ការណែនាំអំពីកម្ម

ពេលយើងនិយាយអំពីកម្ម កម្មគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការពន្យល់អំពីរបៀប និងមូលហេតុអ្វីបានជាបទពិសោធន៍នៃសេចក្តីសុខ និងទុក្ខរបស់យើងមានលក្ខណៈចុះឡើងៗមិនទៀង - នុ៎ះហើយគឺជាកម្ម។ បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត តើកម្មញាំងសភាពឡើងចុះៗនៃសេចក្តីសុខ និងទុក្ខ ពោលគឺបទពិសោធន៍សោមនស្ស និងទោមសន្សរបស់យើងដោយរបៀបណា? ក្នុងអត្ថន័យមួយបែបទៀត កម្មសំដៅដល់ហេតុ និងផល ហេតុនិងផលនៅទីនេះគឺជាប្រធានបទមួយស្មុគស្មាញខ្លាំងណាស់។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានសំដែងថា ដំណក់ទឹកមួយដំណក់ដំបូងមិនអាចធ្វើឪ្យធុងពេញបានទេ ហើយដំណក់ទឹកមួយដំណក់ចុងក្រោយបង្អស់ក៏មិនអាចធ្វើឪ្យធុងនោះពេញបានដែរ សរុបទៅធុងនោះពេញដោយទឹករាប់ដំណក់មិនដាច់។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ អ្វីដែលយើងជួបប្រទះ ឬជួបពីសោធន៍នៅក្នុងជីវិតគឺមិនមែនបណ្តាលមកពីមូលហេតុតែមួយនោះទេ - មូលហេតុនេះទៀតសោតគឺមិនមែនសំដៅដល់រឿងតែមួយដែលយើងបានប្រព្រឹត្តភ្លាមៗនៅមុននេះបន្តិចនោះទេ ឬក៏មិនសំដៅដល់អ្វីមួយគត់ ដែលយើងបានប្រព្រឹត្តរាប់លានឆ្នាំមកហើយនោះដែរ។ វាគឺជាលទ្ធផលកើតឡើងពីចំនួនយ៉ាងច្រើនរាប់មិនអស់នៃកត្តាហេតុ និងលក្ខខណ្ឌជាច្រើន។ 

ប្រការនេះមានលក្ខណៈស្របគ្នានឹងវិទ្យាសាស្រ្តពិតប្រាកដណាស់ ពីព្រោះថាអ្វីដែលគេចង់និយាយនៅត្រង់នេះគឺមានន័យថា ព្រឹត្តិការណ៍នានាមិនចេះតែកើតឡើងដោយឯកឯងនោះទេ ពិតណាស់អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងមានភាពពាក់ព័ន្ធគ្នាទៅវិញទៅមកជាបច្ច័យ (បដិច្ចសមុប្បាទ)។ ខ្ញុំសូមលើកយកឧទាហរណ៍ដ៏សាមញ្ញមួយមកនិយាយទៅចុះ ប្រសិនបើអេស្បាញមិនបានធ្វើដំណើរមកកាន់ទ្វីបអាមេរិកយើងនេះទេ យើងទាំងអស់គ្នានឹងមិនមានវត្តមាននៅទីនេះ នៅក្នុងបន្ទប់នេះស្តាប់ព្រះធម៌នេះទេ មែនអត់? បែបនេះឯង ពោលគឺមានហេតុបង្កឡើងច្រើនណាស់ ដោយផ្ទាល់និងដោយប្រយោលដែលជាកត្តារួមចំណែកនៅក្នុងបទពិសោធន៍អ្វីដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងខណៈពេលនេះ ឬនៅក្នុងខណៈពេលណាមួយនោះ។

បើទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ កម្មសំដៅដល់មូលហេតុនានាដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធផ្ទាល់ជាមួយនឹងចិត្តរបស់យើង។ ប៉ុន្តែមានហេតុបង្កច្រើនទៀតណាស់ដែលជាកត្តារួមចំណែកនៅក្នុងបទពិសោធន៍អ្វីដែលយើងជួបប្រទះ - ហេតុបង្កតាមផ្លូវកាយ ឧបមាដូចជា ការប៉ះពាល់អាកាសធាតុជាដើម។ រឿងរ៉ាវច្រើនយ៉ាងដែលប៉ះទង្គិះដល់រូបយើងមិនមែនបណ្តាលមកពីតែចិត្តរបស់យើងតែម៉្យាងនោះទេ តែវាក៏បណ្តាលមកពីចិត្តរបស់មនុស្សឯទៀតដែរ។ ឧបមាដូចជាថា អ្នកធ្វើនយោបាយជាដើម ជាអ្នកដឹកនាំសម្រេចលើគម្រោងផែនការនយោបានដែលប៉ះពាល់ដល់យើង ប្រការនេះអាចមានភាពច្របូកច្របល់ជាមួយនឹងសេចក្តីភាន់ច្រឡំខ្លះដែរ អាចទេ?

កម្មមិនមែនសំដៅលើជំនឿទេ មិនមែនជាការនិយាយបកស្រាយអំពីវាសនា និងព្រហ្មលិខិតទេ មិនមែនរឿងបែបនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វាសំដៅដល់ថាតើយើងជួបពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតដោយរបៀបណា និងថាតើឥរិយាបថរបស់យើងប៉ះពាល់ដល់បទពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតរបស់យើងយ៉ាងណា? ពាក្យថាកម្មដែលប្រើប្រាស់នៅក្នុងន័យទូទៅសាមញ្ញធម្មតាគឺសំដៅលើពាក្យពេជច៍ និងអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលបានលើកឡើងនៅទីនេះទាក់ទងនឹងហេតុផល កើតចេញពីឥរិយាបថនិងការប្រព្រឹត្ត នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ទំនាក់ទំនងរវាងហេតុ និងផលដែលកើតចេញមកពីការប្រព្រឹត្ត និងឥរិយាបថរបស់យើង។ ពាក្យថា «កម្ម» អាចត្រូវបានប្រើប្រាស់សំដៅទៅរកប្រធានបទទាំងមូលនៃហេតុ និងផលដែលកើតចេញពីឥរិយាបថ និងការប្រព្រឹត្តរបស់យើងសាមញ្ញទូទៅ ឬក៏អាចមានអត្ថន័យសំដៅទៅរកទិដ្ឋភាពមួយនៃដំណើរការទាំងស្រុងនោះ។ ដូច្នេះប្រសិនបើយើងប្រាថ្នាចង់យល់ឪ្យបានច្បាស់អំពីដំណើរការនៃកម្ម យើងចាំបាច់ត្រូវតែក្រឡេកមើលដំណើរការនោះឪ្យបានពិតប្រាកដជាក់ស្តែងបន្ថែមទៀត ឪ្យបានល្អិតល្អន់។ 

ពេលណាយើងចាប់ផ្តើមក្រឡេកមើលលើការពន្យល់ច្បាស់ៗនៅក្នុងបរិបទព្រះពុទ្ធសាសនា យើងនឹងមើលឃើញជាក់ច្បាស់យ៉ាងឆាប់រហ័សថា ការពន្យល់អំពីកម្មនេះមិនមែនមានតែមួយបែបនោះទេ។ ជនបស្ចឹមប្រទេសខ្លះពិបាកយល់បន្តិចសំរាប់ពួកគេ នៅពេលណាមានការពន្យល់តែមួយបែបនោះ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងមានបញ្ហា ឬស្ថានការណ៍មិនល្អ យើងអាចធ្វើការពន្យល់ទៅតាមវិធីសាស្រ្តជាច្រើនផ្សេងៗគ្នាអាស្រ័យទៅលើទស្សនៈរបស់យើង។ នៅឯបស្ចឹមប្រទេសយើងធ្វើដូច្នោះឯង យើងអាចធ្វើការពន្យល់ទៅតាមទស្សនៈទានសង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងចិត្តសាស្រ្ត - នុ៎ះគ្មានអ្វីភ្ញាក់ផ្អើលទេ។ មានការពន្យល់ទៅតាមទិដ្ឋភាពជាច្រើន វាពិតជាអាចជួយយើងឪ្យយល់បានច្បាស់ថាមានអ្វីកើតឡើងឪ្យប្រាកដ។ ហើយការពន្យល់នីមួយៗមានមូលដ្ឋាននៃការគិតជាក់លាក់ - ពោលគឺទៅតាមប្រព័ន្ធនយោបាយ ប្រព័ន្ធចិត្តសាស្រ្ត និងប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចជាដើម។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាក៏មានវិធីសាស្រ្តពន្យល់ស្រដៀងគ្នាដែរ។ ដូច្នេះយើងមើលឃើញថាមានការពន្យល់ច្រើនបែបណាស់នៅក្នុងគម្ពីរទស្សនវិជ្ជាផ្សេងៗអំពីរបៀបថាតើកម្មប្រព្រឹត្តទៅបែបណា។ យើងក៏មានការពន្យល់បែបនេះដែរ នៅបស្ចឹមប្រទេសដើម្បីធ្វើការពន្យល់លើវិស័យជាក់លាក់មួយ ឧបមាដូចជាផ្នែកចិត្តសាស្រ្តជាដើម - គេអាចធ្វើការពន្យល់ទៅតាមទស្សនៈរបស់ចិត្តវិទូហ្វ្រយឌៀន (Freudian psychology) ឬគេអាចធ្វើការពន្យល់ទៅតាមទស្សនៈរបស់ចិត្តវិទូយាំងហ្គៀន (Jungian psychology) ហើយគេអាចពន្យល់សេចក្តីរបស់គេទៅតាមទស្សនៈសង្គមនិយម ឬមូលធននិយមក៏បាន។ យើងមើលឃើញថាមានវិធីសាស្រ្តពន្យល់ច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងណាស់នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ពិតណាស់ការក្រឡេកមើលលើប្រព័ន្ធទស្សនៈទាំងអស់នេះគឺពិតជាមានអត្ថប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ ពីព្រោះថាវាអាចផ្តល់ឪ្យយើងនូវចំណេះដឹងស៊ីជម្រៅចំពោះថាតើកម្មប្រព្រឹត្តទៅបែបណា។ គោលបំណងរបស់យើងនៅត្រង់នេះមិនចាំបាច់ស្វែងយល់ស៊ីជម្រៅអំពីប្រពន្ធទស្សនៈផ្សេងៗគ្នាច្រើនពេកទេ ប៉ុន្តែការទទួលយល់ដឹងថាមានប្រពន្ធទស្សនៈច្រើនបែបនោះគឺពិតជាមានអត្ថប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ទៅហើយ។ 

នៅក្នុងន័យប្រយោល ពិតណាស់យើងក៍អាចប្រើប្រាស់នូវទស្សនៈបស្ចឹមប្រទេសដើម្បីធ្វើការពន្យល់អំពីអារម្មណ៍របស់យើងនៅក្នុងការជួបពិសោធន៍អ្វីមួយបានផងដែរ។ នុ៎ះមិនមែនមានន័យថាវាចាំបាច់ត្រូវតែជាទស្សនៈផ្ទុយគ្នានឹងអ្វីដែលយើងកំពុងតែនិយាយបកស្រាយអំពីកម្មឡើយ។ 

ពេលណាយើងនិយាយអំពីកម្មថាជាវត្ថុជាក់លាក់មួយ ឬជារឿងជាក់លាក់មួយ ពេលនោះកម្មគឺនិយាយសំដៅទៅរកចេតសិក - ប្រសិនបើយើងបដិបត្តិតាមឬស្តាប់តាមការពន្យល់របស់ប្រពន្ធទស្សនៈមួយ។ តើយើងចង់និយាយមានន័យយ៉ាងណាចំពោះពាក្យថា «ចេតសិក»? ចេតសិកគឺជាសភាពនៃចិត្ត (ធម៌ប្រកបនឹងចិត្ត) ដែលមានសតិដឹងចំពោះអ្វីមួយ។ តោះសូមគិតចំពោះឧទាហរណ៍មួយនេះ៖ យើងមើលឃើញនរណាម្នាក់ ហើយយើងដើរតម្រង់ទៅរកគេ។ នៅទីនេះ នៅក្នុងសកម្មភាពនេះ មានចេតសិកច្រើនប្រការណាស់កើតឡើងនៅក្នុងបទពិសោធន៍នេះ។ ទាំងអស់នេះគឺជាទិដ្ឋភាពផ្សេងៗស្តីពីរបៀបដែលយើងមានសតិដឹងចំពោះបុគ្គលម្នាក់នេះ។ ទិដ្ឋភាពខ្លះ (នៃចេតសិក) គឺមានលក្ខណៈសាមញ្ញ ដូចជាការសម្គាល់សញ្ញាណបុគ្គលម្នាក់នេះ ដាច់ស្រឡះពីគេឯង ឬការសម្គាល់បុគ្គលម្នាក់នេះថាជាមនុស្សមិនមែនជាជញ្ជាំងថ្មជាដើម។ ចំណាប់អារម្មណ៍ - ជាវិធី ឬជាធម៌នៃការសម្គាល់ដឹងបុគ្គលនោះ ជាចេតសិកដែលហែហមអមដំណើរការមើលឃើញបុគ្គលនោះ។ ការតាំងសតិក៍អាចកើតឡើងនៅខណៈពេលនោះដែរ ពោលគឺមានពពួកអារម្មណ៍ច្រើនណាស់ដែលអាចផុតឡើងនៅខណៈពេលនោះ។ ទាំងអស់នេះគឺជាចេតសិក ពួកវាធ្វើការរួមសហការគ្នានៅខណៈពេលនៃការមើលឃើញបុគ្គលនោះ ហើយដើរតម្រង់ទៅរកគេ។ 

