បដិបត្តិពីការលះបង់រហូតដល់មេត្តាធម៌

ពាក្យថា«អភិនិស្រ្កមណ៍» (ការលះបង់ទ្រព្យសម្បត្តិហើយចេញទៅប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ ការចេញបួស) ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់មិនត្រឹមតែនៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅគ្រប់ភាសាទាំងអស់នៅទីណាដែលព្រះពុទ្ធសាសនាទៅដល់ នៅក្នុងបច្ចឹមលោក។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៍ដោយ គេចាប់ផ្តើមមានការងឿងឆ្ងល់ និងចោទសួរ ថាតើការបកប្រែនេះគឺជាការបកប្រែសមរម្យឬទេ នៃពាក្យសំស្រ្តឹតដើម ឬពាក្យទីបេដើមនោះ។ គេមានការសង្ស័យថាប្រហែលជាពាក្យនេះត្រូវបានបកប្រែទៅជាភាសាអង់គ្លេសដោយពួកអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាគ្រឹស្ត ដែលពួកគេជាអ្នកបកប្រែព្រះពុទ្ធសាសនាមុនគេទៅកាន់បណ្តាភាសាបច្ចឹមលោក ហើយនៅក្នុងក្រសែភ្នែកនិងការយល់ដឹងនៃព្រះពុទ្ធសាសនារបស់គេគឺខុសពីធាតុដើមនៃអត្ថន័យពិត។ សរុបសេចក្តីមក ពាក្យថា«renunciation» ជាភាសាអង់គ្លេសនេះគឺបង្កប់អត្ថន័យថា លះបង់អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង នៅក្នុងន័យថាការរស់នៅ ឬការពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជីវិតលោកិយ៍គឺជារឿងមិនល្អ តែផ្ទុយទៅវិញត្រូវទៅរស់នៅ នៅក្នុងរូងភ្នំឬនៅក្នុងវត្តអារាមវិញទើបប្រសើរ។ ប៉ុន្តែសេចក្តីនេះមិនមែនជាសេចក្តីពិតប្រាកនៅក្នុងភាសាសំស្រ្តឹតទេ(nihsarana)ឬក៍មិនមែនសេចក្តីពិតនៅក្នុងភាសាទីបេដែរ(nges-‘byung)។ ជាពិសេសបើសិនយើងក្រឡេកមើលលើភាសាទីបេវិញ គឺមានអត្ថន័យថា ការប្តេជ្ញាចិត្តពិតប្រាកដ ពោលគឺសំដៅដល់ការប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីសេចក្តីទុក្ខ។ 

ដើម្បីចម្រើនការប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចចាកផុតពីក្តីទុក្ខ គឺតម្រូវឳ្យមានឆន្ទៈមុតមាំដើម្បីលះបង់នូវសេចក្តីទុក្ខ និងមូលហេតុពិតរបស់វា។ បើដូច្នេះ បានសេចក្តីថា ពាក្យនេះគឺពិតជាបង្កប់ន័យនៃការលះបង់អ្វីមួយ ឬការងាកចេញពីអ្វីមួយពិតមែន។ តែពាក្យថា «អ្វីមួយ»នៅត្រង់នេះគឺសំដៅដល់ទុក្ខនិងមូលហេតុរបស់វា ដែលយើងកំពុងតែផ្តោតសំខាន់ និងទទួលស្គាល់វាដំបូងបំផុត។ លុះត្រាណាតែយើងទទួលស្គាល់ថានេះគឺជាទុក្ខដែលខ្ញុំកំពុងសោយ ហើយនេះគឺជាហេតុពិតរបស់វា ខ្ញុំមិនចង់សោយវាតទៅទៀតទេ ខ្ញុំចង់កម្ចាត់បង់វាចោល នោះទើបយើងអាចចម្រើននូវឆន្ទៈចិត្តដើម្បីលះបង់វាចោលបាន ពោលគឺ «ខ្ញុំប្រាថ្នាចង់ឳ្យទុក្ខនេះរលាយបាត់ទៅ»។ នេះគឺជាករណីមួយមិនថាសភាពនៃមនោនេះផ្តោតលើក្តីទុក្ខរបស់យើង ឬនៅក្នុងករណីនៃមេត្តាធម៌ដែលត្រូវផ្តោតលើក្តីទុក្ខរបស់អ្នកដទៃ បើទោះបីជាបុគ្គលដែលសោយនូវសេចក្តីទុក្ខនោះគឺជាបុគ្គលខុសគ្នាយ៉ាងណាក្តី តែក្តីប្រាថ្នាគឺដូចគ្នា ចំពោះខ្លួនយើង និងចំពោះអ្នកដទៃ។ 

មិនត្រឹមតែមានសារៈសំខាន់នៅក្នុងការសម្គាល់នូវអ្វីដែលយើងហៅថាសេចក្តីទុក្ខ និងហេតុពិតរបស់វា ដែលត្រូវបានសោយដោយខ្លួនយើងផ្ទាល់និងដោយអ្នកដទៃ ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៍ត្រូវទទួលស្គាល់នូវចេតសិកផ្សេងៗដែលកើតឡើងព្រមគ្នាផងដែរ។ ព្រះមហាថេរៈ ត្សុងខាប៉ា ព្រះអង្គបានធ្វើការពន្យល់យ៉ាងច្បាស់ថាចេតសិកអ្វី ឬមួយណាដែលចាំបាច់ជួយឳ្យការបដិបត្តិសមាធិមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ នៅក្នុងលិខិតរបស់ព្រះអង្គស្តីអំពីដំបូន្មានជាក់ស្តែងនៅក្នុងព្រះសូត្រ និងនៅក្នុងគម្ពីរតន្ត្រារបស់ទីបេ(Letter of practical advice on Sutra and Tantra)។ ធុរៈដំបូងបំផុតយើងត្រូវយល់ឳ្យច្បាស់ថាអ្វីទៅជាសមាធិ។ សមាធិគឺជាវិធីសាស្រ្ត ប្រតិបត្តិខ្លួន និងប្រតិបត្តិចិត្តជាមួយនឹងសភាពមនោ ឬជាមួយកសិណជាក់លាក់ ម្តងហើយម្តងទៀតជាប្រចាំ។ 

ដើម្បីឳ្យយើងយល់អំពីរបៀបប្រតិបត្តិផ្សាំកាយនិងចិត្តជាមួយនឹងចេតសិក នោះយើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ដឹងអំពីចំណុចពិសេសៗរបស់វា៖ 

• តើសភាពមនោនោះផ្តោតលើអ្វី ក្នុងករណីនេះ គឺផ្តោតលើទុក្ខនិងមូលហេតុពិតរបស់ទុក្ខ
• តើចេតសិកនោះយល់ឬគិតពីកសិណនោះដោយរបៀបណា។ នៅក្នុងន័យបច្ចេកទេសគឺ «តើចេតសិកនោះប្រតិកម្មចំពោះកសិណនោះដោយរបៀបណា»។ នៅទីនេះគឺចិត្តរបស់យើងប្រាថ្នាឳ្យកសិណនោះរលាយបាត់ទៅ(ផ្តោតលើទុក្ខ)។ ចិត្តរបស់យើងមិនត្រឹមតែផ្តោតលើទុក្ខនិងហេតុរបស់វា និងយកចិត្តទុក្ខដាក់ចំពោះវាតែប៉ុណ្ណោះទេ តែវិធីដែលចិត្តរបស់យើងផ្តោតលើវាគឺ «ប្រាថ្នាឳ្យវាលាយបាត់ទៅ!»។ 

សភាពនៃមនោណាមួយគឺជាការរួមផ្សំនៃចេតសិកផ្សេងៗជាច្រើន ឧបមាដូចជា ការតាំងសតិ និងបំណង។ល។ ប្រសិនបើយើងដឹងឬស្គាល់នូវពពួកចេតសិកទាំងអស់នេះ វានឹងជួយយើងចម្រើននូវសភាពមនោដែលយើងប្រាថ្នាចង់បាន។ កិច្ចនេះព្រះមហាថេរៈ ត្សុងខាប៉ា បានកត់សម្គាល់ច្បាស់ៗនូវចំណុចផ្សេងៗជាច្រើនដែលយើងត្រូវដឹងផងដែរ។ រួមមាន៖ 

• តើសភាពមនោនោះពឺងផ្អែកលើអ្វី  នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត តើសភាពមនោអ្វីដែលយើងចាំបាច់ត្រូវតែចម្រើនមុន ដើម្បីជួយយើងឳ្យឈានទៅសម្រេចនូវសភាពមនោនេះបាន ឧបមាថា៖ការសម្គាល់ក្តីទុក្ខនិងទទួលស្គាល់វានៅក្នុងខ្លួនយើង និងអ្នកដទៃជាដើម។ 
• តើចេតសិកអ្វី នឹងជួយទ្រទ្រង់សភាពមនោដែលយើងប្រាថ្នាចង់ចម្រើនឡើង និងចេតសិកមួយណាដែលជាកត្តារារាំង ឧទាហរណ៍៖ ស្រលាញ់(ករុណា)នឹងជួយដល់សភាពមនោនេះ មិនថាករុណាចំពោះខ្លួន ឬចំពោះអ្នកដទៃទេ ហើយការស្អប់ មិនថាស្អប់ខ្លួនឯងឬស្អប់អ្នកដទៃទេ វាគឺជាចេតសិកគ្រោះថ្នាក់។ 
• តើអ្វីជាសារៈប្រយោជន៍ ឬតួនាទីនៃសភាពមនោនោះកាលណាយើងចម្រើនបានហើយ ឧទារហណ៍៖ អភិនិស្រ្កមណ៍នឹងជួយយើងឳ្យរួចចាកផុតពីក្តីទុក្ខ មេត្តាធម៌នឹងជួយយើងឳ្យមានសមត្ថភាពជួយដល់អ្នកដទៃឳ្យគេរួចផុតពីទុក្ខរបស់គេជាដើម។ 

បើទោះជាសេចក្តីទាំងអស់នេះស្តាប់ទៅហាក់បីដូចជាមានលក្ខណៈបច្ចេកទេសលម្អិតយ៉ាងណាក្តី តែវាគឺជាជំនួយដអស្ចារ្យដើម្បីឈានទៅប្រតិបត្តិព្រះធម៌ព្រះពុទ្ធសាសនា ឬឈានទៅប្រតិបត្តិមាគ៌ាផ្លូវចិត្តណាមួយ ជាមួយនឹងគោលបំណងដើម្បីចម្រើននូវករុណា និងមេត្តាជាដើម។ តើអ្នកធ្វើដោយរបៀបណា? ជារឿយៗយើងមិនដឹងថាករុណាឬមេត្តានេះមានអត្ថន័យពិតយ៉ាងណានោះទេ ហើយចេះតែអង្គុយដោយចិត្តទទេ ដោយមិនដឹងថាត្រូវធ្វើកិច្ចអ្វី ឬក៍ថាយើងមានទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនថាករុណានិងមេត្តានេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា ប៉ុន្តែទាស់ត្រង់ថា ជាធម្មតាទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនគឺមានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិល មិនច្បាស់។ ប្រសិនបើយើងព្យាយាមចម្រើននូវអ្វីដែលមានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិលមិនច្បាស់ អ្វីដែលយើងទទួលបានគឺអារម្មណ៍ស្រពិចស្រពិល អាចថាជាអារម្មណ៍ស្រពិចស្រពិលមិនច្បាស់ចំពោះអ្វីមួយ ដែលមិនមែនជាអ្វីដែលព្រះពុទ្ធសាសនាបង្រៀនយើងឳ្យប្រតិបត្តិនោះទេ។ 

បើទោះបីជាការប្រតិបត្តិ ដែលយើងកំពុងធ្វើអាចជាអ្វីដែលគេហៅថា«គុណធម៌ផ្លូវចិត្ត» សភាពមនោ។ល។ តែវិធីសាស្រ្តនៃការប្រតិបត្តិគឺមានលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្តនិងច្បាស់លាស់ជាក់ស្តែង។ ជាក់ស្តែងច្បាស់លាស់ដោយសារយើងដឹងពិតប្រាកដនូវអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើជាមួយនឹងមនោរបស់យើង និងរបៀបប្រតិបត្តិ។ ប្រសិនបើយើងមានភាពត្រឹមត្រូវជាក់ស្តែងនៅក្នុងរបៀបប្រតិបត្តិជាមួយនឹងចិត្ត និងអារម្មណ៍របស់យើង យើងពិតជាអាចចម្រើនវាបានតាមវិធីសាស្រ្តវិជ្ជមាន បើពុំដូច្នោះទេវាច្បាស់ជាស្រពិចស្រពិលមិនខាន។ 

មនុស្សមួយចំនួនខ្លះគេអាចមាននិន្នាការទៅរកហេតុផលនិងវិទ្យាសាស្រ្ត ចំណែកឯខ្លះទៀតជាប្រភេទមនុស្សដែលស្តាប់ទៅតាមអារម្មណ៍ឬវិចារណញាណ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលលើវិចារណញាណយ៉ាងយកចិត្តទុក្ខដាក់ នោះយើងនឹងឃើញថាប្រភេទវិចារណញាណដែលល្អប្រសើរបំផុតនោះគឺជាប្រភេទវិចារណញាណដែលមានភាពច្បាស់លាស់។ វិចារណញាណដែលមិនច្បាស់គឺមិនអាចនាំយើងទៅណាបានឆ្ងាយទេ បើដូច្នេះមិនថាយើងមានឥរិយាបថបែបណាទេ ភាពច្បាស់លាស់គឺមានសារៈប្រយោជន៍ខ្លាំងណាស់។ 

តើចេតសិកអ្វីដែលហែហមអមដំណើរអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌? ខ្ញុំសូមលើកយករូបភាពជាក់ច្បាស់យកមកបង្ហាញថាអ្វីទៅជាសភាពមនោទាំងនោះ ដែលព្រះធម៌បានបង្ហាញ ប៉ុន្តែសូម្បីយើងអាចពិពណ៌នាអំពីសភាពមនោនិងអារម្មណ៍ទាំងនេះបានយ៉ាងច្បាស់ក្តី តែសំនួរដែលគេសួរជាធម្មតានោះគឺថា តើយើងអាចប៉ះពាល់អារម្មណ៍ទាំងអស់នោះបានដោយរបៀបណា? ហើយសួរទៀតថាតើយើងដឹងដោយរបៀបណាថាអ្វីដែលយើងកំពុងសោយនេះជាអារម្មណ៍ពិតឬយ៉ាងណា? 

