අභිප්‍රේරණයේ හෙවත් පෙළඹීමේ අන්තර්මධ්‍ය හා උසස් මට්ටම්

අන්තර්මධ්‍ය විෂය පථය තුළ මෙය තවත් ඉදිරියට විග්‍රහ කළ හැක. වඩා යහපත් පුනරුත්පත්තීන් ලෙස හැඳින්වෙන පුනරුත්පත්තීන් හෝ අගනා මනුෂ්‍යාත්ම භාවයන් ලැබුවද, එම තත්ත්වයම නොකඩවා පවත්වාගෙන යාම අතෘප්තිකරය. ජීවිතය ඉදිරියට ගමන් කරන අතර එහි ස්වභාවය වනුයේ නිරන්තරයෙන් ඉහළ පහළ යන අතර ඊළඟ මොහොත කවරාකාර වනු ඇතිදැයි අවිනිශ්චිත වීමයි. මේ මොහොත සතුටුදායක විය හැකි නමුදු ඊළඟ විනාඩියේදී ක්ෂණිකවම ලද දෙයින් සතුටු වීමේ අඩුවක්, යම් දුක් ස්වභාවයක් හෝ මානසික අවපීඩනයක් පවා දැනිය හැක. අපි සුළු දෙයින් පවා වියවුලට පත්වන අතර සැබැවින්ම අපගේ ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ කිසිදු පාලනයකින් තොරව ඉපදීම හා ළදරුවෙකු වශයෙන් කටයුතු කිරීම යන අදියරයනට අදාලව නැවත නැවතද සිදුවන ගැටලු  ලබන සෑම දිවියක් පාසාම අත් විඳීමට සිදුවේ. ඇවිදීමට හා කථා කිරීමට ඉගෙනීමට සිදුවන අතර නැවත නැවතත් මෙම කටයුතු සිදු කිරීමට සිදුවීම සැබැවින්ම පීඩාකාරී දෙයකි. අපට පාසැල් යාමට සිදුවන අතර, නැවතත් පාසැල් යාමට කවුරු නම් කැමති වෙත්ද? සහකරුවෙකු හෝ සහකාරියකද, රැකියාවක්ද සොයා ගැනීමට සිදුවන අතර නැවතද වරක් ලෙඩ රෝගවලට, වයස්ගත වීමේ ගැටළුවට හා මරණයටද, අපට පමණක් නොව අපගේ ආදරණීයයන් ආශ්‍රිතව සිදුවන මෙම තත්ත්වයනටද මුහුණ දීමට සිදුවේ.

මෙම අගනා මනුෂ්‍යාත්මභාවය තුළ පවා, බොහෝ දුක්ඛදායක දේ පවත්නා අතර, අපගේ සියලු භාවමය ගැටළු තවදුරටත් එහි පවතිනු ඇත. අපට තරහා යෑම, සිත අවුල් වීම හා ලෝභය ඇතිවේ. පුද්ගලයන් හා වස්තූන් කෙරෙහි බොහෝ ආශාවන් පවතී. හේතුඵලවාදය සහ යථාර්ථය පිළිබඳ පවත්නා නොදැනුවත්භාවය හේතුකොටගෙන අප කටයුතු කරන හා සිතන ආකාරය අන්‍යයන් කෙරෙහි බලපෑමක් ඇති නොකරන්නේය වැනි සිතිවිලි සහිතව අපි අඥානයන් සේ කටයුතු කරන්නෙමු. එය මුළුමනින්ම අඥාන වූවකි.

මෙකී සියලු ගැටලු නොකඩවා පවත්නා අතර කවරාකාර වාසනාවන්ත පුනරුත්පත්තියක් ලැබුවද මෙම ඉහළ පහළ යාම් පවතිනු ඇත. වාසනාවන්ත භවයකින් අවාසනාවන්ත භවයක් කරාද, යහපත් භවයකින් අයහපත් භයවක් කරාද ගමන් කරන අවස්ථා පවතී. එය එයාකාරයෙන්ම නැවත නැවතද සිදුවේ. "පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන පැවැත්ම හෝ පුනරුත්පත්තිය" යනුවෙන් අදහස් කෙරෙනුයේ මෙය වන අතර එය සංස්කෘත භාෂාවෙන් "සංසාරය" යනුවෙන් හැඳින්වේ.

අන්තර්මධ්‍ය විෂය පථය තුළ, අප විසින් සාක්ෂාත් කරගැනීමට අපේක්ෂා කරන අරමුණ වනුයේ මේ සියල්ලෙන් මිදීමයි. අපගේ චිත්ත සන්තතියෙහි ආරම්භයක් හෝ අවසානයක් නොපවත්නා බව පෙනී යන අතර අපට පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන පුරුත්පත්ති චක්‍රය නොනවත්වා පවත්වාගෙන යාමට අවශ්‍ය නොවේ. "අවසානයක් නොපවත්නා බව පෙනී යන" යනුවෙන් අදහස් කෙරෙනුයේ එ් සම්බන්ධයෙන් යම් කිසිවක් සිදු නොකළහොත් එය සදාකාලිකව ක්‍රියාත්මක වන බවයි. එ් අනුව අපට එය අවසන් කොට සංසාරයේ සැබෑ අවසානයක් දැකීමට සිදුවේ. මක් නිසාද? දුක අවසන් කිරීමට අවශ්‍ය වන බැවිනි. ඇතිවන ගැටළු ඉතා බරපතල ගණයේ එ්වා නොවුවද, වඩාත් සියුම් ගැටළු නවතාලීමට අපට අවශ්‍ය වේ. මෙනිසාය විමුක්තිය සාක්ෂාත් කරගත යුතුව පවත්නේ.

සංස්කෘත භාෂාවෙන් විමුක්තිය යන්නට "නිර්වාණ" යන යෙදුම යොදන අතර, මේ කරා අප යොමු කරවන භාවය "අත්හැරීම" නමින් හැඳින්වේ. මෙය හොඳම පරිවර්තනය නොවුවද, එමගින් මූලිකව නිදහස් වීමේ ඉතා ප්‍රබල අධිෂ්ඨානයක් ගම්‍ය වේ. අත්හැරීමත් සමගින්, දුකින් මිදිය යුතුය යන තීරණයට එළැඹෙන්නෙමු. දුකින් වෙහෙසට පත්ව සිටින අතර, වඩාත් ගැඹුරු මට්ටමකදී, එ් සියල්ලෙන් මහත් චිත්ත පීඩාවට පත්ව සිටින්නෙමු. දැන් ඇති: නිදහස් විය යුතුය.

නිදහස් වනු පිණිස අපගේ සියලු ගැටළු හා දුක්වලට අදාල හේතූන්ගෙන් නිදහස් විය යුතු වේ. අපි දුක පමණක් නොව එහි හේතූන්ද මුළුමනින්ම අත්හැර දැමීමට කැමැත්තෙන් පසුවෙමු. මෙහිදී අයිස් ක්‍රීම් හෝ චොක්ලට් හෝ රස බැලීමෙන් වැළකීම වැනි යමක් අදහස් නොවේ. එ් වූකලි අත්හැර දැමීම පිළිබඳ ඉතා සුළු කෝණයකින් බලා ලබන වැටහීමකි. අපගේ අධිෂ්ඨානය වනුයේ කෝපය, ලෝභය හා එ් සියල්ල කෙරෙහි පවත්නා අපගේ බැඳීම්වලින්ද නිදහස් වීමයි. චොක්ලට් රස විඳීම පිළිබඳ සලකා බලන කල්හි, යහගුණ අතිශයෝක්තියෙන් ගැනීම මත පදනම් වූ ඇල්ම අත්හැර දැමිය යුතු වේ. නිදසුනක් ලෙස, "මෙයයි ලොව පවත්නා අපූර්වතම හා ප්‍රණීතම දෙය. එමගින් මා හට සතුටක්, මහත් සතුටක් අත්වනු ඇත" යන සිතිවිල්ල අප තුළ පවතී. චොක්ලට් පෙත්තකට සැබැවින්ම මෙවැන්නක් කළ හැක්කේ නම්, එය රස විඳින්නට විඳින්නට වඩ වඩාත් සතුටම දැනිය යුතුය. අප කොතරම් චොක්ලට් රස විඳින්නන් වුවද, එම රස වින්දන ක්‍රියාවලිය තුළ විගසින් රෝගී වී නැවත කිසිදින චොක්ලට් පෙත්තක් ඇස ගැටීම පවා ප්‍රතික්ෂේප කරනු ඇත.

