្មាន!» ប្រសិនបើស្ករសូកូឡាពិតជាមានសមត្ថភាពបែបនេះមែននោះ ម្លេះយើងកាន់តែញាំ យើងកាន់តែសប្បាយ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ មិនថាយើងជាមនុស្សមានការងប់ង៉ុលនឹងស្ករសូកូឡាប៉ុណ្ណាទេ បើយើងញាំកាន់តែច្រើន មិនយូរមិនឆាប់ យើងនឹងឆ្អែតឆ្អន់នឹងវា ហើយមិនចង់បរិភោគវាម្តងទៀតឡើយ មែនអត់?

ប្រការនេះគឺមានលក្ខណៈស៊ីជម្រៅ និងមានការពិបាកខ្លាំងណាស់ គឺទាមទារឪ្យយើងមានភាពស្មោះត្រង់ចំពោះក្តីប្រាថ្នារបស់យើង ដើម្បីធ្វើការលះបង់នូវរាល់ចិត្តឧបាទាន (ជាប់ជំពាក់) ទោសៈ (ក្រោធខឹង) របស់យើងជាដើម។ យើងមិនគួរចាត់ទុកវាថាជារឿងកំប៉ិកកំប៉ុកមិនបានការ ដូចជារឿងកំប្លែង ស្តីអំពីបុរសម្នាក់បោកក្បាលរបស់គេទៅនឹងជញ្ជាំង ហើយគេមិនហ៊ានឈប់ទេ ដោយសារគេមិនដឹងថាតើស្ថានភាពនឹងកាន់តែអាក្រក់ជាងនេះឬ បើគេឈប់ធ្វើដូច្នេះ។ នេះគឺជាអ្វីដែលជាទម្លាប់សម្រាប់យើងទៅហើយ ដូច្នេះយើងនៅតែបន្តការបោកក្បាលរបស់យើងទៅនឹងជញ្ជាំងបន្តទៀត។ ពិតណាស់នេះគឺជាឧទាហរណ៍ ដែលមានលក្ខណៈជ្រុលនិយមមួយ។ ឧទាហរណ៍ដ៏សាមញ្ញទូទៅមូយទៀត គឺអាចជាការស្ថិតនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជីវិតជាគូដែលមានភាពមិនចុះសម្រុងនឹងគ្នា ជាមួយនរណាម្នាក់ តែយើងនៅមានការស្ទាក់ស្ទើរមិនចង់បែកពីគេទេ ដោយសារតែយើងភ័យខ្លាចចំពោះភាពឯកោ ជាលទ្ធផលយើងនៅតែបន្តរស់នៅក្នុងទំនាក់ទំនងជីវិតជាគូ ដែលមិនចុះសម្រុងគ្នានេះបន្តទៅមុខទៀត និងក្លាយជាមនុស្សដែលមានទុក្ខវេទនារហូត។ 

ប្រការនេះគឺទូទៅទៅហើយ មែនអត់? យើងមិនចង់និយាយពាក្យសំដីពិតណាមួយទៅកាន់នរណាម្នាក់ទេ ក្រែងល៎គេបោះបង់យើងចោល។ នៅទីនេះយើងមិនមែនកំពុងតែនិយាយអំពីបទពិសោធន៍ចម្លែកអ្វីមួយទេ តែគ្រាន់តែនិយាយអំពីរឿងរ៉ាវមួយចំនួនខ្លះដែលយើងទាំងអស់គ្នាជួបប្រទះគ្រប់ពេលទាំងអស់នៅក្នុងជីវិត។ 

ដើម្បីឈានទៅសម្រេចបាននូវគោលដៅនៃការរួចរំដោះ ហើយនិងការត្រាស់ដឹងនៅទីបំផុតបាន ធុរៈបឋមដែលយើងចាំបាច់ត្រូវដឹងគឺថា ត្រូវមានជំនឿចិត្តថាអាចធ្វើបាន និងត្រូវដឹងអំពីវិធីសាស្រ្តដើម្បីសម្រេចវាបាន។ ប្រធានបទទាំងអស់នេះគឺស្មុគស្មាញណាស់ ពីព្រោះថាវាមានការពិបាកដើម្បីធ្វើការបង្ហាញឪ្យគេឃើញជាក់ស្តែងថា គោលដៅទាំងអស់នោះគឺអាចសម្រេចបានមែន ចំពោះរូបយើងគ្រប់គ្នាតែមានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ដែលរំលងចំណុចនេះចោល។ ការមិននិយាយ ឬការរំលងចំណុចនេះគឺជាកំហុសធំណាស់ ពីព្រោះថាបើសិនយើងមិនជឿជាក់ថា យើងអាចសម្រេចគោលដៅទាំងអស់នោះបានទេ ហេតុអ្វីយើងចាំបាច់ខំព្យាយាមបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកគោលដៅនោះដើម្បីអ្វី? បើពុំដូច្នោះទេ យើងគ្រាន់តែចំណាយពេលវេលាអង្គុយលែងហ្គេមទៅ ហើយនៅទីបំផុតយើងនឹងឈានដល់ចំណុចមួយដែលយើងអាចនឹងនិយាយថា វាជ្រុលពេកណាស់ ហើយបោះបង់វាចោលទៅបានហើយ។ 

យើងត្រូវតែធ្វើការពិនិត្យសង្កេតឪ្យបានស៊ីជម្រៅចំពោះប្រធានបទស្តីអំពីធម្មជាតិជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ (ពពួកចេតសិកដែលញាំងការរួចរំដោះ និងការត្រាស់ដឹងឪ្យកើតឡើងបាន) ពោលវាគឺជាភាពបរិសុទ្ធពេញបរិបូរណ៍នៃចិត្តជាដើម។ សំនួរសួរថា៖ តើកិលេស (ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មងនានា) និង សេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ (មោហៈ) ពួកវាគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃចិត្តរបស់យើងមែនទេ? ចម្លើយគឺ៖ ប្រសិនបើវាគឺជាការពិតមែននោះ នុ៎ះមានន័យថាពួកវាច្បាស់ជាស្ថិតនៅក្នុងចិត្តរបស់យើងគ្រប់វិនាទីទាំងអស់មិនខាន។ តែប្រសិនបើវាមិនមែនជាការពិតវិញ នោះមានន័យថា ពួកវាកើតឡើងបណ្ណោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ ហើយសំនួរសួរទៀតថា តើគេអាចកម្ចាត់បង់វាចោល មិនឪ្យវាត្រឡប់មកវិញបានទេ?

ការចោទជាសំនួរសួរដេញដោល និងការធ្វើការពិភាក្សាដេញដោលគ្នាលើប្រធានបទនេះគឺជាប្រការចាំបាច់មិនអាចខ្វះបាន។ ពិតជាមិនមែនជាប្រធានបទដែលយើងចេះតែមានជំនឿទាំងងងឹតងង៉ុលនោះទេ។ ពិតណាស់ យើងកាន់តែសួរដេញដោលគ្នាកាន់តែច្រើន ធ្វើឪ្យយើងយល់បានកាន់តែប្រសើរ ពីព្រោះថាយើងត្រូវតែលុបបំបាត់នូវក្តីសង្ស័យរបស់យើងចោលឪ្យអស់ និងជំនួសមកវិញនូវជំនឿចិត្តមុតមាំចំពោះកិច្ចអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើ។ សំនួរសួរថា៖ តើយើងរងចាំរហូតដល់យើងមានជំនឿចិត្ត១០០%មែនទេ? ពិតណាស់ នេះមិនមែនជាសំនួរដែលងាយស្រួលឆ្លើយទេ។ តើយើងដឹងដោយរបៀបណាថា ពេលណាយើងពិតជាមានជំនឿចិត្តពិតប្រាកដមួយរយភាគរយនោះ? ពោលវាអាចប្រើពេលយូរណាស់។ 

តែបើសិនយើងគិតថាវាគឺជាកិច្ចឥតប្រយោជន៍ នោះពិតណាស់យើងនឹងមិនអាចបដិបត្តិវាបានទេ។ តែបើយើងយកវាមកធ្វើការពិចារណានៅក្នុងចិត្តរបស់យើងវិញនោះ នុ៎ះប្រហែលជាអាចទៅរួច ដែលធ្វើឪ្យយើងបន្តដំណើររបស់យើងទៅមុខទៀតបាន។ បើគិតថាព្រះធម៌ ឬប្រធានបទនោះត្រឹមត្រូវ គឺត្រូវតែមានហេតុផលជាគោល មិនមែនមានត្រឹមតែជំនឿតែម៉្យាងទេ ឬដោយសារ «តែគ្រូរបស់ខ្ញុំបានបង្រៀនមកនោះ» ក៏ទេដែរ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានសំដែងថា «ចូរអ្នកកុំចេះតែជឿលើអ្វីដែលតថាគតបានសំដែង ដោយគ្រាន់តែមានជំនឿលើតថាគតតែម៉្យាងនោះឪ្យសោះ តែផ្ទុយទៅវិញ អ្នកត្រូវតែសាកបដិបត្តិវាដោយខ្លួនអ្នកផ្ទាល់ជាមុនសិន ឪ្យដូចមុនពេលដែលអ្នកបំរុងនឹងទិញមាសដូច្នោះដែរ» ពោលយើងត្រូវតែធ្វើការសង្កេតពិនិត្យមើលឪ្យច្បាស់ថាតើវាពិតជាត្រឹមត្រូវទេ។ 

