મનની તાલીમ દ્વારા સ્વ-પરિવર્તન

બુદ્ધે ખૂબ જ વ્યવહારુ સ્તરે શીખવ્યું કે આપણા જીવનમાં સમસ્યાઓ થી કેવી રીતે જીતવું. હકીકતમાં, તેમણે જે કંઈ શીખવ્યું તે આ હેતુ માટે હતું. આપણે બધાને ઘણા જુદા જુદા સ્તરો અને પ્રકારની સમસ્યાઓ છે. કેટલીક સ્થૂળ અને ખૂબ જ દુઃખદાયક છે; તે આપણને શારીરિક, માનસિક, અથવા બંને રીતે ઘણી પીડા આપે છે. અન્ય થોડી સૂક્ષ્મ છે, પરંતુ તેમ છતાં ખૂબ જ પીડાદાયક છે. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે જીવનમાં વિવિધ વસ્તુઓનો આનંદ માણીએ છીએ, પરંતુ આપણે હતાશ છીએ, કારણ કે તે આપણને સંપૂર્ણપણે સંતુષ્ટિ આપતી નથી. તે કાયમ માટે ટકતી નથી; તે બદલાય છે. આપણા જીવનમાં વસ્તુઓ ક્યારેય સ્થિર હોતી નથી; તે ઉપર અને નીચે જાય છે. ક્યારેક વસ્તુઓ સારી રીતે ચાલે છે, ક્યારેક નથી થતી; અને ખરેખર જે અસ્થિર છે તે છે કે આપણે કેવું અનુભવીએ છીએ. ક્યારેક આપણે ખુશી અનુભવીએ છીએ, ક્યારેક નાખુશી; ક્યારેક એવું લાગે છે કે આપણને કંઈ લાગતું જ નથી, અને આપણને ખબર નથી કે આગામી ક્ષણે આપણે કેવું લાગશે. આપણે જેની સાથે છીએ અથવા આપણે શું કરી રહ્યા છીએ તેના પર પણ તે એટલું નિર્ભર નથી લાગતું - અચાનક આપણો મનોભાવ બદલાઈ જાય છે.

આપણે બધાને ભાવનાત્મક સમસ્યાઓ પણ હોય છે, અને તે જીવનમાં વિવિધ સમસ્યાઓ લાવે છે. ખરેખર નિરાશાજનક વાત એ છે કે તે વારંવાર થતી રહે છે. આપણે પોતા માટે વધુને વધુ સમસ્યાઓ ઉભી કરીએ છીએ, ભલે ક્યારેક એવું લાગે કે તે બીજાઓ તરફથી આવી રહી છે. પરંતુ જો આપણે વધુ નજીકથી અને વધુ પ્રામાણિકપણે તપાસ કરીએ, તો આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આપણી ઘણી સમસ્યાઓનો સ્ત્રોત આપણે પોતે છીએ અને ખાસ કરીને, જીવનમાં શું બને છે તે પ્રત્યેનો આપણો સ્વાર્થી વલણ છે.

બુદ્ધે આ બધું જોયું. તેમણે પોતાના જીવનમાં આ અનુભવ્યું; તેમણે બીજાઓના જીવનમાં પણ આ જોયું. તેમણે જોયું કે દરેક વ્યક્તિ એક જ દુર્દશામાં છે. સ્થૂળ સ્તરે, આપણા બધાને જીવનની સામાન્ય ઘટનાઓમાં મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે - જન્મ, ઉછેર, બીમાર થવું, વૃદ્ધ થવું અને મૃત્યુ - તેમજ આપણી લાગણીઓ અનિયંત્રિત રીતે હંમેશા ઉપર અને નીચે જતી રહે છે. પરંતુ તેમણે કહ્યું કે આ બાબતો સાથે આપણને જે સમસ્યાઓ છે તે કારણોથી ઉદ્ભવે છે; તે ફક્ત કારણ વિના નથી આવતી. તે કોઈ બાહ્ય મહાસત્તામાંથી આવતી નથી જે આ આપણને આ મોકલી રહી છે - પછી ભલે આપણે તે બાહ્ય શક્તિને "ભગવાન" કહીએ કે આપણે તેને વધુ અવૈયક્તિક બનાવીએ અને તેને નિયતિ કે ભાગ્ય કહીએ. તે ખરેખર આપણી સમસ્યાઓનો સ્ત્રોત નથી.

આપણી સમસ્યાઓનો સાચો સ્ત્રોત આપણી અંદર છે, અને જ્યારે આપણે કહીએ છીએ કે તે આપણી અંદર છે, ત્યારે તેનો અર્થ એ નથી કે આપણે સ્વાભાવિક રીતે ખરાબ કે દોષિત છીએ. બુદ્ધ એવું નહોતા કહેતા કે તમે ખરાબ જન્મથી પાપ સાથે જન્મ્યા છો; પરંતુ બુદ્ધે કહ્યું હતું કે આપણી સમસ્યાઓનો સ્ત્રોત વાસ્તવિકતા વિશેની આપણી મૂંઝવણ છે. એવું નથી કે આપણે મૂર્ખ છીએ, પરંતુ ફક્ત એટલું જ કે આપણા રોજિંદા અનુભવમાં વસ્તુઓ આપણને અશક્ય રીતે અસ્તિત્વમાં હોય તેવું લાગે છે જે વાસ્તવિકતા સાથે બિલકુલ સુસંગત નથી. આ ખાસ કરીને આપણે પોતાને અને અન્યોને કેવી રીતે જોઈએ છીએ તેના સંદર્ભમાં સાચું છે, જે અલબત્ત તેમના અને આપણા પ્રત્યેના આપણા વલણને આકાર આપે છે. આપણી સ્વકેન્દ્રિતતા અને સ્વ-વ્હાલના કારણે, એવું લાગે છે કે આપણે સૌથી મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિ છીએ અને બધું હંમેશા આપણી ઇચ્છા મુજબ ચાલવું જોઈએ, અને બીજાઓ જે અનુભવે છે તે બિલકુલ મહત્વનું નથી. એવું લાગે છે કે બીજાઓ જે અનુભવે છે તે મહત્વનું નથી અને અસ્તિત્વમાં પણ નથી. મને લાગે છે કે આપણે આ સમજી શકીએ છીએ કે આપણે જે અનુભવીએ છીએ તેમાંથી કેટલું બધું આપણા પ્રક્ષેપણ અને અવાસ્તવિક અપેક્ષાઓ પર આધારિત છે, અને ખરેખર આપણે જે વાસ્તવિક પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરીએ છીએ તેના પર નહીં.

પરંતુ બુદ્ધે કહ્યું હતું કે આ પરિસ્થિતિનો અંત લાવી શકાય છે, આ સમસ્યાઓને એવી રીતે અટકાવી શકાય છે કે તે ફરી ક્યારેય ન આવે. એવું નથી કે આપણને આ સમસ્યાઓ કાયમ માટે સહન કરવા માટે સજા મળી છે. એવું નથી કે એકમાત્ર ઉકેલ એ છે કે આપણે ડ્રગ્સ લઈએ અથવા નશામાં ધૂત થઈ જઈએ જેથી આપણી પીડા બંધ કરી શકીએ અને ઓછામાં ઓછું ક્ષણભર માટે એવું અનુભવી શકીએ કે આપણે આપણી સમસ્યાઓથી છુટકારો મળી ગયો છે. અને એવું નથી કે આપણે ફક્ત કંઈ નહીં વિચારવાની ઊંડી ધ્યાનની સ્થિતિમાં ડૂબી જવાની જરૂર છે, અને તે આપણી સમસ્યાઓનો ઉકેલ લાવશે. આવા ઉકેલો ફક્ત અલ્પકાલિક છે, અને તે ખરેખર આપણી સમસ્યાઓથી બિલકુલ છુટકારો આપતા નથી. જો આપણે આપણી સમસ્યાઓથી છુટકારો મેળવવા માંગતા હોઈએ, તો આપણે તે સમસ્યાઓના કારણથી પોતાને મુક્ત કરવાની જરૂર છે. આપણે આપણી મૂંઝવણમાંથી પોતાને મુક્ત કરવું પડશે. આપણે મૂંઝવણને સાચી સમજણથી બદલવાની જરૂર છે. આપણે બધા એકસરખા છીએ કે દરેક વ્યક્તિ ખુશ રહેવા માંગે છે અને કોઈ પણ દુઃખી થવા માંગતું નથી, અને કોઈને બીજા કોઈ કરતાં ખુશીનો મોટો અધિકાર નથી. વધુમાં, આપણે ફક્ત એક જ વ્યક્તિ છીએ અને બાકીના બધા અસંખ્ય છે. જો આપણે આ વાસ્તવિકતા જોઈએ અને તે મુજબ આપણા વલણમાં ફેરફાર કરીએ, તો ધીમે ધીમે,  જેમ જેમ આપણી સમજણ વધુ ઊંડી અને ઊંડી થતી જશે, તેમ તેમ આપણી ભાવનાત્મક સ્થિતિઓ પણ બદલાશે.

આપણે આપણા જીવનનો મોટો ભાગ પ્રક્ષેપણની કાલ્પનિક દુનિયામાં જીવીએ છીએ, તેથી આપણી મૂંઝવણ આપણે જે કંઈ અનુભવીએ છીએ તેના પ્રત્યેના આપણા વલણને આકાર આપે છે. સ્વ-વ્હાલના વલણ સાથે, આપણે આપણી સાથે જે કંઈ બને છે તેને સ્વકેન્દ્રિત રીતે જોઈએ છીએ જે આપણા માટે અને બીજાઓ માટે વધુ દુઃખ અને સમસ્યાઓનું કારણ બને છે. પરંતુ વલણના બદલાવ સાથે, જીવનની ઘટનાઓ પ્રત્યેનો આપણો અનુભવ ખૂબ જ બદલાય છે.

ઉદાહરણ તરીકે, એરપોર્ટ પર આપણી ફ્લાઇટમાં વિલંબને વ્યક્તિગત આપત્તિ ગણવાને બદલે, આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે વાસ્તવિકતા એ છે કે હવે આપણી પાસે અને ફ્લાઇટ માટે બીજા બધા પાસે પ્રતીક્ષા વિસ્તારમાં વધુ સમય છે. પછી આપણે પરિસ્થિતિને જોવાની રીત બદલી શકીએ છીએ અને, હવે બીજા બધા વિલંબ સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરી રહ્યા છે તેની ચિંતા કરીને, આપણે તેને સાથી મુસાફર સાથે વાતચીત શરૂ કરવાની તક તરીકે જોઈ શકીએ છીએ અને, ખુશ રહીને અને નિરાશ ન થઈને, તે વ્યક્તિને શાંત થવા અને પરેશાન ન થવામાં મદદ કરી શકીએ છીએ. જેમ શારીરિક કસરત દ્વારા, આપણે આપણા શરીરને મજબૂત બનવા અને વધુ સહનશક્તિ રાખવા માટે તાલીમ આપી શકીએ છીએ; તેવી જ રીતે ધ્યાન દ્વારા, આપણે આપણા મન અને તેના વલણને પણ મજબૂત અને વધુ સકારાત્મક બનવા માટે તાલીમ આપી શકીએ છીએ અને, ભાવનાત્મક નિરાશા વિના, સંભવિત ખલેલ પહોંચાડતી પરિસ્થિતિઓ માટે વધુ સહનશક્તિ રાખી શકીએ છીએ.