අපගේ ඇලුම්, කෝපය වැනි දේ අත්හැරීමේ අපේක්ෂාව පිළිබඳ අවංක වීම සැබැවින්ම ගැඹුරු හා ඉතා දුෂ්කර වූ කාර්යයකි. එය සුළුකොට තැකිය යුතු නොවේ. එය වූකලි හිස බිත්තියේ ගසාගනිමින් සිටින අතර නවතාලුවහොත් වඩා අයහපත් තත්ත්වයක් උදාවනු ඇත්තේය යන බිය හේතුකොටගෙන එම කාර්යය නවතාලීමට මැලිවන්නාක් වැනි තත්ත්වයකි. අපගේ පුරුද්දද මෙවැන්නක් බැවින් අපිද නොකඩවා අපගේ හිස බිත්තියේ ගසමින් සිටින්නෙමු. සැබැවින්ම එය වූකලි සීමාන්තික උදාහරණයකි. වඩාත් පොදු උදාහරණයක් පෙන්වා දෙන්නේ නම්, යමෙකු හා අයහපත් සම්බන්ධතාවයක් පවත්වාගෙන යන අතර, එය නවතාලුවහොත් හුදෙකලා වේය යන බියෙන් එම සම්බන්ධතාවය නොකඩවා පවත්වා ගැනීමේ තත්ත්වය දැක්විය හැක. එහි ප්‍රතිවිපාකයක් වශයෙන් මෙම අයහපත් සම්බන්ධතාවය නොකඩවා පවත්වා ගනිමින් අපගේම ජීවිත අඳුරු කරගන්නෙමු.

එය පොදු තත්ත්වයකි. ඔවුන් අපගෙන් වෙන්වනු ඇතැයි බියෙන් ඇතැමුන් වෙත ඇතැම් දේ පැවසීමට අපි මැලි වෙමු. මේ වූකලි කිසි ලෙසකිනුදු අසාමාන්‍ය අත්දැකීම් නොව නිරන්තරයෙන් අප සියලු දෙනා හට අත් විඳීමට සිදුවන පොදු තත්ත්වයයි.

විමුක්තිය හා අවසන බුද්ධත්වයද ලැබීමේ මෙම අරමුණ සාක්ෂාත් කරගනු පිණිස, එය සිදුකළ හැකි වන අතර සිදු කරගන්නා ආකාරයද පළමුව දැන සිටිය යුතු වේ. මේවා සංකීර්ණ මාතෘකාවන් වන අතර, මේවා වූකලි අප සියලු දෙනා හට සාක්ෂාත් කරගත හැකි අරමුණුය යන්න පෙන්වා දීම දුෂ්කර කාර්යයක් වන බැවින්, බොහෝ අය මේවායින් පැන යති. මේ වූකලි බරපතල වරදකි. මක් නිසාද, මෙම අරමුණු අපට සැබැවින්ම සාක්ෂාත් කරගත හැක්කේය යන්න සත්‍ය වශයෙන්ම එ්ත්තු නොගතහොත්, එ් සඳහා කටයුතු කිරීමට පවා වෙහෙස වනුයේ මන්ද? එසේ වුවහොත් එහිදී හුදෙක් ක්‍රීඩාවක නිරත වීමක් පමණක් සිදුවන අතර, අවසන එය අමනෝඥ කාර්යයක් බව පවසමින් එය අත්හැර දමන ඉමකට ළඟාවනු ඇත.

අපට බුද්ධ ස්වභාවය (විමුක්තිය හා බුද්ධත්වය ලැබීමට අවකාශ සලසන ධර්ම), චිත්ත පාරිශුද්ධත්වය ආදී මාතෘකා පිළිබඳ ගැඹුරු විමර්ශනයක නිරත වීමට සිදුවේ. අපගේ කැළඹිලිකාරී හැඟීම් හා ව්‍යාකූලත්වය අපගේ සිත හා සම්බන්ධ මූලික කොටසක්ද? එසේ නම්, ඉන් අදහස් කෙරෙනුයේ එ්වා සෑම මොහොතකම එසේ පවත්නේය යන්නයි. එ්වා එසේ නොවේ නම්, එ්වා තාවකාලික වන අතර, එ්වා නැවත ඉස්මතු නොවන පරිදි ඉවත් කළ හැක්කේද?

ප්‍රශ්න කොට එ් පිළිබඳ විවාද කිරීමක් කිසිසේත් අවශ්‍ය නොවේ. එය වූකලි හුදු අන්ධ විශ්වාසය හේතුකොට පිළිගත යුත්තක් නොවේ. සැබැවින්ම, එය ප්‍රශ්න කරන තරමට යහපත් වනුයේ අපගේ සියලු සැක සාංකාවන් හෙළි කොටගෙන සිදුකරන කාර්යය පිළිබඳ තදබල විශ්වාසයක් ගොඩනගා ගැනීම අවශ්‍ය වන බැවිනි. 100%ක් එ්ත්තු ගන්නා තෙක් බලා සිටිය යුතුද? එ් සඳහා බොහෝ කාලයක් ගතවිය හැක.

එය හුදෙක් කුණු කන්දලක් සේ සිතන්නේ නම්, පැහැදිලිවම අපට එ් සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කළ නොහැක. එසේ නමුදු, එ් සියල්ල කළ හැකිවනු ඇතැයි සලකා බැලීමේ දිශාවට ගමන් කරන්නේ නම් අපට ගමන ඉදිරියට යා හැක. කෙසේ වුවද, එය සත්‍ය බවට සිතීම යම් අන්ධ විශ්වාසයක් හෝ "මාගේ ගුරුවරයා එසේ කී නිසා" නොව යම් හේතුවක් මත පදනම් විය යුතුය. බුදුන් වහන්සේ විසින්ම දේශනා කළ පරිදි "මා කෙරෙහි වූ විශ්වාසය හේතුවෙන් මා කී කිසි දෙයක් විශ්වාස නොකරන්න. රන් මිලදී ගන්නාක් මෙන් එ්වා පරීක්ෂා කර බලන්න". එය සැබෑ සත්‍යයක්ද යන්න විමසා බැලිය යුතුය.