ការមានជំនឿថាការចាប់កំណើតឡើងវិញ គឺជាការពិតនោះគឺជាវិធីសាស្រ្តមួយដ៏វែងអន្លាយ។ ខ្ញុំអាចធ្វើការចែករំលែកបទពិសោធន៍ផ្ទាល់របស់ខ្ញុំ ពីព្រោះថាខ្ញុំបានធ្វើកិច្ចការងារនេះអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ រូបខ្ញុំផ្ទាល់បានសិក្សាស្វែងយល់ព្រះពុទ្ធសាសនាអស់រយៈពេល៤៥ឆ្នាំមកហើយ នៅខណៈពេលខ្លះ ខ្ញុំបានឈានទៅដល់ការគិតយល់ដឹងដោយផ្អែកលើហេតុផល ចំពោះថាហេតុអ្វីការចាប់កំណើតឡើងវិញពិតជាសមហេតុផលចំពោះខ្ញុំ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលជំរុញខ្ញុំ និងធ្វើឪ្យខ្ញុំមានភាពជឿជាក់នៅក្នុងអារម្មណ៍នោះគឺទំនាក់ទំនងពីរ(២)ជាតិរវាងរូបខ្ញុំ និងព្រះធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំ។ ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គគឺ សឺកុង រីនប៉ូជេ ហើយព្រះអង្គគឺជាអតីតព្រះធម្មាចារ្យមួយអង្គក្នុងចំណោមព្រះធម្មាចារ្យជាច្រើនអង្គរបស់ សម្តេចសង្ឃ ដាឡៃឡាម៉ាទី១៤។ ខ្ញុំពិតជាមានសំណាស់ខ្លាំងណាស់ដែលបានក្លាយជាសាវ័កដ៏ជិតស្និទមួយរូបរបស់ព្រះអង្គ។ ខ្ញុំបាននៅសិក្សារៀនសូត្រជាមួយព្រះអង្គអស់រយៈពេលប្រាំបួនវស្សា(៩) ហើយនៅក្នុងរយៈពេលប្រាំបួនឆ្នាំនោះ ខ្ញុំបានធ្វើជាអ្នកបកប្រែភាសាជូនព្រះអង្គ និងធ្វើជាលេខាផ្ទាល់របស់ព្រះអង្គ។ ខ្ញុំជាអ្នករៀបចំ និងអមរាល់ដំណើរទស្សនៈកិច្ចក្រៅប្រទេសរបស់ទ្រង់ទាំងអស់ និងបានធ្វើការងារយ៉ាងជិតស្និទជាមួយព្រះអង្គផ្ទាល់។ ព្រះអង្គទទួលអនិច្ចធម្មនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៣ ហើយព្រះអង្គបានចាប់កំណើតឡើងវិញ និងត្រូវបានគេរកឃើញឡើងវិញ ដោយធ្វើឡើងទៅតាមទំនៀមទំលាប់ធូលគូសនៃទីបេ (tulkus)។

បច្ចុប្បន្ននេះព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៥ព្រះវស្សាហើយ ហើយខ្ញុំនៅតែមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទជាមួយព្រះអង្គនៅឡើយ នៅដូចគ្រាមុនដ៏ដែល។ ពិតណាស់អាយុរបស់យើងទាំងពីនាក់គឺខុសគ្នា ដែលផ្ទុយពីពេលមុន ដែលកាលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្មចាស់ជាងខ្ញុំ តែឥឡូវខ្ញុំចាស់ជាងព្រះអង្គវិញ! 

ខ្ញុំបានជួបព្រះមហាថេរៈ សឺកុង រីនប៉ូជេ ចាប់ជាតិជាថ្មី ដំបូងបំផុតកាលព្រះអង្គមានព្រះជន្មបួនវស្សា ហើយពេលដែលខ្ញុំចាប់ផ្តើមដើរចូលទៅក្នុងបន្ទប់ ជាទីអាសនៈដែលព្រះអង្គគង់នៅ  ភ្លាមៗនោះជំនួយការរបស់ព្រះអង្គបានសួរទៅកាន់ព្រះអង្គថា «តើព្រះអង្គដឹងថាគាត់ជានរណាទេ?»  ព្រះអង្គបានឆ្លើយថា៖ «កុំល្ងង់ពេក ច្បាស់ណាស់ខ្ញុំដឹងថាគាត់គឺជានរណា»។ ចាប់តាំងពីគ្រាដែលយើងជួបគ្នាដំបូង ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សាត្រឹមតែបួនវស្សាប៉ុណ្ណោះ តែព្រះអង្គសំដែលនូវភាពស្និទស្នាល និងក្តីស្រឡាញ់យ៉ាងជិតស្និទចំពោះរូបខ្ញុំ ច្រើនជាងនរណាៗដែលនៅជុំវិញព្រះអង្គទៅទៀត។ ការស្និទស្នាល និងក្តីស្រឡាញ់នៅតែបន្តកើតមានយ៉ាងនេះរហូតដល់ព្រះអង្គធំដឹងក្តី។ 

ជាច្រើនលើកច្រើនគ្រា ពួកយើងបានមើលខ្សែអាត់វីដេអូអំពីជីវិតអតីតជាតិរបស់ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គតែងតែមានសង្ឃដីកាមកកាន់ខ្ញុំថា «អូអាត្មានៅចាំបានថាអាត្មាបាននិយាយអ៊ីចឹងមែន» - ព្រះអង្គមិនចេះតែនិយាយរឿងឥតប្រយោជន៍ទេ។ រឿងរ៉ាវ និងសេចក្តីបន្ថែមលើសពីតក្ក និងលើសពីហេតុផលនានា ស្តីអំពីការចាប់កំណើតឡើងវិញនេះហើយ ជាបទពិសោធន៍ដែលជួយឪ្យខ្ញុំគិតលើសពីត្រឹមតែអារម្មណ៍ថា «ប្រហែល ឬទំនងជា» តែផ្ទុយទៅវិញវាផ្តល់ឪ្យខ្ញុំនូវភាពប្រាកដក្នុងចិត្ត។ 

រឿងនេះមិនមែនជារឿងងាយស្រួលយល់ទេ។ តើពិតជាអាចសម្រេចការរួចរំដោះបានមែនទេ? តើធម្មជាតិនៃចិត្តពិតជាមានភាពបរិសុទ្ធទេ? បើទោះបីជាយើងយល់បានច្បាស់ទៅតាមហេតុនិងផលយ៉ាងណាក្តី តែដើម្បីឪ្យយើងយល់ឪ្យបានច្បាស់នៅក្នុងចិត្តរបស់យើង យើងត្រូវតែមុជឪ្យកាន់តែជ្រៅជាងនេះទៅទៀត។ ប៉ុន្តែយើងអាចធ្វើការស្វែងយល់ និងបដិបត្តិចំពោះវាដោយសន្សឹមៗ។ 

កំរិតមធ្យមនៃចេតនាលើកកំលាំងចិត្តនៅក្នុងវិធីសាស្ត្រឡាមរីម មានការពន្យល់បកស្រាយយ៉ាងលម្អិតអំពីវិធីសាស្រ្តនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញនៅក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទដែលមានសម្ព័ន្ធដប់ពីរតំណ (12 links of dependent arising)។ នេះគឺគ្រាន់តែជាឈ្មោះនៃវិធីសាស្រ្តដ៏ស្មុគស្មាញដែលទាក់ទងដល់រឿងរ៉ាងទាំងស្រុងនៃកម្ម និងផលនៃកម្មអីជាដើម។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ឪ្យបានច្បាស់លាស់ និងស៊ីជម្រៅចំពោះប្រភេទផ្សេងៗ នៃកិលេស ពោលគឺដូចជា ក្តីខឹងក្រោធ និងចិត្តលោភ ថាតើពួកវាផុងឡើងនៅក្នុងចិត្តដោយរបៀបណា ហើយថាតើអ្វីដែលឋិតនៅពីក្រោយពួកវា។ បើនិយាយឪ្យសាមញ្ញស្រួលស្តាប់ ខ្ញុំហៅចេតសិកដែលឋិតនៅពីក្រោយកិលេសនេះថាជា «សេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ» ពោលគឺយើងយល់ច្រឡំ និងមិនយល់អំពីផលប៉ះពាល់ដែលបណ្តាលមកពីឥរិយាបថរបស់យើងចំពោះអ្នកដ៏ទៃ និងចំពោះខ្លួនយើងផ្ទាល់។ បើនិយាយឪ្យកាន់តែជ្រៅជាងនេះទៅទៀត គឺយើងមានសេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ(មានមោហៈ)ចំពោះអត្ថិភាពរបស់យើង (របៀបដែលយើងមានអត្ថិភាព ថាយើងកើតឡើងដោយរបៀបណា) ចំពោះអត្ថិភាពរបស់អ្នកដ៏ទៃ ថាតើគេកើតឡើងដោយរបៀបណា និងចំពោះអត្ថិភាពអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលឋិតនៅជុំវិញខ្លួនយើង។ 