ប្រសើរណាស់ ប្រសិនបើយើងមានទស្សនៈច្បាស់លាស់ចំពោះអ្វីដែលសភាពមនោទាំងនេះត្រូវការដើម្បីឳ្យមានភាពពិតប្រាកដជាក់ស្តែងចំពោះអារម្មណ៍អ្វីដែលយើងសោយ នោះយើងអាចធ្វើការប្រៀបធៀបអ្វីដែលយើងកំពុងសោយនៅខណៈពេលឥឡូវនេះ ជាមួយនឹងអ្វីដែលជារបស់ពិត។ ដោយធ្វើការសង្កេតចំពោះអារម្មណ៍អ្វីដែលយើងកំពុងសោយ យើងអាចព្យាយាមធ្វើការវាយបំបែកវាឳ្យបែកជាដុំៗ និងមើលឳ្យឃើញគ្រប់ដុំឬផ្នែកទាំងអស់ និងស្វែងរកឳ្យឃើញថាផ្នែកមួយណានៃសភាពមនោនោះដែលមានលក្ខណៈខ្សោយ និងមិនមានប្រសិទ្ធិភាព។ ពេលនោះយើងនឹងដឹងច្បាស់ថាយើងនឹងចាប់ផ្តើមប្រតិបត្តិលើកិច្ចអ្វីដើម្បីឳ្យយើងទទួលបាននូវសភាពមនោច្បាស់លាស់។ ការធ្វើការវិភាគ និងការយល់ដឹងអំពីអារម្មណ៍របស់យើងគឺមិនមែនជាវិធីសាស្រ្តដែលបំផ្លាញ់អារម្មណ៍នោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញវាគឺជាវិធីសាស្រ្តដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងការព្យាបាលផ្លូវចិត្តផងដែរ ដើម្បីជួយយើងឳ្យធូរស្បើយ និងធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯងផងនិងដល់អ្នកដទៃផង។ 

តើអារម្មណ៍អ្វីជាអារម្មណ៍សំខាន់លេចធ្លោរនៅក្នុងអភិនិស្រ្កមណ៍ និងមេត្តាធម៌? វាគឺជាពាក្យ yid-‘byung នៅក្នុងភាសាទីបេ ហើយពាក្យនេះមិនមែនងាយស្រួលក្នុងការបកប្រែទេ។ ប៉ុន្តែវាមានអត្ថន័យថាជាសភាពមនោដែលឆ្អែតឆ្អន់នឹងកិច្ចអ្វីមួយ ឬអ្វីមួយ៖ ឧបមាថាៈ «ខ្ញុំបានធ្វើរឿងនេះច្រើនណាស់ហើយ គ្រប់គ្រាន់ហើយ ឆ្អែតឆ្អន់ហើយ» ជួលពេលខ្លះពាក្យនេះត្រូវបានគេបកប្រែនៅក្នុងន័យខ្លាំងបន្តិច គឺស្មើនឹងពាក្យថា «ខ្ពើម» ហើយកាលពីមុនខ្ញុំក៍បកប្រែពាក្យនេះថាយ៉ាងដូច្នេះដែរ។ យើងខ្ពើមនឹងសេចក្តីទុក្ខរបស់យើង និងស្អប់ខ្ពើមចំពោះក្តីទុក្ខរបស់អ្នកដទៃផងដែរ ប៉ុន្តែបើយើងគិតឳ្យមែនទែនទៅ ខ្ញុំគិតថាការបកប្រែកថាខ្ពើម ឬស្អប់ខ្ពើមនេះគឺមានលក្ខណៈខ្លាំងជ្រុលពេក ពីព្រោះពាក្យថាខ្ពើម ឬស្អប់ខ្ពើមនេះអាចចាត់ចូលជាកិលេសនៃការស្អប់បាន។ ខ្ញុំគិតថាអត្ថន័យនេះហាក់សមរម្យ ឬមានលក្ខណៈអព្យាក្រឹតជាង គឺ «គ្រប់គ្រាន់ឆ្អែតឆ្អន់នឹងក្តីទុក្ខ វាត្រូវតែបញ្ចប់ត្រឹមនេះ» មិនថាក្តីទុក្ខនេះជារបស់ខ្លួនឬរបស់អ្នកដទៃឡើយគឺត្រូវតែបញ្ចប់។ បើដូច្នេះន័យនេះគឺមានកត្តាសម្រេចចិត្តច្បាស់លាស់ «ហ្នឹងហើយគ្រប់គ្រាន់ហើយ!»។ 

ខ្ញុំគិតថាយើងអាចផ្សាភ្ជាប់ និងគិតចំពោះន័យនេះជាមួយនឹងបទពិសោធន៍សាមញ្ញរបស់យើងបាន។ យើងអាចនឹងកំពុងតែសោយទុក្ខ និងប្រាថ្នាចង់ចាកចេញពីក្តីទុក្ខនេះ ប៉ុន្តែយើងមិនបានធ្វើអ្វីទាល់តែសោះដើម្បីឳ្យខ្លួនចាកចេញពីក្តីទុក្ខនេះ ទាល់តែយើងធ្វើការសម្រេចចិត្តមុតមាំ និងដល់ចំណុចមួយថា អូខេ «គ្រប់គ្រាន់ហើយ បានហើយ» ដូច្នេះគឺការមានអារម្មណ៍ «គ្រប់គ្រាន់ ឆ្អែតឆ្អន់» នេះគឺជាកត្តារួមផ្សំមួយនៃអភិនិស្រ្តមណ៍ ហើយវាគឺជាភាសាផ្លូវចិត្តដសំខាន់មួយផងដែរ។ 

ចេតសិកមួយទៀតដែលហែហមអមដំណើរអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌គឺការជឿមុតមាំថាសច្ចៈគឺជារឿងពិត។ ជួនពេលខ្លះត្រូវបានគេបកប្រែថា «ជំនឿ» ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថានោះមិនមែនជាការបកប្រែសមរម្យត្រឹមត្រូវទេ មិនសមរម្យត្រឹមត្រូវដោយសារពាក្យថា ជំនឿអាចជាការជឿលើអ្វីដែលខុស ឬមិនពិតប្រាកដ ពោលប្រៀបដូចជាការជឿលើកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាដើម។ នៅទីនេះការជឿលើសច្ចៈគឺសំដៅទៅរកអ្វីដែលពិតប្រាកដ ហើយជឿថាវាជារឿងពិត។ បើដូច្នេះនៅទីនេះយើងមិនមែនកំពុងតែជឿលើ បុណ្យEaster Bunny អីនោះទេ។ 

ជឿលើសច្ចៈដោយផ្អែកលើហេតុផល

មានជំនឿបីប្រភេទចំពោះសច្ចៈ បឋមគឺការជឿលើសច្ចៈដោយផ្អែកលើហេតុផល ប្រការនេះគឺយើងផ្តោតលើក្តីទុក្ខ ហើយជំនឿមុតមាំលើសច្ចៈថានេះគឺពិតជាទុក្ខមែន ហើយវាបណ្តាលមកពីហេតុនេះជាដើម។ លើសពីនេះទៅទៀត យើងមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំថា ក្តីទុក្ខនេះអាចលុបបំបាត់បាន និងកម្ចាត់បង់ចោលឳ្យអស់ពីសណ្តានជារៀងរហូតបាន។ 

ចំណុចចុងក្រោយគឺជាកត្តារួមផ្សំដសំខាន់ ប្រសិនបើមានជំនឿជឿជាក់មុតមាំ ដោយផ្អែកលើហេតុផលថា អាចកម្ចាត់ក្តីទុក្ខបានជារៀងរហូត នោះភាសាផ្លូវចិត្តនឹងមានភាពខុសគ្នាជាក់ជាមិនខាន(វិជ្ជមាន)។ ឧបមាថា៖ យើងអាចទទួលស្គាល់ថាយើងមានបញ្ហាខ្លះនៅក្នុងជីវិត ហើយយ៉ាងហោចណាស់យើងអាចយល់បានអំពីមូលហេតុរបស់វា យើងអាចចង់ចាកចេញពីបញ្ហានោះ ហើយប្រហែលជាយើងឈានដល់ដំណាក់កាលមួយដែលយើងមានអារម្មណ៍ថា វាគ្រប់គ្រាន់ហើយ ឆ្អែតឆ្អន់ហើយសំរាប់យើង យើងពិតជាចង់ធ្វើអ្វីមួយចំពោះរឿងនេះ។ ប៉ុន្តែឧបមាថា យើងគិតថាវាគឺជារឿងដែលអស់សង្ឃឹមទៅវិញ ហើយគ្មានផ្លូវណាដែលអាចចាកចេញពីបញ្ហារបស់យើងបានទេ ហើយយើងមិនត្រូវនិយាយអ្វីទាំងអស់ ត្រូវតែរៀនរស់ជាមួយវាទៅ ឬយើងមានអារម្មណ៍ថា យើងត្រូវបានគេកំណត់ឳ្យជួបបញ្ហានេះជារៀងរហូតហើយ បើដូច្នេះនេះគឺជាសភាពមនោមួយដែលខុសស្រឡះពីសច្ចៈដែលមានបង្រៀននៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា មែនអត់? នៅក្នុងសភាពមនោដែលគិតអស់សង្ឃឹម គឺងាយនឹងទទួលរងនូវការបាក់ទឹកចិត្ត យើងខឹងសម្បារជាខ្លាំង បើទោះណាជាយើងប្រាថ្នាចង់ចាកចេញពីបញ្ហារបស់យើងយ៉ាងណាក្តី តែដោយគ្រាន់តែមានបំណងតែម៉្យាង ដោយគ្មានធ្វើកិច្ចអ្វីសោះនោះគឺមិនអាចទៅរួចទេ។ 

នៅទីនេះ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាជំនឿមុតមាំរបស់យើងថាយើងអាចកម្ចាត់បង់បញ្ហានិងក្តីទុក្ខរបស់យើងបាន គឺត្រូវតែផ្អែកលើកត្តាហេតុនិងផល។ យើងយល់ដឹងអំពីរបៀបកម្ចាត់បង់ទុក្ខនិងបញ្ហារបស់យើងឳ្យអស់ពីសណ្តាន ហើយយើងជឿថាវាមានប្រសិទ្ធភាព។ ប្រការនេះធ្វើឳ្យយើងមានសង្ឃឺម សង្ឃឹមផ្តល់ឳ្យយើងនូវកំលាំងថាមពល ហើយកំលាំងថាមពលគឺអាចឳ្យយើងធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដើម្បីកម្ចាត់បង់បញ្ហារបស់យើងចោលឳ្យអស់បាន។ នោះគឺជាការជឿលើសច្ចៈថាជារឿងពិតប្រាកដ។ 

ជឿលើសច្ចៈដោយគ្មានមន្ទិលសង្ស័យ

ការជឿប្រភេទទីពីរគឺត្រូវបានគេហៅថា «ជឿលើសច្ចៈដោយគ្មានមន្ទិលសង្ស័យ» គឺវាជម្រះមន្ទិលសង្ស័យនានាឳ្យភ្លឺច្បាស់ នៅក្នុងន័យថាវាលាងជម្រះចិត្តយើងឳ្យជ្រះថ្លាដោយគ្មានកិលេសសៅហ្មងអ្វីឡើយ តែមិនបំបាត់សេចក្តីពិតទេ។ តើនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា? ត្រង់នេះមានអត្ថន័យថា ការមានជំនឿមុតមាំថាក្តីទុក្ខអាចត្រូវបានកម្ចាត់បង់ចោលជារៀងរហូតគឺជួយលាងជម្រះចិត្តយើងឳ្យជ្រះស្រឡះពីការបាក់ទឹកចិត្ត  លាងជម្រះមន្ទិលសង្ស័យចំពោះស្ថានភាពនោះ លាងជម្រះចិត្តយើងឳ្យជ្រះស្រឡះពីការអស់សង្ឃឺម និងក្តីភ័យខ្លាច។ កាលណាយើងមានបញ្ហានិងទុក្ខលំបាកច្រើន យើងរស់នៅក្នុងភាពភិតភ័យក្រៃលែង និងគិតថា «វានឹងឋិតនៅបែបនេះជារៀងរហូតហើយ» ឬក៍គិតថា «ខ្ញុំខ្លាចមិនហ៊ានធ្វើកិច្ចអ្វីមួយទេ ក្រែងលខ្ញុំធ្វើឳ្យបញ្ហានេះកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរជាងនេះទៅទៀត»។ 

ខ្ញុំជឿជាក់ប្រាកដណាស់ថាយើងទាំងអស់គ្នាច្បាស់ជាដឹងនូវគំរូឧទាហរណ៍ទាំងនេះ មិនថាចំពោះខ្លួនយើងនិងចំពោះអ្នកដទៃទេ។ ឧបមាថា៖ យើងឋិតនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជីវិតជាគូដអាក្រក់មួយ ជាទំនាក់ទំនងដែលមិនចម្រើន និងមានលក្ខណៈរំលោភបំពាន ប៉ុន្តែយើងមិនហ៊ានចាកចេញពីទំនាក់ទំនងនេះទេ ប្រហែលជាយើងគិតថាជីវិតអាចអាក្រក់ជាងនេះបើយើងរស់នៅដោយគ្មានបុគ្គលម្នាក់នេះជាដើម។ ប៉ុន្តែដោយមានការជឿជាក់មុតមាំថាយើងអាចកម្ចាត់បង់បញ្ហារបស់យើងបានដោយការបញ្ចប់ទំនាក់ទំនងនោះ ហើយការបញ្ចប់នេះនឹងធ្វើឳ្យជីវិតរបស់យើងប្រសើរឡើង នោះយើងច្បាស់ជាលាងជម្រះមន្ទិលសង្ស័យ ភាពភ័យខ្លាចទាំងអស់នេះចេញពីចិត្តរបស់យើងមិនខាន។

ជាមួយនឹងប្រភេទទីពីរនៃជំនឿចិត្តមុតមាំនេះ យើងអាចយកវាមកកម្ចាត់បង់នូវភាពអវិជ្ជមាននៃទុក្ខដែលមានលក្ខណៈបំផ្លើស យើងអាចមានបញ្ហាពិតមែន ប៉ុន្តែបើយើងកាន់តែបំផ្លើសឳ្យភាពអវិជ្ជមាននោះកាន់តែធំឡើយ នោះយើងកាន់តែធ្វើឳ្យវាក្លាយជាមហាបញ្ហានៅក្នុងចិត្តរបស់យើងពុំខានឡើយ។ ហើយយើងថែមទាំងបញ្ចេញនូវការគិតអំពីបញ្ហានោះទៅខាងក្រៅ ដែលធ្វើឳ្យយើងកាន់តែមានភាពភ័យខ្លាចថែមទៀត។ ប៉ុន្តែអភិនិស្រ្កមណ៍ដែលផ្អែកលើជំនឿច្បាស់លាស់ដោយគ្មានការសង្ស័យ គឺអាចកម្ចាត់បង់ក្តីទុក្ខឳ្យរលាយសាបសូន្យទៅបានជារៀងរហូត ហើយយើងនឹងឈប់មានភាពភ័យខ្លាចទៀតហើយ។ យើងមិនរត់ចេញពីបញ្ហារបស់យើងទេ មិនរត់ចេញដោយភាពភ័យខ្លាចនេះទេ តែផ្ទុយទៅវិញយើងប្រឈមមុខជាមួយនឹងបញ្ហារបស់យើង និងដោះស្រាយវាដោយមានជំនឿចិត្តមុនមាំថាយើងអាចដោះស្រាយបានដោយជោគជ័យ។ 

កិច្ចបន្ទាប់យើងត្រូវតែប្រុងប្រយ័ត្នថាតើយើងយល់អំពីអារម្មណ៍ដែលកើតឡើងពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការពោលពាក្យថា «រត់ចេញពីគុកនៃសង្សារវដ្ត» គឺមិនមែនដោយសារតែភាពទោមនស្សនៃចិត្ត ឬមិនមែនដោយសារតែមោហៈកើតឡើងដោយសារភាពភ័យខ្លាច និងមិនមែនដោយសារតែការស្អប់ចំពោះទុក្ខដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងបាននៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារនេះទេ។ ដោយមានជំនឿចិត្តថា ជាសច្ចៈភាពដែលយើងអាចរំដោះខ្លួនឯងឳ្យរួចផុតពីកងទុក្ខទាំងអស់នេះបាន កាលណាយើងមានចិត្តស្ងប់ ច្បាស់លាស់។ 

ការជឿលើសច្ចៈភាពជាមួយនឹងការបំផុសគំនិត

ជំនឿប្រភេទទីបីគឺការជឿលើសច្ចៈភាពប្រកបដោយការបំផុសគំនិត។ ការបំផុសគំនិតនៅទីនេះគឺថា «ខ្ញុំនឹងចាកចេញពីស្ថានភាពនេះ ខ្ញុំនឹងធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដើម្បីចាកចេញឳ្យបាន» គំរូឧទាហរណ៍ឆ្លុះបញ្ចាំងជីវិតប្រចាំថ្ងៃស្តីអំពីសភាពមនោនេះអាចថាជា បុគ្គលណាម្នាក់ដែលធំដឹងក្តីនៅក្នុងភាពក្រីក្រតោកយ៉ាក ហើយគេប្តេជ្ញាចិត្តថាចាកចេញពីភាពក្រីក្រនេះឳ្យបាន និងត្រូវធ្វើឳ្យជីវិតរបស់គេកាន់តែជោគជ័យនៅថ្ងៃអនាគត នៅត្រង់នេះមិនមែនដោយសារតែគេស្អប់ចំពោះស្ថានភាពនោះទេ តែគេមានចិត្តស្ងប់ ច្បាស់លាស់ និងដឹងប្រាកដថាគេត្រូវធ្វើអ្វីដើម្បីចាកចេញពីភាពក្រីក្រ ហើយគេចាប់ផ្តើមធ្វើ ដោយសារតែគេឆ្អែតឆ្អន់នឹងវាហើយ។ គេដឹងថាគេត្រូវធ្វើអ្វី គេចាប់ផ្តើមធ្វើវាភ្លាមៗតែម្តង់ មិនពន្យាពេលយូរទេ។ 

