Асрал хайр, энэрэн нигүүлсэх сэтгэл, бодь сэтгэлийн ач холбогдол

“Бодхичитта (бодь сэтгэл)” гэдэг нь санскрит үг. Орчуулахад тийм хялбар биш. Хоёр дахь үг “читта” нь “оюун (сэтгэл)” гэсэн утгатай. Гэвч Бурханы шашинд оюуны тухай ярихдаа бид оюун, зүрх сэтгэл хоёрын тухай ярина. Бурханы шашинд бид барууны сэтгэлгээнд эдгээрийг ялгах хандлагатай байдгийн адил энэ хоёрыг хооронд нь ялгадаггүй. Тэгэхээр бид төвлөрөл, ойлголт зэргээр зөвхөн оюуны учир шалтгааныг харах тал болох оюун ухааныг хөгжүүлэхийг зорих төдийгүй харин түүний дээр бидний бүх сэтгэлийн талыг илэрхийлэх зүрх сэтгэлийг мөн хөгжүүлэх хэрэгтэй бөгөөд ийнхүү бид бодхичитта гэдэг үгийн эхний үг болох “бодхи” гэдэгт хүрч чадна.

Мөн “бодхи” гэдэг нь хамгийн дээд хөгжил, ариуслын төлөвийг илэрхийлсэн үг. Тэгэхээр ариусал гэдэг нь оюун болон сэтгэлийн бидэнд байж болох аль аль саад, тотгоруудыг арилгах, мөн төөрөгдлийг арилгах, буруу ойлголт, сул төвлөрлийг арилгах гэсэн утгатай. Энэ нь мөн сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөлүүдийг арилгах – сэтгэлийн талын ариусал гэсэн утгатай. Сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөлүүдэд уур, шунал, хүлэгдэх сэтгэл, хувиа хичээх сэтгэл, хийрхэл, атаа, гэнэн сэтгэл зэрэг сэтгэл багтана... их урт жагсаалт бий; бид үргэлжлүүлээд, үргэлжлүүлээд байж болно. Эдгээр нь бидний амьдрал дахь жинхэнэ төвөг удагчид. Тэгэхээр бидний зорих зүйл нь оюун, сэтгэл хоёроороо эдгээр төвөг удагчдыг арилгасан төлөв байна. 

“Бодхи” гэдэг энэ үгийн өөр нэг тал нь “хөгжил” гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Энэ нь бид бүгдэд – бидэнд бие, сэтгэл бий гэсэн утгатай: бид бүгдэд нэг бие бий. Бидэнд нэг харилцах чадвар бий. Бид биеэрээ бид үйлдэл хийх, юмсыг хийх чадвартай. Мөн бидэнд бүгдэд нь оюун (юмсыг ойлгох чадвар), зүрх сэтгэл (сэтгэлийн мэдрэхүйнүүд, бусдад халуун дулаан сэтгэл төрүүлэх чадвар), оюун ухаан (юу тустай, юу гэм хортойг ялгах чадвар) бий. 

Тэгэхээр бид бүгдэд эдгээр хүчин зүйлүүд, энэ бүх сайн чанарууд бий бөгөөд тэдгээрээр юу хийх нь зөвхөн биднээс шалтгаална. Мөн бид хэрхэн үйлдэл хийж, хэрхэн ярьж, хэрхэн бодох замаар тэдгээрийг өөрт болон бусдад асуудал бий болгоход хэрэглэж болно. Эсвэл бид түүнийг өөрт болон бусдад тус, илүү их амар амгалан (жаргал) авчрахад ашиглаж болно. Хэрэв бидний үйлдэл хийх, харилцах, бодох хэв маяг төөрөгдөл болон сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөлүүдийн нөлөөнд орсон байвал мэдээж энэ нь асуудлууд үүсгэнэ. Бид уур бухимдлын нөлөөнд орсон үедээ байнга хожим харамсах зүйлүүдийг хийдэг, тийм биз дээ? Хувиа хичээн үйлдэл хийх үед тэр нь байнга том асуудлуудыг үүсгэнэ. Хувиа хичээсэн хүнд хүн бүр дургүй. 