ជាទូទៅយើងទំនងជាគិតថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងកើតឡើងដោយឯកឯង មិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអ្វីៗផ្សេងទៀតទាល់តែសោះ គឺកើតឡើងដោយអំណាចរបស់ខ្លួន ដាច់ដោយឡែកពីអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងអ៊ីចឹង ដូចជារបស់ដែលគេរុំដោយស្បោងផ្លាស់ស្ទិកមួយមុខៗ ដាច់ដោយឡែកពីគ្នាអ៊ីចឹង។ បើទោះបីយើងទំនងជាគិតថា អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងជាប់ពាក់ព័ន្ធ និងអាស្រ័យគ្នាយ៉ាងណាក្តី តែយើងនៅតែគិតបែបថា របស់នោះត្រូវបានគេរុំជាដុំៗដោយផ្លាស់ស្ទិក តែតភ្ជាប់គ្នាដោយស្លាកស្ទិគឹស្អិតដូច្នោះឯង។ មានគំនិតទស្សនៈកំរិតជ្រៅជាងនេះច្រើនប្រការទៀតណាស់ ដែលយើងត្រូវយល់ឪ្យបានច្បាស់ទាក់ទងនឹងនត្ថិភាព (ផ្ទុយពីអត្ថិភាព)។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ឪ្យច្បាស់ចំពោះអ្វី ដែលមិនអាចកើតមានទាល់តែសោះ និងត្រូវយល់ដឹងឪ្យច្បាស់ចំពោះអ្វីជាការភ័ន្តច្រឡំរបស់យើង ចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប និងចំពោះអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង។ 

អ្វីដែលយើងត្រូវយល់នោះគឺ «សុញ្ញភាព» ឬ «ភាពសូន្យ»។ ពាក្យថាសុញ្ញភាព ឬភាពសូន្យ មានន័យថា ទទេស្អាត អវត្តមានទាំងស្រុងនៃអ្វីមួយ។ នាម ឬឈ្មោះតំណាងឪ្យអ្វីមួយដែលមិនកើតមានពិតប្រាកដ ជាការគិតសន្មត់ ដែលមិនមានរូបពិតប្រាកដ។ មិនតំណាងឪ្យអ្វីប្រាកដទេ។ 

យើងអាចលើយក លោកតាណូអែល (Santa Claus) យកមកធ្វើជាឧទាហរណ៍ពន្យល់។ ពោលគឺយើងអាចមើលឃើញបុគ្គលម្នាក់មានពុកមាត់សវែង ស្លៀកពាក់ខោអាវពណ៌ក្រហម ហើយមើលទៅដូចជាអ្វីដែលយើងហៅថា «តាណូអែល» ពោលយើងគិតថាគាត់ជាតាណូអែល ប៉ុន្តែសំនួរសួរថា ហេតុអ្វី? ចម្លើយគឺថា៖ ពិតណាស់ដោយសារគាត់មើលទៅដូចជាលោកតា ណូអែល។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ រូបរាងសណ្ឋានខាងក្រៅរបស់តាណូអែលមិនតំណាងឪ្យអ្វីមួយពិតប្រាកដទេ ពីព្រោះថាវាគ្មានលោកតាណូអែលពិតទេ។ នេះគឺជាអត្ថន័យនៃមោឃភាព ពោលគឺភាពអវត្តមាននៃលោកតាណូអែលពិតប្រាកដ ដែលតំណាងឪ្យរូបរាងសណ្ឋានខាងក្រៅនៃបុគ្គលម្នាក់នោះ។ ប្រការនេះមិនមែនមានន័យថា យើងបដិសេធថាមិនមានបុរសម្នាក់ ដែលស្លៀកពាក់ខោអាវដូចជាលោកតាណូអែលនោះទេ យើងគ្រាន់តែចង់ធ្វើការបញ្ជាក់ថា បុរសម្នាក់ដែលយើងមើលឃើញនៅចំពោះមុខយើងនេះ គឺជារូបតំណាងបញ្ឆោតទេ។ ពោលគឺមើលទៅដូចជាលោកតាណូអែល ក៏ប៉ុន្តែវាមិនមែនជាលោកតាណូអែលទេ គ្មានរឿងបែបនោះទេ។ 

ចិត្តរបស់យើងវាដំណើរការបែបនេះគ្រប់ពេលទាំងអស់ យើងគិតសន្មត់រឿងឥតប្រយោជន៍គ្រប់ប្រភេទ ឧបមាដូចជាការគិតថា៖ មនុស្សម្នាក់នេះគឺជាមនុស្សស្អាតណាស់ ឬមនុស្សម្នាក់នោះគឺជាមនុស្សអាក្រក់ខ្លាំងណាស់ ឬក៏ថារូបយើងគឺជាអំណោយដ៏ពិសិដ្ឋដែលព្រះប្រទានអោយ ឬក៏គិតផ្ទុយពីនេះថា យើងគឺជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ជាដើម។ យើងគិតសន្មត់បែបនេះ ធ្វើដូចជារូបយើង ឬរូបគេហ្នឹងមានអត្ថិភាពឡើងបែបហ្នឹងអ៊ីចឹង កើតឡើងដោយឯករាជ្យទាំងស្រុងមិនជាប់ទាក់ទងនឹងអ្វីទាំងអស់ ពោលគិតស្មានថាវាគឺដូចជាការពិត និងមិនប្រែប្រួលដូច្នោះឯង។ 

សច្ចភាពពិតគឺថាគ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មានអត្ថិភាពឡើងបែបនោះទេ មិនអាចទាល់តែសោះ ពីព្រោះថាអ្វីៗ គ្រប់យ៉ាងកើតឡើងបានដោយអាស្រ័យ ឬដោយជាប់ទាក់ទងនឹងអ្វីមួយផ្សេងទៀត មិនអាចកើតឡើងដោយឯកឯងបានឡើយ។ សម្តេចសង្ឃរាជ ដាឡៃឡាម៉ាទី១៤ ព្រះអង្គតែងតែយកម្រាមដៃរបស់យើងមកធ្វើជាឧទាហរណ៍ពន្យល់។ ដោយព្រះអង្គចោទជាសំនួរថា៖ តើម្រាមដៃទីបួនរបស់យើង ធំ ឬតូច? ពិតណាស់ វាគឺធំ បើធៀបនឹងម្រាមទីប្រាំ តែវាគឺតូច បើធៀបនឹងម្រាមកណ្តាលវិញ។ ដូចនេះ បើនិយាយអំពីទំហំ និងរូបរាងរបស់វាផ្ទាល់ដោយឯកឯងវិញ ដោយគ្មានការប្រៀបធៀបនោះ សំនួរសួរថា៖ តើវាធំ ឬតូច? គ្មានចម្លើយទេ ពីព្រោះថាវាធំ ឬតូច វាអាស្រ័យលើរបស់ដ៏ទៃទៀត យកមកធៀបនឹងវា។ វាអាស្រ័យលើវត្ថុដ៏ទៃទៀតទាំងស្រុង ដើម្បីយកមកកំណត់ទំហំរបស់វា ហើយវាក៏អាស្រ័យលើការសន្មត់ និងទស្សនៈនៃការគិតរបស់យើងថា អ្វីទៅធំ និងអ្វីទៅតូចតែប៉ុណ្ណោះ។ ខ្ញុំគិតថាអ្នកអាចយល់បាននូវទស្សនៈនេះហើយ។ 

នៅត្រឹមកំរិតមធ្យមនេះ យើងខិតខំបដិបត្តិដើម្បីកម្ចាត់បង់ការយល់ខុស (មិច្ឆាទិដ្ឋិ) ដោយជំនួសមកវិញនូវការយល់ដឹងចំពោះមោឃភាព។ ការយល់ខុស និងសេចក្តីភ័ន្តច្រឡំនេះឯងដែលញាំងឪ្យមានការកើតស្លាប់ ស្លាប់កើតដែលមិនអាចបញ្ឈប់បាននេះ វាគឺជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងនៃកម្មឪ្យឆេះឡើង ដូចដែលមានពន្យល់នៅក្នុងសម្ព័ន្ធដប់ពីរតំណនៃបដិច្ចសមុប្បាទ។ 

ដើម្បីសម្រេចបានការយល់ដឹងនៃមោឃភាព ទាមទារឪ្យយើងមានសមាធិ។ ដើម្បីធ្វើការចម្រើនសមាធិ ទាមទារឪ្យយើងធ្វើការបដិបត្តិសីល។ យើងអាចយកឧទាហរណ៍នៃការកាប់គល់ឈើ ដើម្បីយកមកធ្វើការពន្យល់នៅទីនេះ។ មានការយល់ដឹងគឺដូចជាមានពូថៅដ៏មុតស្រួចមួយផ្លែដូច្នោះឯង ប៉ុន្តែដើម្បីកាប់ដើមឈើមួយដើមឪ្យដាច់បាន ទាមទារឪ្យយើងកាប់ចំកន្លែងដដែលៗជាច្រើនលើក បន្តកាប់ចំកន្លែងដដែលៗគឺដូចជាសមាធិអ៊ីចឹង។ ដើម្បីឈងដៃកាន់ពូថៅ លើកពូថៅឡើងដើម្បីយារកាប់ និងកាប់ឪ្យចំកន្លែងដដែលនោះ គឺទាមទារឪ្យយើងមានកំលាំង។ កំលាំងនេះគឺបានមកពីសីល ដែលយើងខំវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល។ 