ક્યારેક આપણે આપણી સમસ્યાઓ સમજી શકીએ છીએ. આપણે સમજીએ છીએ કે આપણે કોઈ ખાસ પ્રકારની ભાવનાત્મક નિરાશા અનુભવી રહ્યા છીએ કારણ કે આપણું મન ચુસ્ત અને સંકુચિત છે, ફક્ત પોતાના વિશે જ વિચારીએ છીએ, પરંતુ તે આપણી લાગણીઓને બદલતું નથી. આપણને લાગે છે કે આપણી સમજ ખરેખર આપણે જે અનુભવીએ છીએ તેના પર અસર કરી શકતી નથી. પરંતુ અહીં સમસ્યા એ છે કે સમજ ખરેખર પૂરતી ઊંડી નથી. તે માત્ર પૂરતી ઊંડી જ નથી, પરંતુ તે આપણા વલણમાં ફેરફાર કરવા માટે પૂરતા લાંબા સમય સુધી "ડૂબી" પણ નથી.

ચાલો આ સમજાવવા માટે શારીરિક સ્વાસ્થ્યના ઉદાહરણનો ફરીથી ઉપયોગ કરીએ. ધારો કે આપણે શારીરિક રીતે નબળા, થાકેલા અને ભારે અનુભવતા હોઈએ છીએ, તેથી આપણે વ્યાયામશાળા અથવા ફિટનેસ ક્લબમાં જવાનું શરૂ કરીએ છીએ અને નિયમિત રીતે કસરત કરવાનું શરૂ કરીએ છીએ. એકવાર આપણે કસરત કાર્યક્રમ શરૂ કરીએ છીએ, તો તે તરત જ આપણી શારીરિક લાગણીમાં ફેરફાર કરતું નથી. આપણા સ્વાસ્થ્ય પર તેની અસર અનુભવવા માટે ઘણો સમય લાગે છે, સામાન્ય રીતે ઘણા મહિનાઓ લાગે છે. જોકે, આપણે જેટલો લાંબો સમય કસરત કરીએ છીએ, અને તે આપણા જીવનનો નિયમિત ભાગ બની જાય છે, પછી થોડા સમય પછી તે ખરેખર આપણી અનુભવમાં ફેરફાર લાવે છે: આપણે અદ્ભુત અનુભવવા લાગીએ છીએ. આપણે પોતા વિશે સારું અનુભવીએ છીએ અને તે આપણને બીજાઓ સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરીએ છીએ તેના સંદર્ભમાં વધુ સારું અનુભવવામાં મદદ કરે છે.

આપણા મનમાં શું ચાલી રહ્યું છે, આપણી લાગણીઓ શું છે અને આપણા વલણ શું છે તેની થોડી સમજ હોય ત્યારે પણ કંઈક આવું જ બને છે. જેટલી લાંબી સમજણ આપણી પાસે હોય છે અને આપણે જેટલી લાંબી વાર સુધી પોતાને યાદ કરાવતા રહીએ છીએ, તેટલી જ આપણી સમજણ વધુ ઊંડી બને છે. પછી ભલે ભાવનાત્મક પરિવર્તન તાત્કાલિક ન હોય, પણ આપણે આપણા વલણમાં પરિવર્તન લાવીએ તેમ વધુ ભાવનાત્મક સંતુલન અને શક્તિ મેળવવાનું શરૂ કરીશું.

ફિટનેસ ક્લબમાં જવા માટે ફક્ત સ્વ-શિસ્ત જ નહીં, પણ સચેતતા પણ જરૂરી છે, જેનો અર્થ છે કે જવાનું યાદ રાખવું અને ભૂલવું નહીં. આ બધાના મૂળમાં જેને આપણે "કાળજી રાખવાનો અભિગમ" કહીએ એ છે - આપણે આપણી જાતની કાળજી રાખીએ છીએ, આપણે કેવા દેખાઈએ છીએ, કેવું અનુભવીએ છીએ વગેરેની કાળજી રાખીએ છીએ. આપણે આપણી જાતને ગંભીરતાથી લઈએ છીએ અને એક અર્થમાં, ખુશ રહેવા અને સારું અનુભવવા માટે આપણે જે "અધિકાર" છે તેનો આદર કરીએ છીએ. આપણી જાતને સમજવાની, આપણું ભાવનાત્મક જીવન કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે સમજવાની બાબતમાં પણ આ જ વાત સાચી છે. તે પણ આપણી જાતની કાળજી રાખવાની અને એવું અનુભવવાની પર આધારિત છે કે હા, આપણને પણ સારા ભાવનાત્મક સ્વાસ્થ્યનો અધિકાર છે.

આપણી જાત પ્રત્યેની આ કાળજી રાખવાની વૃત્તિ સ્વ-વ્હાલ કરતા ઘણી અલગ છે. સ્વ-વ્હાલની વૃત્તિ સાથે, આપણે ફક્ત પોતાના વિશે જ વિચારીએ છીએ અને બીજાઓની સુખાકારીને અવગણીએ છીએ. આપણે એ વાતની પરવા કરતા નથી કે આપણા વલણ અને વર્તન આપણે જેની સાથે સંપર્ક કરીએ છીએ અથવા ફક્ત મળીએ છીએ તે લોકો પર કેવી અસર કરે છે. બીજી બાજુ, કાળજી રાખવાની વૃત્તિ સાથે, આપણે સમજીએ છીએ કે જીવનમાં આપણી નાખુશી અને સમસ્યાઓ આપણી સ્વકેન્દ્રિતતા અને સ્વાર્થી વલણમાંથી આવે છે અને, કારણ કે આપણે ખુશ રહેવા માંગીએ છીએ, આપણે આપણી જાતની એટલી કાળજી રાખીએ છીએ કે આપણે આ પરિસ્થિતિ વિશે કંઈક કરવા માંગીએ છીએ. આપણે આપણા વલણ અને વર્તનને બદલવા માટે આપણી જાત પર કામ કરીશું, અને ભવિષ્યમાં આપણે જે તાલીમ લઈ રહ્યા છીએ તેને અમલમાં મૂકવાનો પ્રયાસ કરીશું.

અલબત્ત, આ રીતે પોતાના પર કામ કરવા માટે પ્રેરણાના ઘણા સ્તરો છે. જ્યારે આપણે પ્રેરણાનો અર્થ શું છે તેનું વિશ્લેષણ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણી જાત પર કામ કરવાનો આપણું લક્ષ્ય શું છે અને આ લક્ષ્ય તરફ આપણને દોરી જતી ભાવનાત્મક શક્તિ શું છે તે વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ. બૌદ્ધ ઉપદેશો પ્રેરણાના ઘણા પ્રગતિશીલ સ્તરોની રૂપરેખા આપે છે જેમ જેમ આપણે માર્ગ પર આગળ વધીએ છીએ. આપણે ફક્ત આપણા જીવનની ગુણવત્તા સુધારવાનો પ્રયાસ કરવા માટે કામ કરી શકીએ છીએ, કારણ કે તે હવે સંતોષકારક નથી, અને આપણે ફક્ત ઇચ્છીએ છીએ કે તે અસંતોષકારક રહેવાનું બંધ કરે, પરંતુ જો તે વધુ ખરાબ ન થાય તો તે ખૂબ સારું રહેશે. હકીકતમાં, જો તે સારું થાય તો તે ખૂબ અદ્ભુત રહેશે! આપણે ખરેખર અસંતુષ્ટ છીએ અને આપણે એવા તબક્કે પહોંચી ગયા છીએ જ્યાં આપણે કંટાળી ગયા છીએ અને તેના વિશે કંઈક કરવા માંગીએ છીએ.

આપણે વધુ અદ્યતન સ્તરે, ફક્ત આ જીવનકાળ જ નહીં, પણ ભવિષ્યના જીવનકાળ વિશે પણ વિચારી શકીએ છીએ. આપણે નથી ઇચ્છતા કે ભવિષ્યના જીવનકાળમાં પણ પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ થાય. આપણે આ જીવનકાળમાં પણ પરિસ્થિતિ સુધારવાની ઇચ્છા રાખતા હોઈએ છીએ તેવી જ ભાવનાત્મક શક્તિથી પ્રેરિત થઈએ છીએ, આપણે ફક્ત લાંબા સમય માટે જોઈ રહ્યા છીએ. આ બંને વચ્ચે એક મધ્યવર્તી પગલું પણ હોઈ શકે છે, જે એ છે કે આપણે આપણા પરિવારમાં રહેલી અથવા વસ્તુઓ સાથે વ્યવહાર કરવામાં આપણી રીતોમાં જે વિવિધ સમસ્યાઓ છે એ ભવિષ્યની પેઢીઓ સુધી ન જાય એવું માંગીએ છીએ.

ભવિષ્યના જીવન વિશે વિચારવા ઉપરાંત, આપણે પુનર્જન્મના અસંતોષકારક, નિરાશાજનક ચક્રમાંથી સંપૂર્ણપણે બહાર નીકળવા માટે પ્રેરિત થઈ શકીએ છીએ. અથવા, કરુણાથી પ્રેરાઈને, આપણે દરેકને આ બધી સ્તરની સમસ્યાઓ દૂર કરવામાં મદદ કરવાના સંદર્ભમાં વિચારી શકીએ છીએ. જો આપણે તે કરી રહ્યા છીએ, તો આપણે બુદ્ધ બનવા માટે કામ કરી રહ્યા છીએ.