Энэ нь нэг тал нь. Нөгөө тал нь хэрэв бид асрал хайр, энэрэн нигүүлсэх сэтгэл, бусдыг бодох сэтгэл зэрэг сайн чанарууд дээр суурилан үйлдэл хийж, харилцаж, бодвол тэр үед бид амьдралд энэ нь илүү их амар амгалан, илүү их сэтгэл ханамж авчирч байгааг харж чадна: бусад бидэнтэй адил; энэ бусдад илүү их тус авчирна. Жишээ нь бид үүнийг найз нөхөдтэйгөө харилцах харилцаан дээрээ маш тодорхой харж болно. Хэрэв бид тэднийг үргэлж муулж, тэдэнд үргэлж уурлавал тэдний нэг нь ч бидэнтэй хамт байхыг үнэхээр хүсэхгүй. Гэвч хэрэв бид тэдэнд сайхан сэтгэл гарган, сайн хандах юм бол мэдээж тэд бидэнтэй хамт байхдаа дуртай байна. Үүнийг бид бүр өөрийн гэрийн тэжээмэл амьтад, муур, нохойдоо хандах байдлаасаа харж болно: үргэлж тэдэн рүү хашхичиж, загнахад дургүй байдаг; тэдэнд сайхан хандахад дуртай байдаг. Тэгэхээр бид эдгээр суурь зүйлүүдээ хөгжүүлж болно. Тэдгээрийг эерэг замаар улам, улам хөгжүүлж чадна. 

Тэгэхээр бодхичитта, бодь сэтгэл нь нэг төлөв байдал – нэг нөхцөл, бидний оюун, зүрх сэтгэл хоёр бодийн энэ төлөв байдалд зорьсон нэг нөхцөл. Энэ нь бидэнд байх тэдгээр бүх сул талууд, тэдгээр бүх төвөг удагчид мөнхөд бүрэн арилсан, бидний хүрч чадах сайн чанаруудыг дээд төлөвт хүртэл нь хөгжүүлсэн нэг төлөвт хүрэх зорилго. Энэ нэлээд хосгүй зүйл – өөрт бий болгох оюун, зүрх сэтгэлийн нэг төлөв. 

Үүнийг маш эерэг сэтгэлүүдээр бий болгоно. Эдгээр сэтгэлүүд нь юу вэ? Угтаа бид ердөө энэ нь хамгийн сайн зүйл байж, би хамгийн сайн болохыг хүсэх үүднээс энэ төлөвт хүрэхийг зорьдоггүй. Энэ нь би хамгийн жаргалтай байхыг хүсэж, энэ нь миний хамгийн жаргалтай байж болох нөхцөл болохын хувьд бус. Харин бид бусдын тухай, хүн амьтан гэх мэт юу ч байсан дэлхий дээрх тоолшгүй олон хамаг амьтныг бодож байдаг. Энд бид хүн бүхэн амгаланг хүсэж, бүгд зовлон хүсдэггүй гэсэн үүднээс бид бүгд адилхан гэдгийг ойлгож байдаг. Бүр амьтдын хувьд ч энэ үнэн биз дээ? Бүгд өөрт болон өөрийн хайртай бүгддээ амгалан (жаргал) авчрахыг өөр өөрийн аргаар оролдоно. Гэвч харамсалтай нь бидний ихэнх нь юу амгалан жаргал авчрахыг үнэндээ мэддэггүй. Бид олон зүйлийг оролдох боловч тэдгээр нь зөвхөн амгалангаас илүү асуудлууд бий болгож байдаг. Бид нэгэндээ сайхан зүйл – нэг бэлэг худалдаж авч өгтөл тэд түүнд дургүй байдаг. Тэгэхээр, маш энгийн. Хүн бүрийн сэтгэлд тааруулах хэцүү, тийм биз дээ? Гэвч, юутай ч, бид оролдох хэрэгтэй.         

Хамгийн чухал зүйл нь мэдээж бидний сэдэл; бид бусдад туслахыг хүснэ: Хүн бүр тэдний асуудал, тэдгээрийн шалтгаануудаас ангид байж чадвал ямар гайхалтай вэ. Энэ бол энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн утга. Энэрэн нигүүлсэх сэтгэл нь бусдыг тэдний зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгаанаасаа ангид байхыг хүсэх сэтгэл. 