តើចេតសិកមួយណាគឺជាកម្ម? កម្មគឺជាចេតសិកដែលស្រូបទាញរូបយើងទៅរកបុគ្គលនោះ ពោលវាគឺជាកំលាំងមនោជំរុញ ដែលវាហែហមការមើលឃើញបុគ្គលនោះ និងធ្វើដំណើរតម្រង់ទៅរកគេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេពន្យល់ទ្រឹស្តីកម្មស្ទើរតែដូចជាថាមពលរាងកាយទៅវិញ នៅក្នុងទ្រឹស្តីមួយចំនួនខ្លះ។ ពិតណាស់ អាចមានចេតសិកដ៏ទៃទៀត ពោលដូចជា បំណង(ចេតនា)។ តើយើងមានបំណងចង់ធ្វើអ្វីជាមួយបុគ្គលម្នាក់នេះ? យើងអាចមានបំណងចង់ឪបគេ ឬយើងអាចមានបំណងវៃគេមួយដៃចំកណ្តាលមុខជាដើម ពោលគឺមានចេតសិកច្រើនប្រការណាស់កើតឡើងនៅទីនេះ ប៉ុន្តែកម្មគឺគ្រាន់តែជាមនោសន្ទុះ(សន្ទុះនៃចិត្ត)ដែលស្រូបទាញយើងឪ្យចូលទៅក្នុងសកម្មភាពនៃការឪប ឬការវាយនៅខណៈពេលដែលយើងកំពុងតែមើលឃើញបុគ្គលនោះ ហើយនិងនៅខណៈពេលដែលយើងកំពុងតែដើរតម្រង់ទៅរកគេ។ ចូរអ្នកត្រូវចងចាំផងដែរថា សន្ទុះនៃចិត្តមិនមែនគ្រាន់តែស្ទុះទៅរកសកម្មភាពផ្លូវកាយ ដូចជាការឪប និងការវាយតែប៉ុណ្ណោះទេ វាក៏អាចជាកំលាំងជំរុញនៃសន្ទុះផ្លូវចិត្តដែលជំរុញយើងឪ្យគិតអំពីអ្វីមួយ។ មិនថាយើងគិតពីគំនិតអ្វីមួយ និយាយសំដីអ្វីមួយ ឬមិនថាយើងធ្វើសកម្មភាពអ្វីមួយតាមផ្លូវកាយនោះទេ - ប្រការទាំងអស់នេះពាក់ពន្ធនឹងសន្ទុះជំរុញនៃចិត្តប្រភេទខ្លះ។ 

ការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺស្ថិតនៅក្នុងបរិបទនៃហេតុ និងផលដូចវិទ្យាសាស្រ្តដែរ។ ដូច្នេះប្រសិនបើយើងត្រូវបានស្រូបទាញដោយកម្ម - កំលាំងជំរុញ(ធម៌ជម្រុញ) - ឪ្យធ្វើអ្វីមួយ និយាយពាក្យសំដីអ្វីមួយ និងគិតរឿងអ្វីំមួយ នុ៎ះវាច្បាស់ជាមានលទ្ធផលរបស់វាជាក់ជាមិនខាន កម្មគឺមិនសង្កត់ធ្ងន់លើការប្រព្រឹត្តរបស់យើង (ផ្លូវកាយ) លើអ្នកដ៍ទៃទេ - បើទោះបីវាពិតជាមានផលប៉ះពាល់ដល់អ្នកដ៍ទៃយ៉ាងណាក្តី (ពីការប្រព្រឹត្តដោយកាយរបស់យើង) ពីព្រោះថាផលប៉ះពាល់ពីទង្វើដែលយើងធ្វើចំពោះគេគឺអាស្រ័យលើបទពិសោធន៍របស់អ្នកទទួលរង ថាគេមានអារម្មណ៍បែបណាចំពោះទង្វើរបស់យើងលើរូបគេ ផលប៉ះពាល់មួយចំនួនខ្លះគឺគ្រាន់តែជាលទ្ធផលនៃការប៉ះពាល់ដោយកាយតែប៉ុណ្ណោះ៖ឧបមាថា អ្នកវាយនរណាម្នាក់ ធ្វើឪ្យស្បែកនិងសាច់របស់គេឡើងជាំ នុ៎ះគឺគ្រាន់តែជាផលប៉ះពាល់នៃរាងកាយតែប៉ុណ្ណោះ នៅទីនេះយើងមិននិយាយអំពីកម្មតាមបរិបទនេះទេ។ ប៉ុន្តែផលប៉ះពាល់លើអ្នកដ៏ទៃពីទង្វើរបស់យើងនៅទីនេះគឺសំដៅដល់ថាតើគេមានអារម្មណ៍ និងមានបទពិសោធន៍បែបណាពីការប្រព្រឹត្តរបស់យើង ករណីនេះគឺអាស្រ័យលើរូបគេ មែនអត់? យើងអាចនិយាយពាក្យសំដីឃោរឃៅទៅកាន់បុគ្គលណាម្នាក់ ដែលធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍ឈឺចាប់ ហើយគេអាចមិនសប្បាយចិត្តនឹងពាក្យសំដីនោះ ប៉ុន្តែគេក៍អាចគិតថាយើងគឺជាមនុស្សឆ្កួនឡប់ៗមិនដឹងទិសតំបន់ ដូច្នេះគេលែងជឿលើពាក្យសំដីរបស់យើង និងមិនយកយើងជាមនុស្សសាច់ការទេ ឬគេស្តាប់មិនលឺអ្វីដែលយើងនិយាយផងក៍ថាបាន ឬគេស្តាប់លឺខុសចំពោះពាក្យសំដីរបស់យើង។ ឧបមាថា៖ បើទោះបីជាយើងមានចេតនាអាក្រក់ចង់ធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍ឈឺចាប់ក្តី តែវាមិនប្រាកដថាអាចទៅរួចទេ ពីព្រោះថាចិត្តរបស់គេអាចជាប់រវល់គិតដល់រឿងផ្សេងមិនបានលឺឬស្តាប់នូវអ្វីដែលយើងនិយាយទេ - បើទោះបីជាព្រះពុទ្ធសាសនាពិតជាបង្រៀនយើងកុំឪ្យបង្កការឈឺចាប់ ឬបង្កទុក្ខទោសដល់អ្នកដ៍ទៃយ៉ាងណាក្តី។ ប៉ុន្តែនៅទីនេះយើងមិននិយាយពាក់ព័ន្ធអំពីកម្មទេ។ 

ពេលណាយើងនិយាយអំពីផលកម្ម យើងនិយាយអំពីផលកម្មដែលខ្លួនយើងផ្ទាល់ជាអ្នកទទួល ជាអ្នកជួបពិសោធន៍ផ្ទាល់ពីការប្រព្រឹត្តធ្វើដោយសន្ទុះនៃចិត្តគ្មានការពិចារណា ដែលជំរុញឡើងដោយសន្ទុះជម្រុញនៃកម្ម។ 

តើអ្វីទៅជាផលប៉ះពាល់(ផលកម្ម)ចំពោះរូបយើងផ្ទាល់? ប្រការនេះវាមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងវិទ្យាសាស្រ្តបស្ចឹមប្រទេសដែរ ពោលគឺផលប៉ះពាល់មួយក្នុងចំណោមផលប៉ះពាល់ជាច្រើនទៀតនោះគឺថា យើងចាប់ផ្តើមបង្កើតលក្ខខណ្ឌចំពោះខ្លួនឯង ដោយបង្កើតការគិតតាមបែបជាក់លាក់មួយ បង្កើតវិធីឬទម្លាប់នៃការនិយាយជាក់លាក់មួយ និងបង្កើតទម្លាប់នៃការប្រព្រឹត្តជាក់លាក់មួយ ដែលវាឈានទៅរកការបង្កើតគំនរទំនោរនៃចិត្តដើម្បីប្រព្រឹត្តធ្វើនូវទង្វើនោះសារជាថ្មីម្តងទៀតជាទម្លាប់។ ជាលទ្ធផលនៃទំនោរនោះ និងសក្តានុពលភាពរបស់វា ជំរុញឪ្យយើងធ្វើទង្វើនោះជាថ្មីម្តងទៀត - នៅទីនេះយើងក៏អាចនិយាយអំពីភាពសុខគ្នាវៀងសក្តានុពលភាព និងទំនោរនេះបានខ្លះដែរ តែទោះបីយ៉ាងក៏ដោយ យើងមិនចាំបាច់និយាយលម្អិតអំពីចំណុចទាំងពីនេះទេនៅខណៈនេះ - សរុបទៅជាលទ្ធផលនៃប្រការទាំងពីរនេះ យើងនឹងមានអារម្មណ៍ថាចង់ប្រព្រឹត្តធ្វើវាជាថ្មីម្តងទៀតជាក់ជាមិនខាន។ 

ទំនោរ និងសក្តានុពលភាពទាំងពីរប្រការនេះ តើប្រការទាំងពីរនេះញាំងអ្វីឪ្យកើតឡើងឪ្យប្រាកដ? ទំនោរញាំងឪ្យអារម្មណ៍កើតឡើង - ពោលគឺអារម្មណ៍ដែលចង់ដើរសំដៅទៅរកអ្នក ឬអារម្មណ៍ចង់ឪបអ្នក ឬក៏អារម្មណ៍ដែលចង់ដើរសំដៅទៅរកអ្នក ហើយនិយាយពាក្យសំដីអាក្រក់ៗដាក់អ្នកជាដើម។ បន្ទាប់មកទៀត ពេលណាយើងមានអារម្មណ៍ថាចង់ធ្វើវា ពិតណាស់យើងមានជម្រើសថាធ្វើវា ឬអត់ នៅខណៈនោះ។ ប្រការនេះសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ត្រូវដឹងថាយើងមានជម្រើស ថាគួរធ្វើទៅតាមអារម្មណ៍របស់យើង ឬអត់។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងសម្រេចចិត្តថាធ្វើវា ឬប្រសិនបើយើងមិនទាំងគិតថាតើយើងធ្វើវាឬអត់ទេនោះ ហើយយើងគ្រាន់តែធ្វើវាដោយមិនបានគិតសោះនោះ នុ៎ះជំហានបន្ទាប់កម្មនឹងកើតឡើងជាក់ជាមិនខាន។ កម្មគឺជាសន្ទុះជំរុញ កំលាំងជំរុញ និងចេតនាជំរុញឪ្យយើងប្រព្រឹត្តធ្វើនេះឯង។ 

បន្ទាប់មកទៀត មានរឿងរ៉ាវកម្មជាច្រើនដែលក្លាយជាទុំពីលទ្ធផលនៃទំនោរទាំងអស់នេះ។ បើនិយាយឪ្យសាមញ្ញទៅ គឺខ្លឹមសារនីមួយៗនៅក្នុងបទពិសោធន៍អ្វីំមួយដែលយើងជួបប្រទះ។ «ខ្លឹមសារលម្អិត» គឺជាពាក្យធំណាស់។ ខ្ញុំគិតថាយើងគួរតែនិយាយឪ្យច្បាស់ជាងនេះបន្តិច។ ឧបមាថា៖ នៅទីនេះសំដៅដល់ការជួបបុគ្គលនេះ ឬការមិនជួបបុគ្គលនោះជាដើម។ ហើយវាក៏ពាក់ព័ន្ធដល់របៀបប្រព្រឹត្តរបស់អ្នកដ៏ទៃមកលើរូបយើងផងដែរ។ យើងត្រូវតែមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ចំពោះរបៀបដែលយើងនិយាយ បើនិយាយឪ្យច្បាស់ជាងនេះ កម្មគឺមិនមែនជាការបង្កឪ្យអ្នកដ៏ទៃគេស្រែកកំហោកដាក់យើងទេ - គេស្រែកកំហោកដាក់យើងដោយសារតែគេមានទំនោរថាគេត្រូវតែធ្វើបែបនោះដាក់នរណាម្នាក់។ ប៉ុន្តែទំនួលកម្មរបស់យើងគឺការជួបពិសោធន៍មនុស្សដែលស្រែកកំហោកដាក់យើង។ 

ពិតណាស់វាមិនមែនជារឿងដែលស្រួលយល់នោះទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា មានវិធីមួយដើម្បីឪ្យយើងយល់បានច្បាស់ចំពោះរឿងនេះគឺត្រូវប្រើប្រាស់ឧទាហរណ៍យកមកពន្យល់។ ប្រសិនបើក្មេងនោមដាក់ខោដែលវាកំពុងតែស្លៀកនោះ ក្មេងនោះត្រូវតែទ្រាំរស់ស្លៀកខោសើមនោះ ត្រូវតែទ្រាំស្លៀកខោដែលខ្លួនធ្វើឪ្យប្រឡាក់នោះ នៅត្រង់នេះចូរអ្នកកុំគិតថាមានអ្នកមកផ្លាស់ខោឪ្យក្មេងនោះអី ទុកការគិតថាមានអ្នកមកផ្លាស់ខោនេះមួយឡែកសិនចុះ ប៉ុន្តែចំណុចសំខាន់នៅត្រង់នេះគឺថា អ្នកបង្កើតភាពរញ៉េររញ៉ៃ ដូច្នេះអ្នកត្រូវតែរស់នៅក្នុងភាពរញ៉េររញ៉ៃនុ៎ះ។ យើងបង្កើតភាពរញ៉េរញ៉ៃនៅក្នុងជីវិត កាលណាជីវិតនៅតែបន្តទៅមុខ យើងកាន់តែធ្លាក់ចូលទៅក្នុងភាពរញ៉េរញ៉ៃថែមទៀត បើនិយាយឪ្យសាមញ្ញទៅ វាប្រព្រឹត្តទៅបែបនេះឯង។ បើនិយាយឪ្យកាន់តែពិសេសជាងនេះទៅទៀតនោះ យើងប្រព្រឹត្តធ្វើចំពោះអ្នកដ៏ទៃបែបណា គេនឹងប្រព្រឹត្តធ្វើមកលើយើងវិញបែបនោះដែរ។ ប៉ុន្តែមានគោលការណ៍ដ៏សំខាន់បំផុតមួយទៀតនៃកម្មនៅត្រង់ចំណុចនេះនោះគឺថា វាមិនហុចផលឪ្យយើងភ្លាមៗទេ។ យើងអាចនិយាយសុភាពរមទមនៅកាន់បុគ្គលណាម្នាក់ តែគេនៅតែមិនសប្បាយចិត្ត ហើយចាប់ស្រែកកំហោកដាក់យើងវិញដោយកំហឹងក៏មាន។ 