កំរិតមធ្យមនេះគឺមានការបង្ហាញនូវប្រភេទសីល និងសិក្ខាបទផ្សេងៗផងដែរ ដែលអាចយកទៅបដិបត្តិបាន។ រួមទាំងសិក្ខាបទពេញលេញសំរាប់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ សំរាប់សាមណេរ និងសំរាប់ដូចជីតាជី ឬសិក្ខាបទសំរាប់គ្រហស្ថ បុរស ឬស្រ្តី។ គ្រហស្ថ (អ្នករក្សាផ្ទះ) សំដៅដល់បុគ្គលណាដែលមិនវៀរចាកមេថុនធម្ម(ការរួមសំវាស) ដូចព្រះសង្ឃដែលគង់នៅក្នុងវត្តអារាម តែមិនមានន័យថា អ្នកចាំបាច់ត្រូវតែមានគ្រួសារទេ អាចសំដៅទៅដល់អ្នកនៅលីវក៏បាន។ នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាបូរាណ ប្រការនេះគឺកម្រណាស់ (សំដៅដល់អ្នកនៅលីវ) ពីព្រោះថាពាក្យថា គ្រហស្ថគឺសំដៅដល់អ្នកមានគ្រួសារស្ទើរតែទាំងស្រុងទៅហើយ។ សិក្ខាបទ និងសីលសំរាប់បព្វជិត និងគ្រហស្ថទាំងអស់នេះត្រូវបានគេហៅថា «សិក្ខាបទឬសីលសំរាប់ការរួចរំដោះរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ» ដោយសារសិក្ខាបទ និងគោលសីលទាំងអស់នោះគឺផ្តោតបំណងទៅរកការរួចរំដោះរបស់យើងផ្ទាល់។ សិក្ខាបទ និងសីលទាំងនេះជួយជ្រំជ្រែងយើងកុំឪ្យប្រព្រឹត្តនូវទង្វើផ្សេងៗដែលជំរុញឡើងដោយកិលេស (ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មងនានា) ដែលវាអាចជាកត្តារំខានដល់ការបដិបត្តិសមាធិ និងការប្រព្រឹត្តអំពើជាកុសលរបស់យើងជាដើម។ 

ការសច្ចាដាក់ខ្លួនប្រាណដើម្បីសមាទានសីល គឺជាធុរៈដ៏សំខាន់ខ្លាំងណាស់។ តើហេតុអ្វី? ពីព្រោះថា យើងធ្វើការសច្ចាចំពោះខ្លួនឯងថាលែងប្រព្រឹត្តទង្វើអ្វីមួយនោះតទៅទៀតហើយ ការរក្សាសីលនេះជួយយើងឪ្យមានសេរីភាព និងចៀសផុតពី ការមានអារម្មណ៍ស្ទាក់ស្ទើរមិនអាចធ្វើការសម្រេចចិត្តចំពោះកិច្ចអ្វីមួយបាន។ ឧបមាថា៖ ចូរអ្នកធ្វើការស្រមៃថា យើងកំពុងតែព្យាយាមលះបង់មិនពិសាគ្រឿងស្រវឹង និងលះបង់មិនជក់បារី តែរាល់ពេលដែលយើងឃើញគេសេពគ្រឿងស្រវឹង និងជក់បារី យើងតែងតែមានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងចិត្តមិនអាចសម្រេចចិត្តបានថាតើយើងគួរតែផឹក គួរតែជក់ ឬត្រូវសម្រេចចិត្តថា ទេចំពោះរឿងទាំងពីរនេះ។ បើទោះបីជាយើងព្យាយាមលះបង់មិនប្រព្រឹត្តធ្វើវាយ៉ាងណាក្តី តែរាល់ពេលណាដែលស្ថានភាពបែបនេះកើតឡើងម្តងៗ យើងគឺជាអ្នកដែលត្រូវធ្វើការសម្រេចចិត្ត ប្រការនេះអាចជាការពិបាកសំរាប់យើង បើវាមិនជារឿងដែលគួរឪ្យស្ត្រិះទេនោះ។ 

ប្រសិនបើយើងសច្ចាដាក់ខ្លួនប្រាណថារក្សាសីលហើយ នុ៎ះមានន័យថាវាគឺជាធុរៈចុងក្រោយហើយ។ ពោលគឺយើងបានធ្វើការសម្រេចចិត្តហើយថា «ខ្ញុំនឹងមិនផឹកគ្រឿងស្រវឹង នឹងមិនជក់បារីឡើយ» ឬអ្វីផ្សេងទៀតក៏ដោយ។ បើដូច្នេះវាមិនជាបញ្ហាទេសំរាប់យើង បើទោះបីជាមនុស្សនៅជុំវិញខ្លួនយើងគេសេពគ្រឿងស្រវឹង ឬជក់បារីនោះ ពីព្រោះថាយើងបានធ្វើការសម្រេចចិត្តមិនប្រព្រឹត្តវាហើយ។ ការរក្សាសីលមិនមែនជាការដាក់កំហិត ឬមិនមែនជាការដាក់ទណ្ឌកម្មឡើយ តែវាផ្តល់ឪ្យយើងនូវកំលាំងថាមពល និងជួយសង្គ្រោះយើងឪ្យរួចផុតពីអារម្មណ៍ស្ទាក់ស្ទើរមិនអាចធ្វើការសម្រេចចិត្តចំពោះកិច្ចអ្វីមួយបាន ជាពិសេសទាក់ទងនឹងទង្វើអ្វីដែលអាចជាកត្តារារាំងយើងពីការសម្រេចបាននូវការរួចរំដោះនៅទីបំផុតរបស់យើងនៅថ្ងៃអនាគត។ 

នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ការសច្ចាដាក់ខ្លួនប្រាណសមាទានសីលគឺមិនមែនជាភារៈកិច្ចដែលអ្នកត្រូវតែធ្វើតាមការបញ្ជានោះទេ យើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ឪ្យច្បាស់នូវចំណុចនេះ។ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មកនិយាយបង្ខំអ្នកឪ្យធ្វើនេះ ឬធ្វើនោះ ក៏ទេដែរ ហើយក៏គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់មកនិយាយបង្ខំអ្នក ឪ្យទៅបួសជាព្រះសង្ឃ ឪ្យទៅបដិបត្តិធ្វើជាដូនជី ហើយត្រូវទៅរស់នៅក្នុងវត្តនោះ ក៏ទេដែរ។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើអ្នកគិតប្រាថ្នាចង់សម្រេចបាននូវការរួចរំដោះពីសង្សារវដ្តពិតប្រាកដមែននោះ និងប្រាថ្នាចង់ធ្វើការកម្ចាត់បង់ សេចក្តីខឹងក្រោធ (ទោសៈ) ឧបាទាន (ការជាប់ជំពាក់) និងក្តីលោភលន់ (លោភៈ) ជាដើមនោះ ឪ្យអស់ពីសណ្តាន នុ៎ះមានន័យថាការសច្ចាដាក់ខ្លួនប្រាណសមាទានសីលណាមួយនោះ នឹងធ្វើឪ្យកាន់តែមានភាពងាយស្រួលដល់អ្នក។ ប្រហែលជាយើងមិនទាន់ត្រៀមខ្លួនគ្រប់លក្ខណៈចំពោះធុរៈនេះនៅក្នុងខណៈពេលនេះទេ បើមិនទាន់ត្រៀមខ្លួនគ្រប់លក្ខណៈទេ ក៏មិនអីដែរ។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែថ្លឹងថ្លែងចំពោះខ្លួនឯង និងចំពោះស្ថានភាពរបស់យើងផ្ទាល់ដោយភាពស្មោះត្រង់អស់ពីចិត្ត។ 

នេះគឺជាកំរិតមធ្យម បើទោះបីជាសមាធិ និងមោឃភាពជាផ្នែកមួយនៃកំរិតនេះក៏ដោយ ក៏ចំណុចទាំងពីរនេះមិនត្រូវបានគេលើកយកមកពិភាក្សាឪ្យបានពេញលេញនៅឡើយទេ។ ប្រធានបទទាំងនេះត្រូវបានគេលើកយកទៅពិភាក្សានៅក្នុងការបង្រៀននៅកំរិតខ្ពស់។ 