ខ្ញុំកំពុងតែគិតដល់ឧទាហរណ៍មួយស្តីអំពីមិត្តរបស់ខ្ញុំម្នាក់ ដែលគេធំដឹងក្តីនៅក្នុងគ្រួសារក្រីក្រមួយ រស់នៅក្នុងតំបន់ដែលលំបាក និងសម្បូរដោយពួកក្រុមបងតូចបងធំ។  គាត់ទៅរៀននៅឯសាលាមួយដែលសិស្សភាគច្រើនគឺជាពួកបងតូចបងធំ(ក្រុមកាង)វៃគ្នាមិនឈប់ ហើយគាត់ប្តេជ្ញាថាត្រូវតែចាកចេញពីស្ថានភាពនេះឳ្យបាន។ គាត់ដឹងថាខ្លួនត្រូវធ្វើកិច្ចអ្វី ពោលគឺគាត់ខិតខំធ្វើការយ៉ាងខ្លាំងដើម្បីសន្សំលុយទៅរៀងនៅមហាវិទ្យាល័យ រៀនផ្នែកឳសថសាស្រ្ត បច្ចុប្បន្ននេះគាត់គឺជាវេជ្ជបណ្ឌិតដជោគជ័យម្នាក់ មានជំនាញខាងវះកាត់ខួរក្បាល។ 

នោះគឺជាអត្ថន័យនៃអភិនិស្រ្កមណ៍ កាលណាគេផ្តោតលើក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួន។ កាលណាគេផ្តោតចិត្តលើក្តីទុក្ខរបស់អ្នកដទៃ នោះគឺជាកិច្ចមួយដែលមានលក្ខណៈដូចគ្នា។ យើងផ្តោតចិត្តលើទុក្ខរបស់អ្នកដទៃ ហើយរបៀបដែលចិត្តរបស់យើងធ្វើការផ្តោតនោះដោយគិតមានបំណងថា «ទុក្ខនេះត្រូវតែវិនាសទៅ» សភាពមនោ និងចេតសិកហែហមអមដំណើរនៅក្នុងការផ្តោតចិត្តនេះគឺដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ថា «គ្រប់គ្រាន់ហើយ ឆ្អែតឆ្អន់ហើយ»។ យើងទទួលស្គាល់ថាមនុស្សគ្រប់រូបមានបញ្ហាទាំងអស់នេះនៅក្នុងជីវិត ប៉ុន្តែមិនមែនថាយើងមានការស្អប់ ឬមានអារម្មណ៍អស់សង្ឃឹមចំពោះវាទេ ជាថ្មីម្តងទៀតពពួកចេតសិកទាំងនេះគឺកិលេស។ យើងមានជំនឿចិត្តមុតមាំនៅក្នុងការយល់ដឹង និងជំនឿរបស់យើងថា នេះគឺជាមូលហេតុ ឬជាដើមហេតុនៃទុក្ខរបស់ពួកគេ ហើយពួកគេពិតជាអាចចាកចេញពីទុក្ខនេះបានដូចខ្ញុំដែរ។ យើងមិនមែនគ្រាន់តែប្រាថ្នាឳ្យគេបានសុខតាមតែពាក្យសំដី តែនៅក្នុងចិត្តយើងវិញគឺពេញដោយក្តីអស់សង្ឃឹមនោះទេ ពោលគឺជំនឿចិត្តរបស់យើងគឺជាជំនឿចិត្តជ្រះថ្លាច្បាស់លាស់ បើដូច្នេះចិត្ត និងមេត្តាធម៌របស់យើងគឺជ្រះថ្លាច្បាស់លាស់ មិនមានប្រឡាក់ប្រឡូសជាមួយនឹងកិលេសទេ ប្រការនេះគឺសំខាន់ខ្លាំងណាស់។ 

ខ្ញុំគិតដល់ឧទាហរណ៍មួយ ខ្ញុំនៅចាំបានថាម្តាយរបស់ខ្ញុំ គាត់ចូលចិត្តមើលទូរទស្សន៍ចូលចិត្តមើលព័ត៌មានដែលគេផ្សាយតាមទូរទស្សន៍អាមេរិកាំង គាត់បានមើលឃើញព័ត៌មានឃាតកម្ម ចោរកម្ម និងការរំលោភសេពសន្ថវៈជាដើម ដែលកើតឡើងមួយថ្ងៃៗមិនឈប់ ហើយនៅខណៈពេលនោះម្តាយរបស់ខ្ញុំ គាត់ខឹង និងគិតថាវាពិតជាអយុត្តិធម៌ណាស់ ដោយពោលពាក្យថា៖ «ករណីនេះគឺអាក្រក់ខ្លាំងណាស់ មិនគួរកើតទេ»។ ត្រង់នេះស្តាប់ទៅហាក់បីដូចជាមេត្តា ប៉ុន្តែតាមពិតវាគឺជាសភាពរំខាននៃមនោទៅវិញទេ នេះគឺមិនមែនជាមេត្តាធម៌ «ពិត»ទេ។ នៅក្នុងករណីនេះ មានការលាយឡំគ្នាជាមួយនឹងមេត្តាធម៌ និងការព្រួយបារម្ភ ហើយថែមទាំងកំហឹង និងភាពទោមនស្សផងដែរ។ 

មេត្តាធម៌ «ពិត» គឺមិនមែនជាសភាពទោមនស្សទេ តែវាគឺជាសភាពជ្រះស្រឡះ ច្បាស់លាស់នៃមនោ ហែហមអមដំណើរដោយជំនឿចិត្តប្រកបដោយការបំផុសគំនិត ពោលគឺថា «ខ្ញុំនឹងព្យាយាមធ្វើកិច្ចអ្វីមួយអំពីរឿងនេះ នឹងជួយកម្ចាត់ក្តីទុក្ខនេះឳ្យបាន»។ បើដូច្នេះគឺមិនមែនគ្រាន់តែប្រាថ្នាតាមតែពាក្យសំដីថា គេនឹងធ្វើកិច្ចអ្វីមួយនោះទេ ប៉ុន្តែយើងខ្លួនឯងត្រូវតែចូលរួមព្យាយាមជួយ។ ទោះបីយ៉ាងណាក៍ដោយ ការបំផុសគំនិត និងបំណងនេះគឺត្រូវតែផ្អែកលើការយល់ដឹងប្រាកដចំពោះកិច្ចអ្វីដែលយើងអាចធ្វើបាន។ ហើយវាមិនមែនជាការគិតអង្វរដល់ព្រះអាទិទេពថា «ខ្ញុំគឺជាព្រះអាទិទេព ខ្ញុំនឹងទៅជួយដល់ពិភពលោក» ហើយ «ប្រសិនបើខ្ញុំជោគជ័យក្នុងការជួយដល់បុគ្គលម្នាក់នេះ នោះខ្ញុំគឺជាមនុស្សអស្ចារ្យ តែបើខ្ញុំបរាជ័យវិញ ខ្ញុំគិតថាខ្លួនខុស» គឺមិនមែនបែបនេះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាយើងត្រូវតែយល់ឳ្យបានច្បាស់ និងមានជំនឿចិត្តលើវិធីសាស្រ្តដែលថាទុក្ខអាចត្រូវបានកម្ចាត់បង់ឳ្យរលាយសាបសូន្យបាន។ ជាវិធីសាស្រ្តមួយបង្ហាញថាអ្វីៗកើតឡើងដោយអាស្រ័យលើហេតុនិងលក្ខខណ្ឌច្រើនប្រការ មិនមែនផ្អែកលើតែអំណាចនៃចិត្ត និងការប៉ន់ស្រន់ឳ្យទុក្ខរលាយបាត់ទៅនោះទេ។ 

ដូចដែលបានពន្យល់មកហើយថា ធាតុផ្សំសំខាន់ដើម្បីចម្រើននូវអភិនិស្រ្កមណ៍ឬមេត្តាធម៌ គឺការផ្តោតចិត្តចាំបាច់ត្រូវតែផ្តោតលើក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួន និងរបស់អ្នកដទៃ។ នោះសំនួរសួរថាតើប្រភេទក្តីទុក្ខបែបណាដែលយើងត្រូវធ្វើការផ្តោតចិត្ត? ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធព្រះអង្គបានធ្វើការបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ៗអំពីទុក្ខបីប្រភេទ នៅទីនេះយើងពុំចាំបាច់រ៉ាយរ៉ាប់លម្អិតទេ តែទុក្ខមួយក្នុងចំណោមទុក្ខទាំងបីប្រភេទដែលយើងអាចធ្វើការផ្តោតចិត្តលើនោះគឺ ការឈឺចាប់ និងភាពទោមនស្ស។ 

មិនពិបាកទេដើម្បីប្រាថ្នាឳ្យការឈឺចុកចាប់ និងភាពទោមនស្សនោះរលាយបាត់ទៅ ខ្ញុំប្រាកដណាស់ថាយើងគ្រប់គ្នាធ្លាប់ជួបរឿងនេះតាមរយៈការអង្គុយនៅលើកៅអីរបស់គ្រូពេទ្យធ្មេញដើម្បីឳ្យគេធ្វើធ្មេញឬដកធ្មេញជាដើម ប៉ុន្តែនោះគឺជាចំណុចមួយដែលគួរឳ្យចាប់អារម្មណ៍ដើម្បីយកមកធ្វើការសង្កេត។ ពេលយើងកំពុងអង្គុយនៅលើកៅអីដើម្បីឳ្យគ្រូពេទ្យគេធ្វើការខួងធ្មេញ ហើយយើងមានការឈឺចាប់ចំពោះការខួងធ្មេញនោះ ដោយមិនបានប្រើប្រាស់ថ្នាំស្ពឹកអីទេ នោះសំនួរសួរថាតើពេលនោះយើងអាចលះ(លះបង់ ឬអភិនិស្រ្កមណ៍)នូវការឈឺចុកចាប់នោះបានទេ? ហើយតើនោះជាសភាពមនោរបស់យើងមែនទេ? តើអ្វីទៅជាសភាពមនោរបស់យើងពិតនោះ? តើយើងមានអារម្មណ៍យ៉ាងណាឋិតនៅលើកៅអីនោះ? សំរាប់មនុស្សភាគច្រើន ខ្ញុំគិតថាគេមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាច និងរន្ធត់ញាប់ញ័របែបថប់ៗ។ នៅក្នុងន័យនៃអភិនិស្រ្កមណ៍ យើងផ្តោតលើការឈឺចុកចាប់ដែលនៅក្នុងចិត្ត ប៉ុន្តែជាធម្មតាយើងតែងតែបំប៉ោង និងធ្វើឳ្យការឈឺចុកចាប់នោះកាន់តែធំឡើងទ្វេដង ហើយប្រការនេះមិនមែនជាការលះអីទេ ពិតណាស់យើងមិនមានចិត្តស្ងប់សោះឡើយ។ 

ឧបមាថាយើងចូលទៅកាន់ស្ថានភាពនេះប្រកបដោយអភិនិស្រ្កមណ៍ ដោយយើងនៅតែផ្តោតលើការឈឺចុកចាប់ពីការខួងធ្មេញនេះ នោះយើងប្រាថ្នាឳ្យទុក្ខរបស់យើងនេះឆាប់ចប់ភ្លាមៗទៅ ដោយយើងមានអារម្មណ៍ថាគ្រប់គ្រាន់ហើយ និងជឿថាយើងអាចកម្ចាត់បងវាចោលបាន។ ប៉ុន្តែខណៈពេលនេះមានរឿងស្មុគស្មាញគួរឳ្យចាប់អារម្មណ៍កើតឡើង យើងអាចលុបបំបាត់ការឈឺចាប់នោះបានដោយគ្រាន់តែមានការអត់ធ្មត់ និងរងចាំឳ្យវាចប់ទៅ ពោលគឺយើងនឹងមិនអង្គុយនៅលើកៅអីរបស់គ្រូពេទ្យម្នាក់នោះអស់មួយជីវិតរបស់យើងឯណា អនិច្ចតាធម៌(ភាពប្រែប្រួល) បញ្ជាក់ថាការខួងធ្មេញនេះនឹងត្រូវចប់ យើងត្រូវតែទ្រាំនិងអត់ធ្មត់ជាមួយវា។ ដោយមានការតាំងចិត្តបែបនេះ យើងអាចមានចិត្តស្ងប់ និងជឿថាយើងនៅតែស្ងប់ មិនភិតភ័យកាលណាយើងចាប់អង្គុយនៅលើកៅអីនោះ ទុក្ខនៃការឈឺចុកចាប់កើតឡើងពីការខួងធ្មេញនោះនឹងត្រូវបញ្ចប់។ 

រឿងដែលយើងអាចធ្វើបានមួយទៀតនោះគឺថា យើងជឿជាក់នៅក្នុងចិត្តថាយើងអាចកម្ចាត់បង់នូវទុក្ខនេះបានដោយការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថនៃការគិតរបស់យើងចំពោះក្តីទុក្ខនេះ។ ប្រការនេះគឺសំដៅដល់ការហ្វឹកហាត់ផ្លូវចិត្ត និងវិធីសាស្រ្តហ្វឹកហាត់ផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ ប្តូរពីរឿងអវិជ្ជមានឳ្យទៅជាវិជ្ជមានវិញ ប្តូរពីបញ្ហាឳ្យទៅជាឳកាសវិញ។ ឧទាហរណ៍៖ប្រសិនបើយើងគិតដល់ទុក្ខដែលប្រជាជនទីបេទាំងអស់គេទទួលរង ពីការធ្វើទារុណកម្ម និងគិតដល់ទុក្ខនៃប្រជាជននៅទីកន្លែងផ្សេងៗទៀតនៃពិភពលោកយើងនេះ និងយកវាមកប្រៀបធៀបជាមួយនឹងទុក្ខដែលយើងជួបប្រទះតាមរយៈការអង្គុយឳ្យពេទ្យដកធ្មេញនេះ នោះយើងនឹងមើលឃើញថាការឈឺចុកចាប់របស់យើងគឺជារឿងតូចតាចខ្លាំងណាស់។ ការយល់ដឹងអំពីភាពជាប់ទាក់ទងនៃទុក្ខនេះជួយយើងឳ្យរក្សាចិត្តបានស្ងប់ កាលណាយើងជួបទុក្ខឬការឈឺចាប់តិចតួចស្តួចស្តើងបែបនេះ។ ការឈឺចាប់នៅតែកើតមាន តែមិនមែនជារឿងដែលធ្ងន់ធ្ងរទេ។ 

នៅក្នុងឧទាហរណ៍ទាំងពីរនេះយើងមានការលះបង់ដូចគ្នា។ តើយើងលះបង់អ្វី? បើមើលនៅត្រឹមកំរិតស្រាលៗ គឺយើងលះបង់ការឈឺចាប់ចោល ប៉ុន្តែមិនចំពោះថាឥរិយាបថយើងបែបណាទេ មិនថាយើងលះវាចោលឬអត់នោះទេ យើងមិនអាចកម្ចាត់បងការឈឺចុកចាប់នេះឳ្យអស់ភ្លាមៗបានទេ យើងនៅតែសោយនូវការឈឺចាប់តាមរយៈផ្លូវកាយរហូតទាល់តែការខួងឬដកធ្មេញនោះចប់។ តាមពិតការឈឺចុកចាប់នៅតែមានរហូតទាល់តែគ្រូពេទ្យឈប់។ ទោះបីយ៉ាងណាក្តី ដោយមានជំនឿចិត្តថាការឈឺចុកចាប់នេះគឺជារឿងប្រែប្រួល(អនិច្ចតាធម៌) ហើយមិនយូរមិនឆាប់ទេយើងនឹងរួចផុតពីវា ដោយសារភាពអនិច្ចារបស់វា ជួយយើងឳ្យមានការអត់ធ្មត់ចំពោះការឈឺចាប់នេះ។ តែបើយើងសង្កេតឳ្យកាន់តែច្បាស់ជាងនេះ យើងនឹងមើលឃើញថាយើងលះនូវទុក្ខដែលយើងសោយតាមរយៈផ្លូវកាយ។ ដោយមានការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថយើងអាចកម្ចាត់បង់ទុក្ខនេះចោលបានភ្លាមៗ។ 