នេះហើយគឺជាមូលហេតុដើម្បីយល់ទ្រឹស្តីកម្មឪ្យបានច្បាស់ គេត្រូវតែមានការពិភាក្សាឪ្យបានទូលំទូលាយអំពីទ្រឹស្តីនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញ ហើយប្រការនេះវាប្រើពេលវេលាយូរណាស់ មុនពេលវាហុចផលឪ្យ ហើយវាអាចមិនហុចផលឪ្យនៅក្នុងជាតិនេះផងក៏ថាបាន ការពិតភាគច្រើនវាមិនហុចផលឪ្យនៅជាតិនេះទេ។ ប្រការនោះគឺមិនមែនជារឿងងាយស្រួលយល់សំរាប់ជនបស្ចឹមប្រទេសទេ។ បើអ៊ឺចឹងសំរាប់មនុស្សមួយចំនួនខ្លះវិញទំនងជាគិតថាព្រះពុទ្ធសាសនាហាក់សំដែងថា « ធ្វើអំពើល្អនៅក្នុងជាតិនេះ អ្នកនឹងទទួលបានផលល្អនៅក្នុងស្ថានសួគ៌នៅជាតិក្រោយ បើអ្នកធ្វើអំពើអាក្រក់នៅក្នុងជាតិនេះ អ្នកនឹងទទួលបានផលអាក្រក់នៅក្នុងឋាននរកបន្ទាប់ពីអ្នកស្លាប់ទៅ» ដូច្នោះឯង។ 

យើងចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការសង្កេតពិនិត្យឪ្យបានច្បាស់លាស់បំផុតថា៖ តើព្រះពុទ្ធសាសនាសំដែងដូចអ្វីដែលមនុស្សខ្លះគិតខាងលើនោះទេ ឬក៏ផ្សេងវិញ? ពោលនុ៎ះគឺមិនមែនជាប្រធានបទងាយស្រួលយល់ទេ វាគឺជាប្រធានបទមួយដ៏ស្មុគស្មាញបំផុត ពីព្រោះថាដើម្បីយល់ហេតុ និងផលនៃកម្មឪ្យបានច្បាស់ ពោលយើងចាំបាច់ត្រូវយល់អំពីទ្រឹស្តីនៃការចាប់កំណើតឡើងវិញ - ពោលគឺត្រូវយល់ឪ្យច្បាស់នូវទស្សនៈស្តីពីការចាប់កំណើតឡើងវិញរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា (ការចាប់បដិសន្ធិជាថ្មី) មិនមែនទស្សនៈណាមូយខ្លះក្រៅពីព្រះពុទ្ធសាសនាទេ។ តើនរណាជាអ្នកប្រព្រឹត្តកម្ម (ហេតុ) ហើយតើនរណាជាអ្នកទទួលផលកម្មរបស់ខ្លួន? តើមានតួខ្លួនថាជា «អញ» ជាអ្នកដែលអាចទទួលរង្វាន់ ឬទទួលទោសទេ។ 

សូមទុកបញ្ហានៃការចាប់កំណើតឡើងវិញ និងបញ្ហាអ្នកណាដែលត្រូវទទួលរងនៃផលកម្មនោះមួយឡែកសិនចុះ។ ប៉ុន្តែដូចដែលខ្ញុំបាននិយាយនៅគ្រាចាប់ផ្តើមហើយថា ព្រះពុទ្ធសាសនាមិនមែនជាការសំដែងអំពីប្រព័ន្ធជំនឿនៃការផ្តល់រង្វាន់ និងការដាក់ទោសទណ្ឌដោយផ្អែកលើការគោរពតាមច្បាប់បញ្ញត្តិទេ(បែបសាសនាបញ្ញត្តិ)។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមិនមែននិយាយថា «ជីវិតជាតិនេះគឺជាការសាកល្បង ហើយយើងនឹងទទួលលទ្ធផលនៃការសាកល្បងនេះនៅជាតិក្រោយ» មិនមែននិយាយបែបនេះទេ។ តែផ្ទុយទៅវិញព្រះពុទ្ធសាសនាសំដែងថា ប្រើពេលវេលាយូរខ្លាំងណាស់ដើម្បីឪ្យកម្មហុចផលរបស់វា យើងអាចមើលឃើញលទ្ធផលនេះតាមរយៈនៃការសំលឹងមើលលើបញ្ហាបរិឋានបច្ចុប្បន្ន។ យើងប្រព្រឹត្តធ្វើដោយប្រការណាមួយចំពោះបរិឋាន វានឹងហុចផលមួយចំនួនខ្លះឪ្យយើងនៅក្នុងជាតិនេះ ប៉ុន្តែវានឹងបន្តហុចផលកាន់តែអាក្រក់ជាងមុនទៅទៀតដល់ជីវិតក្មេងៗជំនាន់ក្រោយ។ គឺវាស្រដៀងគ្នានឹងរឿងនេះឯង។ 

នៅក្នុងទិដ្ឋភាពផ្សេងទាំងស្រុងមួយទៀតនៃការទុំជោរនៃកម្ម - នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ផលកម្មដែលកើតពីកម្មកិរិយាទាំងអស់នេះគឺជាទិដ្ឋភាពមួយផ្សេងទៀត - គឺទាក់ទងនឹងអ្វីដែលយើងបាននិយាយខាងដើមនៃបាថកថានេះ ពោលគឺទិដ្ឋភាពនៃសេចក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខ។ ដោយប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើជាក់លាក់មួយដ៍ដែលៗ យើងជួបប្រទះនូវរឿងជាក់លាក់មួយដែលកើតឡើងចំពោះយើង - គេប្រព្រឹត្តមកលើរូបយើងដោយប្រការជាក់លាក់មួយ ឬអាចជាថ្មមួយដុំធ្លាក់មកពីទីចោតចំក្បាលរបស់យើងក៏ថាបាន ដោយឯកឯង។ ពោលយើងជួបពិសោធន៍រឿងទាំងអស់នេះដោយក្តីសប្បាយ ឬដោយក្តីមិនសប្បាយ។ ចូរអ្នកគិតអំពីចំណុនេះ។ មានមនុស្សខ្លះ ពេលណាគេដើរជាន់សត្វកន្លាត គេសប្បាយ - ហើយថែមទាំងពោលពាក្យថា ខ្ញុំសម្លាប់អាសត្វចង្រៃនេះបានហើយ! តែមនុស្សខ្លះទៀត ពេលណាគេដើរជាន់សត្វកន្លាត គេមានអារម្មណ៍ថាខ្ពើម ហើយគេមិនសប្បាយចិត្តទេ។ មនុស្សមួយចំនួនទៀត ពេលណាត្រូវបានគេវាយ ឬត្រូវបានគេស្រែកសំឡុតដាក់ ធ្វើឪ្យគេមានអារម្មណ៍មិនសប្បាយ និងមានអារម្មណ៍សែដ(sad) តែចំពោះមនុស្សខ្លះទៀតវិញគេមានអារម្មណ៍សប្បាយទៅវិញ ហើយថែមទាំងពោលពាក្យបន្ទោសខ្លួនឯងទៀតថា «ត្រូវហើយ ខ្ញុំជាមនុស្សមានបាប (បាបកម្ម) ខ្ញុំមិនមែនជាមនុស្សល្អទេ ជាមនុស្សអាក្រក់ ខ្ញុំសមនឹងត្រូវគេវៃ និងស្តីបន្ទោសឪ្យហើយ»។ 

តើអ្នកដឹងពីពាក្យស្លោកមួយឃ្លានេះទេ ខ្ញុំគិតថាពាក្យស្លោកនេះមកពីប្រទេសមិចស៊ិចកូនេះឯង ឬក៏ថាគេប្រឌិតរឿងនេះឡើង ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនជឿលើរឿងនេះទេ រឿងនេះដំណាលថា « ប្រសិនបើប្តីរបស់ខ្ញុំវាយខ្ញុំ នុ៎ះមានន័យថាគាត់ពិតជាស្រលាញ់រូបខ្ញុំណាស់ ប្រសិនបើគាត់មិនវាយខ្ញុំទេ នុ៎ះមានន័យថាគាត់មិនខ្វល់អំពីខ្ញុំទេ»។ 

អារឿងសប្បាយ និងមិនសប្បាយនេះហាក់បីដូចជាទិដ្ឋភាពផ្សេងមួយទៀតទាំងស្រុងតែម្តង មែនអត់? អ្វីដែលកើតឡើងចំពោះយើងនៅក្នុងន័យមួយជ្រុយនោះគឺសំដៅលើអ្វីដែលយើងប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយមិនបានគិត ជាទម្លាប់ដដែលៗ និងអ្វីដែលយើងជួបពិសោធន៍ ពោលគឺរឿងរ៉ាវផ្សេងៗដែលកើតឡើងចំពោះយើង - នុ៎ះគឺជាជ្រុងមួយ ហើយម៉ាជ្រុងទៀតនោះគឺថាតើយើងជួបពិសោធន៍រឿងរ៉ាវដែលកើតឡើងចំពោះយើងនោះដោយរបៀបណា ដោយក្តីសប្បាយរីករាយ ឬដោយក្តីទុក្ខ(ដោយក្តីសោមនស្ស ឬដោយក្តីទោមនស្ស)។ រឿងទាំងអស់នេះដែលយើងជួបប្រទះ ទាំងពីរជ្រុងនេះ វាក្លាយជាទុំជោរដែលបណ្តាលមកពីកម្មកិរិយាប្រព្រឹត្តឡើងនៅក្នុងអតីតកាល ប៉ុន្តែបណ្តាលពីទិដ្ឋភាពផ្សេងៗគ្នា។ បើយើងគ្រាន់តែក្រឡេកមើលលើទិដ្ឋភាពនៃក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខ ប្រការនេះគឺជាទិដ្ឋភាពសាមញ្ញទូទៅបំផុត។ វាអាស្រ័យត្រង់ថាតើយើងប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើជាកុសល ឬអកុសលតែប៉ុណ្ណោះ។ ប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តទង្វើអកុសល នុ៎ះយើងនឹងជួបក្តីទុក្ខមិនខាន ប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តទង្វើកុសល នុ៎ះយើងនឹងជួបនូវលទ្ធផលជាសុខមិនខាន។ 

ឥឡូវនេះវាកាន់តែគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ទៅទៀត ពេលណាយើងចាប់ផ្តើមធ្វើការសង្កេតថាតើព្រះពុទ្ធសាសនាមានន័យយ៉ាងណាចំពោះពាក្យថា កុសល និងអកុសល។ មានការពន្យល់ច្រើនណាស់ចំពោះពាក្យទាំងពីរនេះទៅតាមលក្ខណៈធម្មជាតិគ្រប់គ្រាន់បរិបូរណ៍។ ប៉ុន្តែដូចដែលយើងបានមើលឃើញហើយថា យើងមិនអាចធ្វើការបញ្ជាក់ឪ្យច្បាស់នូវធម្មជាតិនៃទង្វើមួយ នៅក្នុងន័យថាតើវាជះឥទ្ធិពលដល់អ្នកដ៏ទៃកម្រិតណាទេ ពីព្រោះថាតើនរណាដឹងទៅថាឥទ្ធពល ឬផលប៉ះពាល់នោះជាអ្វី៖ មានកត្តាច្រើនប្រការណាស់ដែលពាក់ព័ន្ធ។ ដូច្នេះពាក្យថាកុសល និងអកុសលត្រូវតែជាសភាពនៃចិត្តរបស់យើងពេលយើងប្រព្រឹត្ត។ ប្រសិនបើអំពើរបស់យើងកើតចេញពីក្តីលោភលន់ ឬឧបាទាន(ជាប់ជំពាក់) ឬកំហឹងខឹងក្រោធ ឬដោយភាពអវិជ្ជាទាំងស្រុងនោះ នុ៎ះវាគឺជាអំពើអកុសលហើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើអំពើរបស់យើងមិនកើតចេញពីក្តីលោភលន់ ឬមិនកើតចេញពីឧបាទាន ឬមិនកើតចេញពីសេចក្តីខឹងក្រោធ និងមិនកើតចេញពីភាពអវិជ្ជាទេ នុ៎ះគឺជាអំពើកុសលហើយ។ ពិតប្រាកដណាស់ ប្រសិនបើវាលើសពីនេះទៅទៀតនោះ ពោលប្រសិនបើវាកើតឡើងចេញពីក្តីករុណ និងក្តីមេត្តា និងក្តីសប្បុរសជាដើមនោះ នុ៎ះវាគឺជាអំពើកុសលផងដែរ។ 