នៅក្នុងកំរិតខ្ពស់នេះ យើងត្រូវធ្វើការគិតថា យើងមិនមែនជាមនុស្សតែម្នាក់គត់រស់នៅក្នុងចក្រវាឡយើងនេះទេ ពោលគឺមានមនុស្សច្រើននាក់ទៀតណាស់ ហើយគេគ្រប់គ្នាក៏ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដូចយើងដែរ។ គេគ្រប់គ្នាក៏កំពុងតែទទួលរងនូវសេចក្តីទុក្ខ ហើយត្រូវឆ្លងកាត់ការកើតស្លាប់ ស្លាប់កើតដែលគ្មាននរណាម្នាក់អាចគ្រប់គ្រងបានឡើយ (សង្សារវដ្ត)។ យើងប្រាថ្នាចង់បានសេចក្តីសុខនឹងន មិនប្រែប្រួល និងប្រាថ្នាចៀសវាងសេចក្តីទុក្ខ ចំណែកឯមនុស្សគ្រប់រូបក៏ប្រាថ្នាបែបនោះដែរ។ យើងគឺមានភាពស្មើគ្នាកាលណានិយាយដល់ភាពសុខនិងទុក្ខនេះ។ មិនមែនមានត្រឹមតែរូបយើងតែម្នាក់ និងអ្នកដ៏ទៃពីរបីនាក់ទៀតតែប៉ុណ្ណោះទេ តែគ្រប់សព្វសត្វៈលោកទាំងអស់។ យើងកើតឡើងអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក មិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីគ្នាបានឡើយ យើងមិនមែនមានអត្ថិភាពឡើងដោយឯកឯងនោះទេ បើនិយាយឪ្យស្មោះត្រង់ទៅ យើងមិនអាចរស់រានមានជីវិតឡើងតែម្នាក់ឯងបានឡើយ។ 

មានវិធីសាស្រ្តដ៏ទំនើបមួយចំនួនខ្លះដែលយើងអាចយកមកបដិបត្តិ ដើម្បីធ្វើការពង្រីកក្តីករុណា និងក្តីស្រលាញ់របស់យើងឪ្យដល់មនុស្សគ្រប់រូបស្មើៗគ្នា។ យើងបាននិយាយអំពីចំណុចនេះពីមុនមកខ្លះហើយ ស្តីអំពីការចាត់ទុកមនុស្សគ្រប់រូប ថាគេធ្លាប់ជាម្តាយរបស់យើងកាលពីជាតិមុន ជាបុគ្គលដែលមានសណ្តានចិត្តដ៏ល្អបរិសុទ្ធចំពោះរូបយើង។ ប្រការនេះមានបង្រៀននៅត្រឹមកំរិតព្រះធម៌ស្រាល ដែលនិយាយបកស្រាយអំពីបុគ្គលគ្រប់រូប ដែលគេពិតជាមានសមត្ថភាពមើលថែរក្សាយើងដូចជាម្តាយដូច្នោះឯង។ ទោះបីយ៉ាងនេះក្តី ប្រការនេះមានដែនកំណត់បន្តិច ពីព្រោះថាវាមានការលំបាកដើម្បីយកទៅអនុវត្ត (បដិបត្តិ)ជាមួយនឹងសត្វមូសថាវាធ្លាប់ជាម្តាយរបស់យើងនៅក្នុងជាតិណាមួយនោះ។ 

ដើម្បីពង្រីកទឹកចិត្តរបស់យើងឪ្យមានវិសាលភាពធំទូលាយ ជាបឋមយើងត្រូវចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍនូវអ្វីដែលយើងហៅថា «សេចក្តីស្រលាញ់» ជាមុនសិន។ វិធីសាស្រ្តនេះគឺត្រូវចាប់ផ្តើមពីឧបេក្ខាទៅ មិនទន់ទោរទៅរកបុគ្គលណាម្នាក់ មិនប្រតិកម្មតបតទៅនឹងការស្អប់ខ្ពើមរបស់បុគ្គលណាម្នាក់ ត្រូវឋិតនៅជាកណ្តាល ចំពោះមនុស្សទូទៅគ្រប់រូប។ យើងខិតខំបដិបត្តិខ្លួន បើកចិត្តឪ្យទូលាយចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប ហើយដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននេះ យើងនឹងទទួលស្គាល់នូវ ភាពជាប់ទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមករវាងយើង និងមនុស្សគ្រប់រូប។ ប្រការនេះអាចធ្វើទៅបាន តាមរយៈហេតុផលថា មនុស្សគ្រប់រូប គេធ្លាប់ជាម្តាយ និងធ្លាប់មានចិត្តសណ្តុះប្រស់ប្រណីចំពោះយើងកាលពីជាតិមុនៗ ឬដោយគ្រាន់តែទទួលដឹងថា អ្វីៗដែលយើងមាន និងអ្វីៗដែលធ្វើឪ្យយើងមានក្តីរីករាយសប្បាយនៅក្នុងខណៈពេលឥឡូវនេះ គឺបានមកពីកំលាំងញើសឈាមរបស់មនុស្សឯទៀតផងដែរ មិនកើតឡើងដោយឯកឯង ឬមិនកើតឡើងពីរូបយើងតែម្នាក់នោះទេ។ ចូរអ្នក គ្រាន់តែក្រឡេកមើលចុះក្រោម មើលទៅកាន់ការ៉ូ  មើលអាគារដែលអ្នកកំពុងតែស្នាក់នៅនេះ  និងនឹកគិតដល់ទឹកដែលអ្នកកំពុងផឹកនេះ ហើយសួរខ្លួនឯងថា៖ តើយើងបានគិតទេថា ទាំងអស់នេះបានមកពីណា? តើចំណីអាហារ និងទឹកដែលយើងបរិភោគទាំងអស់នេះ បានមកដល់ដៃរបស់យើងដោយរបៀបណា? ពោលគឺបានមកពីកំលាំងញើសឈាមរបស់មនុស្សគ្រប់រូប ដែលឋិតនៅជុំវិញខ្លួនយើង បើគ្មានមនុស្សឯទៀតទេនោះ គ្រឿងបរិភោគទាំងអស់នេះក៏មិនអាចកើតឡើងបានដែរ។ បើនិយាយឪ្យសាមញ្ញទៅ យើងទាំងអស់គ្នាគឺស្មើភាពគ្នា បើដូច្នេះមានន័យថា វាមិនសមហេតុផលទាល់តែសោះ ដែលយើងគ្រាន់តែធ្វើកិច្ចការងារបំរើតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះ ពីព្រោះរឿងពិតនោះគឺថា ដើម្បីចម្រើនជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនយើង យើងត្រូវតែចម្រើនប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូបដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើងផងដែរ។ 

ដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការគិតនេះ យើងអាចចម្រើនក្តីករុណា (ស្រលាញ់) ចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប ឪ្យស្មើៗគ្នាបាន។ ក្តីករុណា (ស្រលាញ់) នេះត្រូវបានគេ ឪ្យនិយមន័យថាជា ក្តីប្រាថ្នាឪ្យសព្វសត្វទាំងអស់ជួបប្រទះនូវសេចក្តីសុខ និងមាននូវបុព្វហេតុនៃសេចក្តីសុខគ្រប់ប្រការ។ បើនិយាយទៅគឺគ្មានអ្វីទាក់ទង់នឹង ការស្រលាញ់បែបរ៉ូមែនទិកអីទេ ពីព្រោះថា ការស្រលាញ់បែបរ៉ូមែនទិក ជារឿយៗមានការពាក់ព័ន្ធនឹងការជាប់ជំពាក់មិនលែង (ជាឧបាទាន)។ ពេលយើងនិយាយថា «បងស្រលាញ់អូន ឬអូនស្រលាញ់បង» ជាធម្មតាប្រយោគនេះមានន័យថា «បងត្រូវការរូបអូន ឬអូនត្រូវការរូបបង សូមកុំទៅណាចោលបងឬអូនអី បងឬអូនពិតជាមិនអាចរស់នៅដោយគ្មានបង ឬអូនបានឡើយ» ជាដើម។ ហើយនៅពេលណាគេមិនអើពើ មិនចាប់អារម្មណ៍នឹងសំដីរបស់យើង ឬពេលណាគេនិយាយពាក្យសំដីអ្វីមួយមិនពីរោះពិសា នោះយើងចាប់ផ្តើមប្រែចិត្តភ្លាម ពោលគឺចាប់ផ្តើមនិយាយតបទៅគេវិញថា «បងលែងស្រលាញ់អូនទៀតហើយ ឬអូនលែងស្រលាញ់បងទៀតហើយ» ជាដើម ដូច្នេះគឺគ្មានអ្វីពាក់ព័ន្ធនឹងក្តីស្រលាញ់បែបរ៉ូមែនទិកនេះទេ។ 

នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រភេទនៃក្តីស្រឡាញ់ (ករុណា) ដែលយើងកំពុងតែនិយាយនេះ គឺមិនសំដៅដល់ របៀបដែលអ្នកដ៏ទៃគេប្រព្រឹត្តបែបណានោះទេ ឬមិនសំដៅដល់ថាតើ គេធ្វើអ្វីមកកាន់រូបយើងនោះ ក៏ទេដែរ។ វាគឺជាក្តីប្រាថ្នាចេញពីចិត្តយើងពិតៗថា៖ សូមឪ្យគេមានសេចក្តីសុខ និងគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគឺជាផ្នែកមួយ ឬជាអាវៈយវៈណាមួយនៃរាងកាយរបស់យើងអ៊ីចឹង បើនិយាយទៅ យើងចង់ឪ្យម្រាមដៃម្រាមជើងរបស់យើងនៅល្អទាំងអស់ គ្រប់ម្រាមទាំងអស់ មិនចង់ឪ្យមានការឈឺចាប់ទេ មែនទេ មិនសំខាន់ថាម្រាមដៃ ម្រាមជើងរបស់យើងហ្នឹង បានធ្វើអ្វី ឬបានបំរើអ្វីដល់យើងឡើយ តែសំខាន់យើងប្រាថ្នាឪ្យវានៅល្អទាំងអស់។ 