ખરેખર પ્રેરણાના આ વધુ ઉચ્ચ સ્તરો ધરાવતી વ્યક્તિ બનવા માટે ખૂબ જ તાલીમની જરૂર પડશે. તેમ છતાં, આપણે ગમે તે સ્તરે હોઈએ, બુદ્ધના ઉપદેશોમાં ઘણી પદ્ધતિઓ જોવા મળે છે જે મદદરૂપ થઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો આપણે ફક્ત આ જીવનકાળના સંદર્ભમાં વિચારીએ તો પણ, આપણે ફક્ત પોતાના વિચારો અને આપણી પોતાની સમસ્યાઓ પર કાબુ મેળવવાથી જ નહીં, પણ કરુણા, બીજાઓ વિશે વિચારવાથી પણ પ્રેરિત હશું. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણે આપણી સમસ્યાઓ ફક્ત એટલા માટે દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા નથી કારણ કે તે આપણને મુશ્કેલી આપે છે અને આપણા માટે ખૂબ જ પીડાદાયક છે, પરંતુ એટલા માટે પણ કે તે આપણને બીજાઓને શ્રેષ્ઠ મદદ કરતા અટકાવે છે. આ મનની તાલીમની પદ્ધતિએ આપણી જાત પર કામ કરવું છે.

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે આપણે દારૂના વ્યસની છીએ. એક દૃષ્ટિકોણથી, આપણે દારૂ પરની આપણી નિર્ભરતાને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવા માટે પ્રેરિત થઈ શકીએ છીએ કારણ કે તે આપણા માટે, આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે, આપણા વિશેની દરેક વસ્તુ માટે ખૂબ જ નુકસાનકારક છે. સવારે હેંગઓવર થાય ત્યારે આપણને ખરાબ લાગે છે. પરંતુ જો આપણે આપણા પરિવાર વિશે વિચારીએ તો પણ આપણે વધુ મજબૂત રીતે પ્રેરિત થઈ શકીએ છીએ. આપણે વિચારીશું કે મારું દારૂ પીવાથી હું એક સારા માતાપિતા બનવાથી કેવી રીતે અટકું છે, ઉદાહરણ તરીકે; હું ઘણીવાર નશામાં હોવાથી પાગલ રીતે કેવી રીતે વર્તુ છે, અને આ ખરેખર મારા પરિવાર, મારા મિત્રો વગેરેને નુકસાન પહોંચાડી રહ્યું છે. જ્યારે આપણને અનુભૂતિ થાય છે કે આપણા પરિવારને આપણી જરૂર છે, અને આપણને દારૂ પીવાની સમસ્યા ખરેખર આપણને તેમની વાસ્તવિક જરૂરિયાત પૂરી કરવાથી રોકી રહી છે, ત્યારે તે આપણને તે નિર્ભરતાને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવા માટે વધુ શક્તિ આપે છે.

તેથી જો આપણે આ બૌદ્ધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ આ જીવનકાળમાં સુધારો કરવાના સંદર્ભમાં કરી રહ્યા હોઈએ, તો પણ બીજાઓ માટે પ્રેમ અને કરુણાની પ્રેરણા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. બીજાઓનું ધ્યાન રાખવા માટે મનની તાલીમ આપતી આ ઉપદેશોમાં આ વાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે: ભલે આપણે આમાંની ઘણી પદ્ધતિઓ ફક્ત આપણા પોતાના માટે જ લાગુ કરી શકીએ છીએ, પરંતુ આ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ એવી રીતે કરવો જેથી આપણે બીજાઓને વધુ સારી રીતે મદદ કરી શકીએ એ ચોક્કસપણે ઘણું શ્રેષ્ઠ છે.

આપણા જીવનમાં આપણે વિવિધ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરીએ છીએ. તે મુશ્કેલ હોઈ શકે છે કારણ કે તે પીડાદાયક છે. તેમને શારીરિક રીતે પીડાદાયક હોવાની જરૂર નથી; તે માનસિક રીતે પણ હોઈ શકે છે. આપણે આ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓને સમજી શકીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે, એવી પરિસ્થિતિઓનો સામનો કરવો જે આપણી ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓને મજબૂત રીતે ઉત્પન્ન કરે છે. આ ખલેલ પોંહચાડતી લાગણીઓ, એક તરફ, ગુસ્સો હોઈ શકે છે, પરંતુ બીજી તરફ, તે મજબૂત આસક્તિ પણ હોઈ શકે છે. આપણે બધા જાણીએ છીએ કે જ્યારે આપણું મન ગુસ્સો અથવા દુશ્મનાવટથી ભરેલું હોય છે, અથવા જ્યારે તે ખૂબ જ આસક્તિ અને ઝંખનાની ઇચ્છાથી ભરેલું હોય છે ત્યારે આપણે કેટલી અગવડતા અનુભવીએ છીએ.

કેટલીક પરિસ્થિતિઓ ખાસ કરીને મુશ્કેલ હોય છે અને તેમને બૌદ્ધ ધર્મમાં આઠ કહેવાતા "જીવનની ક્ષણિક બાબતો" ની યાદીમાં ગણવામાં આવે છે. ક્યારેક તેમને "આઠ દુન્યવી ચિંતાઓ" અથવા "આઠ દુન્યવી ધર્મો" તરીકે અનુવાદિત કરવામાં આવે છે, પરંતુ તે એવી વસ્તુઓ વિશે વાત કરે છે જે આપણા જીવનમાં ક્ષણિક હોય છે; તે સ્થિર નથી, તે પસાર થાય છે. તે ચાર જોડીમાં આવે છે:

• પ્રશંસા કે ટીકા મળવી - જો આપણને પ્રશંસા મળે છે, તો આપણે ખુશ થઈ જઈએ છીએ અને તેની સાથે જોડાયી જઈએ છીએ; અને જ્યારે આપણી ટીકા થાય છે, ત્યારે આપણે એકદમ નિરાશ અને ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ.
• સારા સમાચાર કે ખરાબ સમાચાર મળવા - જ્યારે આપણને સારા સમાચાર મળે છે ત્યારે આપણે ખૂબ જ ઉત્સાહિત થઈ જઈએ છીએ, અને અલબત્ત આપણે તેની સાથે જોડાયી જીએ છીએ, આપણે ઇચ્છીએ છીએ કે તે ટકી રહે, જે ક્યારેય થતું નથી. જ્યારે આપણે ખરાબ સમાચાર સાંભળીએ છીએ ત્યારે આપણે ખૂબ જ નિરાશ થઈ જઈએ છીએ, અને ઘણીવાર હતાશ અને ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ.
• લાભ કે નુકસાનનો અનુભવ કરવો - જ્યારે આપણે કંઈક મેળવીએ છીએ, ઉદાહરણ તરીકે કોઈ આપણને કંઈક આપે છે, ત્યારે આપણે એકદમ ખુશ અને ઉત્સાહિત થઈએ છીએ, અને વિચારીએ છીએ, "અરે, આ કેટલું અદ્ભુત છે." પછી, જ્યારે આપણે વસ્તુઓ ગુમાવીએ છીએ, અથવા લોકો તેને આપણી પાસેથી છીનવી લે છે, અથવા તે તૂટી જાય છે, ત્યારે આપણે એકદમ નિરાશ થઈ જઈએ છીએ. લાભ અને નુકસાન આપણા જીવનમાં લોકોના આવવાના સંદર્ભમાં પણ હોઈ શકે છે. આપણે મિત્ર મેળવીએ છીએ, અથવા આપણે કોઈ પ્રિયજન ગુમાવીએ છીએ, અથવા દેખીતી રીતે તે નાણાકીય પણ હોઈ શકે છે.
• બધું સારું કે ખરાબ થાય - આપણે એકદમ ઉત્સાહિત અને આસક્ત થઈ જઈએ છીએ, અથવા આપણે હતાશ અને ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ.

આપણી સ્વ-કેન્દ્રિતતાને કારણે આપણે આ આઠ ક્ષણિક ઘટનાઓથી નિરાશ થઈ જઈએ છીએ. આપણે ફક્ત પોતાના વિશે અને આપણી સાથે શું થઈ રહ્યું છે તેના વિશે વિચારીએ છીએ અને કાં તો આપણને "હું કેટલો અદ્ભુત છું" અથવા "હું બિચારો છું" એવું લાગે છે.

જીવનમાં આ આઠ ક્ષણિક બાબતોના પ્રતિભાવમાં ઉદ્ભવતી ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓને દૂર કરવા માટે બુદ્ધે ઘણી અલગ અલગ પદ્ધતિઓ શીખવી હતી. તેમાં દરેક પદ્ધતિમાં આપણે બીજાઓને વ્હાલ કરવાના વધુ ફાયદાકારક વલણ સાથે આપણે શું અનુભવી રહ્યા છીએ તે જોવાની તાલીમ લેવી શામેલ છે. એક પદ્ધતિ એ છે કે પરિસ્થિતિને જોગવાઈ વિરોધી બળના દ્રષ્ટિકોણ થી જોવી. તે આપણને ખલેલ પહોંચાડતી લાગણીઓથી કાયમ માટે મુક્ત કરશે નહીં. તે ઊંડાણમાં નથી જતું, પરંતુ તે ખૂબ મદદરૂપ છે.

ગુસ્સાના વિરોધી તરીકે પ્રેમ

ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે આપણી સાથે વસ્તુઓ ખરાબ ચાલી રહી છે. આપણા જીવનમાં કોઈ એવું વ્યક્તિ છે જે આપણી સાથે ખૂબ જ ખરાબ, અપ્રિય વર્તન કરે છે, અને આપણે હંમેશા આ વ્યક્તિ પર ગુસ્સે થઈએ છીએ. ફક્ત પોતાના વિશે વિચારીને, આપણે "તે મારી સાથે જેવી રીતે વર્તે છે તે મને ગમતું નથી " સાથે ગ્રસ્ત થઈએ છીએ. ગુસ્સા માટે આપણે અહીં જોગવાઈ વિરોધી તરીકે જે લાગુ કરીશું તે પ્રેમ છે. હવે, આપણે અહીં ફક્ત ખૂબ જ સરળ રીતે કહી રહ્યા નથી, "સારું, આ વ્યક્તિ પર ગુસ્સે ન થાઓ, તેમને પ્રેમ કરો." દેખીતી રીતે, આપણામાંથી મોટાભાગના લોકો માટે ફક્ત આ રીતે બદલાવ શક્ય નથી, પરંતુ અહીં સમજણનો ઉપયોગ કરીને બીજાને વ્હાલ કરવાના આધારે આપણી ભાવનાત્મક સ્થિતિ અને વલણ બદલવાનું એક સારું ઉદાહરણ છે.