កាលណាភាពភ័យខ្លាចនិងការថប់អារម្មណ៍ហែហមអបដំណើរយើងនៅខណៈពេលយើងអង្គុយនៅលើកៅអីគ្រូពេទ្យ នោះចេតសិកទាំងអស់នេះផ្តល់ឳ្យយើងនូវភាពទោមនស្ស និងធ្វើឳ្យសភាពការណ៍កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរឡើង។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថចំពោះការឈឺចាប់នេះ ឧបមាថា៖ ដោយគ្រាន់តែយល់អំពីភាពអនិច្ចា និងសម្ព័ន្ធភាពរបស់វា នោះធ្វើឳ្យយើងមានជំនឿចិត្តថាយើងនឹងមិនទទួលរងទុក្ខផ្លូវកាយឬផ្លូវចិត្តតាមរយៈនៃការខួងធ្មេញឬដកធ្មេញនេះទេ។ 

នេះគឺជាការប្រតិបត្តិនៃអភិនិស្រ្កមណ៍(ការលះ)ដោយផ្អែកលើការយល់ដឹងថាតើយើងលះអ្វីពិតប្រាកដនៅទីនេះ ពោលគឺសំដៅដល់អ្វីដែលយើងអាចកម្ចាត់បង់ចោលឳ្យអស់ពីសណ្តានដោយគ្រាន់តែធ្វើការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថរបស់យើង។ យើងលះ៖

• ភាពទោមនស្ស ដែលសោយតាមរយៈទុក្ខផ្លូវកាយ
• ទុក្ខផ្លូវចិត្ត
• ភាពទោមនស្ស ដែលសោយតាមរយៈផ្លូវចិត្តនិងអារម្មណ៍

ការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថធ្វើឳ្យការសោយនូវស្ថានភាពនៃការឈឺចាប់នោះប្រែប្រួលទាំងស្រុង។ យើងបានឃើញនូវគំរូនេះជាមួយនឹងព្រះសង្ឃឡាម៉ាទីបេជាច្រើនអង្គ ដែលបានទទួលអនិច្ចធម្មទៅនៅតាមបណ្តាមន្ទីពេទ្យនៅឯបច្ចឹមប្រទេស មិនថាទទួលអនិច្ចធម្មតាមរយៈជម្ងឺមហារីក ឬជម្ងឺធ្ងន់ធ្ងរផ្សេងៗទៀតនោះទេ ពិតណាស់ព្រះសង្ឃឡាម៉ាទាំងអស់ ច្បាស់ជាបានជួបប្រទះឬសោយនូវការឈឺចុកចាប់ផ្លូវកាយ ហើយច្បាស់ណាស់គ្រប់ព្រះអង្គបានលះនូវភាពទោមនស្ស និងលះនូវការភ័យខ្លាចចំពោះការឈឺចុកចាប់ទាំងអស់នេះ តែផ្ទុយទៅវិញពួកគេបានផ្លាស់ប្តូរស្ថានការណ៍ទាំងស្រុង ដោយនឹកគិតអំពីទុក្ខអ្នកដទៃ ជាពិសេសក្តីទុក្ខរបស់លោកគ្រូពេទ្យដែលមិនដឹងថាត្រូវធ្វើអ្វី។ ព្រះសង្ឃឡាម៉ាទាំងនេះបានបង្ហាញនូវការយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះអារម្មណ៍របស់វេជ្ជបណ្ឌិត និងអារម្មណ៍របស់ញាតិញោមដែលមកសួរសុខទុក្ខព្រះអង្គ។ 

តើអ្វីដែលឋិតនៅពីក្រោយនៃការទប់ទល់ជាមួយនឹងជម្ងឺរបស់ព្រះសង្ឃឡាម៉ាទាំងនោះ? គឺអភិនិស្រ្កមណ៍(ការលះ)និងមេត្តាធម៌នេះឯង។ ពួកគេបានលះនូវភាពតឹងតែង និងលះនូវទុក្ខផ្លូវចិត្តដែលកើតឡើងពីស្ថានភាពនោះអស់ទាំងស្រុងហើយ មិនថាទុក្ខរបស់ផងខ្លួនឬទុក្ខរបស់អ្នកដទៃទេ។ ហើយពួកគេមិនចេះតែធ្វើពុតថាគេបានលះហើយនោះក៍ទេដែរ។ ព្រះសង្ឃឡាម៉ាទាំងនេះមិនចេះតែធ្វើពុតនិងនិយាយតែមាត់ថា «វាមិនអីទេ អាត្មាមិនអីទេ សូមញោមកុំបារម្ភអី»។ ប្រសិនបើនោះគឺជាករណីពិតមែន នោះបានសេចក្តីថាពួកគេច្បាស់ជាមិនមាននូវជំនឿចិត្តជ្រះថ្លាឥតសង្ស័យនៅក្នុងចិត្តមិនខាន៖ គឺជាប្រភេទជំនឿចិត្តដែលលាងជម្រះនូវភាពភ័យខ្លាច និងភាពទោមនស្ស។ ពិតណាស់យើងកាន់តែប្រតិបត្តិផ្សាំខ្លួនជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌កាន់តែច្រើន ឳ្យដូចព្រះសង្ឃឡាម៉ាទាំងនេះ នោះអភិនិស្រ្កមណ៍ប្រកបដោយចេតសិកនានារបស់វានឹងចម្រើនឡើងដោយឯកឯងពុំខាន មិនមែនជារឿងមិនពិតដែលយើងត្រូវតែចម្រើនឡើងនោះទេ។ 

ឧទាហរណ៍ដលំបាកមួយទៀតអាចថាយើងបាត់បង់ការងារ ឬបាត់បង់ប្រាក់កាសទាំងអស់ជាដើម។ បើទោះបីយើងមានអារម្មណ៍មិនល្អចំពោះការបាត់បង់នេះយ៉ាងណាក្តី តែមានអ្នកដែលបាត់បង់ការងារនិងលុយកាក់ ហើយពួកគេក៍មានអារម្មណ៍ដូចយើងដែរ។ យើងប្រាថ្នាចង់ឳ្យទុក្ខនិងការបាក់ទឹកចិត្តនេះរលាយបាត់ទៅ ទាំងទុក្ខរបស់យើងនិងទុក្ខរបស់គេ។ ការផ្លាស់ប្តូរពីអភិនិស្រ្កមណ៍មកមេត្តាធម៌មិនមែនមានន័យថាយើងឈប់លះនូវទុក្ខរបស់ខ្លួនទេ តែផ្ទុយទៅវិញយើងពង្រីកនូវសភាពមនោរបស់យើងដល់មនុស្សគ្រប់រូប៖ បានសេចក្តីថាខ្លួនយើងនិងមនុស្សគ្រប់គ្នា។ 

ខាងលើនោះគឺជាអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌ដែលផ្តោតលើទុក្ខក្នុងន័យនៃការឈឺចុកចាប់ និងភាពទោមនស្សនៅក្នុងជីវិត។ តែទោះបីយ៉ាងណាក៍ដោយ ក្តីសុខសាមញ្ញរបស់យើង ក៍ចាត់ជាបញ្ហាដែរ នៅក្នុងន័យនេះវាគឺជាប្រភេទមួយនៃទុក្ខ។ ទុក្ខនេះគឺសំដៅថា សច្ចៈភាពនៃក្តីសុខសាមញ្ញរបស់យើងគឺមិនឋិតឋេរជាអមតៈឡើយ យើងមិនមានបីតិចំពោះក្តីសុខសាមញ្ញនេះ និងមិនគ្រប់គ្រាន់ចំពោះវាឡើយ មិនយូរមិនឆាប់វាប្រែទៅជាទោមនស្ស និងទុក្ខទៅវិញ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេហៅក្តីសុខប្រភេទសាមញ្ញនេះថាជា «ក្តីទុក្ខកើតពីការប្រែប្រួល» ឬ«ក្តីទុក្ខនៃការប្រែប្រួល»។ ឧបមាថា៖ ប្រសិនបើការបរិភោគការ៉េមគឺជាហេតុពិតនៃសុខ នោះបានសេចក្តីថាយើងកាន់តែបរិភោគ វាកាន់តែធ្វើឳ្យយើងសប្បាយ ឬកាន់តែមានក្តីសុខ ប៉ុន្តែពិតណាស់ បើយើងបរិភោគកាន់តែច្រើនហួសប្រមាណ នោះវានឹងធ្វើឳ្យយើងមានអារម្មណ៍មិនស្រួល អាចឈឺផងក៍ថាបាន។ ត្រង់នេះយើងមើលឃើញថា ក្តីសុខសាមញ្ញកើតមានឡើងពីការបរិភោគការ៉េម គឺប្រែប្រួល ហើយយើងលែងមានក្តីសុខនឹងការបរិភោគនោះទៀតហើយ។ 

សរុបមកក្តីសុខសាមញ្ញគឺមិនសមបំណងរបស់យើងទេ។ មិនថាយើងប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខប៉ុណ្ណានោះទេ តែយើងមិនដឹងសោះឡើយថាចិត្តឬអារម្មណ៍របស់យើងនឹងផ្លាស់ប្តូរនៅពេលណា។ លើសពីនេះទៅទៀតយើងមិនដែលមានសេចក្តីបីតិចំពោះក្តីសុខដែលយើងមាននៅខណៈពេលនេះ ឬកាលពីពេលមុន យើងឧស្សាហ៍ប្រាថ្នាចង់បានហើយ ចង់បានទៀតមិនឈប់។ យើងអាចលះនូវក្តីទុក្ខនៃការប្រែប្រួលនេះដោយតាំងចិត្តដើម្បីឳ្យខ្លួនរួចរំដោះចេញពីទុក្ខនេះ។ 

ប៉ុន្តែសំនួរសួរថាតើមានអត្ថន័យយ៉ាងណាដែលថា ត្រូវលះនូវក្តីសុខសាមញ្ញនេះ? តើវាមានន័យថាយើងលែងចង់បានខុស ឬលែងចង់សប្បាយទៀតហើយមែនទេ? តើនោះគឺជាអ្វីដែលយើងចង់បានមែនទេ៖ លះក្តីសុខរបស់យើងដោយសារវាមិនមែនជាទីបីតិមែនទេ? ការគិតបែបនេះគឺពិតជាការយល់ខុសធំណាស់ចំពោះគោលទស្សនៈព្រះពុទ្ធសាសនា។ ក្តីសុខសាមញ្ញគឺអនិច្ចា(មិនទៀត) ហើយនឹងត្រូវដល់ទីបញ្ចប់ចៀសមិនផុតឡើយ ដូចនៅក្នុងករណីនៃភាពឈឺចាប់ និងភាពទោមនស្សដូច្នោះដែរ។ ប៉ុន្តែដោយមានធម៌លះបង់យើងទទួលស្គាល់សច្ចៈភាពពិត មិនបំផ្លើសនូវគុណតម្លៃនៃប្រភេទក្តីសុខសាមញ្ញ នៅខណៈពេលដែលវាកើតឡើង។ 

នោះហើយជាវិធីសាស្រ្តដើម្បីយកឈ្នះលើក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតារបស់យើង។ យើងរីករាយជាមួយវានៅក្នុងន័យពិតរបស់វា ពោលគឺអារម្មណ៍ល្អដែលមានលក្ខណៈបណ្តោះអាសន្ន ស្របពេលដែលយើងដឹងច្បាស់ថាវាមិនឋិតឋេរជាអមតៈឡើយ។ យើងនឹងមិនមានចិត្តខឹងសម្បារអ្វីទេ ដោយសារតែយើងដឹងថាវានឹងចប់ទៅវិញជាធម្មតា មិនរំពឹងឳ្យវាឋិតឋេរជារៀងរហូតនោះទេ ប៉ុន្តែនៅខណៈពេលដែលវាកើតឡើងនេះ យើងត្រូវតែរីករាយសប្បាយនឹងវា។ មិនត្រូវមានចិត្តអន្ទះសារ មិនត្រូវថប់អារម្មណ៍ដោយដឹងថាវាត្រូវបញ្ចប់នោះទេ ត្រូវចាំថាដោយមានជំនឿចិត្តជ្រះថ្លាច្បាស់លាស់ចំពោះសច្ចៈថាវានឹងត្រូវចប់ នោះវានឹងធ្វើឳ្យចិត្តរបស់យើងជ្រះស្រឡះពីភាពទោមនស្ស។ 

ខ្ញុំនឹងផ្តល់នូវឧទាហរណ៍មួយទៀត នេះគឺស្តីអំពីមិត្តម្នាក់ដែលយើងមិនបានឃើញគេអស់កាលយ៉ាងយូរ។ គេបានមកលែងយើងរយៈខ្លី ហើយគេបានចាកចេញទៅវិញ ដែលប្រការនេះយើងមិនពេញចិត្តទេ យើងចង់ឳ្យគេស្នាក់នៅយូរជាងនេះ។ ពិតណាស់តើយើងរំពឹងចង់បានអ្វីពីការមកលែងរបស់គេ ដែលធ្វើឳ្យយើងមានអារម្មណ៍មិនពេញចិត្ត? តើយើងរំពឹងថាការនៅជាមួយមិត្តម្នាក់នេះ នឹងធ្វើឳ្យយើងមានក្តីសុខជាអមតៈ និងជួយកម្ចាត់បង់ភាពឯកោនិងភាពអសុវត្ថិភាពរបស់យើងជារៀងរហូតមែនទេ? ប្រសិនបើគេនៅត្រឹមបួនប្រាំនាទីទៀត តើយើងពេញចិត្តទេ? 

យើងមិនបីតិ(ពេញចិត្ត)ដោយសារមិនបានដូចបំណង ប៉ុន្តែបំណងឬការរំពឹងចង់បាននៅក្នុងចិត្តនោះគឺមានមានលក្ខណៈប្រាកដនិយមទេ អ្វីដែលយើងរំពឹងចង់បានគឺមិនអាចទៅរួចទេ។ ម៉្យាងវិញទៀត បើយើងមិនរំពឹងឳ្យរឿងអច្ឆរិយៈណាមួយកើតឡើងទេ នោះយើងនឹងពេញចិត្តចំពោះរឿងអ្វីក៍ដោយដែលកើតឡើងចំពោះយើងជាក់ជាមិនខាន ត្រង់នេះគឺស្តែងអំពីការទទួលស្គាល់ការពិត។ យើងត្រេកអររីករាយនឹងការមកលែងរបស់គេ រីករាយជាមួយម្ហូបអាហារ និងការស្និទស្នាល ឬរីករាយជាមួយអ្វីក៍ដោយក្តីដែលយើងធ្វើជាមួយមិត្តរបស់យើងដែលគេមកលែង។ យើងដឹងថាវាមិនអាចជួយលុបបំបាត់ទុក្ខឬភាពឯកោ ឬលុបបំបាត់ការស្រេកឃ្លានទាំងអស់នេះជារៀងរហូតបានទេ ប៉ុន្តែយើងក៍មិនរំពឹងចង់បានជ្រុលពេកដែរ។ យើងមិនគិតឬនិយាយបំផ្លើស បំប៉ោងហួសពីការពិតនៃទិដ្ឋភាពពិតនៃការមកលែងនេះទេ ចិត្តរបស់យើងជ្រះស្រឡះច្បាស់លាស់ មិនអត់ចិត្ត មិនខកចិត្តនៅពេលគេត្រឡប់ទៅវិញ យើងរីករាយចំពោះវា ហើយកាលណាវាចប់គឺចប់។ 