ដោយមានក្តីករុណាស្រឡាញ់ហើយ យើងបន្តការបដិបត្តិដើម្បីចម្រើន «សេចក្តីមេត្តា» ។ ជាក្តីប្រាថ្នាឪ្យឪ្យមនុស្សគ្រប់រូបរួចចាកផុតពីទុក្ខ និងរួចចាកផុតពីបុព្វហេតុទាំងឡាយទាំងពួងនៃទុក្ខ។ ទុក្ខនៅត្រង់នេះ មិនត្រឹមតែសំដៅដល់សេចក្តីទុក្ខសាមញ្ញៗ ម្តងឡើងម្តងចុះនៃជីវិតតែប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏សំដៅដល់ប្រភេទសេចក្តីទុក្ខស៊ីជម្រៅ ស្តីអំពីការកើតស្លាប់ ស្លាប់កើត វិញចុះវិលឡើង ដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងបានផងដែរ។ មានសេចក្តីមេត្តា (មេត្តាធ៌ម) នៅក្នុងខ្លួន មិនមែនមានន័យថា យើងមើលស្រាល ឬយើងមានអារម្មណ៍ស្រណោះចំពោះគេទេ (Feel pity or feel sorry ពាក្យនេះមានអត្ថន័យមិនល្អទេនៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានន័យបង្កប់ថា យើងមើលស្រាល ឬបណ្តុះបង្អាប់គេថា គេជាមនុស្សគួរឪ្យស្រណោះជាដើម -បើចង់ប្រើក្នុងន័យថា ស្រណោះអាណិតគួរប្រើពាក្យនេះវិញ empathy ) ហើយក៏មិនមែនជាការពោលពាក្យថា «អូអ្នកឯងជាមនុស្សដែលគួរឪ្យអាណិតណាស់» នោះក៏ទេដែរ។ ក្តីមេត្តានៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាគឺផ្អែកលើការគោរព និងការយល់ដឹងថា មនុស្សគ្រប់រូបមានសមត្ថភាពអាចរំដោះខ្លួនឪ្យរួចផុតពីសេចក្តីទុក្ខ និងរួចផុតពីបុព្វហេតុទាំងឡាយទាំងពួងនៃសេចក្តីទុក្ខបាន។ ពោលមិនមែនគ្រាន់តែការពោលពាក្យសំដីល្អៗចេញពីមាត់តែប៉ុណ្ណោះទេ។ ដោយមានសេចក្តីមេត្តានៅក្នុងខ្លួន យើងចាប់ផ្តើមមានការទទួលខុសត្រូវ ដើម្បីញាំងឪ្យសភាពមិនមានទុក្ខកើតឡើងពិតប្រាកដមែន បើនិយាយទៅគឺត្រូវមានទឹកចិត្តម៉ោះមុតខ្លាំងណាស់ត្រង់ចំណុចនេះ។ 

ពេលណាយើងចាប់ចម្រើននូវអ្វីដែលគេស្គាល់ថាជា «សេចក្តីមេត្តាដ៏អស្ចារ្យ» ពេលនោះក្តីមេត្តារបស់យើងគឺត្រូវផ្តោតលើសព្វសត្វទាំងអស់ស្មើៗគ្នា និងចាត់ទុកគេម្នាក់ៗថាជា ម្តាយដែលមានក្តីស្រាលាញ់ និងយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះកូនតែម្នាក់របស់គាត់ដូច្នោះដែរ។ អារម្មណ៍នៃក្តីមេត្តាដ៏មហាអស្ចារ្យរបស់យើងក៏បង្កប់នូវក្តីប្រាថ្នាក្នុងការការពារមិនឪ្យសត្វៈលោកណាមួយជួបប្រទះនូវសេចក្តីទុក្ខណាមួយតទៅទៀតទេ។ 

ជំហានបន្ទាប់យើងត្រូវតែចម្រើនសភាពនៃចិត្តដែលគេហៅថា «ការសម្រេចចិត្តដ៏វិសេស» ។ ប្រការនេះគឺជាការសម្រេចចិត្តដ៏ខ្លាំងក្លាមួយថា យើងនឹងមានការទទួលខុសត្រូវ មិនត្រឹមតែមានការទទួលខុសត្រូវក្នុងការជួយដល់អ្នកដ៏ទៃតាមវិធីសាមញ្ញធម្មតា ឬក៏តាមវិធីជ្រៅជ្រះជាងនេះតែប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៏សម្រេចទទួលខុសត្រូវ ក្នុងការជួយជ្រំជ្រែកគេឪ្យឈានទៅដល់ភាវៈត្រាស់ដឹងពេញបរិបូរណ៍ជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធផងដែរ។ ពោលមិនមែនយើងគ្រាន់តែមានតែបំណងនៅក្នុងចិត្តតែម៉្យាងនោះទេ យើងត្រូវធ្វើការសម្រេចចិត្តថា៖ យើងពិតជានឹងបដិបត្តិបែបនេះពិតប្រាកដមែន។ 

ជំហានចុងក្រោយគេបង្អស់នៅក្នុងវគ្គនេះគឺត្រូវចម្រើននូវអ្វីដែលយើងហៅថា «ពុទ្ធិចិត្ត» ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃក្តីករុណា ក្តីមេត្តា និងការសម្រេចចិត្តដ៏វិសេស។ ប្រការនេះយើងត្រូវតែយល់ដឹងថា វិធីតែម៉្យាងគត់ ដើម្បីឪ្យយើងក្លាយជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូបបាន នោះយើងត្រូវតែសម្រេចបានការត្រាស់ដឹងជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាមុនសិន។ ប៉ុន្តែដើម្បីធ្វើឪ្យក្តីប្រាថ្នាប្រភេទនេះមានភាពប្រាកដនិយមបន្តិចនោះ យើងចាំបាច់ត្រូវតែដឹងឪ្យបានច្បាស់ថា តើភាវៈជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាអ្វី សំដៅដល់អ្វីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអាចធ្វើបាន និងអ្វីដែលព្រះអង្គមិនអាចធ្វើបានជាដើម។ ចូរអ្នកត្រូវចង់ចាំថា៖ ព្រះពុទ្ធមិនមែនជាព្រះអាទិទេពពោរពេញទៅដោយរិទ្ធិអំណាច ដែលគ្រាន់តែលើកព្រះហស្ថព្រះអង្គឡើង ធ្វើឪ្យមនុស្សគ្រប់រូបគេចផុតពីក្តីទុក្ខរបស់គេបានទេ តែផ្ទុយទៅវិញ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអាចបង្ហាញផ្លូវ និងអាចផ្តល់នូវការលើកកំលាំងចិត្តដល់មនុស្សគ្រប់រូបបាន តែយើងខ្លួនឯងទៅវិញទេ ដែលជាអ្នកដើរ និងជាអ្នកបដិបត្តិផ្ទាល់។ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់គេមកយល់នូវសភាវៈពិតជំនួសយើងបានឡើយ ពោលយើងត្រូវតែយល់ឪ្យច្បាស់ដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។ 

ដូច្នេះពុទ្ធិចិត្តដែលជំរុញឡើងដោយក្តីករុណា និងក្តីមេត្តានេះគឺផ្តោតលើការត្រាស់ដឹងរបស់យើងផ្ទាល់នៅក្នុងពេលអនាគត។ នៅទីនេះយើងនិយាយសំដៅដល់ការត្រាស់ដឹងរបស់យើងផ្ទាល់ មិនមែនជាការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ ឬក៏ការត្រាស់ដឹងជាទូទៅនោះក៏ទេដែរ។ តែការត្រាស់ដឹងរបស់យើងនៅមិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយទេ តែវាអាចកើតឡើង ដោយសំអាងលើចេតសិកនៃភាវៈជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនៃបវត្តកចិត្តរបស់យើង (ចិត្តនៅតែបន្តបើទោះជារូបកាយស្លាប់ទៅហើយយ៉ាងណាក្តី mental continuum)។ ចេតសិកទាំងអស់នេះគឺរួមទាំងសភាវៈធម៌ដើមបរិសុទ្ធ មិនប្រឡាក់ប្រឡូស និងរួមទាំងរាល់សក្តានុពល និងរាល់លទ្ធភាពទាំងអស់។ សរុបទៅគឺយើងធ្វើការផ្តោតទៅលើការត្រាស់ដឹងដែលមិនទាន់កើតឡើងនេះឯង ដោយមានបំណងចេតនាថានឹងសម្រេចវាបាន ដើម្បីឪ្យយើងអាចធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកដ៏ទៃឪ្យបានកាន់តែច្រើនកាន់តែប្រសើរ។ ហើយធ្វើដំណើរនៅលើមាគ៌ាឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងនេះផងដែរ យើងក៏មានបំណងធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកដ៏ទៃឪ្យបានកាន់តែច្រើន តាមតែអាចធ្វើទៅបាន។ 