පුනරුත්පත්තිය සැබෑ තත්ත්වයක්ය යන විශ්වාසයට එළැඹීම ඉතා දිගු ක්‍රියාවලියකි. මේ සම්බන්ධයෙන් වසර ගණනාවක් කටයුතු කර ඇති බැවින් මට මාගේ අත්දැකීම් බෙදා හදාගත හැක. මම වසර 45කට වැඩි කාල පරිච්ඡේදයක් බුදු දහම හදාරමින් සිටි අතර,යම් අවස්ථාවකදී පුනරුත්පත්තිය හේතු සහගත වනුයේ මන්ද යන කරුණ පිළිබඳ තර්කය මත පදනම් වූ බුද්ධිමය වැටහීමක් සැබැවින්ම මා හට ලැබිය හැකිවිය. එනමුදු සැබැවින්ම මා මැදි තීරයෙන් මධ්‍යස්ථ මට්ටමින් මෙපිටට හෙවත් පුනරුත්පත්තිය විශ්වාස කරන ඉමකට තල්ලු කරමින් හැඟීම් මට්ටමින් එය එ්ත්තු ගැන්වීමක් සිදුකරන ලද්දේ ජිවිත දෙකක් පුරා මාගේ ගුරුවරයා සමග මා පවත්වාගත් සම්බන්ධතාවයයි. ඔහුගේ නම සර්කොං රින්පොෂේ වූ අතර, පරම පූජනීය දලයි ලාමා වහන්සේගේ ගුරුවරයෙකුද විය; උන් වහන්සේගේ සමීපතම ගෝලයෙකු වීමට ලැබීම මා හට මහත් භාග්‍යයක් විය. මා වසර නවයක් පුරා එතුමා සමගින් ඇසුරු කළ අතර එම කාල පරිච්ඡේදය තුළ එතුමා වෙනුවෙන් භාෂා පරිවර්තන කටයුතු කරමින් ඔහුගේ පුද්ගලික ලේකම්වරයා ලෙසද කටයුතු කළෙමි. එතුමා සමගින් ඉතා සමීපයෙන් කටයුතු කරමින් ඔහුගේ සියලු විදේශ සංචාර සූදානම් කොට එ්වාට සහභාගි වූයෙමි. එතුමා 1983 වසරේදී මියගිය අතර පුනර්භවයක් ලැබ නැවතද ටුල්කුස් නම් තිබ්බතීය සම්ප්‍රදාය තුළින් ඉස්මතු විය. ඔහු මේවන විට වයස අවුරුදු 25ක තරුණයෙක් වන අතර, පෙර භවයේ පැවති සම්බන්ධතාවයට සමානම වූ ඉතා සමීප සබඳතාවයක් ඔහු සමග තවමත් පවත්වමි. කෙසේ වුවද, මේවන විට අප දෙදෙනා අතර පවත්නේ පෙර සබඳතාවයට වඩා වයසින් පරස්පර සබඳතාවයකි.

නව සර්කොං රින්පෝෂේ මාහට පළමුව මුණ ගැසුණේ ඔහුට යාන්තමින් වයස අවුරුදු හතර සපිරෙද්දී වන අතර මම මුල් වරට ඔහුගේ කාමරයට පිය නැඟූ අවස්ථාවේදී, ඔහුගේ රැකවලුන් ඔහුගෙන් විමසූයේ "ඔයා එයාව දන්නවාද?" යන පැනයයි. "පිස්සු කථා කරන්න එපා, ඇත්තටම මං එයා කවුද කියලා දන්නවා" යන්න ඔහුගේ පිළිතුර විය. ආරම්භයේ සිටම, වයස අවුරුදු හතරක දරුවෙකු වශයෙන් පවා ඔහු මා වෙත අතිශයින් සමීප හා ආදරණීය අයෙකු වූ අතර එය වෙනත් පුද්ගලයන් සමගින් පවත්වාගෙන ගිය සම්බන්ධතාවය බොහෝ සෙයින් ඉක්මවූවක් විය. එය ඔහු වයසින් මුහුකුරා යන විටදීද නොනැසී පැවතියේය.

ඔහු අර්ථ විරහිත කරුණු මා සමග නොපවසන අතර, විවිධ අවස්ථාවන්හි ඔහුගේ පෙර භවයට අදාළ වීඩියෝ පට නරඹන විටදී "මට එ්ක කියපු විදිහ මතකයි" යනුවෙන් මා අමතා පවසන්නට විය. සියලු තර්ක හා හේතු දැක්වීම්වලට අමතරව, "එහෙම වෙන්නත් පුළුවන්" යන හැඟීම ඉක්මවූ වැටහීමක් දක්වා මාගේ ආකල්පය වෙනස් කරවන ලද්දේ සැබැවින්ම මෙම අත්දැකීම් මගිනි. එමගින් මාතුළ පුනරුත්පත්තිය පිළිබඳ නිශ්චිත අවබෝධයක් ඇති කරන ලදී.

මේවා පහසු කරුණු නොවේ. විමුක්තිය සැබෑ ලෙසම සාක්ෂාත් කරගත හැක්කේද? මනසේ ස්වභාවය සැබැවින්ම පිරිසිදු එකක්ද? එය තර්කානුකූලව වටහා ගත්තද, එය භාවමය වශයෙන් වටහා ගනු පිණිස අපට වඩාත් ගැඹුරට යාමට සිදුවේ. එනමුදු, අපට ක්‍රමිකව එම ඉදිරි පියවරයන් තැබිය හැකි වේ.

ශ්‍රේණිගත මාර්ගය පිළිබඳ අන්තර්මධ්‍ය මට්ටමේ පෙළඹීමත් සමගින් පටිච්ච සමුප්පාදයේ පුරුක් 12 හා සම්බන්ධව සිදුවන පුනරුත්පත්ති යාන්ත්‍රණය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විග්‍රහයක් අප සතුවේ. මෙය වූකලි කර්මය, කර්මයේ ප්‍රතිවිපාකය ආදී සියලු කරුණු සම්බන්ධයෙන් ක්‍රියාත්මකවන ඉතා සංකීර්ණ යාන්ත්‍රණයක නාමය පමණි. අප විසින් කෝපය හා ලෝභය වැනි විවිධාකාරයේ කැළඹිලිකාරී භාවයන්, එ්වා ඉස්මතුවන ආකාරය හා එ්වාහි පදනමේ පවත්නේ කවරක්ද යන කරුණු ගැඹුරින් වටහාගත යුතු වේ. අපගේ චර්යාවෙහි ප්‍රතිඵල අන්‍යයන් හා අප කෙරෙහිමද බලපාන්නාවූ ආකාරය පිළිබඳ චිත්ත ව්‍යාකූලත්වයකට පත්වන්නාවූ මෙම පදනම්ගත සාධකය සරලව "ව්‍යාකූලත්වය" ලෙස හඳුන්වමි. වඩාත් ගැඹුරින් සලකන්නේ නම්, අපගේ සැබෑ පැවැත්ම, අන්‍යයන්ගේ පැවැත්ම හා සියල්ලේ පැවැත්ම සම්බන්ධයෙන් අපි චිත්ත ව්‍යාකූලත්වයට පත්ව සිටින්නෙමු.

මූලිකව, දේවල් එ්වාහි බලයෙන්ම ස්වාධීනව, ප්ලාස්ටික් ආවරණයකින් වැසී පවත්නාක් මෙන් අන් සියල්ලෙන් වෙන්ව පවත්නේය යන්න අපගේ සිතිවිල්ල වේ. සියල්ල එකිනෙක හා අන්තර් සම්බන්ධිත බව සිතිය හැක්කේ වුවද, අපි තවදුරටත් දේවල් ප්ලාස්ටික් ආවරණයන්ගෙන් වටව පවත්නා නමුදු කූරුවලින් එකිනෙක සම්බන්ධිතව ඇති බව සිතන්නෙමු. සිදුවිය නොහැකි පැවතුම් සම්බන්ධයෙන් අප විසින් වටහාගත යුතු සියුම් බවෙහි බොහෝ මට්ටම් පවතී. විය නොහැකි දේ කවරේද යන්න හා නිශ්චිතවම අපගේ ව්‍යාකූලත්වය තුළින් සියල්ලන් හා සියල්ල වෙත ප්‍රක්ෂේපණය කෙරෙන්නේ කවරක්ද යන්න වටහාගත යුතුය.

මෙහිදී වටහාගත යුතුව පවත්නා දෙය "ශූන්‍යත්වය" හෝ "හිස්බව" වශයෙන් හැඳින්වේ. ශූන්‍යත්වය යන්නෙන් අදහස් කෙරෙනුයේ මුළුමනින්ම කිසිවක් හෝ නොමැති බවයි; එහි යම් කිසිවක් කිසි ලෙසකිනුදු නොපවතී. එහි නොපවතින දෙය වූකලි සිදු නොවිය හැකි මෙකී ප්‍රක්ෂේපණයන් පිළිබඳ සැබෑ යොමුවකි. එ්වා කිසිදු යථා පැවැත්මක් සහිත දෙයකට සම්බන්ධ නොවේ.