Хэрэв хүн бүр амгалан хийгээд амгалангийн шалтгаантай байвал ямар гайхалтай вэ. Энэ бол Бурханы шашинд үзэх асрал хайр гэдгийн тодорхойлолт. Асрал хайр нь “Хэрэв чи намайг хайрлавал би чамайг хайрлана” гэсэн өөрт буцаан ямар нэг зүйл хүссэн сэтгэл дээр суурилдаггүй. Тийм биш. Энэ нь “Хэрэв чи сайн хүү эсвэл сайн охин байвал би чамайг хайрлана. Хэрэв чи дуулгаваргүй байвал би чамайг хайрлахаа болино” гэсэн нөгөө хүн хэрхэн хандах дээр суурилдаггүй. Үүнд нөгөө хүн бидэнд хэрхэн хандах, хэрхэх нь хамаагүй. Тэр гол нь биш. Гол нь хүн бүр амгалан байвал тэр сайн. Тэгэхээр энэ бол асрал хайр. 

Ингээд хэрэв би бусдад энэхүү амгаланг авчрах ямар нэг тодорхой зүйл хийж, тэдэнд тэдний зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгааныг арилгахад нь тусалж чадвал энэ ямар гайхалтай вэ. Одоогоор надад хангалттай чадамж байхгүй байна: би төөрөлдсөн, сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулах сэтгэл хөдлөлүүдтэй, байнгын залхуу бөгөөд ажил олох, хань ижил олох асуудалтай гэх мэт амьдралд тохиолдох бүхий л бэрхшээлүүдтэй байна. Гэвч хэрэв би эдгээр бүх сул тал, бэрхшээлүүд бүрэн арилсан, өөрийн нөөц чадамжид бүрэн хүрсэн тийм төлөвт хүрч чадвал тэр үед би бусдад тусалж чадах хамгийн сайн байр сууринд очно.

Тэгэхээр бодь сэтгэл бүхий сэдэл нь бидний “гэгээрэл” хэмээн нэрлэдэг зүйл болох өөрийн ирээдүйн төлөвтөө зорих, энэ гэгээрлийн төлөвт хүрэх бүх зам мөрийн туршид аль болох ихээр бусдад хамгийн сайн туслах, нэгэнт бид хүрсэн бол энэ бүхэн боломжтой болох тэр бүрэн төлөвтөө хүрэх сэтгэл байна.  

Тэгвэл, бидний нэг нь ч бүхнийг чадагч тэнгэр болж чадаагүй...; тэр боломжтой биш. Хэрэв боломжтой байсан бол хүн бүр зовлонтой байхаа болих байсан. Гэвч бидний хийж чадах зүйл бол хамгийн сайнаараа хичээх. Бусад тусыг хүлээн авахад бэлэн, туслахад нээлттэй байх ёстой. Хэдийгээр бид бусдад юмсыг тодорхой тайлбарлаж өгч болох боловч тэд түүнийг өөрсдөө ойлгох ёстой; бид тэдний оронд түүнийг ойлгож өгч болохгүй биз дээ? Бид сайн зөвлөгөө өгч болно, гэвч тэд түүнийг дагах ёстой.

Тэгэхээр тэр бол бидний зорих зүйл, байх ёстой бусдад туслах хамгийн сайн байр суурь боловч бодит санаа нь ойлголт төрөх болон тэд үнэндээ тусыг авч чадах эсэх тэдний хүчин чармайлтаас шалтгаалах явдал. Гэвч хэрэв бид өөрийн бүх төөрөгдөл арилсан тэр төлөвт хүрвэл тэр үед бидэнд бусдад туслах хамгийн үр дүнтэй арга юу болох хамгийн боломжит ойлголт бий болно; хэн нэгний одоо байгаа байдал бүхий тэдгээр бүх хүчин зүйлүүд юу болохыг ойлгож чадна.  

Бид бүгд маш олон зүйлийн нөлөөнд байдаг – гэр бүл, найз нөхөд, бидний амьдарч байгаа нийгэм, бидний амьдарч байгаа цаг үе, заримдаа дайн тулаан байна, заримдаа эдийн засгийн хүндрэлүүд , заримдаа хөгжил цэцэглэл байна. Энэ бүхэн бидэнд нөлөөлнө. Бурханы шашин урд болон хойд төрлүүдийн талаар ярьдаг. Энэ үүднээс бид бүгдээрээ мөн өмнөх төрлийн амьдралын нөлөөнд орно. Тэгэхээр хэрэв бид хэн нэгэнд үнэхээр туслахыг хүсвэл, хэрэв бид тэдэнд сайн зөвлөгөө өгөхийг үнэхээр хүсвэл бид тэднийг мэдэх ёстой, бид тэднийг ойлгох – тэдний зан, байдалд нөлөөлж буй бүх зүйлийг ойлгох, тэдний үйлийг, тэдний сэтгэлийг ойлгох ёстой бөгөөд энэ тэднийг үнэхээр сонирхож, тэдэнд анхаарал тавьж, тэдний байгаа байдалд мэдрэмжтэй байх гэсэн үг. 