កាលណាយើងលះបាននូវបញ្ហាដែលយើងមានបណ្តាលមកពីក្តីសុខសាមញ្ញនេះហើយ តើយើងពង្រីកការលះនូវបញ្ហានេះដល់មនុស្សឯទៀតដោយរបៀបណា? ពិតណាស់កាលណាយើងផ្តោតលើបញ្ហានៃក្តីសុខសាមញ្ញរបស់អ្នកដទៃ គឺទាមទារឳ្យយើងមានចិត្តជ្រះស្រឡះច្បាស់លាស់។ ពិតណាស់យើងមិនមែនច្រណែននឹងអ្នកដទៃដោយសារតែគេមានក្តីសុខ ហើយយើងអត់មាននោះទេ បើទោះបីជាយើងដឹងថាក្តីសុខរបស់គេគឺមិនធ្វើឳ្យគេមានក្តីបីតិយ៉ាងក៍ដោយ តែយើងដឹងនិងកត់សម្គាល់ថាបុគ្គលម្នាក់នេះគឺរំពឹងចង់បានជ្រុលពេកពីទំនាក់ទំនងរវាងគេនិងមិត្តរបស់គេ ឬក៍ថាគេឧស្សាហ៍ខឹង និងខកចិត្តជានិច្ច មិនថាមានរឿងល្អយ៉ាងណាកើតឡើងចំពោះខ្លួនឡើយ យើងទទួលស្គាល់ថានេះគឺជាបញ្ហា។ មិនមែនយើងមិនចង់ឳ្យគេមានក្តីសុខនោះទេ តែអ្វីដែលយើងកំពុងផ្តោតនោះគឺទុក្ខ និងបញ្ហារបស់គេដែលបណ្តាលមកពីការសោយនូវក្តីសុខសាមញ្ញរបស់គេ។ 

ដោយគ្រាន់តែសម្គាល់នូវភាពខុសគ្នារវាងសុខនិងបញ្ហា(ទុក្ខ)ដែលបណ្តាលមកពីក្តីសុខសាមញ្ញ វាជួយយើងឳ្យរីករាយត្រេកអរជាមួយនឹងក្តីសុខដែលអ្នកដទៃគេទទួលបាន។ ការចូលរួមត្រេកអររីករាយជាមួយក្តីសុខអ្នកដទៃគឺជាគោលសំខាន់មួយនៅក្នុងព្រះធម៌។ យើងត្រេកអររីករាយជាមួយនឹងក្តីសុខរបស់គេ តែទោះបីយ៉ាងណាក៍ដោយ យើងយល់ប្រាកដណាស់អំពីបញ្ហាដែលបណ្តាលមកពីក្តីសុខសាមញ្ញនេះ ហើយយើងមានទឹកចិត្តមេត្តានឹកគិតដល់បញ្ហារបស់គេ។ បើសូម្បីវាគឺជាក្តីសុខសាមញ្ញយ៉ាងណាក្តី (ក្តីសុខលោកិយ៍)យើងនៅតែត្រេកអរនឹងវា។ 

ទុក្ខធំបំផុតដែលត្រូវបានបង្ហាញដោយព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធគឺជា «ទុក្ខគ្រប់ប្រការ»នេះឯង ទុក្ខនេះគឺសំដៅដល់ការមានកំណើតនៅក្នុង «វាលវដ្តសង្សារ» ដែលមិនអាចបញ្ឈប់បាន  ហើយកំណើតនេះទៀតសោតគឺជាគ្រឹះនៃការសោយនូវប្រភេទបញ្ហាទាំងពីរដំបូងនេះ។ វាគឺជាប្រភេទទុក្ខដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់នៅក្នុងការបង្រៀន(សំដែង)របស់ព្រះអង្គអំពីអរិយៈសច្ចបួន។ យើងបន្តមានកំណើតនិងមានតួខ្លួនប្រាណ ដែលមាន «បញ្ហា» ដែលត្រូវឆ្លងកាត់ការកើតដដែលៗ ត្រូវរៀនដើរ និងត្រូវរៀនអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងសារឡើងវិញដដែលៗ ហើយនៅទីបំផុតរាងកាយនេះនឹងកាន់តែចាស់ជរា ព្យាធិនិងមរណៈទៅវិញ។ ហើយយើងនៅតែបន្ត មានចិត្ត «មិនជ្រះស្រឡះ» ពោលគឺពោរពេញដោយមោហៈ វង្វែងភ័ន្ត គិតសន្មត់គ្រប់រឿង និងសោយនូវសុខនិងទុក្ខទៅតាមការផ្លាស់ប្តូរនៃអារម្មណ៍នោះឯង។ 

យើងនៅតែបន្តឋិតនៅក្នុងទំនាក់ទំនងមួយដែលមានលក្ខណៈស្មុគស្មាញ ហើយនឹងមិនមានសេចក្តីបីតិនឹងទំនាក់ទំនងនោះឡើយ។ មានរឿងរ៉ាវដែលយើងមិនពេញចិត្តជាច្រើនដែលនឹងកើតឡើងចំពោះយើង ពោលគឺយើងមិនទទួលបាននូវអ្វីដែលយើងចង់បាននោះទេ ហើយពិតណាស់យើងនឹងឃ្លាតឆ្ងាយពីអ្វីដែលយើងចូលចិត្ត និងស្រលាញ់ និងជួបនូវអ្វីដែលយើងមិនចូលចិត្ត នេះគឺជារឿងពិត។ ពេលណាអ្នកដទៃគេប្រព្រឹត្តបែបនេះឬបែបនោះ យើងមិនចូលចិត្តគេទេ៖ មិនសមបំណងរបស់យើងឡើយ ដែលប្រការនេះធ្វើឳ្យយើងខឹង។ យើងមិនទទួលបាននូវអ្វីដែលយើងចង់បាន បើទោះបីជាយើងបានខិតខំព្យាយាមយ៉ាងណាក្តី ឧទាហរណ៍ដូចជា៖ ការងារល្អ ដៃគូល្អ ឬអ្វីផ្សេងទៀតក្តី ប្រការនេះស្តែងថាគ្មានភាពប្រាកដប្រជានោះទេ មិនត្រឹមតែមិនមានភាពប្រាកដនៅក្នុងអនាគតរបស់យើងប៉ុណ្ណោះទេ តែសូម្បីតែអារម្មណ៍ដែលយើងត្រូវសោយនៅក្នុងខណៈពេលបន្ទាប់ក៍មិនប្រាកដដែរ មិនដឹងថាវាប្រែប្រួលទៅជាយ៉ាងណា។ 

យើងនឹងលះបង់គ្រប់យ៉ាងដើម្បីតែប្រភេទរូបរាងកាយនេះ និងដើម្បីជីវិតបច្ចុប្បន្នដែលយើងកំពុងតែរស់រាន និងដើម្បីឳ្យស្របទៅតាមការចាប់កំណើតជាថ្មី បន្ទាប់ពីកើតហើយយើងត្រូវចាប់ផ្តើមរៀនអ្វីៗផ្សេងៗសារឡើងវិញម្តងហើយម្តងទៀត បង្កើតមិត្តសារឡើងវិញ។ល។ ពិតណាថាមានឳកាសតិចតួចណាស់ និងមិនធានាបានមួយរយភាគរយថាយើងនឹងកើតជាមនុស្សនៅជាតិក្រោយនោះទេ ឳកាសនោះគឺថាយើងនឹងមិនកើតជាមនុស្សសោះក៍ថាបាន យើងអាចទៅកើតជាសត្វកន្លាត ឬទៅកើតជាសត្វអីដែលកាន់តែអាក្រក់ជានេះក៍ថាបាន។ ដោយមានអភិនិស្រ្កមណ៍យើងមានអារម្មណ៍ថាឆ្អែតឆ្អន់នឹងរឿងនេះហើយ។ 

ពិតជារឿងដែលគួរឳ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងណាស់ ក្នុងការសង្កេតមើលនូវសភាពមនោដែលកើតឡើងនៅទីនេះនៅត្រឹមកំរិតអភិនិស្រ្កមណ៍នេះ។ ខ្ញុំគិតថា នេះមានធាតុផ្សំនៃការមានអារម្មណ៍ធុញទ្រាន់ ឆ្អែតឆ្អន់ជាមួយនឹងការកើតហើយកើតទៀតមិនលែងនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារនេះ ដោយសារតែយើងមិនបំប៉ោង មិនបំផ្លើសចំពោះជីវិតពិតនៅក្នុងវដ្តសង្សារថាវាជារឿងអស្ចារ្យ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀតគឺថាយើងមិនចាប់អារម្មណ៍ ហើយវាមិនអស្ចារ្យស្អីទេ វាគឺជារឿងដែលកើតឡើងដដែលៗ។ 

ត្រង់នេះប្រសិនបើយើងមិនចាប់អារម្មណ៍ចំពោះបញ្ហាដែលកើតឡើងហើយកើតទៀតមិនឈប់មិនឈរដែលយើងជួបប្រទះនៅក្នុងជីវិត ហើយជាការពិតយើងធុញទ្រាន់ចំពោះវា នៅទីនេះមិនមែនមានសេចក្តីថាយើងមិនខ្វល់ចំពោះអ្វីដែលកើតឡើងនោះទេ ហើយក៍មិនមានន័យថាយើងមានឥរិយាបថថា «ស្អីក៍ស្អីទៅ» នោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញយើងមានការយល់ដឹងច្បាស់លាស់ចំពោះមូលហេតុនៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះ គឺជាកិលេស និងអកុសលកម្មរបស់យើងនេះឯងជាអ្នកនៅពីក្រោយ។ លើសពីនេះទៅទៀតយើងយល់យ៉ាងច្បាស់ថា មូលហេតុពិតនៃកងទុក្ខទាំងអស់នេះគឺជាមោហៈ និងអវិជ្ជា ដែលឋិតនៅដសែនជ្រៅនៅក្នុងសណ្តានរបស់យើង ហើយយើងត្រូវតែតាំងចិត្តដើម្បីរំដោខ្លួនឳ្យរួចផុតពីវា។ 

ការប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីសង្សារវដ្តគឺជា «សច្ចៈពិត» ជាសច្ចៈដែលមានលក្ខណៈជ្រៅបំផុតនៃអភិនិស្រ្កមណ៍ លើសពីនេះទៅទៀតយើងមានជំនឿចិត្តមុតមាំថាយើងអាចកម្ចាត់បង់នូវរោគសញ្ញានៃការបន្តកើតនៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារនេះបាន។ ហើយជាលទ្ធផល មនោរបស់យើងនឹងមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ ភ្លឺស្វាង។ យើងតាំងចិត្តរំដោះខ្លួនឯងពីទុក្ខនេះឳ្យបាន យើងដឹងថាយើងត្រូវធ្វើអ្វីដើម្បីបញ្ចប់ទុក្ខនេះ និងជឿថាអាចធ្វើបាន។ កាលណាយើងប្តូរពីការតាំងចិត្តរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីកងទុក្ខនេះ ឳ្យទៅជាការតាំងចិត្តរំដោះអ្នកដទៃឳ្យគេរួចផុតពីកងទុក្ខនៃសង្សារវដ្តនេះ នោះហើយគឺជា «មេត្តាធម៌ដអស្ចារ្យ»។ 

អភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌ត្រូវបានបង្ហាញ និងបង្រៀននៅក្នុងបរិបទនៃវិធីសាស្រ្តឡាមរីមដែលមានបីវគ្គ ដែលជាវិធីសាស្រ្តបង្រៀនតាមបែបទីបេដើម្បីបដិបត្តិឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង បើដូច្នេះនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តនេះយើងអាចធ្វើការវិភាគចំពោះគ្រោះថ្នាក់ណាមួយដែលអាចកើតឡើង នៅពេលចម្រើនគុណធម៌ទាំងពីរនេះ ដោយយើងសង្កេតមើលតាមរយៈបរិបទបែបនេះ។ វិធីសាស្រ្តឡាមរីមវគ្គដំបូងគឺជាការប្រតិបត្តិដើម្បីធ្វើឳ្យជាតិក្រោយប្រសើរឡើង ដើម្បីឳ្យយើងបន្តមាននូវជាតិកំណើតជាមនុស្ស ដែលជាឳកាសបន្តបដិបត្តិលើមាគ៌ាផ្លូវចិត្តឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង។ គ្រោះថ្នាក់នៅក្នុងការប្រតិបត្តិកំរិតដំបូងនៃវិធីសាស្រ្តឡាមរីមនេះគឺថា យើងអាចងាយនឹងចម្រើននូវក្តីឧបាទាន(ការជាប់ជំពាក់)ចំពោះជីវិតជាមនុស្សនេះ ដោយយើងចាប់ចិត្តថា «ខ្ញុំចង់កើតជាមនុស្ស និងដើម្បីបន្តនៅជាមួយកល្យាណមិត្ត និងនៅជាមួយមនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ខ្ញុំ និងដើម្បីបន្តមាននូវទ្រព្យសម្បត្តិនិងក្តីសុខស្រួលទាំងអស់នេះតទៀត។» ដូច្នេះការព្យាយាមដើម្បីឳ្យមានអនាគតជាតិដប្រសើរនោះអាចលាយឡំជាមួយនឹងក្តីឧបាទាននេះជាដើម។  ហើយកាលណាប្រការនេះកើតឡើងមែន នោះបានសេចក្តីថាយើងបំផ្លើស និងបំប៉ោងនូវធាតុពិតនៃជីវិតជាមនុស្សនេះថាជារឿងដមហាអស្ចារ្យ ហើយតណ្ហា និងឧបាទានកើតឡើងដោយអាស្រ័យលើការបំប៉ោង និងបំផ្លើសចំពោះគុណតម្លៃនៃអ្វីមួយនេះឳ្យហួសប្រមាណនេះឯង។ តណ្ហា គឺធ្វើឳ្យយើងគិតថា «ខ្ញុំត្រូវតែយករបស់នេះឳ្យបាន» កាលណាយើងមិនមានរបស់នោះទេ ចំណែកឯឧបាទានវិញគឺ «ខ្ញុំមិនចង់បំភ្លេចរឿងនេះចោលទេ មិនចង់ឳ្យវាឃ្លាតឆ្ងាយពីខ្ញុំដាច់ខាត» បើកាលណាយើងមានរបស់នោះនៅក្នុងដៃស្រាប់ហើយ។ 

គ្រោះថ្នាក់ដែលកើតមានឡើងជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍គឺស្រដៀងនឹងគ្រោះថ្នាក់ជាមួយនឹងឧបាទានដែរ ប៉ុន្តែនៅក្នុងន័យនៃការស្អប់ ជាជាងការស្រូបទាញបណ្តាលមកពីការបំផ្លើសអំពីគុណតម្លៃនៃជីវិតជាមនុស្សនេះថាជារឿងអស្ចារ្យជ្រុលពេក ហើយជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍យើងមានគ្រោះថ្នាក់ចំពោះការគិតបំប៉ោងនូវគុណវិបត្តិនៃអត្ថិភាពនៅក្នុងសង្សារវដ្ត ហើយដោយសារតែការគិតបំផ្លើសលើសហួសហេតុនេះ យើងចាប់ផ្តើមមានចិត្តស្អប់ ដែលយើងបាននិយាយរួចហើយនៅខាងដើម។ ភាពស្អប់ និងទោសៈនៅទីនេះគឺមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទជាមួយគ្នា។ 

កាលណាយើងធ្វើការប្រតិបត្តិចម្រើនអភិនិស្រ្កមណ៍ យើងធ្វើការប្រតិបត្តិនៅក្នុងបរិបទនៃការខិតខំព្យាយាមដើម្បីឳ្យក្លាយខ្លួនជាបុគ្គលដែលសម្រេចធម៌ដូចដែលបានបកស្រាយនៅក្នុងវិធីសាស្រ្តឡាមរីមកំរិតមធ្យោម ពោលគឺបុគ្គលដែលមានការព្យាយាមដើម្បីសម្រេចបានការរួចរំដោះពីសង្សារវដ្ត ពោលគឺរួចចាកផុតពីកំណើតកើតហើយកើតទៀតមិនលែងនេះ។ ប្រការនេះគឺមិនមែនជារឿងធម្មតាងាយៗនោះទេ។ នៅខណៈពេលនេះយើងផ្តោតចិត្តលើបញ្ហា និងគុណវិបត្តិនៃសង្សារវដ្ត ដែលជាមនោមួយក្នុងចំណោម «មនោទាំងបួនដែលញាំងចិត្តឳ្យងាកទៅរកព្រះធម៌» ពោលគឺយើងព្យាយាមគិតគ្រប់ពេលទាំងអស់អំពីគុណវិបត្តិនៃសង្សារវដ្ត។ 