ඔබට ශාන්ත නිකොලස්තුමා හෙවත් නත්තල් සීයා පිළිබඳ නිදසුන යොදාගත හැක. රක්ත වර්ණ සළු පිළිවලින් සැරසී සිටින සුදු රැවුලක් සහිත අයෙකු අපට දකින්නට ලැබෙන අතර අපි නත්තල් සීයා හෙවත් ශාන්ත නිකොලස්තුමා වශයෙන් හඳුන්වන පුද්ගලයාට ඔහු බොහෝ සෙයින් සමානය යයි සිතමු. ඔහු නත්තල් සීයා යයි අපි සිතන්නේ මන්ද? ඔහු නත්තල් සීයා ලෙස පෙනෙන බැවිනි. කෙසේ වුවද, ශාන්ත නිකොලස්තුමාගේ හැඩහුරුව මගින් කිසිවක් අදහස් නොකෙරෙනුයේ මේවන විට ශාන්ත නිකොලස් තුමෙකු නොමැති බැවිනි. මෙම පුද්ගලයාගේ පෙනුම හා අනුගත වන සැබෑ ශාන්ත නිකෝලස්තුමෙකු නොමැති වීම නමැති මෙයයි ශූන්‍යත්වය තුළ සාකච්ඡා කෙරෙනුයේ. මෙතුළ  මිනිසෙකු සිටින අතර ඔහු ශාන්ත නිකොලස්තුමාගේ හැඩහුරුව සහිත වූවෙක්ය යන කරුණ කිසි ලෙසකිනුදු ප්‍රතික්ෂේප නොකෙරේ. අපි මෙහිදී පැහිදිලි කරන කරුණ නම් එම පුද්ගලයා අපට පෙනෙන ආකාරය රැවටිලිකාරී එකක් බවයි. පෙනුම ශාන්ත නිකොලස්තුමාගේ වුවද, එවැන්නෙක් නොමැති බැවින් එහි සැබෑ ශාන්ත නිකොලස් තුමෙකු නොමැත.

අපගේ සිත සැම විටදීම මෙයාකාරයෙන් ක්‍රියාත්මක වේ. මෙම පුද්ගලයා ලොව වඩාත්ම ප්‍රියජනක පුද්ගලයාය හෝ එම පුද්ගලයා ලොව භයානකම හා අප්‍රියජනකම පුද්ගලයාය හෝ අප ලොවට පහළ වූ දේව දායාදයන්ය හෝ නැතහොත් අපගෙන් කිසිදු ප්‍රයෝජනයක් නොමැත්තේය යන මෙකී නොකී සියලු ආකාරයේ විකාර අදහස් ප්‍රක්ෂේපණය කරන්නෙමු. අප හෝ ඔවුන් එ් ආකාරයෙන්, අන් සියල්ලෙන් ස්වාධීනව සත්‍ය හා නොවෙනස් ආකාරයෙන් පවත්නේය යන ප්‍රක්ෂේපණයක් අපි ඇතිකර ගන්නෙමු.

සැබෑ ලොවෙහි මෙයාකාරයේ කිසිවෙකු නොපවතී. සත්‍ය වශයෙන්ම, එසේ පැවතීම සිදු නොවිය හැක්කක් වනුයේ සියල්ල වෙනත් දේවලට සාපේක්ෂව පවත්නා බැවිනි. පරම පූජනීය දලයි ලාමා වහන්සේ විසින් නිරතුරු අපගේ අතැඟිලි සම්බන්ධ නිදසුන මේ සඳහා යොදාගනී. අපගේ සිව්වැනි ඇඟිල්ල විශාලද, කුඩාද? එය පස්වන ඇඟිල්ල හා සාපේක්ෂව විශාල වුවද, මැදැඟිල්ල හා සාපේක්ෂව කුඩාවේ. එ් අනුව, එයටම සාපේක්ෂව, එහි බලයට අනුව එය විශාලද, කුඩාද? මෙයට පිළිතුරක් නොමැත්තේ විශාලත්වය හෝ කුඩාබව ඇතිවනුයේ සෙසු දේවල් හා සන්සන්දනාත්මකව බැලූ කල පමණක් වන බැවිනි. එය මුළුමනින්ම අන් දේවල් මත රඳා පවත්නා අතර විශාල කවරක්ද, කුඩා කවරක්ද යන්න පිළිබඳ අපගේ සංකල්පනාවන් මතද රඳා පවතී. ඔබට මෙය වැටහෙනු ඇතැයි සිතමි.

මෙම අන්තර්මධ්‍ය මට්ටමේදී ශූන්‍යතාවය පිළිබඳ වැටහීමක් ලබාගනිමින් මෙම මූලික අනවබෝධයෙන් මිදීමට කටයුතු කරමු. පටිච්ච සමුප්පාදයේ දම්වැල් පුරුක් මෙන් එකිනෙකට සම්බන්ධ පුරුක් 12 පිළිබඳ සංකීර්ණ යාන්ත්‍රණය තුළ විස්තර කර ඇති පරිදි, අපගේ චිත්ත ව්‍යාකූලත්වය මගින් කර්මය හා කර්ම ඵල ක්‍රියාත්මක කරවන බැවින් එම ව්‍යාකූලත්වය විසින්ම පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන මෙම පුනරුත්පත්තීන්ද ඇති කරනු ලබයි.

ශූන්‍යතාවය පිළිබඳ වැටහීමක් ලබාගනු පිණිස, සමාධිය පැවතිය යුතු වේ. සමාධිය වැඩි වර්ධනය කරගනු පිණිස, අප තුළ ආචාර ධාර්මික ස්වයං-ශික්ෂණයක් පැවතිය යුතුවේ.  මේ සඳහා දෙනු ලබන උදාහරණය නම් ගසක් කපා දැමීම සම්බන්ධ අවස්ථාවයි. වැටහීම තියුණු මුවහත සහිත පොරව මෙන් වන නමුදු, සැබෑ ලෙසම ගස කපා බිම හෙළීමට නම් නිරතුරු ගසේ එකම ස්ථානයට පොරෝ පහර එල්ල කළ යුතු වේ. එකම ස්ථානයට නොකඩවා පහර දීම වූකලි සමාධිය මෙන් වූවකි. පාපකාරී ක්‍රියාවන්ගෙන් වැළකී සිටින්නාවූ මෙම ශක්තිය පැමිණෙනුයේ ආචාර ධාර්මික ස්වයං-ශික්ෂණයෙනි.

අන්තර්මධ්‍ය විෂය පථය තුළ විවිධාකාර පොරොන්දු හෙවත් භාරයන්ද ඉදිරිපත් කෙරේ. මේ තුළට භික්ෂුවකගේ හෝ භික්ෂුණියකගේ පූර්ණ හෝ ආධුනික භාරයන් හෝ ගෘහපතියෙකුගේ, පුරුෂයෙකුගේ හෝ කාන්තාවකගේ භාරයන්ද ඇතුළත් වේ. ගෘහපතියෙකු යනු ආරාමයක බ්‍රහ්මචාරී දිවියක් ගත කරන්නෙකු නොවුවද, ඉන් ඔබට පවුලක් ඇත්තේය යන කරුණක් අවශ්‍යයෙන්ම නොහැඟේ; එතුළ අවිවාහක පුද්ගලයන්ද අදහස් කෙරේ. පුරාණ භාරතයේ නිරතුරුවම පාහේ ගෘහපතියන් පවුල් ජීවිත ගතකළ බැවින් පෙරකී තත්ත්වය බොහෝ සෙයින් දුර්ලභ විය. මෙම ආරාමික හා ගෘහපති පොරොන්දු අපගේම විමුක්තිය අරමුණු කොට පවත්නා බැවින් එ්වා එ්කාබද්ධව "පුද්ගලික විමුක්තිය උදෙසා වූ පොරොන්දු" වශයෙන් හැඳින්වේ. මෙම භාරයන් අපගේ භාවනාමය පිළිවෙත් හා එවන් ධනාත්මක දේවලට අතර මැදිහත් වනු ඇත්තාවූ කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගේ බලපෑමෙන් ඇතිවිය හැකි විවිධ වර්ගයේ චර්යාවන්ගෙන් වැළකීමට උපකාරී වේ.