આ વ્યક્તિ આપણી સાથે ખરાબ વર્તન કરી રહી છે, અને તેઓ આવું કેમ કરી રહ્યા છે? કંઈક તેમને પરેશાન કરી રહ્યું છે. મને ખાતરી છે કે તમારા જીવનમાં આવા લોકો હશે જે, ઉદાહરણ તરીકે, હંમેશા ફરિયાદ કરતા રહે છે. જ્યારે પણ તેઓ તમારી સાથે હોય છે, ત્યારે તેમની બધી વાતચીત આ અને તેના વિશે ફરિયાદ કરતી હોય છે. તેઓ હંમેશા ફક્ત પોતાના વિશે જ વાત કરતા હોય છે, અને તેમની સાથે રહેવું એ એક સંપૂર્ણ "હતાશાજનક" અનુભવ છે. જો આપણે તેનું વિશ્લેષણ કરીએ, તો તે વ્યક્તિ સ્પષ્ટપણે આવું વર્તન કરી રહી છે કારણ કે તેઓ અત્યંત નાખુશ છે. આપણા વલણને બદલવાનો એક ઉત્પાદક રસ્તો એ છે કે આપણે વિચારીએ: "જો આ વ્યક્તિ ફક્ત ખુશ રહી શકે, તો તેઓ હંમેશા ફરિયાદ કરવાનું અને મને આટલો મુશ્કેલ સમય આપવાનું બંધ કરશે." બૌદ્ધ ધર્મમાં પ્રેમની વ્યાખ્યા એ છે કે બીજું વ્યક્તિ ખુશ રહે અને ખુશીના કારણો પ્રાપ્ત કરે. તેથી, જો આ બીજું વ્યક્તિ ફક્ત દૂર જાય અને આપણને પરેશાન ન કરે તેવી ઇચ્છા રાખવાને બદલે, આપણે એવી ઇચ્છા વિકસાવીએ કે તેઓ ખુશ રહે, તેમને જે કંઈ પરેશાન કરી રહ્યું છે તે દૂર થઈ જાય, તો આપણે ઓછા નિરાશ થઈશું. આવા વલણમાં પરિવર્તન લાવવા માટે ધ્યાનમાં અભ્યાસ કરવું એ "મનની તાલીમ" છે.

બાધ્યતા જાતીય આકર્ષણ ઘટાડવું

તેવી જ રીતે, જો આપણે કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે ખૂબ આકર્ષિત થઈએ છીએ, તો આપણે જોગવાઈ વિરોધીઓને લાગુ કરીએ છીએ જે આપણી કલ્પનાશક્તિનો ઉપયોગ કરે છે. સ્વાર્થી બનવાને બદલે અને ફક્ત તેમના બાહ્ય દેખાવના સંદર્ભમાં વ્યક્તિ વિશે વિચારવાને બદલે, જાણે કે તે ફક્ત મારા આનંદ માટેનો પદાર્થ હોય, આપણે કલ્પના કરી શકીએ છીએ કે તેમના આંતરિક ભાગ કેવા દેખાય છે - તેમનું પેટ, આંતરડા, મગજ અને આવી વસ્તુઓ. ખાસ કરીને જ્યારે આપણે તેમના ચહેરાને જોઈએ છીએ, ત્યારે તેમની ખોપરીના હાડપિંજરની રચનાની કલ્પના કરવાથી મદદ મળે છે. અને અલબત્ત, આપણે જે કલ્પના કરી રહ્યા છીએ તે સાચું છે, તે જ આ વ્યક્તિની ચામડી નીચે છે.

બીજી અસરકારક પદ્ધતિ એ છે કે તેમને બાળક તરીકે કલ્પના કરો અને પછી કલ્પના કરો કે તેઓ ખૂબ વૃદ્ધ વ્યક્તિ તરીકે કેવા દેખાશે. આ રીતે, આપણે આપણા જોડાણને ઓછું કરી શકીએ છીએ, ખાસ કરીને જો તે જાતીય આકર્ષણ હોય, તો આપણે એ સમજીને કે આપણે જે જોઈએ છીએ તે ફક્ત એક બાહ્ય દેખાવ છે, અને તે ચોક્કસપણે ટકશે નહીં. અથવા જો તેમને કોઈ ભયંકર ત્વચા રોગ હોત, અથવા ખૂબ જ ભારે ખીલથી ઢંકાયેલા હોત, તો શું આપણે હજી પણ તે એટલા આકર્ષક લાગશે? જેટલું વધુ આપણે સમજીએ છીએ કે હકીકતમાં આ વ્યક્તિની અંદર આંતરડા અને હાડપિંજર છે, તેટલું જ આપણું વલણ બદલાય છે અને આપણી ભાવનાત્મક નિરાશા શાંત થાય છે. આપણે વધુ સ્થિર બનીએ છીએ.

પછી આપણે તેમના પ્રત્યે કાળજી રાખવાની વૃત્તિ વિકસાવવા માટેની પદ્ધતિઓ લાગુ કરી શકીએ છીએ. જે વ્યક્તિ પ્રત્યે આપણને આટલું મજબૂત જાતીય આકર્ષણ હોય છે, તેના સંદર્ભમાં, આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે જ્યારે આપણને કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે આટલું મજબૂત જોડાણ અને આકર્ષણ હોય છે, ત્યારે તે સામાન્ય રીતે ફક્ત તેમના શરીર પર કેન્દ્રિત હોય છે. આપણે એ હકીકત ભૂલી જઈએ છીએ કે તે એક માણસ છે જે ખુશ રહેવા માંગે છે, નાખુશ થવા માંગતા નથી, અને જે ફક્ત એક જાતીય વસ્તુ તરીકે ગણાવા માંગતો નથી. આ વ્યક્તિની પોતાની નબળાઈઓ છે, તેમની પોતાની ભાવનાત્મક સમસ્યાઓ છે, તેમની પોતાની કૌટુંબિક સમસ્યાઓ છે, અને આ રીતે તેમને જોવાની આવી રીતો તેમને ફક્ત જાતીય વસ્તુ તરીકે જોવાની વિરુદ્ધ છે. આપણે ખરેખર તેમને એક વાસ્તવિક માણસ તરીકે જોઈએ છીએ અને તેમની ખુશી અને સુખાકારી માટે નિષ્ઠાવાન ચિંતા વિકસાવવાનું શરૂ કરીએ છીએ.

ભિખારીઓ અથવા અપંગ લોકો પ્રત્યે અણગમો અથવા ઉદાસીનતા ટાળવી

જ્યારે આપણે કોઈ એવા વ્યક્તિને જોઈએ જે આપણને ખૂબ જ કદરૂપી અથવા ઘૃણાસ્પદ લાગે છે ત્યારે પણ જોગવાઈ વિરોધીનો ઉપયોગ કરવો ખૂબ જ અસરકારક છે. આ ખાસ કરીને ત્યારે મદદરૂપ થાય છે જ્યારે આપણે  ખૂબ જ નીચા હોદ્દા પર ભિખારીઓ અને અત્યંત ગરીબ લોકોનો સામનો કરીએ છીએ જ્યાં આવા લોકો અન્ય દેશો કરતાં વધુ વખત જોવા મળે છે જેમ કે અહીં મેક્સિકો અથવા ભારત જેવા દેશોમાં. આપણે તેનો ઉપયોગ અપંગ લોકો માટે પણ કરી શકીએ છીએ, પછી ભલે તે અંધ, બહેરા, અથવા લકવાગ્રસ્ત હોય, જેમની સાથે આપણે ઘણીવાર ખૂબ જ અગવડતા અને અજીબ લાગે છે.

મને યાદ છે કે બર્લિનમાં એક વખત વિકલાંગ વ્યક્તિઓ વિશે એક પ્રદર્શન હતું. એક વિભાગમાં લકવાગ્રસ્ત લોકો સાથે વિડિઓ ઇન્ટરવ્યુની શ્રેણી હતી. તેમના હાથપગ અનિયંત્રિત રીતે ધ્રુજી રહ્યા હતા, તેમનું મોં બાજુ તરફ હતું અને તેમની વાણી અસ્પષ્ટ હતી. આ લોકો તેમના જાતીય જીવન વિશે વાત કરી રહ્યા હતા, અને જણાવી રહ્યા હતા કે ખરેખર તેમની પાસે બીજા બધાની જેમ એજ પ્રકારની લાગણીઓ, સમાન પ્રકારની જાતીય જરૂરિયાતો અને સંબંધોની ઇચ્છા છે. પછી તેઓએ તેમના પ્રેમાળ સંબંધોના પ્રકારોનું વર્ણન કર્યું. શહેરના બધા શાળાના બાળકો માટે આ પ્રદર્શનમાં જવું ફરજિયાત હતું, જે મને અદ્ભુત લાગ્યું, જેથી બતાવી શકાય કે આ લોકો પણ બીજા બધાની જેમ જ વાસ્તવિક લોકો હતા. આવા લોકો સાથે હોય ત્યારે આપણી સ્વાર્થી તિરસ્કાર, ઉદાસીનતા અથવા ફક્ત અગવડતાને દૂર કરવા માટે આ એક ખૂબ જ મદદરૂપ રીત છે.

બીજી પદ્ધતિ એ છે કે, જ્યારે તમે કોઈ વૃદ્ધ વ્યક્તિને રસ્તા પર ભીખ માંગતા જુઓ છો, ત્યારે કલ્પના કરો કે "મારી માતા" અથવા "મારા પિતા" ત્યાં બેઘર છે અને ભીખ માંગે છે. અથવા જો તમે કોઈ યુવાન ભાગેડુને રસ્તા પર ભીખ માંગતો જુઓ છો, તો "મારો દીકરો" અથવા "મારી દીકરી" ને તે પરિસ્થિતિમાં વિચારો. વલણમાં આ ફેરફાર, આપણે તે વ્યક્તિને કેવી રીતે જોઈએ છીએ, તે આપણા ભાવનાત્મક પ્રતિભાવને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખે છે.

મારે કબૂલ કરવું પડશે કે મેં ક્યારેય આવું કર્યું નથી, પણ હું ન્યૂ યોર્કમાં એક વેસ્ટર્ન ઝેન શિક્ષકને જાણું છું, જેમના વિદ્યાર્થીઓ, જો તેઓ ઇચ્છે તો, પૈસા, ક્રેડિટ કે ડેબિટ કાર્ડ કે તેના જેવું કંઈપણ લીધા વિના રસ્તા પર નીકળે છે, અને બેઘર બનીને એક અઠવાડિયા માટે ભીખ માંગે છે, ફક્ત તે કેવું હોય તે અનુભવવા માટે.

મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં બીજાઓ પ્રત્યેની આપણી ઉદાસીનતાને દૂર કરવા માટે આ ખૂબ જ શક્તિશાળી "દવાઓ" છે. હું ફક્ત એ વિચારી રહ્યો છું કે કેટલી વાર, જ્યારે આપણે આવા લોકોનો સામનો કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેમની તરફ જોવા પણ માંગતા નથી. આપણને અગવડતા થાય છે. કલ્પના કરો કે તમે બીજી બાજુ છો. ત્યાં તમે સંઘર્ષ કરી રહ્યા છો અને કોઈ તમારી તરફ જોવા કે તમારા અસ્તિત્વને સ્વીકારવા પણ માંગતું નથી, અથવા તેઓ તમને મચ્છરની જેમ ભગાડે છે. ગમે તે હોય, આ વિરોધી દળો લાગુ કરવાની એક પદ્ધતિ છે, પરંતુ આ જોગવાઈ છે, તે સમસ્યાના મૂળ સુધી પહોંચતા નથી.