មានចេតសិកជាច្រើនផ្សេងទៀតផងដែរ។ ពិតជាគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងណាស់ដើម្បីធ្វើការសង្កេតមើលលើចេតសិកទាំងអស់នេះ ដែលជាអ្នកកាត់សេចក្តីថាជាទង្វើកុសល ឬអកុសល។ ចេតសិកមួយនោះគឺជា សីល សំដៅដល់កត្តិយស និងការគោរពខ្លួនឯងរបស់យើង។ ប្រសិនបើយើងមិនមានការគោរពចំពោះខ្លួនឯងទេ នុ៎ះយើងនឹងមិនខ្វល់ចំពោះផលប៉ះពាល់ពីអាកប្បកិរិយារបស់យើងមកលើខ្លួនយើងទេ ពោលវាក្លាយទៅជាឥរិយាបថមួយដែលថា «ស្អីក៏ស្អីទៅ» មិនសំខាន់ឡើយ។ យើងនឹងប្រព្រឹត្តធ្វើនូវទង្វើអកុសល ដោយសារគ្មានការគោរពខ្លួនឯងនេះ។ បើនិយាយនៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត បើខ្ញុំគិតវិជ្ជមានចំពោះខ្លួនឯង បើខ្ញុំមានការគោរពចំពោះខ្លួនឯងថាជាមនុស្សមួយរូបនោះ នុ៎ះខ្ញុំនឹងមិនធ្វើទង្វើដូចជាមនុស្សឆ្កួតទេ។ ខ្ញុំនឹងមិនធ្វើទង្វើឆ្កួតលីលា ឃោរឃៅប្រភេទនេះទេ ពីព្រោះថាខ្ញុំមិនចង់ធ្វើឪ្យខ្លួនឯងថោកទាបដោយសារតែទង្វើទាំងនោះឡើយ - ពោលខ្ញុំគិតឪ្យតម្លៃខ្លួនឯងខ្ពស់ និងគិតឪ្យតម្លៃនូវអ្វីដែលខ្ញុំអាចធ្វើបាន។ នេះហើយគឺជាចេតសិកដែលយើងនិយាយនៅទីនេះ៖ និយាយអំពីការមានសីល ឬការមិនមានសីលនៅក្នុងខ្លួន។ នេះគឺជាចេតសិកជាសារវ័នបំផុត ជាអ្នកកាត់សេចក្តីថាតើយើងប្រព្រឹត្តធ្វើទង្វើកុសល ឬអកុសល។ 

ចេតសិកមួយទៀតនោះគឺជាការគិតខ្វល់ថាតើឥរិយាបថរបស់យើងជះឥទ្ធិពលដល់អ្នកដ៏ទៃកម្រិតណា។ តើយើងកំពុងនិយាយអំពីអ្វី? បើខ្ញុំធ្វើទង្វើមិនល្អ តើវាជះឥទ្ធិពលដល់គ្រួសាររបស់ខ្ញុំបែបណា? តើអំពើនោះតំណាងឪ្យប្រទេសរបស់ខ្ញុំបែបណា? ប្រសិនបើខ្ញុំធ្វើអំពើមិនល្អទេ តើមនុស្សគ្រប់គ្នាគេនឹងគិតអ្វីខ្លះចំពោះជនជាតិមិចសិចកូ? ប្រសិនបើយើងជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា បើខ្ញុំផឹកស្រវឹងអាឡេអាឡូ ហើយវាយតប់គ្នា តើទង្វើនោះជះឥទ្ធិពលយ៉ាងណាដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងដល់ពុទ្ធសាសនិកជន? ដោយសារតែយើងមានការគោរពពេញលេញចំពោះគ្រួសារ ចំពោះក្រុមរបស់យើង អាចថាជាការគោរពចំពោះអ្វីក៏ថាបាន - អាចជាសាសនា ជាប្រទេស ឬជាទីក្រុងក្តី - ដោយមានស្មារតីគិតខ្វល់អំពីផងប៉ះពាល់ពីទង្វើរបស់យើងលើអ្នកដ៏ទៃ និងគិតខ្វល់អំពីការជះឥទ្ធិពលពីឥរិយាបថរបស់យើងលើអ្នកដ៏ទៃ ប្រសិនបើយើងមានស្មារតីទាំងពីរប្រការនេះ យើងនឹងវៀចាកទង្វើអកុសល តែបើយើងមិនមានទេ យើងនឹងប្រព្រឹត្តអំពើអកុសលមិនខាន។ នេះគឺជាទស្សនៈវិសាមញ្ញដ៏ស៊ីជម្រៅនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ តើអ្វីទៅជាចេតសិកសំខាន់? ការឪ្យតម្លៃលើខ្លួនឯង និងស្មារតីឪ្យតម្លៃចំពោះសហគមរបស់យើង។ 

ប្រការនេះផ្តល់ឪ្យយើងនូវទស្សនៈធំទូលំទូលាយស្តីអំពីចេតសិកខ្លះដែលយើងត្រូវយកមកគិតពិចារណា នៅក្នុងការដោះស្រាយជាមួយនឹងភាវរកម្ម។ ប្រសិនបើអ្នកមិនផ្តល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរដល់មនុស្សម្នាក់ ឬដល់សហគមរបស់គេទេ និងថែមទាំងធ្វើឪ្យជីវិតរបស់គេជួបការលំបាកយ៉ាងខ្លាំងនោះ ហើយគិតថាពួកគេជាមនុស្សអាក្រក់ នុ៎ះពួកគេនឹងគិតថាអ្វីដែលពួកគេព្យាយាមធ្វើវាលែងសំខាន់ទៀតហើយ ប្រសិនបើគេគិតថាគេនិងសហគមរបស់គេគ្មានតម្លៃទេនោះ នុ៎ះហេតុអ្វីមិនទៅដើរធ្វើទង្វើអកុសលនោះ? ពោលពួកគេមានអារម្មណ៍ថាគេគ្មានអ្វីត្រូវបាត់បង់ទៀតទេ។ ខ្ញុំគិតថា ប្រការនេះគឺមានអត្ថប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់ត្រូវតែចងចាំស្តីអំពីរបៀបដែលយើងដោះស្រាយ និងប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដ៏ទៃ ជាពិសេសនៅក្នុងស្ថានភាពពោរពេញដោយបញ្ហានៅក្នុងពិភពលោក។ ជាប្រការដ៏សំខាន់មិនត្រូវដកហូតសេចក្តីថ្លៃថ្នូរពីបុគ្គលណាម្នាក់ ឬពីសហគមរបស់គេឡើយ។ 

ទាំងអស់នេះគឹជាចេតសិកមួយចំនួនខ្លះដែលពាក់ព័ន្ធនៅទីនេះ ដែលជាអ្នកកាត់សេចក្តីថាទង្វើបែបណាកុសល និងទង្វើបែបណាអកុសល។ ហើយក៏ត្រូវទទួលយកការពិតមួយថា របៀបដែលយើងប្រព្រឹត្តលើអ្នកដ៏ទៃវានឹងមានផលប៉ះពាល់ចំពោះគេ។ ប្រការនេះសំដៅដល់ការមានស្មារតីគិតខ្វល់ខ្វាយចំពោះអ្នកដ៏ទៃ - ខ្ញុំហៅវាថា «ឥរិយាបថយកចិត្តទុកដាក់ខ្វល់ខ្វាយ»។ ប៉ុន្តែពេលខ្លះ យើងធ្វើដូចមិនដឹង និងគិតថា ខ្ញុំអាចនិយាយពាក្យសំដីណាមួយទៅកាន់អ្នកក៏បាន មិនមានបញ្ហាអ្វីទេ។ ខ្ញុំពិតជាមិនគិតពីអារម្មណ៍របស់អ្នកឡើយ។ នេះស្តែងថាយើងខ្វះការយកចិត្តទុកដាក់ខ្វល់ខ្វាយហើយ។ 

ប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តធ្វើប្រកបដោយប្រភេទចេតសិកទាំងអស់នេះ - សេចក្តីលោភ មិនឪ្យតម្លៃខ្លួនឯង មិនគិតពិចារណាថាអ្វីដែលយើងធ្វើជះឥទ្ធិពលដល់អ្នកដ៏ទៃកម្រិតណា មិនខ្វល់ មិនគិតឪ្យបានច្បាស់លាស់ចំពោះអ្វីដែលយើងធ្វើថាវាមានផលប៉ះពាល់ដល់អ្នកដ៏ទៃយ៉ាងណា និងប៉ះពាល់ដល់រូបយើងផ្ទាល់យ៉ាងណានោះ - តើអ្វីទៅជាលទ្ធផលនៃការមានចេតសិកទាំងអស់នេះ? ពោលគឺមានតែសេចក្តីទុក្ខ។ តែត្រូវចាំថាសេចក្តីទុក្ខនេះគឺមិនមែនជាការដាក់ទោសទណ្ឌទេ។ 

យើងចាំបាច់ត្រូវតែគិតឪ្យបានស៊ីជម្រៅចំពោះរឿងនេះ។ តើសភាពនៃចិត្តប្រកបដោយចេតសិកអវិជ្ជមានទាំងអស់នេះពិតជាសភាពជាសុខនៃចិត្តទេ ហើយតើវាអាចបង្កើតបទពិសោធន៍ជាសុខនៅក្នុងចិត្តយើងបានទេ? ឬក៏គ្រាន់តែអាចបង្កើតតែសេចក្តីទុក្ខតែម៉្យាង? បើយើងធ្វើការគិតហើយគិតទៀតនោះ យើងនឹងយល់ឃើញថាសភាពនៃចិត្ត សភាពអវិជ្ជមាននៃចិត្តនឹងជួបពិសោធន៍នូវទុក្ខ ហើយបើយើងមានសភាពនៃចិត្តផ្ទុយពីសេចក្តីលោភ និងសេចក្តីក្រោធ មិនមានចេតសិកអវិជ្ជមានទាំងអស់នេះទេ វានឹងបង្កើតសេចក្តីសុខជាក់ជាមិនខាន។ ដូច្នេះយើងមានប្រភេទសាមញ្ញទូទៅនៃឥរិយាបថ - កុសល និងអកុសល - ហើយប្រភេទទាំងពីរនេះនឹងដើរតួនាទីនៅក្នុងការជួបពិសោធន៍ជាទុក្ខ និងសុខរបស់យើង។ 

លើសពីនេះទៅទៀត យើងមានប្រភេទនៃការប្រព្រឹត្តជាក់លាក់៖ ស្រែកដាក់នរណាម្នាក់ មានសណ្តានចិត្តល្អចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ជាដើម ទាំងអស់នេះក៏មានផលប៉ះពាល់របស់វាដែរ នៅក្នុងន័យថាមានទំនោរជំរុញយើងឪ្យប្រព្រឹត្តធ្វើនូវឥរិយាបថនោះជាថ្មីម្តងទៀត និងទំនោរទៅរកស្ថានភាពមួយដែលអ្នកដ៏ទៃគេនឹងប្រព្រឹត្តបែបនោះវិញមករករូបយើង។ 

លទ្ធផលមួយទៀតនៃកម្មកិរិយារបស់យើង - ប៉ុន្តែមិនចាំបាច់និយាយឪ្យលម្អិតទេនៅទីនេះ - គឺជាអ្នកសម្រេចថាតើយើងនឹងមានការចាប់កំណើតឡើងវិញប្រភេទណា៖ តើយើងនឹងទៅកើតនៅក្នុងរាងកាយ និងចិត្តនៃសត្វឆ្កែទេ ជាសត្វកន្លាតទេ ជាមនុស្សទេ។ តើយើងនឹងមានរូបរាងកាយ និងចិត្តប្រភេទណា ដើម្បីជួបពិសោធន៍ចំពោះរឿងរ៉ាវផ្សេងៗដែលកើតឡើងចំពោះយើង និងចំពោះការប្រព្រឹត្តដោយប្រការណាមួយរបស់យើងនោះ។ មានរឿងលម្អិតច្រើនណាស់នៅទីនេះ ប៉ុន្តែខ្ញុំគ្រាន់តែចង់និយាយបកស្រាយនូវគោលការណ៍ដ៏សាមញ្ញទូទៅប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងបាថកថាណែនាំនេះ។ 

ដូច្នេះយើងជួប្រទះនូវប្រភេទទម្លាប់ដែលកើតឡើងដដែលៗ និងជួបពិសោធន៍នូវរឿងរ៉ាវជាច្រើនដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើងនេះមួយ មួយទៀតនោះយើងជួបប្រទះម្តងសុខម្តងទុក្ខឡើងចុះៗមិនឈប់នេះ ហើយជួលកាលវាបណ្តាលមកពីទង្វើរបស់យើង តែពេលខ្លះទៀតវាមិនមែនបណ្តាលមកពីទង្វើរបស់យើងទាល់តែសោះក៍មាន។ ម្តងសុខម្តងទុក្ខឡើងចុះៗគ្រប់ពេលវេលាទាំងអស់នេះយើងមិនដឹងទាល់តែសោះថាតើមានអ្វីនឹងកើតឡើងបន្ទាប់ទៀតឡើយ។ ពិតណាស់ថាអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើងនេះគឺមិនមែនបណ្តាលមកពីរូបខ្ញុំតែម្នាក់ឯង ឬបណ្តាលមកពីកម្មរបស់ខ្ញុំតែម៉្យាងទេ។ វាក៏បណ្តាលមកពីរឿងរ៉ាវផ្សេងៗដែលកើតឡើងចំពោះមនុស្សរាល់គ្នានៅក្នុងចក្រវាឡទាំងមូលនេះ និងកម្មរបស់ពួកគេផងដែរ និងពាក់ព័ន្ធនឹងអ្វីដែលពួកគេកំពុងធ្វើ និងរួមទាំងអ្វីដែលកំពុងតែកើតឡើងចំពោះចក្រវាឡខ្លួនឯងផ្ទាល់ផងដែរ - ពោលគឺរូបធាតុនៃចក្រវាឡ៖ អាកាសធាតុ ការរំជួយផែនដី ប្រការទាំងអស់នេះ។ ដោយសារតែប្រការនេះ វាមានការពិបាកសំរាប់យើងដើម្បីទាយឪ្យដឹងថាយើងនឹងជួបប្រទះរឿងអ្វីបន្ទាប់ទៀត - កត្តាបង្ករបស់វានោះស្មុគស្មាញពេកណាស់ តាមពិតព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានសំដែងថា វាគឺជារឿងស្មុគស្មាញបំផុតនៃរឿងដ៏ស្មុគស្មាញដ៏ទៃទៀតដើម្បីយល់ឪ្យបានច្បាស់។ 

យើងត្រូវតែនិយាយគ្នាឪ្យបានច្បាស់លាស់នៅត្រង់នេះ ពីព្រោះថាមានមនុស្សច្រើននាក់ណាស់សួរសំនួរនេះទាក់ទងនឹងកម្ម - ដោយគេសួរថា តើវាគឺជាព្រហ្មលិខិតទេ ឬ តើយើងមានអំណាចសម្រេចដោយខ្លួនឯងទេ? ការគិត និងទស្សនៈទាំងពីរនេះគឺមិនត្រឹមត្រូវទេ ពោលវាមានលក្ខណៈជ្រុលនិយមពេក។ ពាក្យថាព្រហ្មលិខិតនៅត្រង់នេះមានន័យថា អ្វីដែលយើងនឹងធ្វើ និងអ្វីដែលយើងនឹងជួបប្រទះឬជួបពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតត្រូវបានគេកំណត់ឬត្រូវបានគេចារទុកមកហើយ - ដោយពពួកព្រហ្មទេវតាណាមួយក្តី។ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានសំដែងថា មិនមែនទេ មិនមែនមាននរណាម្នាក់មកសម្រេចជោគវាសនា ឬមកសម្រេចនូវអ្វីដែលយើងនឹងធ្វើទេ ហើយយើងមិនមែនជាអាយ៉ង មិនមែនជាអ្នកដើរតួសំដែងនៅក្នុងសាច់រឿងដែលគេសរសេរឪ្យយើងសំដែងនោះក៏ទេដែរ។ 

ម៉្យាងវិញទៀត សេរិច្ឆាសម្រេចដោយខ្លួនឯងស្តាប់ទៅហាក់បីដូចជាបុគ្គលម្នាក់កំពុងតែអង្គុយនៅក្នុងអាហារដ្ឋានមួយ ហើយកំពុងតែកាន់ម៉ានុយមុខម្ហូបនៅចំពីមុខខ្លួន និងធ្វើការសម្រេចចិត្តថានឹងត្រូវកម្មង់ម្ហូបអ្វីដូច្នោះឯង។ តែជីវិតមិនមែនដូច្នោះទេ។ បើស្រមៃថាជីវិតពិតជាបែបនោះមែននោះ ព្រះពុទ្ធសាសនាសំដែងថាខុសហើយ វាគឺជាការភាន់ច្រឡំទៅវិញទេ។ ស្តាប់ទៅហាក់បីដូចជាមាន «អត្តភាពឬតួខ្លួន» ផ្សេងមួយទៀតអ៊ីចឹង - ដែលចែកដាច់ឬនៅដោយឡែកពីជីវិត ចែកដាច់ពីបទពិសោធន៍ ជាអ្នកស្ថិតនៅខាងក្រៅនៃសាច់រឿងដែលកំពុងតែកើតឡើងហើយគេអាចសំលឹងមើលមកជីវិតដូចគេមើលមកម៉ានុយមុខម្ហូប និងធ្វើការសម្រេចចិត្តថានឹងកម្មង់ម្ហូបអ្វីដូច្នោះដែរ។ គ្មានទេ «អត្តភាពឬតួខ្លួន» ដែលចែកដាច់ពីជីវិត ដែលចែកដាច់ពីបទពិសោធន៍ ហើយអ្វីដែលនឹងកើតឡើងចំពោះរូបយើងគឺមិនមែនដូចជាបញ្ជីមុខម្ហូបដែលយើងអាចធ្វើការកម្មង់បានដោយគ្រាន់តែចុចលើប៊ូតុងវិនឌីងម៉ាស៊ីននោះឡើយ (vending machineម៉ាស៊ីនលក់ម្ហូបអាហារ ដោយគ្រាន់តែចុចកម្មង់ អាហារនឹងលោតចេញមកខាងក្រៅឪ្យយើងភ្លាម មិនទាន់ឃើញមានទូទៅទេនៅស្រុកខ្មែរ)។ ខ្ញុំគិតថានេះគឺជារូបភាពប្រៀបធៀបដ៏មានប្រយោជន៍មួយដើម្បីឪ្យយើងមើលឃើញថាវាគឺជារឿងដ៏ល្ងង់កម្រិតណា។ អត្ថិភាពនៃបទពិសោធន៍ទាំងនោះមិនមែនដូចជាស្ករគ្រាប់ដែលស្ថិតនៅក្នុងវិនឌីងម៉ាស៊ីន (ម៉ាស៊ីនលក់ស្ករគ្រាប់) ដែលអ្នកអាចធ្វើការជ្រើសរើសបាននោះឡើយ ដោយអ្នកគ្រាន់តែចុចប៊ូតុងរបស់វា សូកប្រាក់របស់អ្នកចូលទៅ ហើយវាលោតចេញមកក្រៅឪ្យអ្នកដូចស្ករគ្រាប់នោះក៏ទេដែរ។ ជីវិតមិនមែនបែបនោះទេ មែនអត់? មិនមែនជារឿងដែលយើងធ្វើការសម្រេចទុកមុនទេ មិនមែនដូចឃ្លានេះឡើយ «ថ្ងៃនេះខ្ញុំនឹងមានសេចក្តីសុខ ហើយមនុស្សគ្រប់រូបនឹងធ្វើល្អដាក់ខ្ញុំ»។ បើដូច្នោះមែនមានន័យថា យើងអាចដាក់ប្រាក់របស់យើងចូលទៅក្នុងម៉ាស៊ីនជីវិត (machine of life) ហើយអ្វីដែលយើងប្រាថ្នាចង់បានវានឹងលោតចេញមកក្រៅឪ្យយើងមិនខាន។ ប្រការទាំងអស់នេះហើយគឺជាអត្ថន័យនៃពាក្យថា អំណាចសម្រេចដោយខ្លួនឯង (សេរិច្ឆា) មែនអត់? គឺជាអំណាចដើម្បីសម្រេចឪ្យអ្វីមួយកើតមានចំពោះរូបយើង និងយើងត្រូវធ្វើអ្វី។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើងគឺមានលក្ខណៈស៊ីជម្រៅលម្អិត និងទំនើបជាងទស្សនៈជ្រុលនិយមទាំងពីរប្រការនេះទៅទៀត ព្រហ្មលិខិត ឬសេរិច្ឆា។ 

យើងបាននិយាយនៅខាងដើមនៅក្នុងសេចក្តីនៃបាថកថានេះថា អ្វីដែលពិតជាមានលក្ខណៈល្អឯកនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនានោះគឺថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានបង្ហាត់បង្ហាញដល់យើងនូវឬសគល់មូលហេតុនៃការជួបប្រទះម្តងសុខម្តងទុក្ខឡើងចុះៗមិនឈប់ឈរនេះ និងរឿងរ៉ាវផ្សេងៗកើតឡើងចំពោះយើង ដែលយើងមិនចង់ជួប ហើយព្រះអង្គថែមទាំងសំដែងទៀតថាយើងមិនអាចគ្រប់គ្រង់វាបានទេ។ មូលហេតុរបស់វាគឺជាផ្នែកមួយដែលស្ថិតនៅគ្រប់ខណៈពេលនៃការជួបពិសោធន៍របស់យើងនៅក្នុងជីវិត ហើយជាអ្នកញាំងឪ្យរោគសញ្ញានេះកើតឡើងរហូតមិនឈប់ - មូលហេតុនោះគឺជាការភាន់ច្រឡំនេះឯង។ មិនមែនត្រឹមតែការភាន់ច្រឡំដោយឯកឯងនេះទេ ប៉ុន្តែសំខាន់បំផុតគឺពេលណាយើងប្រព្រឹត្តប្រកបដោយមោហៈ (ក្តីភ័ន្តច្រឡំ) - មិនថាជាអំពើកុសល ឬអកុសលនោះទេ - វាញាំងឪ្យអ្វីមួយដែលយើងហៅថា «ទម្លាប់ប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗមិនបានគិត» កើតឡើង - ពោលគឺទម្លាប់ប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយក្តីភ័ន្តច្រឡំ - ដូច្នេះជាលទ្ធផលយើងបន្តប្រព្រឹត្តប្រកបដោយក្តីភ័ន្តច្រឡំនៅគ្រប់ខណៈពេលទាំងអស់។ 

តើការភ័ន្តច្រឡំនេះជាអ្វី (មោហៈ)? នុ៎ះគឺជាប្រធានបទមួយដ៏ជ្រៅនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែបើយើងនិយាយនៅក្នុងន័យសាមញ្ញធម្មតា ការភ័ន្តច្រឡំនេះគឺសំដៅដល់ការភាន់ច្រឡំចំពោះ ថាតើខ្ញុំមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា តើអ្នកមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា ហើយនិងថាតើមនុស្សរាល់គ្នាគេមានអត្ថិភាពឡើងដោយរបៀបណា។ ឧបមាថា៖ យើងគិតថា រូបខ្ញុំគឺជាចំណុចកណ្តាលនៃចក្រវាឡ ខ្ញុំគឺជាមនុស្សសំខាន់បំផុត ខ្ញុំគួរតែទទួលបាននូវអ្វីដែលខ្ញុំចង់បាន ខ្ញុំគឺត្រូវរហូតមិនចេះខុស មនុស្សគ្រប់រូបទាំងអស់គួរតែមានពេលវេលាសំរាប់រូបខ្ញុំជានិច្ច។ យើងអាចធ្វើការសម្គាល់ឥរិយាបថនេះបានតាមរយៈនៃការប្រើប្រាស់ទូរសព្ទដៃរបស់យើង៖ ពោលគឺយើងគិតថា អញ់អាចខលទៅនរណា នៅពេលណាក៏បាន ខលទៅរំខានមិនសំខាន់ថាគេកំពុងធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយឡើយ គេគួរតែមានពេលវេលាសំរាប់ខ្ញុំ ពីព្រោះថាអ្វីដែលខ្ញុំចង់និយាយទៅកាន់គេនោះគឺវាពិតជាមានសារៈសំខាន់ ជាងកិច្ចការងារដែលគេកំពុងធ្វើទៅទៀត។ ដោយយកការគិតភាន់ច្រឡំនេះធ្វើជាមូលដ្ឋាននោះ យើងអាចប្រព្រឹត្តទង្វើអកុសលចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ - អាចស្រែកសំឡុតគេ អាចមានចិត្តឃោរឃៅចំពោះគេជាដើម - ដោយសារតែគេមិនបានធ្វើនូវអ្វីដែលយើងចង់ឪ្យគេធ្វើ ឬដោយគ្រាន់តែគេធ្វើអ្វីមួយដែលយើងមិនចូលចិត្តក៏ថាបាន។ ពួកគេគួរតែធ្វើនូវអ្វីដែលខ្ញុំចូលចិត្ត ពីព្រោះថាអ្វីដែលខ្ញុំចូលចិត្តគឺពិតជាមានសារៈសំខាន់ជាងអ្វីដែលពួកគេចូលចិត្តទៅទៀត។ ឬដោយយកការគិតភាន់ច្រឡំនេះមកធ្វើជាមូលដ្ឋានដែរនោះ យើងអាចធ្វើអំពើល្អចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ ធ្វើចិត្តល្អដាក់គេ ដោយសារអញប្រាថ្នាចង់ឪ្យគេចូលចិត្តអញ អញចង់ឪ្យគេសប្បាយនៅជាមួយអញ។ អញចង់ឪ្យគេគិតថាអញជាមនុស្សចាំបាច់អត់មិនបាន ជាអ្នកធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដល់គេដែលគេត្រូវការចាំបាច់ ដូច្នេះអញនឹងនិយាយប្រដៅដល់កូនស្រីរបស់អញអំពីរបៀបចិញ្ចឹមកូនរបស់វា និងអំពីរបៀបចាត់ចែងទុកដាក់ផ្ទះសំបែង។ តើនុ៎ះគឺជារឿងមានប្រយោជន៍មែនទេ? មិនសំខាន់ថាកូនស្រីម្នាក់នោះត្រូវការដំបូន្មានឬជំនួយពីយើងនោះទេ ប៉ុន្តែយើងគិតថា អញជាមនុស្សសំខាន់ អញចង់ធ្វើជាមនុស្សចាំបាច់ ពិតណាស់ថាអញដឹងពីរបៀបចិញ្ចឹមកូនច្រើនជាងកូនស្រីអញ ពិតណាស់វាត្រូវតែស្តាប់តាមដំបូន្មានរបស់អញ។ 