පොරොන්දුවක් වීම සැබැවින්ම ඉතා වැදගත්ය. මක් නිසාද, යම් කිසි ක්‍රියාවකින් වැළකී සිටීම සඳහා පොරොන්දුවක් වන විටදී, එමගින් අපගේ අතීරණාත්මක චිත්ත ස්වභාවය ඉවත් වේ. නිදසුනක් ලෙස, මද්‍යසාර හෝ සිගරට් පානයෙන් වැළකී සිටීමට උත්සාහ කරන්නේ යැයි සිතමු. මත්පැන් හෝ දුම්වැටි පානය කරන පුද්ගලයන් සමගින් සිටින සෑම අවස්ථාවකදීම, එය ගන්නේද, නොගන්නේද යන අතීරණය පවතී. සැබැවින්ම ඉන් මිදීමට උත්සාහ කරන්නේ වුවද, මෙම තත්ත්වය ඉස්මතුවන සෑම අවස්ථාවකදීම අපට තීරණයක් ගැනීමට සිදුවන අතර මෙය ආතතිමය නොවුවද, අභියෝගාත්මක එකක් විය හැක.

අපි පොරොන්දුවක් වුවහොත්, එය අවසානාත්මක වේ. "මම මත්පැන් හෝ දුම්වැටි පානය නොකරමි" යන තීරණය ගෙන ඇති බැවිනි. අප විසින් අපගේ සිත හැඩ ගස්වාගෙන ඇති බැවින් අප වටා සිටින අන් සියල්ලන් මත්පැන් පානය කළද අපට එය අදාළ නොවේ. බාධකයක් හෝ දඬුවමක් වෙනුවට, අප විසින් ඉදිරියට ගෙනයන මෙම පොරොන්දු මගින් අපට බොහෝ ශක්තියක් ලැබෙනු ඇති අතර, අපගේ අවසන් විමුක්තිය සාක්ෂාත් කරගැනීමෙහි ලා හානිකර විය හැකි දේවල් සම්බන්ධයෙන් වූ අතීරණාත්මක තත්ත්වයෙන් අපව මුදා හරිනු ඇත.

බුදු දහම තුළ පොරොන්දු ලබාදිය යුතු බවට වූ කිසිදු බැඳීමක් නොමැත. මෙම තත්ත්වය අවබෝධ කරගත යුතුය. කිසිවෙකු හට හෝ ඔබ මෙම පොරොන්දුව හෝ එ් පොරොන්දුව ලබාදිය යුතු බවට හා ඔබ භික්ෂුවක හෝ භික්ෂුණියකව ආරාම ජීවිතයක් ගතකළ යුතු බව පැවසිය නොහැක. කෙසේ වුවද, ඔබට සංසාරයෙන් මිදී කෝපයෙන්, ඇල්මෙන් හා ලෝභය ආදී ක්ලේශයන්ගෙන් මිදීමේ සැබෑ උවමනාවක් තිබේ නම්, තදබල අධිෂ්ඨානයන් පවත්වා ගැනීම තුළින් එම අරමුණට ළඟාවීමේ කාර්යය වඩාත් පහසු වනු ඇත. දැනට එවන් කාර්යයක් සඳහා අප සූදානම්ව නොසිටිය හැකි අතර, එයට කම් නැත. අප විසින් අපවම හා අපගේ තත්ත්වයන් පිළිබඳ බරපතල තක්සේරුවක් සිදුකළ යුතුය. 

මෙයයි අන්තර්මධ්‍ය විෂය පථය යනු. ශූන්‍යතාවය පිළිබඳ අවධානය යොමුකරගෙන සිටීම මෙම කාර්යයෙහි කොටසක් වුවද, එ්වා පිළිබඳ තවමත් පූර්ණ වශයෙන් සාකච්ඡා නොකෙරේ. එම මාතෘකා සම්බන්ධයෙන් උසස් විෂය පථයන් පිළිබඳ දේශනාවන්හිදී සලකා බලනු ලැබේ.

උසස් විෂය පථයක් තුළ අපි මෙම විශ්වයේ එකම පුද්ගලයා නොවන්නේය යන අදහසින් අපගේ සිතිවිලි හැඩ ගස්වන්නෙමු. අන් සියල්ලන්ද එහි වාසය කරන අතර එකී සියල්ලන්ද අප සිටින තත්ත්වයේම පසුවෙති. අන් සියල්ලෝද දුක් විඳින අතර පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන පුනරුත්පත්ති චක්‍රයෙහි සරති. අපට ස්ථාවර සතුටක් හා දුකින් මිදීමක් අවශ්‍ය වන අතර අන් සියල්ලන් සම්බන්ධ තත්ත්වයද එයම වේ. අප සියල්ලන් මෙයාකාරයෙන් ගත්කල මුළුමනින්ම එක හා සමාන වේ. එ් අනුව, තත්ත්වය මා හා තෝරාගත් කිහිප දෙනෙකුට පමණක් සීමා නොවන හා සෑම සත්ත්වයෙකුටම සාධාරණ වූවක්වේ. අප සියල්ලෝ එකිනෙකා හා සම්බන්ධිත හා එකිනෙකා මත යැපෙන්නෝ වෙති. අපට ස්වාධීන වූ පැවැත්මක් නොමැත. සැබැවින්ම අපට එයාකාරයෙන් නොනැසී පැවතිය නොහැක.

සියල්ලන් සමසේ ඇතුළත් කරනු වස් අපගේ හදවත් පුළුල් කිරීමේ සංකීර්ණ ක්‍රම කිහිපයක් පවතී. අන් සියලු සත්ත්වයන් පෙර භවයන්හිදී අපගේ මව්වරුන් වශයෙන් සිටි හා අප කෙරෙහි පුදුමාකාර වූ කාරුණිකත්වයක් දැක්වූ අය වශයෙන් හඳුනා ගැනීම පිළිබඳව කථා කරන විටදී මෙම කරුණ යම්තාක් දුරකට සාකච්ඡා කර ඇත. අන්‍යයන් හට මව්වරුන් සේ අප රැකබලා ගැනීමේ හැකියාව ඇතිවන ආකාරය දැකිය හැකි මෙලොව සුවසෙත උදෙසා පමණක් ධර්මය යොදාගැනීමේ සංස්කරණයක් පවතී. කෙසේ වුවද, එය මදුරුවා නමැති අපගේ මිතුරා සම්බන්ධයෙන් අදාල කරගැනීම දුෂ්කර වන බැවින් මෙහි සීමා සහිතකම්ද පවතී.

අපගේ හදවත් පුළුල් කිරීමේ කාර්යය ආරම්භ කරනු වස්, "ආදරය" නමින් හඳුන්වන හැඟීම වර්ධනය කරගැනීමට පටන් ගනිමු. මෙම ක්‍රියාවලිය අප ඇතැමුන් වෙත ආකර්ශනය වන, තවත් අය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන හා සෙස්සන් කෙරෙහි උපේක්ෂා සහගත වන තත්ත්වයෙන් තොරවූ සම චිත්තතාවයෙන් ආරම්භ වේ. අපි සියල්ලන් හට විවෘත වනු පිණිස කටයුතු කරන අතර මෙම පදනමින් සියල්ලන් සමග පවත්නා අපගේ අන්තර් සම්බන්ධතාවය හඳුනා ගන්නෙමු. සියලු දෙනා පෙර භවයන්හිදී අපගේ මව්වරුන්ව අපට බොහෝ කාරුණිකව සිට ඇත්තේය යන හේතු දැක්වීම හෝ අප භුක්ති විඳින හා පරිහරණය කරන සියල්ලක් අන් අයගේ ශ්‍රමය තුළින් නිර්මාණය වී ඇති ආකාරය හඳුනා ගැනීම තුළ මෙම මානසිකත්වය වර්ධනය කරගත හැක. ඔබ පය ගසා සිටින පොළව, ඔබ සිටින ගොඩනැගිල්ල, පානය කරන ජලය යන සියල්ල අපට ලැබුණේ කෙසේද යන්න පවා අපි සිතන්නෙමුද? අපගේ ජලය හා ආහාර අපට ලැබුණේ කෙසේද? එ් සියල්ල අන් අයගේ කටයුතු, අප වටා සිටින සියල්ලන්ගේ උත්සාහයන් තුළින් පැමිණි දේය. අප සියල්ලන් සමාන වන අතර, අප කෙරෙහි ඵල ලබාදෙනු පිණිස සියලු දෙනා වෙත ප්‍රයෝජනයන් අත්පත් කරදිය යුතුවන බැවින් හුදෙක් අපගේ පමණක් ප්‍රයෝජනය පිණිස කටයුතු කිරීම අතාර්කික වූවක් වේ.