મનની તાલીમની બીજી પદ્ધતિ એ છે કે એવા વિરોધીનો ઉપયોગ કરવો જે ફક્ત જોગવાઈ ઉપાય ન હોય, પરંતુ ખરેખર સમસ્યાના મૂળ સુધી જાય અને તેને દૂર કરે. આ મનની એવી સ્થિતિ લાગુ કરવાનો ઉલ્લેખ કરે છે જે પરસ્પર વિશિષ્ટ હોય, મૂંઝવણભરી, ભૂલભરેલી સ્થિતિની બરાબર વિરુદ્ધ હોય. આ શૂન્યતા (ખાલીપણું) ની સમજણનો ઉલ્લેખ કરે છે, એટલે કે વ્યક્તિ અથવા પરિસ્થિતિ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે સમજવાની ખોટી રીત વાસ્તવિકતા સાથે બિલકુલ સુસંગત નથી. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આપણા આસક્તિ અથવા ગુસ્સાને મૂળ રૂપે વસ્તુઓ કેવી રીતે અસ્તિત્વમાં છે તે અંગેની આપણી મૂંઝવણ છે.

આ ખાલીપણું વિશે ઊંડી ચર્ચા કરવાનો પ્રસંગ નથી, તેથી ચાલો આપણે વાતને ખૂબ જ મૂળભૂત સ્તરે રાખીએ. ઉદાહરણ તરીકે, ધારો કે તમે તમારા બીમાર દાદા-દાદી અથવા વૃદ્ધ માતા-પિતાને વૃદ્ધાશ્રમમાં મળવા જાઓ છો. જેમ જેમ તમે તેમના રૂમના રસ્તે જાઓ છો, તેમ તેમ તમે એક સુકાઈ ગયેલી વૃદ્ધ સ્ત્રી પાસેથી પસાર થાઓ છો જે વ્હીલચેરમાં લપસી પડી છે, પોતાની જાત સાથે બડબડાટ કરી રહી છે, લાર ટપકે છે અને તેમના ખોળામાં રાખેલા ટુવાલ પર ચૂંટી રહી છે. તમે આવી કોઈ વ્યક્તિને જુઓ છો અને ખૂબ જ અગવડતા અનુભવો છો. તમે વિચારવાનું વલણ રાખો છો કે તે હંમેશા આવા જ હતા. અને જો, તમે પસાર થતાં, તે પોતાનો હાથ લંબાવીને તમારો હાથ પકડવાનો અથવા ફક્ત તમને સ્પર્શ કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, તો તમે ગભરાઈ જાઓ છો. તમે ફક્ત તમારા વિશે જ વિચારી રહ્યા છો.

આપણે અહીં, અલબત્ત, જોગવાઈ વિરોધી બળનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ જે યાદ રાખવાની વાત છે કે આ એક માનવી છે. તેમનું જીવન હતું, એક પરિવાર હતું, એક વ્યવસાય હતો અને તે એક સમયે યુવાન હતા; તે હંમેશા આવા દેખાતા નહોતા. તે ફક્ત એટલા માટે હાથ આગળ કરે છે કારણ કે તે માનવ સંપર્ક ઇચ્છે છે. આ અસરકારક રહેશે, પરંતુ આપણે એક વધુ ઊંડાણપૂર્ણ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ. આ એ ઓળખવા માટે છે કે જે રીતે હું કલ્પના કરું છું કે તે અસ્તિત્વમાં છે, જેમ તે દેખાય છે, વૃદ્ધ અને જર્જરિત, બીજું કંઈ રીતે ક્યારે ન હતા - આ અશક્ય છે. કોઈ પણ વ્યક્તિ એવી રીતે અસ્તિત્વમાં ન હોઈ શકે, જાણે કે સ્થિર છબીમાં સમય જતાં થીજી ગયું હોય. પછી આપણે "એવું કંઈ નથી, તે અશક્ય છે" પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીશું. આ આપણી ગેરસમજને રોકવાનો એક વધુ મજબૂત રસ્તો છે, જેથી આપણે તેમના પ્રત્યે વધુ વાસ્તવિક અને કરુણામય વલણ રાખી શકીએ.

બીજી પદ્ધતિ એ એવી છે જે અદ્યતન પ્રકારના ધ્યાન માટે વપરાય છે,  જેનું નામ "મહામુદ્રા" છે અને જેનો અર્થ છે "અંતર્ગત ઊંડી જાગૃતિ જોવી, જેમાં ખલેલ પહોંચાડતી લાગણી આપમેળે મુક્ત થાય છે." આ પદ્ધતિ મૂળભૂત પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે જેની મદદથી આપણું મન વાસ્તવિકતાને અનુભવે છે - "આપણું મન જે રીતે કાર્ય કરે છે," તેને સરળ ભાષામાં કહીએ તો.

ચાલો એક ઉદાહરણ જોઈએ. ધારો કે આપણને કોઈ વ્યક્તિ પ્રત્યે ખૂબ આકર્ષણ અને ઝંખના છે. જો આપણે તે ભાવનાત્મક સ્થિતિમાં તણાવને હળવો કરી શકીએ, તો આપણે નીચે જે શોધીએ છીએ તે છે "ઊંડી જાગૃતિનું વ્યક્તિગતકરણ." બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આ વ્યક્તિ પ્રત્યે જાગૃત રહેવાની આપણી રીતમાં ખરેખર જે કંઈ ચાલી રહ્યું છે તે એ છે કે આપણે આ વ્યક્તિને બીજા કોઈની વિરુદ્ધ એક વ્યક્તિ તરીકે સ્પષ્ટ કરી રહ્યા છીએ. વાસ્તવમાં, મનની મૂળભૂત રચનાની દ્રષ્ટિએ આટલું જ ચાલી રહ્યું છે. પછી, આપણે તેના પર પ્રક્ષેપણ કરીએ છીએ, "આ વ્યક્તિ ખરેખર ખાસ છે." આપણે ચોક્કસ ગુણોને અતિશયોક્તિ કરીએ છીએ અને પછી આપણે આકર્ષણ અને ઝંખનાની ઇચ્છા, અથવા આસક્તિનો અનુભવ કરીએ છીએ.

ઝંખનાની ઈચ્છા એટલે જ્યારે તમારી પાસે વસ્તુ ન હોય, તમે તેને મેળવવા માંગતા હોવ; અને આસક્તિ એટલે જ્યારે તમારી પાસે વસ્તુ હોય, તમે તેને છોડવા માંગતા ન હોવ. બંને સ્પષ્ટપણે સંપૂર્ણપણે સ્વાર્થી છે. જો આપણે મનની આ સ્થિતિમાં અતિશયોક્તિ અને વળગી રહેવાની કડક ઊર્જાને હળવી કરીએ, તો જે બાકી રહે છે તે ફક્ત મન આ વસ્તુ તરફ શું કરી રહ્યું છે તેની મૂળભૂત રચના છે, જે ફક્ત તેને સ્પષ્ટ કરે છે. બસ એટલું જ.

જો તમે ખરેખર તેનો ઉપયોગ કરી શકો તો તે ખૂબ જ અદ્યતન છે, પરંતુ ખૂબ જ અસરકારક પદ્ધતિ છે, પરંતુ તમારી લાગણીઓમાં ડૂબી ન જવા માટે થોડી પરિપક્વતાની જરૂર છે. તમારે કોઈ વસ્તુ સાથે વ્યવહાર કરવાની તમારી ભાવનાત્મક રીત પાછળ શું ચાલી રહ્યું છે તે જોવાની અને પછી શાંત થવાની જરૂર છે. લાગણી આપમેળે પોતાને મુક્ત કરે છે, જેટલું આપણે તેના અંતર્ગત મૂળભૂત જ્ઞાનાત્મક માળખું જોઈએ છીએ.

આગળની પદ્ધતિ, એવી પરિસ્થિતિઓને જે તમારા અભ્યાસ માટે અનુકૂળ નથી થી એવા પરિસ્થિતિઓમાં બદલવી જે અનુકૂળ હોય, તે પરંપરાગત મન તાલીમ ગ્રંથોમાં શીખવવામાં આવતી મુખ્ય પદ્ધતિ છે, ખાસ કરીને લંગરી તાંગપા દ્વારા લખાયેલ "મનની તાલીમ માટે આઠ શ્લોક". મહાન ભારતીય ગુરુ શાંતિદેવનો "બોધિસત્વ વર્તણૂકમાં સામેલ થવું" માંનો એક શ્લોક આ પ્રકારના અભિગમને સૂચવે છે. તેમણે લખ્યું,

(VI.૧૦) જો તેનો ઉકેલ લાવી શકાય, તો કોઈ વાતને લઈને ખરાબ મનોભાવમાં કેમ આવવું? અને, જો તેનો ઉકેલ લાવી ન શકાય, તો તેના વિશે ખરાબ મનોભાવમાં આવવાથી શું ફાયદો થશે?

જો તમે પરિસ્થિતિને બદલવા માટે કંઈક કરી શકો છો, તો શા માટે તેના વિશે ગુસ્સે થાઓ છો? ફક્ત તેને બદલો. અને જો તમે તેના વિશે કંઈ કરી શકતા નથી, તો શા માટે ગુસ્સે થાઓ છો? તેના થી મદદ થશે નહીં. તેથી, જો આપણે એવી પરિસ્થિતિમાં હોઈએ જે આપણને ખૂબ જ હાનિકારક, ખૂબ જ મુશ્કેલ લાગે છે, જેમ કે ટીકા, અથવા વસ્તુઓ ખરાબ થઈ રહી છે, અને આપણે ખરેખર પરિસ્થિતિ બદલી શકતા નથી, તો શા માટે ગુસ્સે થાઓ છો? ફક્ત તેના પ્રત્યે તમારો વલણ બદલો.

પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિને સકારાત્મકમાં બદલવાની ઘણી રીતો છે. આપણા વલણને બદલવાની કેટલીક રીતો એના પર આધારિત છે કે જ્યારે બીજાઓ આપણને મુશ્કેલીમાં મૂકે ત્યારે આપણે તેમને કેવી અલગ રીતે જોઈએ છીએ, અને અન્ય રીતો આ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓમાં આપણે પોતાને કેવી રીતે જોઈએ છીએ તેના પર આધારિત છે. ચાલો પહેલા એવા રસ્તાઓ જોઈએ જે બીજાઓ પ્રત્યેના આપણા વલણ સાથે સંબંધિત છે.