ដូច្នេះមានការភ័ន្តច្រឡំនេះឯងដែលស្ថិតនៅពីក្រោយអំពើជាកុសល និងអកុសល។ ដោយសារតែក្តីភ័ន្តច្រឡំ (មោហៈ) នេះហើយ ដែលយើងចេះតែញាំងឪ្យវដ្តនៃការជួបសុខនិងជួបទុក្ខឡើងចុះៗនេះកើតឡើងឥតឈប់ឈរ។ ដូចនេះយើងត្រូវតែធ្វើការសិក្សាសង្កេតលើវិធីសាស្រ្តដើម្បីកម្ចាត់បង់វាចោល។ 

ពេលណាយើងចាប់ផ្តើមក្រឡេកមើលលើយន្តការស្តីអំពីវិធីសាស្រ្តថាតើទម្លាប់ និងទំនោរនៃកម្មវាក្លាយទៅជាទុំបានដោយរបៀបណា ជាពិសេសបំផុតផ្តោតលើទំនោរ ពេលនោះយើងនឹងមើលឃើញថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺអាស្រ័យលើឥរិយាបថរបស់យើងចំពោះការជួបពិសោធន៍ម្តងសុខម្តងទុក្ខនេះឯង។ នៅទីនេះយើងមានចេតសិកពីរសំខាន់ៗ ដែលកើតឡើងហែរហមអមដំណើរការជួបពិសោធន៍ក្តីសុខ និងទុក្ខរបស់យើង។ ចេតសិកទីមួយហៅថា «តណ្ហា» (ចំណង់ចង់បានអ្វីមួយហួសប្រមាណ)។ ពេលណាយើងមាន(ជួបពិសោធន៍)សេចក្តីសុខ ពេលនោះយើងមានចំណង់ចង់បានខ្លាំងហួសប្រមាណទៀត - មិនចង់ឪ្យវាឃ្លាតឆ្ងាយឡើយ ពោលគឺបន្លឺពាក្យទាំងនេះឡើងថា «កុំទៅណាឆ្ងាយអី សូមនៅជាមួយខ្ញុំរហូតទៅ (សេចក្តីសុខ) តើអ្នកអាចនៅជាមួយខ្ញុំឪ្យយូរជាងនេះបានទេ?» អារឿងប្រភេទនេះឯង ពោលគឺពេលណាយើងមានអារម្មណ៍សប្បាយរីករាយនៅជាមួយនរណាម្នាក់។ ឬក៏ថាយើងកំពុងតែរីករាយ និងមានក្តីសុខជាមួយនឹងការហូបនំសូកូឡា ដូច្នេះយើងមិនចង់ឪ្យអារម្មណ៍ជាសុខនោះឃ្លាតឆ្ងាយពីយើងទេ។ ដោយសារតែមូលហេតុនេះ យើងបន្តហូបហើយហូបទៀត ហូបទៀត ហូបទៀត ហូបច្រើនទៀត យើងមិនធ្វើអ៊ីចឹងមែនអត់? នុ៎ះគឺជាតណ្ហា។ បន្ទាប់មកទៀត ពេលណាយើងជួបប្រទះក្តីទុក្ខ(មិនសប្បាយ) យើងប្រាថ្នា(តណ្ហា)ចង់ចាកចេញពីវាឪ្យបានកាន់តែឆាប់តាមតែអាចធ្វើទៅបាន។ ចេតសិកទីពីរដែលឋិតនៅពីក្រោមរឿងទាំងពីរប្រការខាងលើនេះគឺ - ឥរិយាបថមុតមាំក្នុងការសម្គាល់ «អត្តភាពឬតួខ្លួន» «តួខ្លួន» ដ៏រឹងមាំមួយភ្ជាប់ទៅនឹងអ្វីដែលយើងកំពុងតែជួបប្រទះ ឬជួបពិសោធន៍។ អញ ត្រូវតែមានក្តីសុខនេះ មិនសំខាន់ថាវាជាអ្វីទេ តែវាផ្តល់ឪ្យអញនូវសេចក្តីសុខកាន់តែច្រើន កាន់តែច្រើនឡើងថែមទៀត និងមិនត្រូវឃ្លាតឆ្ងាយពីវាទេ។ អញត្រូវតែចាកចេញឪ្យឆ្ងាយពីអ្វីដែលអញមិនចូលចិត្ត។ អញមិនចូលចិត្តពាក្យសំដីដែលអ្នកនិយាយទេ ដូច្នេះអ្នកឯងបិទមាត់ទៅប្រសើរជាង បើពុំដូច្នោះទេអញនឹងស្រែកកំហោចដាក់អាហែងឥឡូវហើយ។

ពេលណាយើងជួបប្រទះនូវក្តីសុខនិងក្តីទុក្ខម្តងចុះម្តងឡើងនេះនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងប្រកបដោយតណ្ហា និងប្រកបដោយការសម្គាល់មុតមាំចំពោះ «អត្តភាពឬតួខ្លួន» នៅជុំវិញអ្វីៗដែលកំពុងតែកើតឡើង - សរុបទៅគឺផ្អែកលើក្តីភ័ន្តច្រឡំទាំងអស់ - ប្រការទាំងនេះបង្កឪ្យទំនោរនៃកម្មទាំងអម្បាលមាណក្លាយជាទុំ។ ប្រការនេះយើងញាំងឪ្យក្តីសុខនិងក្តីទុក្ខម្តងឡើងម្តងចុះៗរបស់យើងកើតឡើងបន្តទៅមុខមិនឈប់ ហើយថែមទាំងញាំងកម្មកិរិយាកាលពីគ្រាមុនរបស់យើងឪ្យកើតឡើងសារជាថ្មីម្តងទៀត។ នេះហើយគឺជាផ្លែផ្កាទុំជោរពីទំនោរនៃកម្មទាំងអម្បាលមាណនោះ។ អ្វីដែលពិតជាអាក្រក់បំផុតនោះគឺថា សេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ(មោហៈ)នេះវាស្ថិតនៅទីនោះ នៅគ្រប់ខណៈពេលទាំងអស់នៃសេចក្តីសុខ និងសេចក្តីទុក្ខ ហើយវាចេះតែបន្តញាំងឪ្យខណៈពេលសុខនិងទុក្ខកាន់តែកើតឡើងច្រើនឡើងថែមទៀត ប្រព្រឹត្តទៅជាមួយនឹងក្តីភាន់ច្រឡំនេះឯង។ ក្តីភាន់ច្រឡំ(មោហៈ)ដែលយើងមាននៅក្នុងខណៈពេលនេះ គឺជាលទ្ធផលបានមកពីក្តីភាន់ច្រឡំរបស់យើងកាលពីគ្រាមុខគ្រាដែលយើងជួបសុខនិងទុក្ខ។

វដ្ដដែលចេះតែបន្តដោយឯកឯងមិនឈប់មិនឈរ មិនអាចគ្រប់គ្រងបាននេះ គឺជាអ្វីដែលព្រះពុទ្ធសាសនាហៅថា «សង្សារវដ្ដ» បើយើងអាចកម្ចាត់បង់ក្តីភាន់ច្រឡំនេះបាន នុ៎ះប្រព័ន្ធដំណើរការទាំងស្រុងនៃកម្មនឹងត្រូវបាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយជាក់ជាមិនខាន ហើយយើងនឹងរួចរំដោះចាកផុតពីសង្សារវដ្ត។ ប្រសិនបើយើងយកសម្មាទិដ្ឋិ(ការយល់ត្រូវ)មកជំនួសសេចក្តីភាន់ច្រឡំ - ខ្ញុំមិននិយាយលម្អិតថាវាមានន័យយ៉ាងណាទេ តែគ្រាន់តែលើកវាឡើងនៅក្នុងលក្ខណៈទូទៅតែប៉ុណ្ណោះថា - ប្រសិនបើយើងយកសម្មាទិដ្ឋិមកជំនួយសេចក្តីភ័ន្តច្រឡំ នុ៎ះវាពិតជាគ្មានពាក្យថា «អត្តភាពឬតួខ្លួន» ដ៏មុតមាំនេះទេ - ហើយក៏គ្មានមូលដ្ឋានណាមួយដែលថា «អញត្រូវតែមានរបស់នេះ មិនមែនរបស់នោះទេ» ជាដើម ពោលគឺគ្មានតណ្ហាចង់បាន ដូច្នេះវានឹងលែងមានអ្វីមកបង្កាត់ឪ្យទម្លាប់ និងទំនោរនោះឆេះឡើងបានទេ។ ហើយប្រសិនបើគ្មានអ្វីមួយមកបង្កាត់ទម្លាប់ និងទំនោរនោះឪ្យឆេះឡើងទៀតទេនោះ អ្នកមិនអាចនិយាយថា អ្នកនៅតែមានទំនោរ និងទម្លាប់ទៀតបានទេ។ 

ខ្ញុំនឹងព្យាយាមរិះរកឧទាហរណ៍មកពន្យល់។ ប្រសិនបើមានទំនោរចិត្តចង់ឃើញសត្វដាយណូសឺ (Dinosaur) នុ៎ះពេលណាសត្វដាយណូសឺស្លាប់ផុតពូជអស់ទៅ លែងមានទំនោរចង់ឃើញដាយណូសឺទៀតហើយ ពេលអ្នកដើរនៅក្នុងព្រៃ តើមានទេ? ធ្លាប់មានទំនោរចង់ឃើញទាំងនេះ៖ ពេលខ្ញុំបានដើរនៅក្នុងព្រៃ ខ្ញុំបានឃើញសត្វដាយណូសឺជានិច្ច ឥឡូវនេះលែងមានសត្វដាយណូសឺទៀតហើយ ដូច្នេះក៏លែងមានទំនោរចង់ឃើញសត្វដាយណូសឺទៀតហើយដែរ។ ដោយលើកយកឧទាហរណ៍នេះមកប្រើ ពេលណាលែមានហេតុនិងបច្ច័យដែលញាំងឪ្យទំនោរចិត្តនោះទុំទៀតទេ - បើគ្មានអ្វីមកបង្កាត់ឪ្យទំនោរចិត្តនោះឆេះឡើងទេ នុ៎ះអ្នកនឹងលែងមានទំនោរទោរទៅរកអ្វីមួយទៀតហើយ។ ហើយប្រសិនបើទំនោរនៃកម្មលែងដុះដាលឡើងទៀតហើយនោះ ពីព្រោះថាវាគ្មានទំនោរតទៅទៀតទេ នុ៎ះយើងនឹងលែងជួបប្រទះក្តីសុខ និងទុក្ខម្តងចុះម្តងឡើងៗទៀងហើយ ហើយយើងក៏លែងជួបប្រទះនូវសេចក្តីភាន់ច្រឡំដែលអាស្រ័យនៅជាមួយវានោះទៀតផងដែរ វាក៏រលាយបាត់ទៅផងដែរ។ 

នេះគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលយើងអាចរួចរំដោះពីស្ថានការណ៍នៃសង្សារវដ្តនេះទាំងស្រុងបាន។ យើងលែងជួបប្រទះនូវសេចក្តីមិនបីតិ(សេចក្តីមិនពេញចិត្ត) លែងជួបនូវអារម្មណ៍អសុវត្ថិភាពម្តងឡើងម្តងចុះនៃសុខនិងទុក្ខទៀតហើយ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ យើងមានបទពិសោធន៍នឹងនរមិនប្រែប្រួលនៃប្រភេទផ្សេងៗនៃសេចក្តីសុខ គុណតម្លៃមួយផ្សេង - ពោលគឺមិនមែនប្រភេទសេចក្តីសុខដែលលាយឡំនឹងភាពភាន់ច្រឡំទេ ហើយក៏មិនមែនប្រភេទសេចក្តីសុខដែលថា «ខ្ញុំបានឈ្នះហ្គេមនេះហើយ ដូច្នេះនេះគឺជារង្វាន់របស់ខ្ញុំ» ប្រភេទនេះក៏ទេដែរ។ វាគឺជាប្រភេទសេចក្តីសុខដែលគេទទួលបានពីការរួចផុតពីស្ថានភាពលំបាក។ ខ្ញុំនឹកឃើញដល់ឧទាហរណ៍មួយ បើទោះបីជាឧទាហរណ៍នេះមិនចំទាំងស្រុងក្តី គឺថាវាអាចជាសេចក្តីសុខដែលយើងទទួលបានពេលយើងដោះស្បែកជើងដ៏តឹងចេញពីជើងរបស់យើងនៅទីបញ្ចប់នៃថ្ងៃនេះ (កាលណាស្បែកជើងតឹងពេកអាចធ្វើឪ្យយើងមានអារម្មណ៍មិនសុខស្រួល ហើយអាចឈឺជើងជាដើម ហើយកាលណាយើងបានដោះស្បែកជើងនោះចេញយើងមានអារម្មណ៍ថាធូរស្រាល) - វាគឺជាអារម្មណ៍ធូរស្រាលដែលយើងរួចចាកផុតការឈឺចាប់នេះឯង។ 