Та бүхэн үүнийг ердөө бие биетэйгээ харилцах харилцааны үүднээс нэлээд хялбар ойлгож чадна гэж би бодож байна. Хэрэв та нэг найзын хамтаар байгаад түүний талаар үнэхээр сонирхохгүй байж, зөвхөн өөрийн тухай ярих юм бол та үнэндээ тэдний талаар маш бага зүйлийг мэднэ. Хэрэв та найздаа анхаарал тавихгүй байвал – жишээ нь, та хэн нэгэнтэй байхдаа гар утсаараа өөр хүмүүс рүү зурвас бичиж, найздаа бүр анхаарал ч хандуулахгүй байвал – та тэднийг анхаарахгүй байгаа учраас бүр магадгүй тэд бага зэрэг тэвчээр алдаж, танд таагүй байгааг ч анзаарахгүй. Тэгэхээр хэрэв бид үнэхээр хэн нэгэнд тусалъя гэвэл бид бусдыг бидэнд нухацтай, анхааралтай хандаж байхыг хүсдэгийн адил тэдэнд анхаарал тавьж, тэднийг сонирхож, юу болж байгааг анзааран, тохирох дагуу хариулж байх ёстой. 

Энэ бүхэн өөр болон бусдын ижил байдлыг ойлгох дээр суурилж байгааг та харж байна. Надад байдгийн адил хүн бүр сэтгэл мэдрэхүйтэй. Надад нухацтай хандахыг хүсдэгтэй адил хүн бүр өөрт нухацтай хандахыг хүснэ. Хэрэв би бусдыг үл тоож эсвэл тэдэнд муу хандвал бусад намайг үл тоон хайхрамжгүй хандахад надад таагүй сэтгэл төрдөгтэй нэгэн адил тэдэнд ч таагүй сэтгэл төрнө. Би хүн бүр надад сайн байхыг хүсдэгийн адил хүн бүр тэдэнд бусад сайн байхыг хүснэ. Бусад намайг үл тоомсорлохыг би хүсдэггүйн адил хэн ч тэднийг бусад үл тоомсорлохыг хүсэхгүй. Мөн бид хоорондоо холбоотой; бид бүгд энд хамт байна. 

Заримдаа үүнийг бага зэрэг хөгжилтэй жишээгээр илэрхийлдэг: Та цахилгаан шатанд арав орчим хүнтэй хамт суусан байгаад цахилгаан шат гацаж, та тэдгээр арван хүнтэй бүхэл өдрийн турш тэнд байж байна гэж бодъё. Бусад хүмүүстэй та хэрхэн зохицох вэ? Хэрэв та зөвхөн би, би, би хэмээн бодож, тэр жижигхэн зайд тэдгээр бусад хүмүүсийн талаар бодохгүй байвал олон зөрчил, маргаан бий болж, энэ туйлын таагүй цаг хугацаа болно. Гэвч хэрэв та ямар нэг байдлаар “Бид бүгд ижил нөхцөл байдалд хамтдаа гацсан байгаа бөгөөд бид бие биедээ сайхан хандаж, тусалж, энэ бүгдийг тэсэн тэр таагүй нөхцөл байдлаас гарахын тулд бие биетэйгээ хэрхэн хамтран ажиллах талаар бодох ёстой” гэдгийг ойлговол цахилгаан шатанд хамт байх нь мэдээж таагүй ч бид нөхцөл байдлыг зохицуулж чадна. 