મુશ્કેલીભર્યા લોકોને ઈચ્છા પૂરી કરનારા રત્ન તરીકે જોવું

મુશ્કેલીભર્યા લોકો પ્રત્યેનો આપણો અભિગમ બદલવાનો એક રસ્તો એ છે કે તેમને "ઈચ્છા પૂરી કરનારા રત્ન" તરીકે જોવું. ઉદાહરણ તરીકે, આપણે વિચારી શકીએ છીએ, "અહીં કોઈ છે જે મને પડકાર આપી રહ્યું છે; તેઓ મને વિકાસ કરવાની તક આપી રહ્યા છે, મારો કેટલો વિકાસ થયો છું તે ચકાસવા માટે. આ અદ્ભુત છે." અથવા, "અહીં આ વ્યક્તિ છે જેણે મને બપોરના ભોજન માટે આમંત્રણ આપ્યું છે, અને તેઓ હંમેશા ફરિયાદ કરે છે, અને તેથી તેમની સાથે રેહવું હતાશાજનક છે, અને આ અદ્ભુત છે! આ વ્યક્તિએ મને આમંત્રણ આપ્યું છે તે કેટલું સારું છે, કારણ કે હવે મને ખરેખર ધીરજ અને સમજણનો અભ્યાસ કરવાની તક મળી છે." તેથી, તેઓ એક ઈચ્છા પૂરી કરનારા રત્ન જેવા છે. "મારા પાડોશીએ મને બાળક ને સાંભળવાનું કહ્યું છે જે મને ખબર છે કે આખી સાંજે રડશે અને ચીસો પાડશે. આ ખૂબ સરસ છે."

શાંતિદેવે આ ખૂબ જ સરસ રીતે કહ્યું છે,

(VI.૧૦૭) તેથી, હું એવા દુશ્મનથી ખુશ થઈશ જે મારા ઘરમાં ખજાનાની જેમ ઉભરી આવ્યો છે, અને તેને થાક્યા વિના મેળવવો પડ્યો છે, કારણ કે તે બોધિસત્વ વર્તન માટે મારો સહાયક બને છે.

બોધિસત્વ, જે બીજા બધાના લાભ માટે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે સમર્પિત છે, તેમને સૌથી વધુ આનંદ ત્યારે મળે જ્યારે કોઈ તેમને તેમના માટે કંઈક કરવાનું કહે છે. જો કોઈ તેમને કંઈ કરવાનું કહેતું નથી, તો તેઓ ખૂબ જ દુઃખી થાય છે, તેમને લાગે છે તે નકામા છે. મારી પાસે એક વેબસાઇટ છે અને મને ઘણા બધા ઈ-મેલ આવે છે, પ્રશ્નો પૂછવા માટે, અથવા કંઈક કરવા માટે, અને જેટલા  આવે છે તેનાથી ખૂબ જ નારાજ થવું ખૂબ જ સરળ છે. પરંતુ જો હું ખરેખર આ રીતે અભ્યાસ કરી શકું, તો મને આનંદ થશે. જેટલું વધુ આવશે, મને લોકોને મદદ કરવાની એટલી વધુ તક મળે છે. જો આપણે બૌદ્ધ રીતે પ્રાર્થના કરીએ છીએ, "હું બધા જીવો માટે લાભદાયી બની શકું," અને પછી વધુને વધુ જીવો ખરેખર આપણી પાસે આવે છે અને આપણને મદદ કરવા કહે છે, તો શું આપણી પ્રાર્થનાઓ સાચી નથી થઈ?

જેમ શાંતિદેવે લખ્યું છે,

(VII.૬૪) ભલે લોકો ખુશી માટે કાર્યો કરે છે, તે સ્પષ્ટ નથી કે તેઓ ખુશ થશે કે નહીં; પરંતુ (એક બોધિસત્વ) જેના કાર્યો ખરેખર ખુશી લાવે છે, તે તે કાર્યો કર્યા વિના કેવી રીતે ખુશ થઈ શકે?

મુશ્કેલીભર્યા લોકોને આપણા બીમાર બાળકની જેમ તરીકે જોવું

વલણમાં બીજો ફેરફાર એ છે કે આ વ્યક્તિને, જે આપણને ખૂબ જ તકલીફ આપી રહી છે અને સાથે રહેવા માટે ખૂબ જ અપ્રિય છે, આપણા બીમાર બાળકની જેમ ગણવું. જ્યારે આપણું બાળક બીમાર હોય છે, અને ચિડાય છે અને રડે છે, ત્યારે તેઓ આપણને હેરાન કરે છે. પરંતુ મૂળભૂત રીતે આપણને તેમના માટે ખૂબ જ પ્રેમ છે, કારણ કે આપણે સમજીએ છીએ કે તેઓ બીમાર છે. કદાચ તેમને પથારીમાં સુવડાવવાની જરૂર છે, અથવા કંઈપણ. અને જો આપણું અતિશય થાકેલું બાળક કહે, "હું તમને નફરત કરું છું અને હું પથારીમાં જવા માંગતો નથી," તો આપણે તેને ગંભીરતાથી લેતા નથી, કારણ કે તે બીમાર છે. તેથી, આ રીતે, આ વ્યક્તિ જે સાથે રહેવા માટે અપ્રિય છે એમના પ્રત્યેનો આપણો વલણ બદલવાની વાત છે, તેમને  હેરાન કરનાર જીવજંતુ તરીકે ગણવાને બદલે, તેમને બીમાર બાળક તરીકે ગણવાનું છે. આ રીતે, આપણે ફક્ત તેમની ચિંતા કરીએ છીએ, અને આપણી જાતની નહીં.

મુશ્કેલીભર્યા લોકોને આપણા શિક્ષકો તરીકે ગણવા

ત્રીજો રસ્તો એ છે કે તેમને આપણા શિક્ષક ગણીએ. એક પ્રખ્યાત વાર્તા છે કે જ્યારે અતિષ તિબેટ ગયા હતા, ત્યારે તે પોતાની સાથે એક ભારતીય રસોઈયાને લઈને આવ્યા હતા. આ ભારતીય રસોઈયાએ ક્યારેય સૂચનાઓનું પાલન કર્યું ન હતું અને હંમેશા દલીલ કરતો રહેતો હતો. તિબેટીઓએ અતિષને કહ્યું, "તમે તેને ભારત પાછા કેમ નથી મોકલતા? અમે તમારા માટે રસોઈ બનાવી શકીએ છીએ," અને અતિષે કહ્યું, "ના, ના! તે ફક્ત મારો રસોઈયો નથી; તે મારા ધીરજના શિક્ષક છે." તેથી, જો આપણા જીવનમાં કોઈ હેરાન કરનાર સંબંધી હોય, ઉદાહરણ તરીકે, જેની સાથે આપણે કોઈપણ સંજોગોમાં વ્યવહાર કરવો પડે, તો તે વ્યક્તિને આપણા ધીરજના શિક્ષક માનવું ખૂબ મદદરૂપ થાય છે.

હકીકતમાં, લોકો આપણને ઘણી બધી બાબતો શીખવી શકે છે. ખરાબ વર્તન કરીને, તેઓ આપણને એવું વર્તન ન કરવાનું શીખવી શકે છે, ઉદાહરણ તરીકે. આપણો કૂતરો પણ આપણો શિક્ષક બની શકે છે. શું તમે ક્યારેય નોંધ્યું છે કે, જો તમે તમારા કૂતરાને દિવસ દરમિયાન તમારી સાથે લઈ જાઓ છો, તો કૂતરો ગમે ત્યાં જમીન પર આડો પડી શકે છે અને આરામ કરી શકે છે, અને સૂઈ પણ શકે છે, જ્યારે આપણને જરૂર હોય છે, "ઓહ, તે એક ખાસ પલંગ હોવો જોઈએ, તે એક ખાસ શણ હોવું જોઈએ, અને તે નરમ હોવું જોઈએ," અથવા "તે સખત હોવું જોઈએ," અથવા આ, અથવા તે. કૂતરો ફરિયાદ કરતો નથી. કૂતરો ગમે ત્યાં સૂઈ શકે છે. આ એક મહાન શિક્ષણ છે. આ એવા રસ્તાઓ છે જેના દ્વારા આપણે બીજાઓને અલગ રીતે જોઈ શકીએ છીએ, જ્યારે તેઓ આપણને મુશ્કેલી આપી રહ્યા હોય - તેમને ઇચ્છા પૂરી કરનારા રત્ન તરીકે, અથવા આપણા બીમાર બાળક તરીકે, અથવા શિક્ષક તરીકે.

બીજાઓને વિજય આપવો

આ પરિસ્થિતિઓમાં આપણે પોતાને અલગ રીતે કેવી રીતે જોઈ શકીએ અને પોતાના પ્રત્યેનો આપણો વલણ કેવી રીતે બદલી શકીએ તેની પણ પદ્ધતિઓ છે. પહેલો રસ્તો છે "બીજાઓને વિજય આપો અને પોતે હાર સ્વીકારો." બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, સ્વ-વ્હાલ સાથે, આપણે હંમેશા એવું વિચારીએ છીએ કે, "મારે જીતવાનું છે; મારે હિસાબે કરાવું છે અને બિજા વ્યક્તિએ હાર માની લેવી પડશે"; જ્યારે, જો આપણે પોતાના પર હાર સ્વીકારીએ, તો દલીલ સમાપ્ત થઈ જાય છે. દાખલા તરીકે, ફક્ત એક સરળ ઉદાહરણ તરીકે, તમે તમારા મિત્ર અથવા જીવનસાથી સાથે છો અને તમારે નક્કી કરવાનું છે કે કયા રેસ્ટોરન્ટમાં જવું? જો તમારો મિત્ર એક ચોક્કસ જગ્યાએ જવા માંગે છે અને તમે બીજી જગ્યાએ આગ્રહ જવાનો કરો છો, તો તમે ફક્ત આગળ પાછળ, આગળ પાછળ દલીલ કરવાનું શરૂ કરશો. પરંતુ આખરે, તેનાથી શું ફરક પડે છે? જો, તમે ફક્ત સંમત થાઓ અને કહો, "ઠીક છે. ચાલો તમારા રેસ્ટોરન્ટમાં જઈએ," તો દલીલ સમાપ્ત થઈ જાય છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, જો આપણે બીજા વ્યક્તિને પોતાના કરતાં વધુ પ્રિય રાખીએ અને તેમને વિજય આપીએ તો દલીલ સમાપ્ત થઈ જાય છે.