កាលណាយើងបានប្រតិបត្តិបែបនេះពិតប្រាកដហើយ នោះយើងនឹងសំឡឹងមើលលើបណ្តាបញ្ហានានានៃសង្សារវដ្តដែលកើតមានឡើងនៅគ្រប់រឿងទាំងអស់ដែលយើងជួបពិសោធនៅក្នុងជីវិត។ ហើយប្រការនេះអាចជះឥទ្ធិពលដល់ការគិត និងជះឥទ្ធិពលដល់គ្រប់បទពិសោធន៍ទាំងអស់ដែលយើងជួបនៅក្នុងជីវិតយើង ពោលគឺយើងឋិតនៅក្នុងស្ថានភាពណាមួយក៍ដោយ ការគិតដំបូងបំផុតរបស់យើងគឺគិតអំពីទុក្ខជាមុនសិន ឧបមាថា៖ ពេលយើងឃើញឬជួបបុគ្គលណាម្នាក់ គេអាចជាមនុស្សទាក់ទាញអារម្មណ៍របស់យើង តែពេលនោះយើងត្រូវគិតអំពី «ទុក្ខ»។ យើងទទួលបានការងារថ្មី ហើយគិតថា «សេចក្តីទុក្ខ នេះច្បាស់ជារឿងមួយដែលអាក្រក់ណាស់។» មិនថាមានរឿងអ្វីកើតឡើងទេ គឺគិតថា «ទុក្ខ» ទូរសព្ទរោទ៍ «ទុក្ខ» អ្វីក៍ដោយ។ យើងងូតទឹក ក៍ជា«ទុក្ខ មិនយូរមិនឆាប់យើងនឹងងូតម្តងទៀត បែបនេះគឺធុញទ្រាន់ណាស់» បែបនេះ ចិត្តអវិជ្ជមានងាយនឹងកើតមានឡើងណាស់ ជាពិសេសចិត្តអវិជ្ជមានចំពោះអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ឬចំពោះមនុស្សដែលយើងជួបនៅក្នុងជីវិតជាដើម។ យើងទិញម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រមួយគ្រឿង វាក៍ជាទុក្ខដែរ ដោយសារតែវានឹងខូច មានមេរោគជាដើម។ យើងជួបមិត្តភក្តិរបស់យើង ហើយនៅខណៈពេលដែលយើងជួបគេ ចិត្តរបស់យើងគិតតែពីរឿងដែលមិនពេញចិត្ត មិនឳ្យតម្លៃពេលវេលានោះទេ សរុបទៅយើងមិនរីករាយនឹងអ្វីមួយឡើយ។ ការមានឥរិយាបថគិតថាអ្វីៗទាំងអស់គឺមិនល្អនេះ អាចនាំទៅរកការបាក់ទឹកចិត្តបាន។ 

សំនួរសួរថាតើយើងទប់ទល់នឹងគ្រោះថ្នាក់នៃការគិតអវិជ្ជមាននិងការគិតបែបបាក់ទឹកចិត្តនេះបានដោយរបៀបណា? តើដំណោះស្រាយគ្រាន់តែពោលពាក្យថា «ចូរអ្នករីករាយនឹងសម្រស់នៃជីវិតនេះទៅ នេះហើយជីវិត មែនទេ?» ពិតណាស់នៅទីនេះយើងត្រូវតែប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះអ្វីដែលយើងនិយាយនិងគិត។ តើការរីករាយសប្បាយនៅក្នុងជីវិត ត្រូវគេចាត់ទុកថាជាភាពអវិជ្ជាចំពោះធម្មជាតិនៃទុក្ខនៅក្នុងជីវិតមែនទេ? តើវាផ្ទុយពីអភិនិស្រ្កមណ៍មែនទេ? ដោយប្រែន័យនេះឳ្យទៅជាមេត្តាធម៌វិញ ដោយយើងគិតថា៖ «ពិតជារឿងដែលសោកសៅដែលមនុស្សគ្រប់រូបគេមានទុក្ខ ហើយវាពិតជារឿងដែលអាក្រក់ខ្លាំងណាស់» តើការបញ្ចូលគ្នារវាងភាពសោកសៅនេះជាមួយនឹងភាពសោមនស្សទៅកាន់បុគ្គលណាម្នាក់មានន័យថា «ខ្ញុំត្រេកអរចំពោះសេចក្តីទុក្ខរបស់អ្នក» មែនទេ? ទេ មិនមានអត្ថន័យបែបនេះទេ។ បើដូច្នេះតើយើងយកសេចក្តីសប្បាយរីករាយ និងសេចក្តីសុខមកបញ្ចូលគ្នាជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌បានដោយរបៀបណា? 

ពេលណាយើងព្យាយាមស្វែងរកភាពសប្បាយរីករាយ(ក្តីសុខ)នៅក្នុងជីវិតរបស់យើង គឺយើងទទួលបានតាមរយៈការជួបមិត្តនិងមនុស្សឯទៀត និងរីករាយចំពោះជីវិតរបស់គេជាដើម ហើយត្រង់នេះគឺយើងកំពុងតែគិតលើរឿងអ្វីមួយផ្សេង ដែលខុសពីអ្វីដែលយើងគិតកាលណាយើងសោយនូវអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌ ពោលគឺយើងគិតផ្តោតលើសក្តានុពលជាសម្មាសម្ពុទ្ធរបស់យើងនិងអ្នកដទៃ និងគិតផ្តោតដល់រាល់ឳកាសដមហស្ចារ្យនានាដើម្បីអភិវឌ្ឍចិត្តនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងជាដើម។ យើងគ្រប់រូបមានសក្តានុពលអាចសម្រេចបាននូវភាពជាសម្មាសម្ពុទ្ធ នោះហើយគឺជាអ្វីដែលយើងត្រេកអរនិងរីករាយសប្បាយ នោះគឺជាប្រភពនៃក្តីសុខ។ យើងមិនគិតផ្តោតចិត្តសោមនស្សចំពោះធាតុពិតនៃសេចក្តីទុក្ខរបស់យើងនិងរបស់អ្នកដទៃទេ។ 

ឧទាហរណ៍ថា៖ ជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍នេះយើងចាប់ផ្តើមក្រឡេកមើលលើជីវិតរបស់ខ្លួន និងទទួលស្គាល់ថាមានសេចក្តីទុក្ខមែន ទុក្ខកើតមានមែន បើទោះបីវាគឺជារឿងសោកសៅយ៉ាងណាក្តីតែយើងពុំគួរបាក់ទឹកចិត្តឡើយ ហើយក៍ពុំគួរប្រកាន់យកឥរិយាបថដែលគិតថា «ស្អីក៍ស្អីទៅ»នោះទេ ហើយឥរិយាបថបែបនេះគឺជាឥរិយាបថដែលស្តែងអំពីការអស់សង្ឃឹម និងគ្មានទីពឺង តែផ្ទុយទៅវិញ ធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍នេះគឺស្តែងថាយើងមានភាពជឿជាក់ថាខ្លួនអាចកម្ចាត់បង់សេចក្តីទុក្ខនេះចោលឳ្យអស់ពីសណ្តានបាន។ យើងប្តេជ្ញាថាយើងនឹងធ្វើកិច្ចអ្វីមួយដើម្បីដោះស្រាយជាមួយនឹងស្ថានភាពមិនសមគួរនេះ ហើយយើងដឹងថាត្រូវធ្វើអ្វី ហើយជឿជាក់ថាអាចធ្វើបាន។ ការគិតបែបនេះធ្វើឳ្យយើងមានក្តីសុខ មែនអត់?

តែទោះជាយ៉ាងណាក្តីវាគឺជាធុរៈមួយដែលមានលក្ខណៈល្អិតល្អន់ខ្លាំងណាស់ ដើម្បីព្យាយាមរួមបញ្ចូលចេតសិកទាំងពីរនេះចូលគ្នាតែមួយ៖ ពោលគឺរួមបញ្ចូលភាពសោមនស្សជាមួយនឹងអភិនិស្រ្កមណ៍ឬមេត្តាធម៌។ តើវាកើតឡើងព្រមគ្នាមែនទេ តើវាពឹងគ្នាទៅវិញទៅមកមែនទេ? តើវាកើតឡើងឆ្លាស់គ្នា ដូចទៅនឹងការប្រតិបត្តិនៃ តុងលិន(tonglen) ដែលយើងទទួលយកទុក្ខនិងផ្តល់ឳ្យគេនូវក្តីសុខនោះមែនទេ? តើយើងយកធម៌ទាំងនេះមកប្រតិបត្តិរួមគ្នាបែបណានៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើង? ពោលគឺ គិតដល់ធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ផង តែមិនត្រូវមានចិត្តអវិជ្ជមានគិតថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺអាក្រក់ទាំងអស់ និងអារម្មណ៍បាក់ទឹកចិត្តផង តើត្រូវធ្វើបែបណា? ចំពោះខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថា វាហាក់បីដូចជាថា ធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ឬធម៌មេត្តានេះ យើងគ្រាន់តែមើលលើជីវិតខ្លួន និងជីវិតរបស់អ្នកដទៃ ដោយផ្អែកលើភាពខុសគ្នាទាំងពីរនេះ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថាយើងម្នាក់ៗចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើការវិភាគចំពោះបញ្ហានេះដោយខ្លួនឯង។ 

ឧបមាថា៖យើងសម្រេចធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍នេះ បើដូច្នេះយើងមិនចាប់អារម្មណ៍ចំពោះរឿងរ៉ាវនិងរបស់របរផ្សេងៗនៅក្នុងជីវិតលោកិយ៍របស់យើងទេ ហើយគិតថារាល់ទំនាក់ទំនងនិងការប្រាស្រ័យទាក់ទងនានានៅក្នុងជីវិតលោកិយ៍យើងនេះគឺនាំមកនូវតែសេចក្តីទុក្ខ បើដូច្នេះអញត្រូវរត់ទៅបួសជាសង្ឃ ឬជាដូនជីតាជី ទៅរស់នៅក្នុងវត្តអារាមវិញទើបប្រសើរ។ បើសូម្បីយើងសម្រេចចិត្តបែបនេះក្តី យើងត្រូវតែប្រុងប្រយ័ត្នកុំធ្លាក់ខ្លួនទៅជាស្អប់មនុស្សម្នាគ្រប់គ្នា ព្រោះថាប្រការនេះ ការគិតស្អប់នេះគឺជាកត្តារារាំងឬជាឧបសគ្គចំពោះទឹកចិត្តមេត្តាដល់មនុស្សគ្រប់រូប។ អាចធ្វើឳ្យយើងគិតចំពោះមនុស្សដែលយើងជួបថា «អ្នកឯងគឺជាបញ្ហា!»  ហើយការគិតនេះនឹងបង្កើតជាទម្លាប់មិនចង់ជួបមនុស្សណាម្នាក់ឡើយ។ ប្រសិនបើយើងនឹងធ្វើជាមនុស្សមានទឹកចិត្តមេត្តា នោះយើងត្រូវតែប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដទៃ និងព្យាយាមជួយគេប្រសិនបើគេត្រូវការជំនួយពីយើង។ 

ភាពស្អប់មិនចូលចិត្ត និងការមិនចាប់អារម្មណ៍ មិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះអ្នកដទៃគឺជាបញ្ហាដធំមួយក្នុងចំណោមបញ្ហាជាច្រើនផ្សេងទៀត កាលណាយើងនិយាយអំពីការប្រតិបត្តិធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍នេះ។ ឧបមាថា៖ ពេលយើងជួបបុគ្គលណាម្នាក់ យើងអាចម៉ៃចំពោះគេថា «មនុស្សនេះគេនឹងបង្កបញ្ហាជាក់ជាមិនខាន រាប់អានមនុស្សនេះនឹងនាំមកនូវតែទុក្ខ និងបញ្ហាតែម៉្យាង គេនឹងមិនស្តាប់ដំបូន្មានរបស់ខ្ញុំទេ គេនឹងធ្វើឳ្យខ្ញុំលំបាកមិនខានឡើយ» នេះគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវតែចៀសវាងឳ្យបាន ចូរអ្នកកុំគិតបែបនេះចំពោះមនុស្ស។ 

កាលណាយើងប្រតិបត្តិធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍យើងចាំបាច់ត្រូវតែសំលឹងមើលលើសេចក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួនដោយផ្អែកលើទស្សនៈពីរ។ ដំបូងបំផុត យើងត្រូវចាត់ទុកក្តីទុក្ខរបស់យើងថាជាធុរៈមួយដែលអាចពុះពារជម្នះបាន និងត្រូវប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចចាកផុតពីក្តីទុក្ខនេះ លើសពីនេះទៅទៀតយើងទទួលស្គាល់ថាយើងមានសណ្តានជាសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាសក្តានុពលមួយដែលអាចឳ្យយើងរំដោះខ្លួនចាកចេញពីសេចក្តីទុក្ខ និងក្លាយខ្លួនជាបុគ្គលរួចរំដោះ ឬអាចក្លាយជាសម្មាសម្ពុទ្ធផងក៍ថាបាន។ ការទទួលស្គាល់នូវសក្តានុពលរបស់ខ្លួនដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីទុក្ខមិនមែនបានសេចក្តីថាយើងត្រូវចៀសវាងភាពសោមនស្សនៅក្នុងជីវិតទេ តែផ្ទុយទៅវិញវាផ្តល់ឳ្យយើងនូវភាពសោមនស្សពេញបរិបូរណ៍។ នោះបានសេចក្តីថាភាពសោមនស្សនេះមិនមានលក្ខណៈជំទាស់ ឬផ្ទុយពីធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍នេះទេ។ បើដូច្នេះជាជាងការគិតមិនអើពើចំពោះខ្លួនឯង និងមិនគិតព្យាយាមរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីឥរិយាបថបែបថា «ស្អីក៍ស្អីទៅ អញមិនខ្វល់ទេ» តែផ្ទុយទៅវិញយើងត្រូវគិតយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះខ្លួនឯង គិតនៅក្នុងន័យនៃការមានមេត្តាចំពោះខ្លួន។ 

ការវិភាគដូចគ្នាដែលស្របទៅតាមការប្រតិបត្តិធម៌មេត្តាចំពោះមនុស្សគ្រប់រូប ពោលគឺការមានក្តីប្រាថ្នាឳ្យគេរួចផុតពីកងទុក្ខនានា និងឳ្យគេត្រេកអរសប្បាយជាមួយនឹងសច្ចៈនៃធាតុជាសម្មាសម្ពុទ្ធដែលមាននៅក្នុងសណ្តានរបស់គេ ហើយគេអាចក្លាយជាបុគ្គលរួចរំដោះចេញពីកងទុក្ខនានាបានផងដែរ ហើយបន្ទាប់មកយើងចាប់យកជំហានប្រាកដនិយមដើម្បីជូយដល់ពួកគេ។ នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត គឺយើងប្រាថ្នាឳ្យក្តីទុក្ខរបស់គេវិនាសសាបសូន្យទៅ យើងគិតខ្វល់យកចិត្តទុក្ខដាក់ចំពោះបុគ្គលដែលកំពុងតែសោយទុក្ខ មិនបណ្តេញឳ្យគេទៅណាឆ្ងាយពីយើងទេ។ 

យើងប្រតិបត្តិវិធីសាស្រ្តនេះចំពោះខ្លួនយើងជាមុនសិន ពោលគឺ«ខ្ញុំប្រាថ្នាចង់ឳ្យក្តីទុក្ខរបស់ខ្ញុំវិនាសសាបសូន្យទៅ ប៉ុន្តែមិនមានន័យថាខ្ញុំត្រូវកម្ចាត់ខ្លួនឯងចោលនោះទេ ឥរិយាបថអវិជ្ជមាន នៃការបដិសេធន៍ចំពោះទុក្ខនេះគឺផ្តោតលើទុក្ខតែម៉្យាង គឺមិនផ្តោតលើខ្លួនខ្ញុំជាមនុស្សនេះទេ។» ត្រង់នេះគឺងាយនឹងយល់ច្រឡំខ្លាំងណាស់ចំពោះរឿងពីរនេះ ហើយយើងអាចគិតថា « ខ្ញុំនឹងសម្លាប់ខ្លួនឯងដើម្បីលុបបំបាត់ក្តីទុក្ខរបស់ខ្លួន។» កាលណាយើងយល់ច្បាស់ចំពោះភាពខុសគ្នានេះហើយ នោះយើងអាចគិតអំពីធម៌មេត្តានេះដូចគ្នា ពោលគឺ«ខ្ញុំប្រាថ្នាចង់ឳ្យក្តីទុក្ខរបស់អ្នកវិនាសសាបសូន្យទៅ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនចង់ឳ្យអ្នករលាយបាត់ទៅណាឡើយ។» 