Хэрэв бид энэ жишээг цааш тэлбэл: хэрэв бид бүгд маш том цахилгаан шатанд гацсан мэт энэ гараг дээр бүгд гацсан байгаад, хэрэв бид нэг нэгэнтэйгээ хамтарч ажиллахгүй бол бүгд ижил нөхцөл байдалд байгаа тул тэр нь тун таагүй цаг хугацаа байх болно. Нэг цахилгаан шатанд байх ердөө арван хүн байна уу эсвэл энэ гараг дээрх бүх хүн байна уу ялгаагүй бид хэрхэн бие биетэйгээ харилцах нь бүгдэд нөлөөлнө. Иймээс ердөө хүн бүртэй хамтарч ажиллахыг хичээх нь чухал гэдэг нь ойлгомжтой байна. “Цахилгаан шатанд гацсан энэ таагүй нөхцөл байдлаас зөвхөн би хэрхэн гарах вэ?” гэдэг үүднээс бодохоос илүүтэй “Бид бүгд энэхүү таагүй нөхцөлөөс хэрхэн гарах вэ?” гэдэг үүднээс бодно. Тэгэхээр энэ нь зөвхөн цахилгаан шат бус амьдралд ч ижил. 

Зөвхөн өөрийн асуудлыг шийдвэрлэх үүднээс хэрхэн бодож болох вэ? (учир нь би үнэхээр онцгой биш; би цахилгаан шатанд гацсан тэдгээр хүмүүсийн ердөө нэг) Тэгээд ч үнэндээ асуудал бол зөвхөн миний асуудал бус: асуудал бол хүн бүрийн асуудал. Бид уур, хувиа хичээх сэтгэл, шунал, мунхаг ... гэсэн ийм төрлийн асуудлуудын талаар ярьж байгааг анхаараарай. Эдгээр нь хүн бүрийн асуудлууд; нэг ч хүн тэдгээрийг ганцаараа эзэмшдэггүй. 

Бид бодь сэтгэлийн тухай ярьж байгаа учраас бид универсал маягийн зүрх, сэтгэлийн тухай ярьж байгаа. Бид ямар нэг хайртай, дуртай хүн, юм гэж ялгахгүйгээр , ямар нэг амьтныг үлдээхгүйгээр бүгдийг авч үзэж байгаа. Тэгэхээр энэ бол томоос том хандлага, сэтгэлийн төлөв байдал. Сэтгэлийг тэлэх тухай ярих үед энэ нь бидний тэлж чадах тэр хамгийн том нь байна. Жишээ нь, бид зөвхөн энэ гараг дээрх хүмүүсийн тухай бус гараг дээрх бүх амьд амьтан, орчлон ертөнц бүгдийн тухай ярьж байна. Жишээ нь, хэрэв бид байгаль орчны доройтлыг авч үзэх юм бол – энэ нь зөвхөн байгальд амьдрах хүмүүс төдийгүй; энэ нь мөн бүх амьтны аймагт мэдээж нөлөөлнө, тийм биз дээ? 

Тэгэхээр бидэнд бидний авч үзэх ийм том хүрээ байна. Бидэнд зөвхөн нэг түр хугацааны тус болох түргэн тогтоох арга бус уртаас урт хугацааны шийдлийн үүднээс бодох асар өргөн хүрээ байна. Бид өөрийн нөөц чадамжийн тухай бодох үед бид өөрийн чадамжийн хамгийн том хүрээг ойлгох ойлголтын тухай ярьж байдаг; ердөө нэг бага зэрэг бус бодит боломжит хамгийн их. 

Ингээд энэ нь миний хэлсэнчлэн өөрсдийгөө хүндлэх хүндлэл дээр суурилна. Бид бүгд энэ төлөвт үнэндээ хүрч чадах бүхий л нөөц, бие, сэтгэлтэй, бусад ч мөн адил гэдгийг ойлгож байдаг. Тэгэхээр бид өөрийгөө, бусдыг нухацтай авч үзэн өөрийг болон бусдыг хүндэлнэ – бид бүгд хүний төрөлтөн бөгөөд бид бүгд амгаланг хүсэж, зовлонг хүсдэггүй. Энэ нь бидний хийх зүйл, хэрхэн бид амьдралыг хөтлөх явдал. 

Бурханы шашин нь эдгээр сэтгэлийн төлөвүүдийг хөгжүүлэх олон өөр аргуудыг санал болгох үүднээсээ маш баялаг. Зөвхөн “Бүгдийг хайрла” гэж хэлдэггүй, цааш юу ч үгүй бус. Ердөө бүгдийг хайрлах хэрэгтэй гэж хэлэх, энэ маш сайхан. Гэвч хэрхэн бид үүнийг хийх вэ? Үүнд бид бясалгал хийнэ. Бясалгал гэдэг нь тустай, сайн зуршлуудыг бий болгох гэсэн үг. Бид спортын тоглоом, эсвэл хөгжмийн зэмсэг тоглохыг хүсвэл давтах хэрэгтэй болдогтой ижил. Бид түүнд сайн болтлоо түүнийг дахин дахин давтдаг. Дадлагаар бид суралцдаг бөгөөд хэсэг хугацааны дараа бид түүний талаар бүр бодох ч хэрэггүй болдог; бид ердөө спортын тоглоом, хөгжмийн зэмсгийг маш амархан тоглож чаддаг. 