હવે, આપણે ખરેખર કઠિન પરિસ્થિતિઓ વિશે વાત નથી કરી રહ્યા, જેમાં બીજું વ્યક્તિ કંઈક ખૂબ જ નકારાત્મક અને વિનાશક સૂચવી રહી છે, પરંતુ જ્યારે તેનાથી ખરેખર કોઈ ઊંડો ફરક પડતો નથી, ત્યારે બીજાને વિજય અપાવો. અલબત્ત, આ યુક્તિ અંગે વાંધો હોઈ શકે છે, જો તમે હંમેશા હાર માની રહ્યા છો અને બીજી વ્યક્તિ તમારો ફાયદો ઉઠાવે છે, તો દેખીતી રીતે, આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરતી વખતે તમારે સંવેદનશીલ રહેવું પડશે. પરંતુ ઘણી પરિસ્થિતિઓ છે, જેમાં સમસ્યાનો સામનો કરવાનો આ શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.

હું તમને મારા પોતાના અનુભવ પરથી એક ઉદાહરણ આપીશ. હું બર્લિનના મુખ્ય રેસ્ટોરન્ટ જિલ્લામાંથી એકમાં રહું છું, એક વ્યસ્ત ખૂણા પર. હું એક એપાર્ટમેન્ટ બિલ્ડિંગમાં રહું છું અને ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર પર એક ખૂબ જ શાંત ટેવર્ન હતું, પરંતુ પછી ત્યાં એક નવું રેસ્ટોરન્ટ આવ્યું, એક ખૂબ જ લોકપ્રિય સ્પેનિશ રેસ્ટોરન્ટ. આ રેસ્ટોરન્ટ અઠવાડિયાના સાતેય દિવસ સવારે સાત વાગ્યાથી સવારના ત્રણ વાગ્યા સુધી ખુલ્લું રહે છે. જ્યારે હવામાન ગરમ હોય છે, ત્યારે મારી ઇમારતની બંને બાજુ ટેબલ મુકેલા હોય છે. લોકો બહાર બેસીને બીયર કે વાઇન પીવે છે, અને મોટેથી વાતો કરે છે અને હસતા રહે છે સવારે ત્રણ વાગ્યા સુધી. જ્યારે તેઓએ પહેલા રેસ્ટોરન્ટ ખોલી હતી ત્યારે મારા ઓરડાની બારીઓના એકદમ નીચે બહારના ટેબલ હતા, ત્યારે હું રાત્રે ત્યાં આડો પડ્યો રહેતો, અવાજને કારણે ઊંઘી શકતો ન હતો. હતાશ, હેરાન અને ફક્ત મારા વિશે જ વિચારતો અને તેમના મજા માણવા વિશે નહીં, મારા મનમાં બધી પ્રકારની કલ્પનાઓ આવતી. મેં કલ્પના કરી હતી કે હું મધ્યયુગીન કિલ્લામાં છું અને ઉકળતા ટારનો મોટો વાસણ નાખીને લોકો પર રેડી રહ્યો છું. પણ હું ફક્ત એ ખરાબ સ્વભાવનો વૃદ્ધ માણસ ન બની શકું જે હંમેશા ફોન કરીને કહેતો રહે છે, "લોકોને શાંત રહેવા કહો નહીંતર હું પોલીસને બોલાવીશ!" આ કામ કરશે નહીં.

તેથી મેં નક્કી કર્યું કે આ સમસ્યાનો સામનો કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે બીજાઓને વિજય આપવી, અને મારી જાત પર પડેલી હાર સ્વીકારી લઉં. તેમની ઉનાળાની સાંજનો આનંદ માણવો એ મારા બેડરૂમમાં હું સુઈ શકું એના કરતા વધુ મહત્વપૂર્ણ હતું. મારા ઘરમાં એકમાત્ર ઓરડો જે શેરી તરફ નથી તે રસોડું છે. મારી પાસે નાસ્તાના વિસ્તાર માટે ઉંચા પ્લેટફોર્મ સાથે ખૂબ મોટું રસોડું છે. ત્યાં ઘણી ખાલી જગ્યા છે. તેથી હું ગરમીના મહિનાઓમાં ત્યાં સૂઉં છું. હું દિવસ દરમિયાન મારું ગાદલું દિવાલ સામે રાખું છું અને રાત્રે હું તેને જમીન પર પાથરું છું અને રસોડામાં સૂઈ જાઉં છું. તે એકદમ શાંત છે અને હકીકતમાં તે ઘરનો સૌથી ઠંડો ઓરડો પણ છે.

મને રસોડામાં સૂવાનો ખૂબ આનંદ છે. મેં તેમને વિજય આપ્યો છે, અને મને કોઈ ફરક નથી પડતો કે તેઓ કેટલા મોટો અવાજ કરે છે, કારણ કે મને તેમનો અવાજ સંભળાતો નથી. નવા વર્ષ પહેલાના દિવસોમાં પણ આ ખૂબ સારું છે, કારણ કે જર્મનોને ફટાકડા ખૂબ ગમે છે. શેરીમાંથી ખૂબ જ જોરથી અવાજ આવે છે, પણ ફરીથી, જો હું તેના પ્રત્યે મારો વલણ બદલીશ અને રસોડામાં સૂઈને તેમને વિજય અપાવીશ, તો કોઈ વાંધો નથી.

મારી સાથે બનતી નકારાત્મક બાબતો મારા નકારાત્મક કર્મને બાળી રહી છે.

બીજી પદ્ધતિ એ છે કે આપણી સાથે બનતી નકારાત્મક બાબતોને "મારા નકારાત્મક કર્મને બળે છે" તરીકે જોવું. આનો અર્થ એ નથી કે આપણે તેને સજા તરીકે સ્વીકારીએ છીએ, પરંતુ આપણે વિચારીએ છીએ કે આ મુશ્કેલ ઘટના કેટલાક નકારાત્મક કર્મને નાના સ્વરૂપમાં બાળી રહી છે અને આમ કરવાથી, આ ભવિષ્યમાં ખરેખર વધુ ભયંકર વસ્તુમાં પરિપક્વ થવાથી અટકાવે છે. એક સરળ ઉદાહરણ: તમે ટ્રાફિકમાં ફસાઈ ગયા છો અને તમે લાંબા સમય સુધી હલી શકતા નથી. તો, તમે વિચારો છો, "સારું! આ લકવાગ્રસ્ત થવા માટે કર્મને બાળી રહ્યું છે, જ્યાં હું ખરેખર હલનચલન કરી શકતો નથી, ઉદાહરણ તરીકે જો મને જીવનમાં પાછળથી સ્ટ્રોક આવે." આ રીતે, આપણે ખરેખર આનંદ કરીએ છીએ કે આ નકારાત્મક બાબતો થઈ રહી છે, કારણ કે આ ભવિષ્યમાં વસ્તુઓને વધુ સારી રીતે આગળ વધવાનો માર્ગ સાફ કરી રહ્યું છે.

પરંપરાગત બૌદ્ધો હાનિકારક આત્માઓમાં માને છે. જો આપણે પણ તેમના અસ્તિત્વને સ્વીકારીએ, તો આપણે આ વલણમાં એક ડગલું આગળ વધીને હાનિકારક આત્માઓને કહી શકીએ છીએ, "મને વધુ નુકસાન પહોંચાડો. વધુ કરો." મને તાજેતરમાં આનો ખૂબ જ સરસ અનુભવ થયો. જુલાઈના મધ્યભાગથી, લગભગ બે મહિના સુધી બધું ખરાબ થઈ રહ્યું હતું. બધું તૂટી રહ્યું હતું. મને મારી પીઠ પર કોઈ વિચિત્ર વૃદ્ધિમાં ચેપ લાગ્યો અને હું લગભગ બે મહિના સુધી ફિટનેસ ક્લબમાં જઈ શક્યો નહીં, કારણ કે આખરે, જ્યારે ચેપ સાફ થઈ ગયો, ત્યારે તે વૃદ્ધિ કાપી નાખવી પડી. પછી મારા કમ્પ્યુટર પર એક ભયંકર વાયરસ આવ્યો. તેણે એક હાર્ડ ડિસ્ક પણ ખરાબ કરી દીધી, તેથી હું એક મહિનો મારા નિયમિત કમ્પ્યુટર વગર રહ્યો. પછી પ્રિન્ટર તૂટી ગયું; અને મારી પાસે બે વિડિઓ પ્લેયર હતા, બંને તૂટી ગયા. હું જ્યોતિષનો ખૂબ જ મોટો ચાહક છું - કોઈ અગમ્ય કારણોસર, મારો ભેગું કરેલું બધા લોકોના જન્માક્ષરોનો ડેટાબેઝ ગાયબ થઈ ગયો. મને તે માહિતી પાછી મેળવવાની કોઈ શક્યતા નથી. પછી મેં મારો પ્રિય કપ જે હું હંમેશા વાપરું છું, તે તોડી નાખ્યો અને પછી - આની વચ્ચે - હું પરમ પવિત્ર દલાઈ લામા ના ઉપદેશો માટે ફ્રાન્સ ગયો અને એરલાઇન્સે મારો સામાન ગુમાવી દીધો.

આ છેલ્લી ઘટના હતી. જ્યારે મારો સામાન ખોવાઈ ગયો, ત્યારે હું હસ્યો; તે ખૂબ જ હાસ્યાસ્પદ હતું. પછી મેં વિચારવાનું શરૂ કર્યું, "વધુ લો, હાનિકારક આત્માઓ! તમે બીજું શું ખોટું કરવાના છો?" આનાથી મને ઘણું સારું લાગ્યું. દખલગીરી ટાળવા માટે ભાવનાત્મક દિવાલો ઉભી કરવાને બદલે, મેં તેમને ખુલ્લેઆમ સ્વીકાર્યા અને વધુનું સ્વાગત પણ કર્યું.

થોડા વર્ષો પહેલા, મારા જડબાના હાડકામાં દાંત નીચે ચેપ લાગ્યો હતો, જેમાં મેં પહેલા રુટ કેનાલ કરાવ્યું હતું અને જડબાના હાડકાનો એક ભાગ કાપી નાખવા માટે ડેન્ટલ સર્જરી કરાવવી પડી હતી. ફ્રાન્સની તે સફર પછી થોડા સમય પછી, હું દંત ચિકિત્સક પાસે ગયો અને તેમણે મને આનંદદાયક સમાચાર આપ્યા કે ચેપ ડાઘ પેશીઓમાં પાછો આવ્યો છે, અને તેને હાડકામાંથી વધુ કાપી નાખવા માટે મારે બીજી ડેન્ટલ સર્જરી કરાવવી પડશે. હું આ સમાચારને કંઈક સકારાત્મકમાં પરિવર્તિત કરી શક્યો, "શાનદાર! આ મારી વેબસાઇટ પર આગામી ભાષા વિભાગો મૂકવા માટેના અવરોધોને દૂર કરી રહ્યું છે."