មិនមែនជាធុរៈងាយស្រួលដើម្បីសម្គាល់ភាពខុសគ្នានេះទេ។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ វាគឺមិនមែនជាធុរៈងាយស្រួលដើម្បីកម្ចាត់បង់នូវភាពយល់ខុសចំពោះធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍នេះ ដែលថាយើងត្រូវស្អប់ ត្រូវបដិសេធ និងចៀសមិនជួបជាមួយនរណាទាំងអស់ ដោយគិតថា«កុំរវល់នឹងខ្ញុំ ខ្ញុំចង់រត់ទៅរស់នៅក្នុងរូងភ្នំ ឬវត្តអារាម និងបដិបត្តិសមាធិវិញ។» បើសូម្បីកិលេសរបស់យើងមានកំលាំងខ្លាំងក្លា អាចទប់ស្កាត់យើងមិនឳ្យជួយដល់អ្នកដទៃយ៉ាងណាក្តី តែយើងចាំបាច់ត្រូវតែបដិបត្តិសមាធិតែម្នាក់ឯងដើម្បីសិក្សាស្វែងយល់អំពីពពួកកិលេសទាំងអស់នោះ តែទោះបីយ៉ាងក៍ដោយយើងត្រូវតែធ្វើការចៀសវាង មិនត្រូវមានឥរិយាបថអវិជ្ជមានចំពោះអ្នកដទៃ ឬចំពោះខ្លួនឯង និងមិនមានមេត្តាចំពោះខ្លួននោះឡើយ។ 

តើយើងចៀសបញ្ហានៃការចម្រើនឥរិយាបថអវិជ្ជមាននេះដោយរបៀបណាបាន? ត្រង់នេះ យើងចាំបាច់ត្រូវតែប្រតិបត្តិឳ្យជ្រៅជាអ្វីដែលខ្ញុំហៅថា «ព្រះធម៌ស្រាល» និងត្រូវប្រតិបត្តិនិងធ្វើការវិភាគចំពោះ «ព្រះធម៌ពិត»។ ព្រះធម៌ស្រាលនៅត្រង់នេះគឺតំណាងឳ្យវិធីសាស្រ្តដែលអាស្រ័យលើការគិតខ្វល់លើតែបច្ចុប្បន្នជាតិតែម៉្យាង ចំណែកឯព្រះធម៌ពិតសុទ្ធគឺអាស្រ័យលើការទទួលយកនូវអតីតនិងអនាគតជាតិ។ 

រយៈពេលមួយជីវិត(ពេញមួយជីវិត)គឺស្មើនឹងខណៈពេលនីមួយៗទាំងអស់បញ្ចូលគ្នាមិនដាច់ដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើង។ ពេលវេលាមួយជីវិតរបស់យើងគឺមិនដូចគ្នាទាំងស្រុងទៅនឹងខណៈពេលណាមួយនោះទេ ហើយវាក៍មិនកើតឡើងដោយឯកឯង ឯករាជ្យដាច់ពីខណៈពេលផ្សេងៗទៀតនោះដែរ លើសពីនេះទៅទៀត យើងក៍មិនអាចនិយាយថាពេលវេលាពេញមួយជីវិតរបស់យើងគឺដូចគ្នាទាំងស្រុងទៅនឹងខណៈពេលនីមួយៗសរុបគ្នាទាំងអស់នោះបានទេ ដោយសារថាខណៈពេលនីមួយៗដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតរបស់យើងគឺមិនបានកើតឡើងព្រមគ្នាឬដំណាលគ្នានោះទេ ដូច្នេះវាមិនដូចគ្នាទាំងអស់នោះទេ។ កាលណាយើងធំដឹងក្តី នោះកុមារភាពរបស់យើងលែងកើតមានទៀតហើយ។ ពេលវេលាមួយជីវិតរបស់យើងគឺត្រូវបានតំណាងឡើងដោយភាពបន្តគ្នាមិនដាច់នេះឯង។

បើយោងទៅតាមព្រះធម៌ពិត បុគ្គលម្នាក់ៗគឺជាតំណាងនៃបវត្តកចិត្តនីមួយៗ(mental continuum) ប៉ុន្តែបវត្តកចិត្តដែលតំណាងឳ្យរូបគេនេះគឺមិនកើតមានត្រឹមតែជាតិនេះទេ ពោលគឺវាកើតមានរហូត គ្មានចំណុចចាប់ផ្តើម ហើយក៍គ្មានទីបញ្ចប់ដែរ។ ហើយបុគ្គលនោះគឺមិនដូចគ្នាទៅនឹងខណៈពេលណាមួយនៃបវត្តកចិត្ត ដែលតំណាងរូបគេនោះដែរ ហើយរូបគេក៍មិនមានអត្ថិភាពឡើងដោយឯករាជ្យ ដោយឯកឯងមិនអាស្រ័យលើបវត្តកចិត្តនោះដែរ ហើយបវត្តកចិត្តក៍មិនកើតឡើងព្រមគ្នាទាំងស្រុងនៅក្នុងពេលតែមួយនោះដែរ។ 

ការវិភាគស្រដៀងគ្នានេះគឺត្រឹមត្រូវទាក់ទងនឹងលក្ខណៈណាមួយនៃបវត្តកចិត្តដែលបុគ្គលនោះតំណាងឳ្យ។ នៅក្នុងករណីអភិនិស្រ្កមណ៍និងមេត្តាធម៌ លក្ខណៈនៃបវត្តកចិត្ត គឺសំដៅលើកងទុក្ខគ្រប់ប្រការ។ បុគ្គលនោះមានអត្ថិភាព និងសោយនូវទុក្ខ ប៉ុន្តែរូបគេមិនមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងស្ថានភាពជាទុក្ខជាក់លាក់ណាមួយដែលកើតឡើងជាមួយនឹងបវត្តកចិត្តដែលគេតំណាងឳ្យនោះទេ។ ហើយគេក៍មិនមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងកងទុក្ខនានាដែលកំពុងតែកើតឡើងនៅក្នុងបវត្តកចិត្តរបស់គេ ដោយគ្មានទីចាប់ផ្តើមនេះដែរ។ កាលណាយើងយល់ដឹងសច្ចៈភាពនេះហើយ យើងលែងសម្គាល់ខ្លួនឯងថាជា «អញ» ឬ«ខ្ញុំ»(តួអត្តភាព) ឬនរណាម្នាក់ថាជាទុក្ខ ដែលយើងកំពុងសោយនេះទៀតហើយ។ ដោយសារតែមិនវង្វែងភ័ន្ត ឬមិនយល់ច្រឡំចំពោះពាក្យថា «អញ» ឬ«ខ្ញុំ» ឬ«អ្នក»ថាជាទុក្ខ នោះយើងប្រាថ្នាចង់ឳ្យទុក្ខនោះរលាយបាត់ទៅ តែមិនមែនយើងចង់ឳ្យរូប «ខ្ញុំ» ឬ«អ្នក»នេះរលាយបាត់ទៅទេ។ 

វិធីនេះយើងមានការយល់ដឹងកាន់តែច្បាស់ចំពោះពាក្យថា «ខ្ញុំ»(តួអត្តភាព) ចំពោះពាក្យថាអ្នកដទៃ និងចំពោះខ្លួនឯង។ ទុក្ខនិងហេតុនៃទុក្ខពិតជាអាចកម្ចាត់បង់ឳ្យអស់ពីសណ្តាលរបស់យើងបាន ឳ្យអស់ពីបវត្តកចិត្តរបស់យើងដើម្បីកុំឳ្យវាកើតឡើងជាថ្មីទៀតបាន ប៉ុន្តែបុគ្គលដែលសោយនូវទុក្ខនោះមិនអាចកម្ចាត់បង់រូបគេឳ្យរលាយសាបសូន្យបានឡើយ។ ដូចដែលបវត្តកចិត្តគ្មានទីបញ្ចប់ ហើយបុគ្គលដែលតំណាងឳ្យវា ដូចជា «ខ្ញុំ»នេះក៍គ្មានទីបញ្ចប់ដែរ។ 

ប្រសិនបើយើងយល់អំពីភាពបរិសុទ្ធនៃបវត្តកចិត្ត និងយល់អំពីទុក្ខនិងហេតុរបស់ទុក្ខថាអាចកម្ចាត់បង់បានជារៀងរហូត នោះយើងចាំបាច់ត្រូវតែប្រុងប្រយ័ត្នកុំប្រកាន់មាំចំពោះតួអត្តភាព «ខ្ញុំ» ថាជាតួបវត្តកចិត្តឳ្យសោះ។ បើពុំដូច្នោះទេយើងនឹងមានភាពអវិជ្ជាចំពោះទុក្ខ និងយកវាមកធ្វើជាធុរៈច្បាស់លាស់ ដោយសារតែយើងគិតថាទុក្ខមិនមានអត្ថិភាពទេ។ 

ជារឿងសោកសៅកាលណាយើងគិតអំពីទុក្ខរបស់អ្នកដទៃឬទុក្ខរបស់យើង។ ពិតណាស់យើងមិនមានអារម្មណ៍សប្បាយរីករាយទេដែលយើងកំពុងសោយទុក្ខ ឬនរណាម្នាក់គេកំពុងសោយទុក្ខ យើងមានអារម្មណ៍សោកស្តាយដែលរឿងនេះកើតឡើង។ នៅក្នុងការបង្រៀននៃវិធីសាស្រ្តតុងលិន ពោលគឺការ ឳ្យ និងទទួលយក យើងផ្តោតចិត្តលើទុក្ខរបស់គេ ឬទុក្ខរបស់យើង និងមានអារម្មណ៍សោកសៅចេញពីចិត្តពិតប្រាកដ។ មិនមែនថាយើងមិនមានអារម្មណ៍អ្វីសោះ ដោយសារតែទុក្ខនោះមិនមានភាពប្រាកដ ឬមិនឈឺចាប់នោះទេ។ កិច្ចបន្ទាប់យើងនឹកស្រមៃទទួលយកដល់ទុក្ខនោះ ព្រមទទួលយក បន្ទាប់មកយើងផ្តល់ឳ្យគេវិញនូវក្តីករុណា ជាក្តីប្រាថ្នាឳ្យគេបានសុខ។ ដូច្នេះយើងប្តូរពីអារម្មណ៍សោកសៅដោយសារទុក្ខឳ្យទៅជាអារម្មណ៍សុខដែលយើងឧទ្ទិសដល់គេ។ 

ធ្វើអត្តរកាលពីអារម្មណ៍សោកសៅឳ្យទៅជាអារម្មណ៍សុខនេះគឺជាឧបសគ្គធំមួយសំរាប់មនុស្សជាច្រើនពេលគេប្រតិបត្តិតាមវិធីសាស្រ្តតុងលិននេះ។ តើយើងប្តូរពីទុក្ខទៅសុខភ្លាមៗបានដោយរបៀបណា? សរុបមកអារម្មណ៍ទាំងពីរនេះគឺមានលក្ខណៈផ្ទុយគ្នា។ យើងមើលឃើញបញ្ហាស្រដៀងគ្នា កាលណាយើងនិយាយអំពីរបៀងរក្សាតុល្យភាពក្នុងការផ្តោតចិត្តលើទុក្ខជាមួយនឹងធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ ដោយគ្មានអារម្មណ៍បាក់ទឹកចិត្ត ហើយថែមទាំងអាចសប្បាយរីករាយជាមួយនឹងជីវិត និងត្រេកអរជាមួយនឹងលទ្ធភាពនៃការរួចរំដោះខ្លួនពីទុក្ខ។ ជាប្រភេទបញ្ហាដូចគ្នានៅទីនេះ។ 

យើងយល់អំពីសារៈសំខាន់នៃការរក្សាតុល្យភាពរវាងភាពសោកសៅ(ទុក្ខ)និងសុខ កាលណាយើងគិតអំពីឧទាហរណ៍នៃការទៅលែងឬទៅសួរសុខទុក្ខសាច់ញាត្តិ ឬមិត្តណាម្នាក់ដែលគេមានជម្ងឺ ពោលគឺយើងសោកសៅ ដែលគេឈឺ និងកំពុងសោយនូវទុក្ខ ប៉ុន្តែនៅកំឡុងពេលដែលយើងទៅសួរសុខទុក្ខគេនោះ ប្រសិនបើយើងនៅតែសោកសៅ មិនសប្បាយ នោះប្រការនេះមិនអាចជួយអ្វីដល់គេបានឡើយ។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែលើកកំលាំងចិត្ត ឬលើកទឹកចិត្តគេឡើង តើយើងបង្កើតអារម្មណ៍សុខដោយបៀបណានៅក្នុងស្ថានភាពនោះ? តើវាគ្រាន់តែអារម្មណ៍ក្លែងក្លាយមែនទេ? តើយើងគ្រាន់តែបញ្ចេញស្នាមញញឺម តែចិត្តរបស់យើងគិតសៅហ្មងមែនទេ?

 ដើម្បីធ្វើការផ្លាស់ប្តូរពីទុក្ខសោកសៅឳ្យទៅជាសុខនៅទីនេះ យើងអាចយកការបង្រៀនជាន់ខ្ពស់នៃមហាមុដ្រ្តាយកមកធ្វើការប្រតិបត្តិ(mahamudra) «ធម្មជាតិបិទចិត្តដអស្ចារ្យ»។ ដំបូងបំផុត ពេលណាយើងទទួលយកនូវសេចក្តីទុក្ខរបស់គេ ឬទុក្ខរបស់ខ្លួន នោះបានសេចក្តីថាយើងស្ម័គ្រចិត្តទទួលយកទុក្ខនោះ កាលណាយើងប្រតិបត្តិបែបនេះដោយស្មោះអស់ពីចិត្ត នោះវានឹងផ្តល់ឳ្យយើងនូវភាពជឿជាក់លើខ្លួនឯង និងកំលាំងថាមពល។ ជាលទ្ធផលយើងនឹងមិនមាននូវឥរិយាបថអ្វីដែលគេហៅថា «ឥរិយាបថគិតថាខ្លួនជាជនរងគ្រោះ» (victim mentality) ដោយគិតថា អូខ្ញុំកំសត់ណាស់ ខ្ញុំវេទនាណាស់ជាដើម។ 

តាមវិធីសាស្រ្តមហាមុដ្រ្តានេះយើងចាត់ទុកអារម្មណ៍សោកសៅដែលកើតពីទុក្ខនេះថាជារលកនៃចិត្ត។ ថាមពលផ្លូវចិត្តដែលយើងទទួលបានពីការទទួលយកក្តីទុក្ខដោយស្ម័គ្រចិត្តនេះ ជួយយើងទប់ស្កាត់ពីការបោកប៉ក់នៃរលកនៃចិត្តនេះបាន។ ដោយមានភាពស្ងប់នៅក្នុងសណ្តាន យើងឳ្យរលកនៃចិត្តនោះវាស្ងប់ទៅវិញដោយឯកឯង ហើយកាលណារលកនៃចិត្តនោះស្ងប់រំងាប់ទៅវិញហើយ នោះយើងអាចរីករាយសប្បាយនឹងចិត្តស្ងប់នេះ។ ពន្លឺនៃទឹកចិត្តបរិសុទ្ធនឹងរះឡើងចេញពីបេះដូងរបស់យើងសុទ្ធៗ នេះហើយគឺជាអ្វីដែលយើងផ្តល់ឳ្យអ្នកដទៃ ឬជាអ្វីដែលយើងសោយផ្ទាល់ដោយខ្លួនឯងនៅក្នុងការប្រតិបត្តិតាមវិធីសាស្រ្តតុងលិន។ 