Үүнтэй адил бид өөрсдийн хандлагыг сургах үүднээс ижил зүйлийг хийнэ. Энэ бол бидний бясалгалд хийдэг зүйл. Бид тодорхой нэг сэтгэл, тодорхой нэг сэтгэлийн төлөвийг өөрсөдтэйгөө ажиллах байдлаар бий болгохыг хичээнэ. Спортод суралцахтай адил: эхлээд та зарим бие халаах дасгал хийх ёстой бөгөөд дараа нь тус спортын төрлөө бодитой давтаж чаддагийн адил. Ийнхүү бид зарим сэтгэлийн төлөвийн бие халаах зарим дасгалуудыг хийнэ. 

Сэтгэлийн нэг эерэг төлөвийг бий болгохын тулд бид эхлээд хэрэв бидний бодол сарнисан эсвэл сэтгэлүүдээ ялгаж чадахгүй байвал бид сэтгэл болон сэтгэл хөдлөлүүдийг тайвшруулах хэрэгтэй. Бид үүнийг ердөө амьсгал дээрээ тайван төвлөрөх байдлаар ихэвчлэн хийнэ. Бидний амьсгал цаг үргэлж байж байдаг бөгөөд хэрэв бид түүн дээр төвлөрөх юм бол тэр нь амьсгалын тогтмол хэмнэлд биднийг тайвшруулж, бидний бодол “үүлэн дээр хөвж байгаа” тохиолдолд мөн биднийг биетэй холбож өгнө. Энэ бол суурь бие халаах дасгал. 

Мөн бид өөрсдийн сэдлийн үүднээс бодно. Яагаад бид бясалгал хийж байна вэ? Энэ мөн бие халаалтын хэсэг. Бид спортын тоглоомын бэлтгэл хийж эсвэл хөгжим тоглож сурч байгаатай яг адил “Яагаад бид үүнийг хийж байна вэ?” хэмээн дахин шалгах, түүнийг үнэхээр ойлгох нь маш чухал. Мэдээж бэлтгэл нь маш их хүчин чармайлт учраас бүр тэр нь ердөө хөгжилтэй бөгөөд бид түүнд ердөө түүнд дуртай учраас тэдгээрийг хийж байсан ч түүнийг өөртөө сануулж байх хэрэгтэй. Энэ нь бид яагаад бясалгалаар нэг эерэг зуршил бий болгохыг хүсэж байгааг бататгана. Учир нь энэ нь амьдралын асуудлуудыг сайн замаар шийдвэрлэх –жишээ нь, би амархан уурлаж бухимдахгүй байх үүднээс үүнийг хийж буй хэрэг. Хэрэв би цаг үргэлж ууртай байвал хэнд ч тусалж чадахгүй байж болно. Хэрэв би сэтгэлийн хувьд хямарсан байвал хэнд ч тусалж чадахгүй. 

Иймээс бид тэдгээр бие халаах дасгалуудыг хийдэг. Ингээд дараа нь бодит бясалгалыг хийнэ: бид зорьсон сэтгэлийн төлөвийг үүсгэх үүднээс зарим бадгуудыг хэрэглэнэ. Үүнийг хийж байх үед түүнийг өөрийн хувийн амьдралтай холбох нь маш чухал. Бид ердөө хийсвэр онолын талаар бодоогүй: бид өөрийн амьдралд тус болоход авч болох алхмуудын талаар бодож байгаа. 

Бидний нэг найз маш таагүй байдлаар бидэнд хандаж – тэд бидэнд ямар нэг хүний үнэргүй зүйл хэлж, эсвэл тэд бидэнтэй утсаар яриагүй, биднийг үл тоомсорлож, эсвэл хүмүүс биднийг шоглосон гэж бодъё. Энэ бүхэн хүн бүхэнд тохиолддог таагүй зүйлүүд. Ялангуяа бид тэднийг бидний найзууд гэж бодсон тохиолдолд бидний сэтгэл үнэхээр таагүй байж, бид тэдгээр хүмүүст ихээр бухимдах байдлаар түүнд хариу үйлдэл үзүүлсээр ирсэн. 