អ្វីដែលយើងជួបពិសោធន៍នឹងការរួចរំដោះនេះផងដែរគឺថាទង្វើរបស់យើងទាំងអម្បាលមាណលែងត្រូវបានជំរុញឪ្យប្រព្រឹត្តឡើងដោយសន្ទុះ និងកំលាំងជំរុញនៃកម្មឪ្យប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗមិនបានគិតពិចារណាទៀតហើយ ដែលយើងតែងតែប្រព្រឹត្តធ្វើទៅតាមវិធីជាក់លាក់មួយ និងជួបពិសោធន៍នូវរឿងរ៉ាងជាក់លាក់។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើយើងខិតខំបដិបត្តិ ឪ្យខ្លួនត្រាស់ដឹងជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឪ្យលើសពីការរួចរំដោះនេះនោះ អ្វីដែលជាកំលាំងជំរុញទង្វើនៃការបដិបត្តិរបស់យើងនោះគឺជាសេចក្តីមេត្តា(មេត្តាធម៌) - ក្តីប្រាថ្នាឪ្យមនុស្សទាំងអស់រួចចាកផុតពីសេចក្តីទុក្ខរបស់ពួកគេ និងរួចចាកផុតពីបុព្វហេតុនៃក្តីទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួង។ 

នេះគឺជាការណែនាំសាមញ្ញមួយចំពោះគោលការណ៍ខ្លះៗស្តីអំពីកម្ម។ នៅមានរឿងរ៉ាវច្រើន ច្រើនទៀតណាស់ ច្រើនរាប់មិនអស់ដែលអាចត្រូវបានគេយកមកធ្វើការពន្យល់ថែមទៀង។ ទ្រឹស្តីមួយចំនួនខ្លះនៃកម្មត្រូវបានគេលើកយកមកពន្យល់នៅក្នុងគោលការណ៍ជាក់លាក់ទូទៅសាមញ្ញ(មិនស៊ីជម្រៅ) ពោលគឺដូចជាការពន្យល់សាមញ្ញថា ទង្វើបែបនេះនឹងមានលទ្ធផលបែបនេះ បើមានចេតសិកនេះកើតឡើងនៅក្នុងការប្រព្រឹត្តនេះផង នុ៎ះលទ្ធផលនឹងធ្ងន់ធ្ងរជាងនេះ បើសិនមិនប្រកបដោយចេតសិកណាមួយទេ - ពោលគឺជាឧបទ្ទវហេតុ មិនមែនដោយចេតនាទេ - នុ៎ះលទ្ធផលនឹងខុសគ្នាជាដើម ។ល។ មានចំណុចលម្អិតច្រើនណាស់នៅក្នុងការពន្យល់នោះ។ 

នៅក្នុងន័យថាអ្វីទៅដែលនឹងត្រូវទុំឡើងនៅក្នុងខណៈពេលឥឡូវនេះ នុ៎ះគឺពិតជាពិបាកដើម្បីធ្វើការវាយតម្លៃជាទូទៅ(មៃទូទៅ)លើគោលការណ៍នានា ពីព្រោះថាវាបង្កឡើងដោយអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅជុំវិញខ្លួនយើង។ អ្វីដែលកើតឡើងចំពោះរូបយើងនៅក្នុងខណៈពេលឥឡូវនេះ យើងមិនអាចវាយតម្លៃជាទូទៅចំពោះរឿងនោះទៅតាមគោលការណ៍ទូទៅបានទេ ពីព្រោះថាអ្វីដែលកើតឡើងឥឡូវនេះត្រូវបានជះឥទ្ធិពលឡើងដោយអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងផ្សេងទៀតដែលកំពុងតែកើតឡើង។ ចូរអ្នកគិតដល់ឧទាហរណ៍នេះថា ប្រសិនបើអ្នកមានឧបទ្ទវហេតុចរាចរណ៍នៅតាមដងផ្លូវ តើអ្វីដែលបណ្តាលឪ្យវាកើតឡើង? គឺជាកម្មដែលជាអ្នកនាំមនុស្សគ្រប់គ្នាឪ្យធ្វើដំណើរនៅលើដងផ្លូវម្ខាងទៀត លក្ខខណ្ឌនិងស្ថានភាពចរាចរណ៍ អាកាសធាតុ និងស្ថានភាពផ្លូវថ្នល់។ លក្ខខណ្ឌ និងស្ថានភាពច្រើនប្រការណាស់ដែលបណ្តាលឪ្យឧបទ្ទវហេតុជាក់លាក់នេះកើតឡើងបាន (ក្លាយជាទុំនៅពេលនេះ)។ 

ប្រសិនបើយើងមានចំណាប់អារម្មណ៍លើប្រធានបទនេះ មានឪកាសច្រើនទៀតណាស់ដើម្បីធ្វើការសិក្សាស្វែងយល់លើទិដ្ឋភាពជាច្រើនផ្សេងទៀតស្តីអំពីប្រធានបទនេះ។ ខ្ញុំគិតថា យើងសិក្សាស្វែងយល់អំពីកម្មកាន់តែច្រើន វាកាន់តែមានអត្ថប្រយោជន៍ដល់យើងដើម្បីយកឈ្នះមិនឪ្យយើងឋិតនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់កម្មកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ដើម្បីឪ្យយើងរួចចាកផុតពីសេចក្តីទុក្ខនៃសង្សារវដ្តនេះមិនត្រឹមតែខ្លួនយើងផ្ទាល់ទេ តែយើងនឹងមានលទ្ធភាពអាចជួយដល់មនុស្សគ្រប់គ្នាផងដែរ។ 

តើអ្នកមានសំនួរអ្វីខ្លះ?

នៅក្នុងបរិបទនេះ អារម្មណ៍ថាខ្លួនឯងខុស(guilt)គឺមិនមានទេ? គ្មានអ្វីពាក់ព័ន្ធនឹងអារម្មណ៍នេះទេ មែនទេ? 

ត្រឹមត្រូវហើយ។ ការពន្យល់អំពីកម្មនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាគ្មានអ្វីពាក់ព័ន្ធនឹងពាក្យថា កំហុសទេ(guilt ពាក្យនេះមានន័យអវិជ្ជមាននៅក្នុងការប្រើប្រាស់ភាសាអង់គ្លេស បើលោកអ្នកមានការចាប់អារម្មណ៍សូមធ្វើការសិក្សាលើពាក្យនេះបន្ថែមទៀតដោយខ្លួនឯងចុះ)។ ពាក្យថាហ្គីលនេះ(អារម្មណ៍ថាខ្លួនមានកំហុស)គឺផ្អែកលើការគិតម៉្យាងថាមាន «អត្តភាពឬតួខ្លួន» មុតមាំ ដែលជាតួអង្គដាច់ដោយឡែកផ្សេងមួយ ហើយមួយទៀតគិតថាអ្វី(ទង្វើ)ដែលអញបានធ្វើគឺជាតួអង្គផ្សេងដាច់ដោយឡែកពីតួខ្លួន ពោលគឺដូចជាគ្រាប់ពីងប៉ុងពីរគ្រាប់ដាច់ដោយឡែកពីគ្នាហើយលោតចុះលោតឡើងអ៊ីចឹង ឬក៏អ្វីផ្សេងស្រដៀងនឹងគ្នានេះ។ បន្ទាប់មកទៀតយើងបន្តគិតទៀតថាតួអង្គ «អត្តភាពឬតួខ្លួន» គឺពិតជាអាក្រក់ណាស់ ហើយតួអង្គ «អ្វីដែលអញបានធ្វើ(ទង្វើ)» គឺអាក្រក់ខ្លាំងណាស់។ ដូច្នេះមានន័យថាមានការវាយតម្លៃឬកាត់សេចក្តីលើតួអង្គដ៏មុតមាំទាំងពីរនេះ ហើយព្រមទាំងមិនបំភ្លេចចោលទេ តែប្រកាន់មាំនៅក្នុងចិត្តរហូត - នោះហើយពាក្យថា អារម្មណ៍ថាខ្លួនខុស(ហ្គីល)។ គឺដូចដែលអ្នកមិនយកសំរាមពីផ្ទះរបស់អ្នកទៅចោលដូច្នោះឯង ទុកត្រាំត្រែងវានៅក្នុងផ្ទះ ហើយអង្គុយពោលថា គគ្រេចណាស់ ស្អុយខ្លាំងណាស់ ស្មោគគ្រោគណាស់ ហើយមិនបោះបង់វាចោលទាល់តែសោះ។ 

ស្តាប់ទៅច្បាស់ និងមានហេតុផលខ្លាំងណាស់ ខ្ញុំអាចយល់បាននូវទ្រឹស្តីទាំងស្រុងតែម្តង អំពីរបៀបនិងវិធីសាស្រ្តដើម្បីកម្ចាត់បង់នូវសេចក្តីភាន់ច្រឡំ កម្ចាង់បង់កំលាំងសន្ទុះជំរុញនៃចិត្ត ទំនោរ និងកម្ចាត់បង់អ្វីៗផ្សេងទៀត។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាការយល់ដឹងតែម៉្យាងមិនគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីធ្វើការលុបបំបាត់នូវបទពិសោធន៍ ឬលុបបំបាត់នូវសន្ទុះជម្រុញនៃការប្រព្រឹត្តធ្វើភ្លាមៗដោយគ្មានពិចារណានេះក្នុងពេលឥឡូវនេះបានទេ។ 

ត្រឹមត្រូវហើយ។ បាទ! នេះគឺជាមូលហេតុដែលយើងត្រូវតែបដិបត្តិឬរក្សាសីលជាមុនសិន។ ចូរអ្នកត្រូវចង់ចាំថា យើងបាននិយាយខាងដើមហើយថា មានខណៈពេលខ្លីមួយនៅចន្លោះពី ខណៈពេលដែលយើងមានអារម្មណ៍ថាចង់និយាយពាក្យសំដីណាមួយចេញមក ដើម្បីឪ្យយើងគិតពិចារណាមុននឹងនិយាយពាក្យនោះ ឧបមាដូចជាថា៖ «ខោអាវដែលអ្នកស្លៀកពាក់នេះគឺមិនស្អាត់នោះ» ហើយនិងខណៈពេលណាដែលខ្ញុំពិតជានឹងនិយាយវាចេញមក បើយើងអាចចាប់បាននូវខណៈពេលចន្លោះពីការគិត និងការប្រុងនឹងនិយាយនោះបាន ពេលនោះយើងនឹងមានសមត្ថភាពធ្វើការសម្រេចចិត្ត និងគិតឪ្យបានច្បាស់លាស់ថាផលប៉ះពាល់ធំធេងកំរិតណា បើអញនិយាយប្រាប់គេថាគេពាក់ខោអាវមិនស្អាត់នោះ។ បើយើងគិតឃើញបែបនោះថាវាមិនមែនជារឿងចម្រើនទេ សូមកុំនិយាយពាក្យសំដីនោះធ្វើអ្វី។ យើងចាប់ផ្តើមពីចំណុចពីរប្រការនេះតទៅ - សីល និងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង។ 

អ្នកដឹងខ្លួនឯងមិនខាន ពេលណាអ្នកបាត់បង់សន្តិភាពនៃចិត្ត(ខឹង)៖ ពោលគឺបេះដូងរបស់យើងចាប់ផ្តើមលោតរាងញាប់បន្តិច ហើយយើងមានអារម្មណ៍ដូចជាមិនស្រួលនៅក្នុងចិត្តទេ រសេះរសោះរកថាមិនត្រូវ។ ដូច្នេះយើងត្រូវព្យាយាមសង្កេតមើល ឧបមាដូចជាថា រឿងដែលល្អិតស៊ីជម្រៅនៅក្នុងចិត្តក៏ថាបាន ដូចជាការសួរខ្លួនឯងថា តើខ្ញុំកំពុងនិយាយពាក្យសំដីអំណួតមែនទេ? ឧទាហរណ៍ថា៖ មាននរណាម្នាក់គេនិយាយថា «ខ្ញុំមិនយល់ទេ» តែអ្នកបែជានិយាយតបទៅគេវិញថា «អូ តែខ្ញុំយល់តើ» អ្នកនឹងសង្កេតឃើញថាមានអារម្មណ៍មិនសូវស្រួលតិចតួច ពោលគឺមានអំណួតអួតអាងនៅពីក្រោយសំដីឆ្លើយតបនេះ មានឥរិយាបថក្រអើតក្រទមខ្លះ ដូច្នេះទាំងអស់នេះគឺជាអ្វីដែលអ្នកត្រូវតែមានការប្រុងប្រយ័ត្ន។ 

ប៉ុន្តែដើម្បីយល់ឪ្យបានច្បាស់នូវសភាវៈពិត មានន័យថាការសម្រេចបាននូវការយល់ដឹងច្បាស់អំពីសុញ្ញភាពជាដើមនោះគឺពិតជាមានការពិបាកខ្លាំងណាស់ សូម្បីតែពេលដែលយើងសម្រេចបានវាហើយក្តី យើងត្រូវតែផ្សាំខ្លួនយើងនឹងវា ដើម្បីឪ្យវាឋិតនៅជាមួយយើងគ្រប់ពេលទាំងអស់។ ហេតុដូចនេះហើយបានជាយើងត្រូវចាប់ផ្តើមពីសីលនេះឡើងទៅ ដើម្បីបញ្ឈប់ខ្លួនឯងពីការប្រព្រឹត្តទង្វើអកុសល។ 

ខ្ញុំតាមអត់ទាន់បន្តិច ខ្ញុំគិតថាអ្នកបាននិយាយហើយថា មានចេតសិកពីរដែលញាំងសេចក្តីសុខ និងសេចក្តីទុក្ខឪ្យកើតឡើងបន្តឥតឈប់ អាការចុះឡើងៗទាំងអស់នេះ។ តើអ្នកបាននិយាយថា ចេតសិកមួយក្នុងចំណោមចេតសិកទាំងពីរនេះគឺជា តណ្ហាមែនទេ ចុះមួយទៀតគឺជាអ្វី?