គ្មានអ្វីជាទីរំខានដល់ភាពសោមនស្សនៃចិត្តនេះទេ ហើយយើងក៍មិនប្រកាសប្រាប់គេប្រាប់ឯងអំពីក្តីសុខនេះ ឧបមាដូចជាថា «ពិតជាចង្រៃណាស់ដែលអ្នកឯងឈឺ មិនមានក្តីសុខ ខ្ញុំសោកស្តាយជំនួស តែខ្ញុំវិញ ខ្ញុំមានក្តីសុខនៅក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺល្អទាំងអស់» យើងមិនដើរនិយាយបែបនេះទេ តែក្តីសុខស្ងប់ក្នុងចិត្តរបស់យើងផ្តល់ក្តីសុខដល់អ្នកដែលនៅជុំវិញខ្លួន និងផ្តល់ដល់ខ្លួនយើងផ្ទាស់ស្រប់ហើយ។ 

ពេលយើងបានចាប់ផ្តើមបាឋកថារបស់យើង ខ្ញុំបានលើកឡើងថា ព្រះមហាថេរៈ ត្សុងកាប៉ា ព្រះអង្គបានធ្វើការពន្យល់ថា ដើម្បីចម្រើនប្រតិបត្តិនូវចេតសិកមួយឳ្យកើតឡើងបាន ឧបមាដូចជាមេត្តា ដំបូងបំផុតគឺទាមទារឳ្យយើងដឹងច្បាស់ថាតើចេតសិកនោះកើតឡើងបានដោយសារមានគ្រឹះអ្វីជាគោល។ មេត្តាធម៌អាចត្រូវបានចម្រើនឳ្យកើតឡើងបាន ដោយត្រូវមាននូវធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ជាមុនសិន អភិនិស្រ្កមណ៍នៅទីនេះគឺសំដៅដល់ការតាំងចិត្ត ការប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីកិលេស(ពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មងនានា)ដែលមាននៅក្នុងសណ្តាន ពួកវាគឺជាអ្នកញាំងឳ្យមានកំណើតម្តងហើយម្តងទៀតមិនឈប់ ហើយយើងខិតខំប្រតិបត្តិដើម្បីកម្ចាត់បង់វាចោលឳ្យអស់ពីសណ្តានរបស់យើង។ 

ជំហានបន្ទាប់ក្នុងការចម្រើនប្រតិបត្តិគ្រឺះនៃមេត្តាធម៌គឺត្រូវចម្រើនប្រតិបត្តិនូវធម៌ឧបេក្ខាដោយផ្អែកលើអភិនិស្រ្កមណ៍របស់យើង នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត គឺដោយផ្អែកលើការប្រតិបត្តិដើម្បីកម្ចាត់បង់នូវពពួកកិលេសដែលឋិតនៅក្នុងសណ្តានរបស់យើងចោលឳ្យអស់។ ធម៌ឧបេក្ខានៅត្រង់នេះគឺយើងធ្វើការផ្តោតចិត្តលើសព្វសត្វទាំងអស់ដោយចិត្តបើកចំហ ដោយគ្មានកិលេសពាក់ព័ន្ធ មិនងាកទៅខាងនេះទៅខាងនោះទៅតាមការពេញចិត្ត ទៅតាមការស្អប់ និងទៅតាមការមិនចូលចិត្តខាងណាមួយនោះទេ ពោលគឺចិត្តជាអព្យាក្រឹត មិនលម្អៀង។ យើងបើកចិត្តទទួលយកគេស្មើៗគ្នាទាំងអស់ នៅក្នុងន័យថាគេជាអ្នកតំណាងឳ្យបវត្តកចិត្តដែលគ្មានទីចាប់ផ្តើម និងគ្មានទីបញ្ចប់(សំដៅដល់វាលវដ្តសង្សារ កើតចាស់ឈឺស្លាប់មិនលែង ម្តងហើយម្តងទៀតមិនអាចគ្រប់គ្រងបាន)។ ដោយហេតុថានៅក្នុងអនន្តកាលយើងមានទំនាក់ទំនងគ្រប់ប្រភេទទាំងអស់ជាមួយសព្វសត្វៈលោកគ្រប់ប្រភេទ យើងមិនកំណត់ថាយើងមានទំនាក់ទំនងជាក់លាក់ណាមួយជាមួយបុគ្គលណាម្នាក់ថាគេជាមិត្ត ជាសត្រូវ ឬជាជនចម្លែកចំពោះយើងនៅក្នុងអនន្តកាលនោះទេ។ បើដូច្នេះគឺគ្មានទេការស្អប់ ការមិនចូលចិត្ត និងភាពទោរទន់ណាមួយនោះ។

ការគិតថាគេធ្លាប់ជាសត្រូវ ឬធ្លាប់ជាឃាដកកាលពីអនន្តជាតិនោះគឺជាការគិតមិនមានអត្ថប្រយោជន៍ទេ តែការគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគេធ្លាប់កើតជាម្តាយរបស់យើង និងគិតអំពីក្តីករុណា ដែលម្តាយគ្រប់រូបមានចំពោះកូន ជាអ្នកមើលថែរក្សារូបយើង នោះទើបមានអត្ថប្រយោជន៍ជាង។ បើសូម្បីតែម្តាយរបស់យើងនៅក្នុងជាតិនេះគេបានប្រព្រឹត្តមិនល្អ ចំពោះយើងយ៉ាងណាក្តី តែក្តីករុណាដែលគេមានចំពោះយើង គឺគេមិនរំលូតយើងចោលកាលយើងនៅក្នុងផ្ទៃរបស់គេនោះទេ ទាំងម្តាយបង្កើតឬទាំងម្តាយពពោះជំនួសក្តី(surrogate mother)គេសុទ្ធតែមានក្តីករុណាចំពោះយើងទាំងអស់ ដោយសារគេពយើងនៅក្នុងផ្ទែរបស់គេ។ 

ជំហានបន្ទាប់ជាធម្មតាត្រូវបានគេបកប្រែថាជា «ការសងគុណ» (repaying kindness)ប៉ុន្តែនៅទីនេះខ្ញុំគិតថាពាក្យថា «repay»ជាភាសាអង់គ្លេស (សង) ដូចជាមិនត្រឹមត្រូវទេ ដោយសារតែពាក្យថា «repay»ជាភាសាអង់គ្លេសនេះ(សង)បង្កប់អត្ថន័យនៃការជំពាក់បំណុលនៅក្នុងជំនួញជួញប្រែនានា ហើយបើសិនយើងមិនសងបំណុលគេទេ យើងមានអារម្មណ៍ថាខ្លួនខុស តែជាជាងមានអារម្មណ៍ថាខ្លួនខុស ឬមានអារម្មណ៍ថាវាគឺជាកាតព្វកិច្ច យើងគួរមានអារម្មណ៍ត្រេកអរ សាទរ និងអារម្មណ៍ដឹងគុណចំពោះក្តីករុណាដែលយើងបានទទួលវិញទើបប្រសើរ។ ដោយផ្អែកលើអារម្មណ៍ដឹងគុណនេះ កាលណាយើងស្រមៃដល់ម្តាយរបស់យើងថាគាត់ឋិតនៅក្នុងគ្រោះថ្នាក់ ឬជួបគ្រោះថា្នក់ណាមួយ ដែលបណ្តាលឳ្យគាត់ពិការភ្នែក វង្វែងវង្វាន់ ហើយយើងឋិតនៅក្បែរគាត់ នឹងធ្វើកិច្ចអ្វីក៍ដោយដើម្បីជួយសង្រ្គោះរូបគាត់ចេញពីគ្រោះថ្នាក់នេះឳ្យបាន។ ប្រសិនបើកូនប្រុសស្រីរបស់គាត់មិនជួយដល់គាត់ទេ តើនរណាជាអ្នកជួយគាត់?

ដោយផ្អែកលើការដឹងគុណដល់មនុស្សគ្រប់រូបដែលគេធ្លាប់ធ្វើគុណដល់យើងនៅជាតិណាមួយកន្លងមក ហើយមានឆន្ទៈក្នុងការជួយដល់គេលើសពីការតបស្នងសងគុណនេះទៅទៀត នោះយើងនឹងចម្រើនបាននូវអ្វីដែលគេហៅថា «ក្តីករុណាស្មោះស្ម័គ្រកក់ក្តី»ដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ យើងមានអារម្មណ៍ជិតស្និទជាមួយមនុស្សគ្រប់រូប ហើយកាលណាយើងជួបបុគ្គលណាម្នាក់ យើងមានអារម្មណ៍ថាស្និទជាមួយគេដោយស្វ័យប្រវត្តិ ពោលគឺដូចអារម្មណ៍ម្តាយមានចំពោះកូនដូច្នោះដែរ។ យើងខ្វល់ខ្វាយចំពោះសុខទុក្ខរបស់គេ និងមានអារម្មណ៍សោកសៅបើមានរឿងអ្វីមិនល្អកើតឡើងចំពោះគេ។ 

ដោយផ្អែកលើក្តីករុណាបរិសុទ្ធនេះយើងមាននូវប្រភេទករុណាដែលកើតឡើងនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា៖ ពោលគឺក្តីប្រាថ្នាចង់ឳ្យសព្វសត្វៈលោកទាំងអស់គេមានក្តីសុខស្មើៗគ្នា និងមាននូវរាល់បុព្វហេតុនានានៃក្តីសុខ។ ដោយផ្អែកលើក្តីកុរណាចំពោះមនុស្សគ្រប់រូបនេះ យើងចម្រើនប្រតិបត្តិបាននូវមេត្តាធម៌៖ ពោលគឺក្តីប្រាថ្នាឳ្យសត្វលោកទាំងអស់គេរួចចាកផុតពីកងទុក្ខនិងរួចចាកផុតពីបុព្វហេតុនៃទុក្ខទាំងឡាយទាំងពួងរបស់ខ្លួន។ បើដូច្នេះយើងមើលឃើញថាគ្រឹះសំខាន់នៅក្រោមមេត្តាធម៌គឺពោរពេញដោយពពួអារម្មណ៍វិជ្ជមានជាច្រើន មានដូចជាការបើកចិត្តទូលាយ ការដឹងគុណ ចិត្តស្មោះសរ ការស្រឡាញ់ជាដើម។ល។ ពពួកចេតសិកទាំងអស់នេះគឺឋិតនៅក្នុងមេត្តាធម៌ទាំងអស់។ 

លើសពីនេះទៅទៀតប្រសិនបើមេត្តាធម៌គឺជាសភាពមនោនៃអភិនិស្រ្កមណ៍ផ្តោតលើទុក្ខរបស់អ្នកដទៃមែននោះ នោះបានសេចក្តីថាមូលដ្ឋានគ្រឺះនៃមេត្តាធម៌គួរត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងទម្រង់ណាមួយខ្លះជាមួយនឹងធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ដូចគ្នាដែរ។ ប្រការនេះមានអត្ថន័យថា ដំបូងយើងត្រូវមានចិត្តឧបេក្ខាចំពោះខ្លួនឯង មិនទោរទន់ហួសប្រមាណ មិនស្អប់ខ្លួនឯង និងមិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះខ្លួនឯងជាដើម។ នោះយើងដឹងថាវាគ្មានប្រយោជន៍ទេដែលត្រូវផ្តោតលើរឿងអវិជ្ជមានដែលយើងបានប្រព្រឹត្តនៅក្នុងអតីតជាតិនិងនៅក្នុងជាតិនេះ។ ស្របនឹងការយល់ឃើញថាគេធ្លាប់ជាម្តាយរបស់យើង ធ្លាប់ធ្វើល្អចំពោះយើង យើងត្រូវតែផ្តោតលើរឿងវិជ្ជមាន និងរឿងល្អៗដែលយើងបានធ្វើកន្លងមក។ សច្ចៈនោះគឺថាយើងកំពុងតែសោយនូវអត្ថប្រយោជន៍នានានៃជីវិតជាមនុស្សដថ្លៃថ្លានេះ គឺកើតឡើងដោយកម្មជាកុសលដែលយើងបានសាងកាលពីជាតិមុន។ យើងដឹងគុណចំពោះខ្លួនឯង ហើយប្រការនេះគឺនាំទៅរកក្តីករុណាដល់អ្នកដទៃទៀត ពោលមិនមែនការស្អប់ខ្លួនឯងទេ។ យើងយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះសុខទុក្ខរបស់ខ្លួន និងច្បាស់ជាមានអារម្មណ៍មិនល្អទាល់តែសោះបើសិនមានរឿងអាក្រក់ណាមួយកើតឡើងចំពោះយើង។ 

 កាលណាយើងប្រតិបត្តិចម្រើនមេត្តាធម៌ គោលធម៌មួយក្នុងចំណោមគោលធម៌ជាច្រើនដែលត្រូវយកមកប្រតិបត្តិនិងគិតថាមនុស្សគ្រប់រូបគេមានភាពស្មើគ្នាទាំងអស់ នៅក្នុងន័យថាមនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាចង់បានក្តីសុខ គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ប្រាថ្នាចង់បានទុក្ខទេ ហើយមនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលបានក្តីសុខ មិនមែនក្តីទុក្ខទេ។ «មនុស្សគ្រប់រូប» នៅទីនេះគឺរាប់ទាំងខ្លួនយើងផងដែរ បើដូច្នេះយើងក៍មានសិទ្ធិទទួលបានក្តីសុខដែរ មិនមែនទុក្ខទេ។ បើដូច្នេះការប្រតិបត្តិចម្រើនធម៌អភិនិស្រ្កមណ៍ ពោលគឺការប្តេជ្ញាចិត្តដើម្បីឳ្យខ្លួនរួចចាកផុតពីទុក្ខ គឺជាការប្រតិបត្តិចម្រើននូវមេត្តាចំពោះខ្លួនឯង។ 

សូមកុំយល់ខុសនៅត្រង់នេះថា ខ្ញុំនិយាយអំពីតួខ្លួនពីរ ថាមួយជាអ្នកទទួលមេត្តានិងមួយទៀតជាអ្នកឳ្យមេត្តា។ «ការមានចិត្តកុរណាចំពោះខ្លួនឯង» គឺគ្រាន់តែជាពាក្យសំដីបន្លឺឡើងតែប៉ុណ្ណោះ តែប្រសិនបើយើងពិតជាស្រលាញ់ខ្លួនមែន និងចង់រំដោះខ្លួនឳ្យរួចចាកផុតពីទុក្ខ យើងចាំបាច់ត្រូវតែចម្រើនឥរិយាបថបែបនេះ ឧបមាថា៖ «ខ្ញុំមិនចង់មានទំនាក់ទំនងអាក្រក់ជាមួយបុគ្គលនេះទេ ខ្ញុំមិនចង់ខឹងនឹងនរណាម្នាក់ទេ មិនអត់ចិត្ត មិនចង់ជាប់ជំពាក់នឹងអ្វីមួយទេ» ជាដើម។ តាមវិធីនេះយើងខិតខំប្រតិបត្តិដោយមានការតាំងចិត្តរំដោះខ្លួនឳ្យរួចផុតពីទុក្ខនិងបញ្ហាផ្សេងៗ ហើយជាជ្រុងមួយដើម្បីឳ្យយើងរក្សាតុល្យភាពវាងការគិតថា «អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺជាទុក្ខ» ជាមួយនឹងអារម្មណ៍សុខស្ងប់។ 

យើងបានបកស្រាយអំពីបញ្ហាជាច្រើន ប៉ុន្តែខ្ញុំចង់បង្ហាញនូវរូបភាពទាំងស្រុងកាន់តែច្បាស់នៃប្រធានបទដសំខាន់នេះនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ មិនមែនគ្រាន់តែជាប្រធានបទដែលយើងធ្វើការសិក្សាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែដើម្បីភាពរីកចម្រើនរបស់យើងផ្ទាល់ វាគឺជាប្រធានបទសំខាន់ដើម្បីបង្ហាញពីរបៀបដែលយើងប្រតិបត្តិចម្រើនមេត្តានិងអភិនិស្រ្កមណ៍។ យើងបានធ្វើការពិនិត្យសង្កេតអំពីរបៀបផ្លាស់ប្តូរពីអភិនិស្រ្កមណ៍ទៅមេត្តាធម៌តាមរយៈវិធីសាស្រ្តដែលមានលំនឹងនិងប្រកបដោយសុខភាព និងភាពជាប់ទាក់ទងគ្នារវាងធម៌ទាំងពីរនេះ។