මෙම පදනමින් ගත්කල, අපට සියලු දෙනා වෙනුවෙන් සම ආදරයක් ගොඩනගාගත හැක. මෙම ආදරය සියලු දෙනාගේ සතුට හා සතුටට හේතුවන දෙය පවතීවාය යන පැතුම ලෙස අර්ථ නිරූපණය කෙරේ. මෙහි අති මහත් වූ ඇල්මක්ද සමගින් මිශ්‍ර වූ ශෘංගාර ආදරය හා කිසිදු සම්බන්ධයක් නොමැත. "මම ඔබට ආදරය කරමි" යනුවෙන් පවසන විටදී ඉන් සාමාන්‍යයෙන් අර්ථවත් වනුයේ "මට ඔයා අවශ්‍යයි. කවදාවත් මාව දාල යන්න එපා. මට ඔයා නැතිව ජීවත් වෙන්න බෑ" ආකාරයේ අදහසකි. අනෙකාගෙන් අපේක්ෂිත අවධානය නොලැබෙන විටදී, හෝ ඔවුන් යම් අමනෝඥ දෙයක් පවසන විටදී, එම අදහස ක්ෂණයකින් "මට තවත් නම් ඔයාට ආදරය කරන්න බෑ" යන අදහසක් දක්වා විතැන් විය හැක.

බුදු දහමෙහි අප කථා කරන ආදරය තුළ අනෙකා කටයුතු කරන ආකාරය හෝ ඔවුන් අපට සිදුකරන දෙය කිසිසේත් අදාල නොවේ. එය හුදෙක්ම ඔබ නිදුක් වේවා යන පැතුම පමණි. එය වූකලි අන් සියල්ලන්ද මාගේ සිරුරේම කොටස් වන අතර, අපගේ පා ඇඟිලි කිහිපයක් නොව සියල්ලම සුවපත්ව තිබෙන්නේ නම් යහපත්ය යන හැඟීම වැනි හැඟීමකි එහි පවත්නේ. අපගේ පා ඇඟිලි කවරක් සිදු කළද මෙහිදී කම් නැත.

ආදරයෙන් ඉක්බිති "කරුණාව" ගොඩනගන්නෙමු. මෙය වූකලි අන්‍යයන් දුකින් හා එයට හේතුවූ කරුණුවලින් නිදහස් වේවාය යන පැතුමයි. එහිදී ජීවිතයේ ඉහළ පහළ යාම් හෙවත් දුකෙහි මතුපිට මට්ටම පමණක් සලකා නොබලන අතර, පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන පුනරුත්පත්තිය වැනි වඩා ගැඹුරු දුක් මට්ටම්ද සලකා බැලේ. කරුණාව පවත්වාගෙන යාම  යන්නෙන් "අනේ අසරණයා" යන  අදහසින් අන් අය කෙරෙහි පහත් සත්ත්වයන් කෙරෙහි සේ බලමින් ඔවුන් පිළිබඳ කණගාටු වීමක් අදහස් නොකෙරේ. බෞද්ධ කරුණාව වූකලි ගෞරවය හා අන් සියල්ලන් හටද දුකින් හා එයට හේතුවූ කරුණුවලින් නිදහස් වීමේ හැකියාව පවත්නේය යන වැටහීමක්ද මත පදනම් වූවකි. එය වූකලි හුදෙක් මිහිරි වදන් හෝ සුන්දර පැතුම් පමණක් නොවේ. කරුණාව සහිත කල්හි, දුකින් මිදුණු තත්ත්වයක් උදා කරලීමේ සැබෑ වගකීම ගැනීමද ආරම්භ කරන්නෙමු. මේ සඳහා අති මහත් වූ ධෛර්යයක් පැවතිය යුතුය.

"මහා කරුණාව" නමින් හැඳින්වෙන ගුණය වර්ධනය කරගන්නා විටදී, සියලු සත්ත්වයන් කෙරෙහි සම කරුණාවක් යොමු කෙරෙන අතර, සැලකිලිමත් හා ප්‍රේමණීය මවක් සිය එකම දරුවා පිළිබඳ සලකා බලන්නාක් මෙන් එ් එකිනෙකා කෙරෙහි සැලිකිලිමත් වේ. මහා කරුණාව තුළට සෑම සත්ත්වයෙකුම තවදුරටත් දුක් විඳීමෙන් ආරක්ෂා කරගැනීමේ ප්‍රාර්ථනාවක්ද ඇතුළත් වේ.

ඊළඟ  පියවර වනුයේ "සුවිශේෂී අදිටන" නමින් වූ චිත්ත ස්වභාවයක් ගොඩනගා ගැනීමයි. මෙය වූකලි අන් සත්ත්වයන් කෙරෙහි වඩාත් මතුපිට ස්වරූපයකින් හෝ ගැඹුරු ස්වරූපයකින් හෝ උපකාර කිරීමට පමණක් නොව ඉන් ඔබ්බටද විහිදුනු වගකීමක් ගැනීමේ දැඩි තීරණයකි. අන්‍යයන් හට බුදුවරයෙකුගේ සම්මා සම්බුද්ධත්වය ලැබීමට උපකාර කිරීමේ වගකීම ගැනීමට අදිටන් කරගනිමු. අපි හුදෙක් මෙම කාර්යය සිදු  කිරීමට අදහස් කරනවා පමණක් නොව, අපගේ සිත් එ් වෙනුවෙන් පිහිටුවාගෙන ඇත: අනිවාර්යයෙන් මෙම කාර්යය ඉටු කරන්නෙමු.

මෙම අනුපිළිවෙලෙහි අවසන් අදියර වනුයේ ආදරය, කරුණාව සහ සුවිශේෂී අධිෂ්ඨානය යන කරුණු පදනම්ගත "බෝධිචිත්තය" ලෙස හඳුන්වනු ලබන ගුණය වැඩි වර්ධනය කරගැනීමයි. අන්‍යයන් කෙරෙහි වඩාත් හොඳින් උපකාරී විය හැකි එකම මඟ වනුයේ තමාම බුද්ධත්වයට පත්වීමය යන්න අවබෝධ කරගන්නෙමු. එසේ නමුදු, මෙම අරමුණ යථාර්ථවාදී එකක් වනු පිණිස, බුදුවරයෙකු යනු කවරුන්ද හා බුදුවරයෙකු හට අන් අයට උපකාර කළ හැකි හා නොහැකි ආකාරයන්ද වටහාගත යුතුය. හුදෙක් අසුරු සැනෙකින් සියල්ලන්ගේ දුක් ඉවත් කළ හැකි සර්ව බලධාරී දේවත්වයක් බුදුවරයෙකු හට නොමැති බව සිහි තබාගත යුතුය. බුදුවරයෙකු හට සැබැවින්ම අන්‍යයන් හට මඟ පෙන්වාදී එහි ගමන් කිරීම සඳහා යම් අභාසයක් ලබාදිය හැකි නමුදු, අදාල කටයුතු සිදුකළ යුත්තේ අප විසින්මය. අන් කිසිවෙකුට හෝ අප වෙනුවෙන් යථාර්ථය අවබෝධ කරගත නොහැක: එය අප විසින්ම අවබෝධ කරගත යුත්තකි.