ចេតសិកពីរដែលជាអ្នកបង្កាត់ភ្លើងនៃទំនោរនៃកម្មឪ្យឆេះឡើង គឺជាអ្វីដែលខ្ញុំបានពន្យល់ - ចំណុចនេះមាននៅក្នុងការបង្រៀន(ព្រះធម៌)អំពីសម្ព័ន្ធ១២តំណនៃបដិច្ចសមុប្បាទ។ ទីមួយគឺ តណ្ហា(ការស្រេកឃ្លានចង់បានអ្វីមួយ) ហើយមួយទៀត - ខ្ញុំបានធ្វើសាមញ្ញភាពចំពោះពាក្យនេះ - គឺត្រូវបានគេហៅថា «ឥរិយាបថ ឬចេតសិកទទួល» វាគឺជាបញ្ជីរាយរាប់អំពីលទ្ធភាពដល់ទៅប្រាំឯណោះ។ នេះគឺជាអ្វីដែលជាអ្នកទទួលលទ្ធផល មួយលេចធ្លោជាងគេបំផុតនោះគឺជាការសម្គាល់តួ «អត្តាឬតួខ្លួន» ដ៏មុតមាំភ្ជាប់ទៅនឹងបទពិសោធន៍អ្វីឬបែបណាដែលយើងជួបប្រទះ និងភ្ជាប់ទៅនឹងអ្វីៗដែលកំពុងតែកើតឡើង។ 

តើការសម្គាល់យកតួ «អត្តាឬតួខ្លួន»ដ៏មុតមាំនេះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរបស់អ្វីមួយមែនទេ? ច្បាស់ណាស់ថាមានការភ័ន្តច្រឡំនៅទីនេះ ដូច្នេះយើងត្រូវតែយកចិត្តទុកដាក់នៅចំណុចនេះ ហើយត្រូវកម្ចាត់បង់សេចក្តីភ័ន្តច្រឡំនេះចោលឪ្យអស់ពីសណ្តាន។ ប៉ុន្តែសំនួរសួរថា តើយើងយល់ច្រលំអ្វីឪ្យប្រាកដ ហើយតើយើងយល់ច្រឡំវាជាមួយនឹងអ្វី? 

នោះមិនមែនជាសំនួរដែលងាយស្រួលឆ្លើយនៅក្នុងន័យសាមញ្ញធម្មតាឡើយ។ យើងកំពុងតែយល់ច្រឡំពាក្យថា «អញ» នេះថាវាពិតជាមានអត្ថិភាពមែន(ពិតជាកើតឡើងមែន) យល់ច្រឡំពាក្យសន្មត់ធម្មតាថា «អញ» នេះជាមួយនឹងពាក្យសិប្បនិម្មិត «អញ» ដែលមិនមានអត្ថិភាពទាល់តែសោះ។ អ្វីដែលយើងកំពុងតែធ្វើគឺធ្វើការស្រមើស្រមៃថារូប «អញ»ពិតប្រាកដដែលមានអត្ថិភាពឡើងនេះ គឺមានអត្ថិភាពឡើងនៅក្នុងទម្រង់ណាមួយខ្លួះដែលមិនអាចទៅរួចទាល់តែសោះ ពោលវាគឺជាការបំផ្លើសប្រឌិតឡើងទាំងស្រុងមួយ។ គ្រាន់តែជាការនិយាយបន្ថែមទៅលើអ្វីមួយដែលមិនមានរូបរាងទាល់តែសោះ ឧបមាដូចជាថា៖ ខ្ញុំសប្បាយ ឬខ្ញុំមិនសប្បាយ។ វាមិនមែនជា អ្នក ទេដែលមិនសប្បាយ ឬវាមិនមែនជា ខ្ញុំ ទេដែលមិនសប្បាយ។ ពោលគឺពេលណាមានការជួបប្រទះនូវក្តីសុខ និងក្តីទុក្ខ យើងតែងនិយាយសំដៅទៅរកបទពិសោធន៍នោះដោយចាប់ផ្តើមប្រើពាក្យថា ខ្ញុំ សប្បាយ។ មិនមែនអ្នកទេដែលជាអ្នកសប្បាយ មិនមែនអ្នកណាផ្សេងទេដែលសប្បាយ ពោលគឺ - ខ្ញុំ សប្បាយ។ ពាក្យសម្គាល់យកតួខ្លួនថា «ខ្ញុំ» ឬ «រូបខ្ញុំ» នោះគឺជា «ខ្ញុំ» ជាពាក្យសម្មត់ធម្មតាដែលវាពិតជាកើតឡើងមែន។ 

សូមអនុញ្ញាតឪ្យខ្ញុំប្រើប្រាស់នូវឧទាហរណ៍មួយស្តីអំពីពាក្យសន្មត់ធម្មតាថាជា «ខ្ញុំ» នេះ។ ឧបមាថាយើងមើលរឿងកុនមួយរឿង ហើយឧបមាថាចំណងជើងរឿងកុននោះមានចំណងជើងថា «Gone with the Wind» (រសាត់ទៅតាមខ្យល់)។ នៅក្នុងរឿងកុននេះ មានទស្សនីយភាពសប្បាយ មិនសប្បាយ និងទស្សនីយភាពសប្បាយជាបន្តបន្ទាប់។ ពិតណាស់ តើអ្វីកំពុងតែកើតឡើងនៅទីនេះ? ឆុតឆាកសប្បាយនេះគឺជាឆុតឆាកមួយនៅក្នុងសាច់រឿង «រសាត់តាមខ្យល់» ហើយឆុតឆាកមិនសប្បាយគឺជាឆុតឆាកមួយទៀតនៅក្នុងសាច់រឿង «រសាត់តាមខ្យល់» ។ «រសាត់តាមខ្យល់» គឺជាអ្វី(ចំណងជើង)ដែលយើងដាក់ឈ្មោះសន្មត់ធម្មតាចំពោះសាច់រឿងទាំងស្រុង ទាំងឆុតឆាកសប្បាយ និងមិនសប្បាយ។ ទោះបីយ៉ាងណាក្តី «រសាត់តាមខ្យល់» គឺគ្រាន់តែជាឈ្មោះចំណងជើងនៃសាច់រឿងតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែនៅពេលណាយើងនិយាយអំពីរឿងកុន «រសាត់តាមខ្យល់» នុ៎ះយើងមិនមែនគ្រាន់តែនិយាយអំពីចំណងជើតតែម៉្យាងទេ។ យើងនិយាយអំពីសាច់រឿងទាំងស្រុងតែម្តង - ជាអ្វីដែលចំណងជើងសំដៅទៅរក។ នុ៎ះហើយគឺជារឿងកុនដែលមានអត្ថិភាពឡើងតាមការសន្មត់ធម្មតាថា៖ វាមានអត្ថិភាពមែន(កើតឡើងមែន)។ រឿងកុននេះមិនមែនជាអ្វីមួយដាច់ដោយឡែកពីឆុតឆាកនីមួយៗទាំងអស់នោះទេ - រឿងកុនដែលដាច់ដោយឡែកឯករាជ្យពីឆុតឆាកទាំងអស់នោះគឺជារឿងកុនសិប្បនិម្មិត មិនមានអត្ថិភាពឡើងទេ។ រឿងកុនដែលមានអត្ថិភាពឡើងតាមការសន្មត់ធម្មតាគឺជាអ្វីដែលអាចត្រូវបានគេដាក់ឈ្មោះ ឬត្រូវបានគេសន្មត់ចំណងជើង ដោយយើងសំអាងលើឆុតឆាកទាំងអស់។ 

ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ យើងមានខណៈពេលវេលាសប្បាយ និងមិនសប្បាយនៅក្នុងជីវិតជាដើម។ តើយើងនិយាយអត្ថាធិបាយអំពីខណៈពេលទាំងអស់នោះដោយរបៀបណាទៅ? យើងនិយាយសំដៅទៅរកខណៈពេលទាំងអស់នោះថាជា «ខ្ញុំ» - ជាពាក្យសន្មត់ថាជា «ខ្ញុំ» ដែលពិតជាមានអត្ថិភាពឡើងមែនតាមការសន្មត់នេះ៖ ពោលគឺមិនមែនជាអ្នកទេ គឺជា «ខ្ញុំ»។ លក្ខណៈស្រដៀងគ្នានេះគឺថា រឿងកុននោះគឺមានចំណងជើងថា «Gone with the Wind» (រសាត់តាមខ្យល់) មិនមែនរឿង «Star Wars» ទេ (សង្គ្រាមផ្កាយលើអាកាស)។ ប៉ុន្តែគ្មានតួខ្លួនថាជា «អញឬខ្ញុំ» ដែលដាច់ដោយឡែកពីខណៈពេលសុខ និងខណៈពេលទុក្ខនោះទេ ដែលជាអ្នកជួបប្រទះខណៈពេលទាំងអស់នោះក៏ទេដែរ បើមានមែននោះវាច្បាស់ជា «អញឬខ្ញុំ» ជាតួខ្លួនសិប្បនិម្មិតមិនខាន ជា«អញឬខ្ញុំ»ដែលមិនមានអត្ថិភាពទេ។ ហើយពាក្យថា «អញឬខ្ញុំ» នេះគឺគ្រាន់តែជាពាក្យតែប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះ «អញឬខ្ញុំ» គឺគ្រាន់តែជាអ្វីដែលពាក្យនោះនិយាយសំដៅទៅរក តំណាងឪ្យគ្រប់ខណៈពេលនៃការជួបពិសោធន៍ទាំងអស់នៅក្នុងជីវិត។ 

បើដូច្នេះ សេចក្តីភ័ន្តច្រឡំអាចជាការគិតថា មាន «អញឬខ្ញុំ» ដាច់ដោយឡែកដែលស្ថិតនៅក្នុងរាងកាយនេះ រស់នៅក្នុងរាងកាយនេះ ភ្ជាប់ទៅនឹងខ្លួននេះដោយរបៀបណាមួយ ដែលជាអ្នកចាំចុចប៊ូតុងប្រាប់យើងថា ឥឡូវនេះ «អញឬខ្ញុំ» នេះមានការឈឺចាប់នៅលើជើងរបស់ខ្ញុំ ហើយនិយាយទៀតថា ខ្ញុំមិនសប្បាយចិត្តទេ ខ្ញុំមិនចូលចិត្តបែបនោះទេជាដើម។ ស្តាប់ទៅវាហាក់បីដូចជាមាន «អញ» ដាច់ដោយឡែកពីបទពិសោធន៍ទាំងមូលនោះដែលស្ថិតនៅក្នុងរបស់ដ៏ចម្លែកដែលយើងហៅថា រាងកាយ នេះដូច្នោះឯង។ ជាលទ្ធផលផ្អែកលើការភាន់ច្រឡំថាមាន «អញ» ដាច់ដោយឡែកនេះ - គឺ«អញ»សិប្បនិម្មិតនេះ - ជាមួយនឹងការសន្មត់ថាជា «អញ» ហើយសម្គាល់យក «អញ» ក្លែងក្លាយមកធ្វើជាតួខ្លួននោះ យើងនឹងមានតណ្ហាជាក់ជាមិនខាន (ការស្រេកឃ្លានចង់បានអ្វីមួយខ្លាំងក្លា) ពោលគឺ «ខ្ញុំត្រូវតែចាកចេញពីក្តីទុក្ខនេះ ពីការឈឺចាប់នេះ ចេញពីសេចក្តីទុក្ខផ្លូវកាយដែលខ្ញុំកំពុងជួបប្រទះនេះ»។ ជាការពិតណាស់ ពេលណាយើងលែងមានការយល់ខុសចំពោះ «អញ់» ដ៏មុតមាំនេះ មិនមែនមានន័យថាយើងគ្រាន់តែអង្គុយស្ងៀមមិនកំរើក ហើយបន្តឪ្យមានការឈឺចាប់នោះកើតមានតទៅទៀតទេ។ ប្រសិនបើជើងរបស់យើងរលាកភ្លើង ពិតណាស់យើងត្រូវតែដកជើងរបស់យើងចេញពីភ្លើង ប៉ុន្តែទស្សនៈនៃពាក្យថា «អញ»នៅពីក្រោយរឿងនេះគឺពិតជាមិនដូចគ្នាទេ។ គ្មានការភ័យជ្រួលច្រប៉ល់អ្វីឡើយ។ 

ប៉ុន្តែត្រូវចង់ចាំថា ទស្សនៈនៃពាក្យថា «អញ» សិប្បនិម្មិត និងពាក្យថា «អញ» សន្មត់ធម្មតានេះគឺពិតជាទស្សនៈកំរិតខ្ពស់ និងស្មុគស្មាញខ្លាំងណាស់។ ដូច្នេះសូមស្លេះវាត្រឹមណេះសិនចុះឥឡូវនេះ។ តែជំនួសមកវិញ ហើយសំរាប់ការឧទ្ទិសកុសលផលបុណ្យនៅវេលាល្ងាចនេះ សូមយើងឧទ្ទិសនៅក្នុងចិត្តថា៖ ការយល់ដឹងចំពោះអ្វីមួយក្តី កំលាំងថាមពលវិជ្ជមានអ្វីមួយក្តីដែលកើតឡើងពីការស្តាប់ព្រះធម៌នេះ សូមឪ្យបានសម្រេចកាន់តែជ្រៅទៅៗ កាន់តែខ្លាំងក្លាឡើងៗ និងធ្វើជាបុព្វហេតុដើម្បីឈានទៅសម្រេចបាននូវការត្រាស់ដឹងដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់សព្វសត្វទាំងអស់។