នេះហើយគឺជាពុទ្ធិចិត្ត វាគឺជាសភាពនៃចិត្តដែលមានវិសាលភាពធំធេងដ៏មហិមាក្រៃលែង ហើយយើងមិនគួរយល់ច្រឡំនូវគុណធម៌នេះ នៅត្រឹមតែការតាំងសមាធិចម្រើនក្តីស្រលាញ់ និងក្តីមេត្តាតែម៉្យាងទេ។ មិនមែនគ្រាន់តែថា ក្តីករុណា និងក្តីមេត្តាគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះតែប៉ុណ្ណោះទេ តែពុទ្ធិចិត្តគឺធំធេងជាងនេះទៅទៀត។ 

ដូចដែលយើងបានមើលឃើញមកហើយថា គោលបំណងនៅក្នុងកំរិតខ្ពស់គឺដើម្បីសម្រេចបាននូវភាវៈជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដើម្បីឪ្យយើងអាចជួយមនុស្សគ្រប់រូបបានកាន់តែច្រើន តាមតែអាចធ្វើទៅបាន។ ក្តីករុណា មេត្តា និងការសម្រេចចិត្តដ៏វិសេសជាអ្នកជំរុញរូបយើង ប៉ុន្តែសំនួរសួរថា៖ តើយើងសម្រេចការត្រាស់ដឹងបានដោយរបៀបណាអោយពិតប្រាកដ? ប្រការនេះនាំយើងទៅរក បទបង្ហាញដែលគេស្គាល់គ្រប់គ្នាថា «ភាពបរិបូរណ៍ឥតខ្ចោះប្រាំមួយ» ឬគេហៅម៉្យាងទៀតជាភាសាសំស្រ្តឹតថា «បារមីប្រាំមួយ» ឬចំពោះរូបខ្ញុំវិញ ជាធម្មតាខ្ញុំបកប្រែថា «ឥរិយាបថដែលឈានទៅសម្រេចបាននៅក្នុងពេលអនាគតដ៏វែងឆ្ងាយប្រាំមួយ»។ ខ្ញុំចូលចិត្តពាក្យនេះជាង ពីព្រោះថាវាបញ្ជាក់ន័យវែងឆ្ងាយ នាំយើងឆ្ពោះទៅដល់ភាវៈជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ សំរាប់មនុស្សមួយចំនួនវិញ ការប្រើប្រាស់ពាក្យថា «ពេញបរិបូរណ៍ឥតខ្ចោះ» ធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍ថា គេត្រូវតែជាមនុស្សល្អពេញបរិបូរណ៍ឥតខ្ចោះដូច្នោះឯង ប៉ុន្តែយើងដឹងហើយថាគ្មាននរណាម្នាក់ល្អឥតខ្ចោះនោះទេ ដូច្នេះប្រការនេះអាចធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍ថា គេជាមនុស្សមិនល្អគ្រប់លក្ខណៈ ឬមិនល្អគ្រប់គ្រាន់ឡើយ។ ពាក្យនេះទៀតសោតមិនគួរជាពាក្យដែលបង្កើតអារម្មណ៍បែបនេះឡើងនោះទេ។

ទានបារមី (សំដៅដល់ក្តីសប្បុរស) 

ឥរិយាបថទីមួយដែលយើងត្រូវអភិវឌ្ឍវាឡើងនោះគឺធម៌សប្បុរស ត្រង់នេះមានន័យថាយើងមិនត្រឹមតែផ្តល់ទានជាគ្រឿងសំភារៈប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៏ផ្តល់នូវដំបូន្មាន ការបង្រៀនប្រៀនប្រដៅ និងផ្តល់ឪ្យគេនូវសេរីភាពរួចផុតពីការភ័យខ្លាចនានាផងដែរ។ បើទោះបីជាយើងមិនមានគ្រឿងសំភារៈ បរិក្ខាប្រើប្រាស់ផ្សេងៗដើម្បីធ្វើទានយ៉ាងណាក្តី តែយើងចាប់ផ្តើមបណ្តុះនូវឥរិយាបថនៅក្នុងចិត្តរបស់យើងថា យើងនឹងបរិច្ចាកនូវទានអ្វីក៏ដោយដែលគេត្រូវការចាំបាច់។ ទាន(ការឪ្យ)មួយបែបទៀតដែលយើងអាចធ្វើបានគឺ របៀបដែលយើងប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដ៏ទៃ ត្រូវចាត់ទុកគេជាមនុស្សបែបណាជាដើម ពីព្រោះថាយើងបានចម្រើនធម៌ឧបេក្ខាពីខាងដើមមកហើយ ដែលអាចធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍ថាមិនមានសេចក្តីភ័យខ្លាចចំពោះរូបយើង។ យើងនឹងមិនមានសេចក្តីខឹងក្រោធចំពោះគេទេ មិនជាប់ជំពាក់ស្អិតនឹងគេ ឬមិនប្រាថ្នាចង់បានអ្វីពីគេទេ។ យើងនឹងមិនធ្វើមិនដឹងមិនឮចំពោះគេទេ ឬក៏មិនបដិសេធមិនទទួលស្គាល់គេ ពេលគេធ្វើអ្វីមួយដែលយើងមិនចូលចិត្តនោះ ក៏ទេដែរ។ លើសពីនេះទៅទៀត យើងខិតខំព្យាយាមជួយគេអស់ពីចិត្ត។ នោះគឺជាទាន (ការឪ្យ) ដ៏វិសេសវិសាលដែលយើងអាចផ្តល់ឪ្យបុគ្គលណាម្នាក់ ជាទានដ៏មហាធំធេងដែលយើងចម្រើនវាឡើងពីសេចក្តីសប្បុរសនេះឯង។ 

សីលបារមី 

ឥរិយាបថបន្ទាប់ដែលយើងចាំបាច់ត្រូវតែអភិវឌ្ឍវាឡើងនោះគឺ សីល ជាធម៌ដែលទប់ស្កាត់យើងមិនឪ្យប្រព្រឹត្តអំពីអកុសល តែត្រូវព្យាយាមប្រព្រឹត្តតែអំពើកុសលតាមតែអាចធ្វើទៅបានកាន់តែច្រើនកាន់តែប្រសើរ។ យើងចាំបាច់ត្រូវមានសីលវិន័យដើម្បីធ្វើការសិក្សា និងធ្វើការបដិបត្តិសមាធិ និងដើម្បីជួយដល់មនុស្សឯទៀតផងដែរ។ យើងនឹងមិនមានការនឿយហត់ក្នុងការជួយដល់អ្នកដ៏ទៃឡើយ ហើយក៏មិនធ្វើព្រងើយកណ្តើយចំពោះគេ ទៅតាមតែអារម្មណ៍មិនចង់ជួយរបស់យើងនោះ ក៏ទេដែរ។ 

ខន្តីបារមី

ខន្តីគឺជាធម៌ (សមត្ថភាព) ដើម្បីពុះពារស៊ូទ្រាំជំនះនូវរាល់សេចក្តីទុក្ខ និងរាល់ការលំបាកផ្សេងៗ ដោយមិនខឹងក្រោធ និងដោយមិនមានចិត្តអម្ពល់ឡើយ។ ការបដិបត្តិធ្វើខ្លួនឪ្យប្រសើរ និងការជួយដល់អ្នកដ៏ទៃគឺមិនមែនជារឿងងាយស្រួលឡើយ ហើយមានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់ ដែលគេជាមនុស្សមិនងាយស្រួលក្នុងការជួយទេ។ គេបង្កភាពលំបាកដល់រូបយើង ដូច្នេះយើងត្រូវការធម៌ខន្តីនេះ ដើម្បីទប់ស្កាត់យើងកុំឪ្យខឹងច្រឡោតនឹងគេ។ មានវិធីសាស្រ្តច្រើនប្រការណាស់ដើម្បីធ្វើការចម្រើនធម៌ខន្តីនេះឡើង ដូចការចម្រើនបារមីផ្សេងៗទៀតដែរ។ 