එ් අනුව, ආදරය හා කරුණාව යන ගුණයන්ගෙන් ලද පිටුබලයද සමගින්, බෝධිචිත්තය මගින් අපගේම මතු බුද්ධත්වය අරමුණු කරනු ලබයි. එය වූකලි ශාක්‍යමුනි බුදුරජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධත්වය හෝ පොදුවේ බුද්ධත්වය නමැති සංකල්පය නොව අපගේම බුද්ධත්වයයි. අප මේ දක්වාද බුද්ධත්වයට පත්ව නොමැති නමුදු, එය එසේ සිදුවනු ඇත්තේ අපගේ මානසිත සන්තතිය තුළ වූ බුද්ධ ස්වරූප සාධකයන්හි පදනමිනි. මෙම සාධක තුළ එහි මූලික නිකැළැල් ස්වභාවය සහ එහි සියලු විභවයන් හා හැකියාවන්ද අන්තර්ගත වේ. අන්‍යයන් හට හැකිතාක් ප්‍රයෝජන සැලසීමට අපට හැකිවනු පිණිස බුද්ධත්වයට පත්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් මේ දක්වාද සාක්ෂාත් කර නොගත් බුද්ධත්වය පිළිබඳ අවධානය යොමු කරන්නෙමු. බුද්ධත්වය ලැබීමේ මාර්ගය අතරතුරදී, අන්‍යයන් වෙත හැකිතාක් උපකාර කිරීමටද අපේක්ෂා කරන්නෙමු.

මෙය බෝධිචිත්තයයි. එය විශ්වාස කළ නොහැකි තරම් පෘථුල චිත්ත ස්වභාවයක් වන අතර එය හුදෙක් ආදරය හා කරුණාව සම්බන්ධ භාවනාවක් සේ වරදවා වටහා නොගත යුතුය. එය හුදෙක් එම කරුණුම පමණක් නොවේ. ආදරය හා කරුණාව එහි පදනම වුවද, බෝධිචිත්තය යනු එයට වඩා බොහෝ සෙයින් ඉහළ පවතින්නක් වේ.

අප දැක ඇති පරිදි, උසස් විෂය පථය තුළ වූ ඉලක්කය නම් අන්‍යයන් වෙත හැකිතාක් උපකාර කිරීමට හැකිවනු පිණිස බුදුවරයෙකුගේ තත්ත්වය සාක්ෂාත් කරගැනීමයි. ආදරය, කරුණාව සහ සුවිශේෂී අදිටනකින් ජවය ලබා ඇත්තෙමු. එසේ නමුදු, මෙම බුද්ධත්වය සැබෑ ලෙසම සාක්ෂාත් කරගන්නේ කෙසේද? මෙහිදී "සය පාරමිතා" වශයෙන් සංස්කෘත භාෂාවෙන් හැඳින්වෙන පිරිය යුතු ගුණයන් සය පිළිබඳ ඉදිරිපත් කිරීම හෙවත් මා සාමාන්‍යයෙන් පරිවර්තනය කරන පරිදි "පෘථුල ආකල්ප සය" පිළිබඳ ඉදිරිපත් කිරීම සලකා බැලීමට සිදුවේ. මා මෙම යෙදුමට කැමති වන්නේ අප සියල්ලන් බුදුවරයෙකුගේ සර්වඥතා මට්ටම දක්වා ගෙනයන තරම් දුරට එ්වා විහිදෙන බැවිනි. ඇතැමුන් හට, "පාරමිතා" හෙවත් "පරිපූර්ණතා" යන යෙදුම තුළ තමා පරිපූර්ණ විය යුතු අතර එ් අනුව තමා ප්‍රමාණවත් නොවූවෙකි යන හැඟීමක් ඇති කරයි. මෙම යෙදුම තුළින් උපදවාගත යුතුවන හැඟීම එය නොවේ. 

ත්‍යාගශීලිත්වය

ගොඩනගාගත යුතුවන පළමු ආකල්පය වනුයේ අන්‍යයන් වෙත හුදෙක් ද්‍රව්‍යමය දේවල් පමණක් නොව උපදෙස්, ගුරුහරුකම් හා බියෙන් නිදහසද ලබාදෙන්නාවූ ත්‍යාගශීලී ගුණයයි. දීමට කිසිදු ද්‍රව්‍යමය දෙයක් නොමැත්තේ වුවද, අවශ්‍ය කවරක් වුව ලබාදීමේ කැමැත්ත නමැති ආකල්පය වගා දිගා කරගන්නෙමු. ලබාදිය හැකි තවත් ත්‍යාගයක් වනුයේ අන්‍යයන් වෙත සලකන ආකාරයයි. සම චිත්තතාවය ගොඩනගාගෙන ඇති බැවින් සෙස්සන් විසින් අප පිළිබඳ කිසිදු බියක් ඇතිකරගත යුතු නොවන්නේය යන්න එමගින් අදහස් වේ. අපි අනුන් සමගින් කෝප වීමට, ඔවුන් සමගින් ඇලීම් ඇතිකර ගැනීමට හෝ ඔවුන්ගෙන් යමක් ලබා ගැනීමේ කැමැත්තක් ඇතිකර ගැනීමට නොයන්නෙමු. සෙස්සන් අප අකමැති දෙයක් සිදුකළ කල්හි ඔවුන් නොසලකා හැරීමට හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට කටයුතු නොකරන්නෙමු. මෙයට අමතරව, අපි සත්‍ය හා අවංකව ලෙස ඔවුනට උපකාරී වීමට අදහස් කරන්නෙමු. එ් වූකලි යමෙකුට ලබාදිය හැකි විශ්වාස කළ නොහැකි තරම් වූද, ත්‍යාගශීලිත්වය සමගින් ගොඩනගා ගන්නා සුවිශාල වූද ත්‍යාගයකි. 

ආචාර ධාර්මික ස්වයං-ශික්ෂණය

ගොඩනගා ගන්නා ඊළඟ පෘථුල ආකල්පය වනුයේ පාපකාරී ලෙස නොව හැකි තරම් පුණ්‍යවන්ත ලෙස කටයුතු කිරීම සඳහා වෙහෙසෙන්නාවූ ආචාර ධාර්මික ස්වයං-ශික්ෂණයයි. අධ්‍යයනය කිරීමේ, භාවනා කිරීමේ හා සැබෑ ලෙසම අන්‍යයන් වෙත උපකාරී වීමේ විනය අප සතුවේ. අපි අනුන්ට උපකාර කිරීමෙන් වෙහෙසට පත් නොවන අතර, උපකාර කිරීමට නොසිතෙන බැවින් අන්‍යයන් නොසලකා හැරීම සිදු නොකරන්නෙමු.

ඉවසීම

ඉවසීම වූකලි සිත අවුල් කරගැනීමකින් තොරව දුක හා දුෂ්කරතා දරා සිටීමේ හැකියාවයි. අපගේ ස්වභාවය දියුණු කරගනිමින් අන්‍යයන් වෙත උපකාර කිරීමට උත්සාහ කිරීම පහසු කටයුත්තක් නොවන අතර, බොහෝ අය වෙත කවරාකාරයෙන්‌ හෝ උපකාර කිරීමද පහසු කටයුත්තක් නොවේ. ඔවුන් නිරතුරු අප වෙහෙසවන සුළු කටයුතු කරන බැවින් කෝප නොවී සිටීම සඳහා මනා ඉවසීමක් අප සතු විය යුතුය. අන් සියළු පුළුල් ආකල්පයන්හිදී මෙන් ඉවසීම ප්‍රගුණ කිරීම සඳහාද බොහෝ විධික්‍රම පවතී.