બૌદ્ધ ઉપદેશો અનુસાર, તમે જે વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છો તે જેટલી વધુ સકારાત્મક હશે, તેને બનતી અટકાવવા માટે એટલી વધુ અવરોધો હશે. તેથી મેં આ બધી ઘટનાઓને એક અદ્ભુત પરિસ્થિતિ તરીકે જોઈ જે અવરોધોને બાળી રહી હતી, અને તેથી મેં હાનિકારક આત્માઓને કહ્યું, "વધુ અવરોધો લાવો; તેમને મારા પર ફેંકો!" આમ કરવાથી, હું આ સમગ્ર સમયગાળા દરમિયાન નાખુશ નહોતો કે બધું તૂટી રહ્યું હતું અને ખોટું થઈ રહ્યું હતું. તેથી, જો તમે ખરેખર મનની તાલીમની આ પદ્ધતિ લાગુ કરી શકો છો, તો તે ખરેખર કામ કરે છે. પરિસ્થિતિને ખૂબ મુશ્કેલ, ભયાનક અને હતાશાજનક તરીકે જોવાને બદલે, તમે તમારા વલણને બદલો અને તેને કંઈક અદ્ભુત તરીકે જુઓ.

બીજાને ખુશી આપવી અને તેમની વેદના આપણા પર લેવી (ટોંગલેન)

છેલ્લી પદ્ધતિ જેનો હું ઉલ્લેખ કરવા માંગુ છું તે કદાચ સૌથી અદ્યતન અને મુશ્કેલ છે. તે છે પ્રથા ટોંગલેન ની, આપવાની અને લેવાની જ્યારે તમે કોઈ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિનો અનુભવ કરી રહ્યા હોવ, જેમ કે દાંતનો દુખાવો, ત્યારે પદ્ધતિ એ છે કે વિચારો, "દરેકના દાંતનો દુખાવો છોડીને મારા પર પાકે. દરેકના દાંતનો દુખાવો મારા પર લઈને, કોઈને ફરી ક્યારેય દાંતનો દુખાવો ન અનુભવવો પડે." આપણા મન અને હૃદયને બધા માટે ખોલીને અને સ્વેચ્છાએ વેદના સ્વીકારીને, આપણે ફક્ત "હું બિચારો છું" એવું વિચારવાની જડતા, ભય અને દુ:ખને દૂર કરીએ છીએ. ટોંગલેન સાથે, આપણે વધુ આગળ વધીએ છીએ અને વિચારીએ છીએ, "હું તેમના બધાની પીડા અને વેદનાને ઓગાળી દઈશ, અને પછી મારા મનની મૂળભૂત ખુશીમાં પ્રવેશ કરીને, હું તે ખુશી બધાને મોકલીશ."

હવે, તમારે અહીં ખૂબ કાળજી રાખવાની જરૂર છે કે શહીદ હોવાનો દંભ ન અપનાવો, "હું તમારા માટે વેદના સહન કરીશ," જે એક અર્થમાં, અહંકારના બડાઈ જેવું છે. મારે કબૂલ કરવું પડશે કે હું આ પદ્ધતિમાં બહુ સારો નથી. તે કરવા માટે ખૂબ જ હિંમતની જરૂર છે, પરંતુ મેં તાજેતરમાં જ તેનો પ્રયાસ કર્યો હતો.

મેં કહ્યું હતું કે મારે મારા જડબા પર બીજી સર્જરી કરાવવાની હતી, અને એમાં તમે આખા ઓપરેશન દરમિયાન જાગતા હોવ છો. તે ખૂબ જ આનંદદાયક છે! તેઓ તમારા મોંની એક બાજુના આખા પેઢાને કાપી નાખે છે, તેને છોલી નાખે છે અને પછી ઇલેક્ટ્રિક કરવત જેવું કંઈક લે છે અને અંદર જાય છે અને જડબાના હાડકાનો ટુકડો, દાંતના મૂળની થોડી ટોચ અને તેની આસપાસ થોડું માંસ કાપી નાખે છે. તેઓ જે રીતે કરે છે તે ખરેખર લગભગ મધ્યયુગીન છે. પહેલી વાર જ્યારે મેં તે કરાવ્યું, ત્યારે મને ખરેખર લાગ્યું કે તેઓ જે કરી રહ્યા હતા તે ખૂબ જ રસપ્રદ હતું. તે ખરેખર એટલું પીડાદાયક નહોતું, કારણ કે એનેસ્થેસિયા ખૂબ સારું હતું, જોકે વચ્ચે મારે વધુ કરાવવું પડ્યું. પરંતુ બીજી વાર જ્યારે મેં તે કરાવ્યું, ત્યારે ચેપ ઘણો વધારે હતો, અને જ્યારે ચેપ હોય ત્યારે નોવોકેઇન ખરેખર તે વિસ્તારમાં કામ કરતું નથી, તેથી તે ખૂબ જ પીડાદાયક હતું.

મેં મહામુદ્રામાં પણ વપરાતી પદ્ધતિ અજમાવી - તે ફક્ત એક સંવેદના છે, કોઈ મોટી વાત નથી. ભલે તમે તમારા હાથને ગલીપચી કરો, અથવા તમે તેને ચપટી કરો, અથવા તેને ખંજવાળ કરો, અથવા તેને કાપી નાખો, તે ફક્ત એક શારીરિક સંવેદના છે, તેનાથી વધુ કંઈ નહીં, તેથી તેનાથી મોટી વાત ન બનાવો. તે એક ચોક્કસ હદ સુધી કામ લાગ્યું, પરંતુ પછી મને ટોંગલેન યાદ આવ્યું. આ તે સમય હતો જ્યારે તિબેટમાં ખાસ કરીને મોટા પ્રમાણમાં જુલમ અને ત્રાસ ચાલી રહ્યો હતો. મેં ત્યાંના લોકો જે અવિશ્વસનીય પીડા અનુભવી રહ્યા હતા તેના વિશે વિચારવાનું શરૂ કર્યું, અને તેની તુલનામાં, હું જે અનુભવી રહ્યો હતો તે કંઈ નહોતું - તે નજીવું હતું. તે બે મિનિટ સુધી ચાલશે અને પછી તે સમાપ્ત થઈ જશે.

તેથી, "બિચારો નેનો હું, મને પીડા થાય છે," એમ વિચારવાને બદલે, મેં તિબેટના આ બધા લોકો વિશે વિચારવા માટે મારા વલણને વિસ્તૃત કર્યું અને વિચાર્યું, "તેમને જે વેદના થાય છે તે મારા આ નાના વેદના કરતાં ઘણું વધારે છે," અને તેથી તેણે મારા વેદનાને સંપૂર્ણપણે અલગ દ્રષ્ટિકોણમાં મૂક્યું. પછી મેં વિચાર્યું, "તેમની બધી વેદના અને પીડા મારા જડબામાં આ પીડામાં સમાઈ જાય, અને આ દરમિયાન શાંત અને ખુશ રહીને, હું તેમને તે માનસિક શાંતિ આપી શકું."

જોકે મેં ચોક્કસપણે તે ૧૦૦% યોગ્ય રીતે કર્યું ન હતું, તે પરિસ્થિતિનો સામનો કરવામાં ખૂબ જ મદદરૂપ થયું. જો તમે તે યોગ્ય રીતે કરો છો, તો તમે ખરેખર તેમની પીડા અનુભવવા માંગો છો અને તે તમારા પીડાને વધુ ખરાબ કરે છે. પ્રામાણિકપણે કહીએ તો, તે ખરેખર તે નિષ્ઠાપૂર્વક કરવું ખૂબ જ અદ્યતન છે. તમે તેને શબ્દોમાં કહી શકો છો, પરંતુ તેનો કોઈ અર્થ નથી. ખરેખર એવું ઇચ્છવું એ કંઈક બીજું છે. પરંતુ ઓછામાં ઓછું તેમના વેદનાને દૂર કરવાની લાગણી, અને આ વેદના તેમના વેદના માટે પૂરતું રહે  - ઓછામાં ઓછું તે સ્તરે, તે શક્ય છે.

જોકે, કોઈએ તેને વાસ્તવિક વસ્તુ સાથે મૂંઝવણમાં ન મૂકવી જોઈએ. વાસ્તવિક વસ્તુ ઘણી વધુ આમૂલ છે, કારણ કે તમે અહીં જે માનસિક સ્થિતિ વિકસાવી રહ્યા છો, જેનો તમે અહીં ઉપયોગ કરી રહ્યા છો, તે પીડા સામે લડવાને બદલે, તમે સ્વેચ્છાએ તેને સ્વીકારી રહ્યા છો, આત્મવિશ્વાસ સાથે કે તમે તેનો સામનો કરી શકો છો. જો તમે આ બધાના વેદનાના આટલા મોટા પાયે કરી રહ્યા છો, તો અલબત્ત તમારી પાસે તમારા પોતાના વેદનાને સ્વીકારવાનો અને તેનો સામનો કરવાનો આત્મવિશ્વાસ છે, અને તેની સામે લડવું નહીં, અને તેનાથી ગભરાવાનું નહીં. તેથી, તે કોઈ જાદુઈ પદ્ધતિ નથી; જો તમે તેની સાથે શું થઈ રહ્યું છે તેનું વિશ્લેષણ કરો, તો તે સમજાઈ શકાય છે.

તો, આ કેટલીક પદ્ધતિઓ છે જેનો ઉપયોગ  થાય છે મનની તાલીમ, લોજોંગ, સ્વ-વ્હાલ દૂર કરવા અને આપણી પ્રાથમિક ચિંતા અન્ય લોકો પ્રત્યે રાખવા માટે. આપણી પ્રેરણાના સ્તરને ધ્યાનમાં લીધા વિના, વલણમાં આ પ્રકારનો ફેરફાર ખૂબ જ મદદરૂપ છે. આમાંથી જે સ્વ-પરિવર્તન આવે છે તે એ છે કે આપણે વિચારવાની અને નિષ્ઠાપૂર્વક અનુભવવાની ક્ષમતા મેળવીએ છીએ કે, "ભલે ગમે તેટલી પ્રતિકૂળ, મુશ્કેલ પરિસ્થિતિઓ આવે, હું 'હું બિચારો' નહીં વિચારું અને તેને મને નુકસાન પહોંચાડવા નહીં દઉં. હું તેને મને હતાશ નહીં કરવા દઉં." તેના બદલે, આપણે જીવનમાં સામાન્ય વલણ વિકસાવીએ છીએ કે "ભલે ગમે તે થાય, હું તેને બદલી શકું છું. હું તેનો ઉપયોગ બીજાઓ માટે વધુ ચિંતા વિકસાવવા માટે કરી શકું છું. તે અવરોધ નહીં બને." આવું વલણ રાખવાથી તમને જીવનમાં ખૂબ હિંમત મળે છે.