វីរិយៈបារមី

ឥរិយាបថបន្ទាប់គឺវិរិយៈ ការព្យាយាមពុះពារគ្រប់ឧបសគ្គ មិនបោះបងចោល បើទោះបីជាកិច្ចនោះលំបាកយ៉ាងណាក្តី។ នៅក្នុងអត្ថន័យនេះគឺប្រៀបដូចជាវិរៈភាពនៃសេចក្តីក្លាហាន។ មិនត្រឹមតែមិនបោះបង់ចោលនូវកិច្ចនោះប៉ុណ្ណោះទេ តែយើងក៏មានសេចក្តីរីករាយសប្បាយក្នុងកិច្ចការងារជួយដល់អ្នកដ៏ទៃផងដែរ និងមានសេចក្តីត្រេកអរដែលយើងមានឪកាសដើម្បីជួយគេ។ មានវិធីសាស្រ្តណែនាំច្រើនប្រការណាស់ស្តីអំពីរបៀបចម្រើនបារមីនេះឡើង ហើយនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តនោះផងដែរ ក៏មានការណែនាំឪ្យយើងដឹងថា ពេលណាយើងត្រូវការសំរាក យើងត្រូវតែសំរាក។ ប្រសិនបើយើងជំរុញខ្លួនឯងខ្លាំងជ្រុលពេល អាចធ្វើឪ្យយើងមិនអាចជួយដល់អ្នកដ៏ទៃបានទេ។ លើសពីនេះទៅទៀត មានវិធីសាស្រ្តច្រើនប្រការណាស់ ដើម្បីឪ្យយើងរៀនជម្នះលើគ្រប់ប្រភេទនៃភាពខ្ចិលច្រអូលរបស់យើង ដែលភាពខ្ចិលច្រអូសទាំងនោះអាចជាកត្តារារាំងរូបយើងពីការបដិបត្តិធ្វើខ្លួនឪ្យប្រសើរឡើង និងរារាំងរូបយើងពីកិច្ចការងារជួយដល់អ្នកដ៏ទៃ។ 

ឧបេក្ខាបារមី (ចិត្តនឹងន) 

បន្ទាប់មកទៀត យើងមានការបដិបត្តិជាច្រើនដើម្បីចម្រើននូវឧបេក្ខាចិត្ត។ មានច្រើនប្រការខ្លាំងណាស់ បើរាប់ទៅ មិនមែនត្រឹមតែការបដិបត្តិសមាធិតែម៉្យាងទេ តែបើនិយាយទៅគឺមានអត្ថន័យលើសពីតុល្យភាពផ្អែកអារម្មណ៍ទៅទៀត។ សរុបទៅអ្វីដែលយើងប្រាថ្នាចង់បាននៅទីនេះ គឺសភាពនឹងននៃមនោ ជាមនោ (ចិត្ត) ដែលមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលមនោត្រាច់ចររង្គត់គ្រប់ទិសទី ហោះហើរទៅរកតែរបស់ដែលយើងចាប់ចិត្ត បើនិយាយរួមទៅ យើងត្រូវការមនោដែលមិនស្ពឹកស្រអ័ព្ទ និងមិនចេះតែងងុយដេកគ្រប់វេលា ដែលអាចមានសមត្ថភាពផ្តោតលើកិច្ចអ្វីៗដែលយើងចង់ធ្វើការផ្តោតអារម្មណ៍។ ឧបមាថា៖ ពេលណានរណាម្នាក់គេកំពុងតែនិយាយជាមួយយើង ពេលនោះចិត្តយើងមិនរាយមាយហោះហើររង្គត់ទៅគិតរឿងអ្វីផ្សេងក្រៅពីសំដីរបស់គេទេ។ យើងមានមនោនឹងន នៅក្នុងន័យមួយថា យើងមិនមានអារម្មណ៍អាក់អន់ស្រពន់ចិត្ត ដែលមករំខានដល់តុល្យភាពនេះទេ។ យើងមិនចេះតែខឹងផ្តេសផ្តាសពាសវាលពាសកាលទេ ពោលមានន័យថា យើងមិនត្រូវប្រតិកម្មជ្រុលពេល ឬមិនប្រតិកម្មទាល់តែសោះនោះក៏ទេដែរ តែត្រូវឪ្យមានតុល្យភាព និងភាពនឹងនជាកណ្តាល។ 

ប្រាជ្ញាបារមី

ពាក្យនេះគេឧស្សាហ៍បកប្រែថាជា «ប្រាជ្ញា» ហើយជាភាសាសំស្រ្តឹតនោះគឺ «ប្រាជ្ញាបារមី»។ ឥរិយាបថចុងក្រោយបង្អស់នេះគឺសំដៅដល់ សមត្ថភាពដើម្បីធ្វើការវិភាគបែងចែករវាង ថាតើអ្វីៗមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា និងអ្វីដែលមិនមានអត្ថិភាពទាល់តែសោះ។ វាគឺជាសតិដឹងជាក់លាក់ពិតប្រាកដមួយ ដូចនេះពាក្យថា «ប្រាជ្ញា» ហាក់បីដូចជាមានន័យទូទៅបន្តិច។ នៅទីនេះយើងកំពុងតែនិយាយអំពីសតិដឹងពិសេស គឺដឹងច្បាស់នូវអ្វីដែលមិនអាចកើតឡើងបាន (ដែលមិនមានអត្ថិភាពទាល់តែសោះ) ដែលមានការពាក់ព័ន្ធដល់ការយល់ដឹងអំពីសុញ្ញភាព (ភាពសូន្យឬទទេស្អាត)។ ពោលយើងមានសតិបែងចែកដឹងច្បាស់លាស់ថា រឿងរ៉ាវមួយចំនួនខ្លះគឺមានលក្ខណៈជ្រុលពេល មិនអាចទៅរួច មិនតំណាងឪ្យអ្វីពិតប្រាកដទេ។ 

យើងបដិបត្តិតាមវិធីសាស្រ្តទាំងអស់នេះ ដើម្បីធ្វើការចម្រើននូវបារមីទាំងប្រាំមួយយ៉ាងនេះឡើង ដើម្បីអភិវឌ្ឍគោលបំណងរបស់យើង ការសម្រេចចិត្ត និងចម្រើនពុទ្ធិចិត្តរបស់យើង។ វិធីសាស្រ្តទាំងអស់នេះមាននៅក្នុងចេតនាលើកកំលាំងចិត្តកំរិតខ្ពស់។ 

ដើម្បីកសាងកុសលផលបុណ្យបន្តពីកំរិតបឋម នៅកំរិតមធ្យមនេះយើងទទួលស្គាល់ថា បើទោះបីជាយើងទៅចាប់ជាតិនៅក្នុងទីឋានដ៏ប្រសើរហើយយ៉ាងណាក្តី ក៏យើងនៅតែមានទុក្ខដែរ។ យើងនៅតែជួបប្រទះបញ្ហា ត្រូវជួបប្រទះនូវភាពចាស់ជរាព្យាធិ និងមរណៈដដែល ម្តងហើយម្តងទៀត មួយជាតិហើយមួយជាតិទៀតមិនឈប់។ ដោយយើងមានការធុញធ្រាននឹងជាតិកំណើតដដែលៗនេះ យើងចាប់ផ្តើមយល់ឃើញថា គ្មានអ្វីពិសេសអស្ចារ្យទាល់តែសោះនៅក្នុងការកើតស្លាប់ ស្លាប់កើតនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារនេះទេ បើដូច្នេះយើងត្រូវផ្តោតបំណងឆ្ពោះទៅរកការរួចរំដោះទាំងស្រុង ការត្រាស់ដឹង។ 

ពេលយើងបន្តដំណើរបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកកំរិតខ្ពស់ ពេលនោះយើងលែងគិតថាខ្លួនឯងជាមនុស្សសំខាន់បំផុតតែម្នាក់គត់ទៀតហើយ - ដែលជាបុគ្គលឋិតនៅចំចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាឡ។ ពេលនោះយើងទទួលស្គាល់ថា មនុស្សគ្រប់រូបទាំងអស់គឺដូចគ្នាទាំងអស់ មានក្តីប្រាថ្នាដូចគ្នា គឺប្រាថ្នាចង់បានសេចក្តីសុខ និងចៀសវាងសេចក្តីទុក្ខគ្រប់ប្រការទាំងអស់។ មិនត្រឹមតែគិតអំពីចំណុចនេះតែម៉្យាងទេ តែយើងក៏មើលឃើញផងដែរថា គ្រប់សត្វៈលោកទាំងអស់ ទាំងជាតិមុខ និងជាតិនេះ គេគ្រប់គ្នាមានទឹកចិត្តករុណាចំពោះរូបយើងក្រៃលែងណាស់។ បើគ្មានពួកគេទេ ម្ល៉ោះយើងមិនអាចបរិភោគអាហារ មិនអាចផឹកទឹក មិនអាចអាន មិនអាចសរសេរ មិនអាចទៅដើរទិញឥវ៉ាន់ មិនអាចទៅមើលកុន សរុបទៅគឺមិនអាចធ្វើអ្វីផ្សេងទៀតបានច្រើនលើសពីនេះបានទេ។ វាគឺជារឿងដ៏គួរឪ្យអាម៉ាសខ្លាំងណាស់ បើយើងធ្វើមិនដឹងមិនឮចំពោះក្តីករុណានេះ។ យើងមានក្តីរំភើបជាខ្លាំង ដែលជំរុញឡើងដោយក្តីមេត្តា និងក្តីករុណាចំពោះពួកគេ និងចាប់ផ្តើមអភិវឌ្ឍពុទ្ធិចិត្ត ជាក្តីប្រាថ្នាយើងប៉ងដើម្បីសម្រេចបាននូវការត្រាស់ដឹងរបស់យើងផ្ទាល់ ដើម្បីធ្វើជាប្រយោជន៍ពិតប្រាកដដល់គេទាំងអស់គ្នា។