නොපසුබස්නා උත්සාහය

ඊළඟ ආකල්පය වනුයේ කෙතරම් වෙහෙසකර වුවද යම් කාර්යයක් අත් නොහැර ඉදිරියට කරගෙන යාමේ හැකියාව හෙවත් නොපසුබස්නා උත්සාහයයි. මෙනයින් ගත්කල මෙම පුළුල් ආකල්පය වික්‍රමාන්විත දිරියට බොහෝ සෙයින් සම වේ. උත්සාහය අත් නොහරිනවා පමණක් නොව, අපි අන්‍යයන්ට උපකාර කිරීමේ කාර්යයෙන් තෘප්තියක්ද ලබන අතර උපකාර කිරීමට අවස්ථාවක් ලැබීම පිළිබඳවද සතුටු වන්නෙමු. මෙම ගුණය ගොඩනඟා ගැනීම සඳහා වූ බොහෝ උපදෙස් පවත්නා අතර එ්වා අතරට ඉහිල් වී විවේකයක් ගන්නේ කවර අවස්ථාවකදීද යන්න දැන සිටීමද ඇතුළත් වේ. අපි අපවම පමණ ඉක්මවා වෙහෙස කරන්නේ නම්, අපට කිසිවෙකුට හෝ උපකාර කිරීමට නොහැකි වනු ඇත. මේ ආශ්‍රිතව සලකා බලන කල අපගේ දියුණුව පිණිස හා අන්‍යයන්ට උපකාර පිණිසද කටයුතු කිරීමෙන් අප වළකාලන්නාවූ කුසීත බවේ විවිධාකාර ස්වභාවයන් මැඩ පැවැත්වීමේ බොහෝ විධික්‍රම පවතී.

මානසික ස්ථාවරත්වය

මානසික ස්ථාවරත්වය ගොඩනගා ගැනීමේ පිළිවෙත්ද පවතී. මේ අතරට හුදෙක් සතිය පමණක් නොව භාවමය ස්ථාවරත්වයද ඇතුළත් වේ. අප තුළ පැවතිය යුතු වන්නේ මානසික ඉබාගාතේ යාමේ බලපෑමට යටත් නොවන, අපට ආකර්ශනීය වන වස්තූන් වෙත දිව නොයන හා උදාසීන හා නිදිමත ස්වභාවයට පත් නොවන ස්ථාවර මානසික ස්වභාවයකි. එවන් මනසක් මගින් අපට අවධානය යොමුකරගෙන සිටීමට අවශ්‍ය වන ඕනෑම දෙයක් කෙරෙහි අවධානය නාභිගතව පවත්වා ගනී.  නිදසුනක් ලෙස, යමෙකු අප හා කථා කරමින් සිටින විටදී, අපගේ සිත වෙනත් දේ පිළිබඳ සිතමින් ඉබාගාතේ නොයයි. ස්ථාවරත්වය කළඹාලන සුළුවූ ව්‍යාකූල භාවයන් අප තුළ නොමැති වීමේ ස්වභාවය තුළද අපගේ ස්ථාවරත්වය රඳා පවතී; අපි පහසුවෙන් සතුටට, දුකට, බියට පත් නොවෙමු. එනම් අපි පමණ ඉක්මවා සංවේදී හෝ අසංවේදී නොවන අතර අපගේ චිත්ත ස්වභාවය සමබර හා ස්ථාවර එකක් වේ. 

වෙන්කොට දැකීමේ දැනුවත් භාවය

මෙය නිරතුරුව "ප්‍රඥාව" වශයෙන් පරිවර්තනය කෙරෙන අතර සංස්කෘත භාෂාවෙන් එය හැඳින්වෙනුයේ ප්‍රඥාපාරමිතා නමිනි. මෙම අවසන් ආකල්පය මගින් හැඳින්වෙනුයේ දේවල් පවත්නා ආකාරය හා සිදු නොවිය හැකි දේ අතර වෙන්කොට දැකීමේ හැකියාවයි. එය වූකලි ඉතා නිශ්චිත වූ දැනුවත්භාවයක් වන බැවින් "ප්‍රඥාව" යන වදන තරමක් අවිනිශ්චිත එකක් වේ. මෙහිදී ශූන්‍යතාවය (හිස්බව) පිළිබඳ වැටහීමක්ද ඇතුළත්ව විය නොහැකි දේ පිළිබඳ දැනුවත්භාවයක් පිළිබඳව නිශ්චිතවම සාකච්ඡා කරන්නෙමු. ඇතැම් දේ පිළිකුල් සහගත, සිදුවිය නොහැකි හා කිසිවක් හා සම්බන්ධ නොවන දේ බවට වෙන්කොට හඳුනා ගන්නෙමු.

පුළුල් ආකල්ප සය, අපගේ ඉලක්කය, පෙළඹීම, අධිෂ්ඨානය හා බෝධිචිත්තය වැඩි වර්ධනය කරගනු පිණිස මෙම පිළිවෙත් හා විධික්‍රම අනුගමනය කරන්නෙමු. මේ සියල්ල තුළට උසස් පෙළඹීම් විෂය පථයද ඇතුළත් වේ. 

මූලික මට්ටමෙන් ඔබ්බට වූ වැඩි දියුණුවත් සමගින්, අන්තර්මධ්‍ය විෂය පථයේදී වඩාත් යහපත් ස්වභාවයන්හි පුනරුත්පත්තිය ලැබුවද, තව දුරටත් දුක් විඳීමට සිදුවන බව අපි අවබෝධ කරගන්නෙමු. එසේ වුවද තවදුරටත් අපට ගැටළුවලට මුහුණ දීමට සිදුවනු ඇති අතර රෝගී විමට හා මරණයට පත්වීමටද සිදුවිය හැකි අතර, එ් සියල්ල ආපසු මුල සිට නැවත නැවතද සිදු කිරීමට සිදුවිය හැක. මෙම තත්ත්වයෙන් පීඩාවට පත්වන අපි, මෙසේ පාලනයකින් තොරව නැවත නැවතද සිදුවන පුනරුත්පත්තීන් තුළ කිසිවක නිශ්චිත විශේෂත්වයක් නොපවත්නා බව අවබෝධ කරගනිමින් මෙම තත්ත්වයෙන් විමුක්තිය ලබාගැනීමට අරමුණු කරන්නෙමු.

උසස් මට්ටමට එළැඹෙන විටදී, එකම වැදගත් පුද්ගලයා -විශ්වයේ කේන්ද්‍රය - ලෙස තමා පිළිබඳ සලකා බැලීමේ තත්ත්වය නවතා ලන්නෙමු. සතුට හා දුකින් මිදීම යන තත්ත්වයන් අවශ්‍ය වන්නේය යන කාරණයේදී සියලු දෙනා සමාන වන බව අප‌ට අවබෝධ වේ. මෙපමණක් නොව, මෙම භවයේ මෙන්ම පෙර භවයේද සියලු සත්ත්වයෝ විශ්වාස නොකළ හැකි තරම් අප වෙත කාරුණික වී ඇති බව සැලකිල්ලට ගන්නෙමු. ඔවුන් නොවන්නට අපට කෑම, බීම, ලිවීම හෝ කියවීම, සාප්පු සවාරි යාම, සිනමා පට බැලීම හෝ කිසිවක් හෝ සිදු කළ නොහැක. මෙම කාරුණිකත්වය නොසලකා හැරීම ලජ්ජාවට කරුණක් සේ දකිමින්, ඔවුන් වෙත කරුණාව හා ආදරය සහිත සංවේදී බවක් ඇතිකර ගනිමින් බෝධි චිත්තය ගොඩනගාගෙන ඉන්පසු අන්‍යයන් වෙත අවසාන වශයෙන් ප්‍රයෝජනවත් වනු පිණිස බුද්ධත්වයට පත්වීමේ පැතුම ඇතිකර ගන්නෙමු.