Амьсгал дээр төвлөрсний дараа сэтгэл илүү тайван болох үед бид үүнийг бясалгалд шалгана. Бид бидний найзууд, ангийн хүүхдүүд – ердөө миний адил хүн хэмээн бататгана: тэд амгаланг хүсэж, зовлон хүсдэггүй. Надад нэг таагүй байдлаар хандах ямар нэг зүйл тэднийг үнэхээр хямраасан байж таарах эсвэл тэд ердөө миний талаар төөрөлдсөн – тэд миний сайн чанаруудыг үнэхээр үнэлээгүй – тиймээс тэд намайг шоглосон байж таарна хэмээн бодно. Тэд тэднийг хямраасан зүйлээсээ ангижирч, тэгснээр надад сайхан хандахыг хүснэ. Учир нь би болон тэд, бид бүгд амгалан байхыг хүснэ. 

Тэгэхээр тэдэнд уур бухимдал төрүүлэхийн оронд асрал хайр, энэрэн нигүүлсэх сэтгэл төрүүлэх хэрэгтэй: “Хэрэв тэд тэднийг хямраасан зүйлээс ангижирвал энэ ямар гайхалтай вэ. Тэд амгалан байх болтугай. Хэрэв тэд амгалан байсан бол маш таагүй байдлаар үйл үйлдэхгүй байсан.” Ийм байдлаар бид уур бухимдлын оронд тэдэнд асрал хайр төрүүлэх сэтгэлийг бий болгоно. Энэ нь бидэнд тэдний нөхцөл байдалд илүү тэвчээртэй хандахад тусална. Хэрэв бид илүү тайван байж, асрал хайр төрүүлж, уучлах байдлаар хандах юм бол нөхцөл байдал шийдвэрлэхэд илүү хялбар байна. 

Бурхан багш нэг шавиасаа “Хэрэв хэн нэгэн танд ямар нэг зүйл өгөхийг хүсэхэд та түүнийг хүлээн авах авахгүй бол тэр нь хэнийх болох вэ?” хэмээн асуусан. Мэдээж, энэ нь хэрэв та хүлээж аваагүй бол түүнийг танд өгөхийг хүссэн хүнийх байна. Тэгэхээр хэрэв хэн нэгэн танд муу сэтгэл, сөрөг мэдрэхүй гэх мэт - шүүмж өгөхийг оролдвол түүнийг хүлээн зөвшөөрч, хувьдаа авахгүй байх – өөрөөр хэлбэл, түүний оронд үүнийг нөгөө хүнийг үнэхээр хямраасан зүйл болгон харах нь чухал. Мэдээж хэрэв хэн нэгэн биднийг шүүмжилбэл магадгүй тэд бидний ажиллах хэрэгтэй зүйлийг зааж өгч байж болох юм хэмээн харж өөрсдийгөө шалгаж үзэх нь тустай байж болно. Иймд бид түүнийг үл тоомсорлолгүй хүний бидэн рүү шидсэн ямар ч хог бүхий бөмбөг, муу сэтгэлүүдийг барьж авахад үргэлж бэлэн байх, спорт тоглоомын бөмбөг тосогчийн адил байж болохгүй байх нь чухал.       

Заримдаа бид муухай үг, муухай дүр байдал тэр нь юу ч байсан – хүмүүсийн бидэн рүү шидсэн ямар ч хогийг ердөө сандран барьж авдаг мэт байдаг, тийм биш гэж үү. Хэдийгээр энэ нь хийхэд хялбар биш ч гэсэн бидэнд тохиолдож буй эдгээр бүх зүйлийг биднийг эс хэрэгсэж буй явдал бус харин тэр нөгөө хүний өөрийн асуудал хэмээн харж хувьдаа авахгүй байхыг хичээх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл тэр нөгөө хүнийг муу хэмээн харахаас илүүтэй тэднийг “Ямар нэг зүйл тэднийг хямраасан байна. Юу болсон юм бол” гэх байдлаар харна гэсэн үг. 

Энэ нь бид хоёр эсвэл гурван настай хүүхэд асарч, хүүхэд биднийг ядраан, унтахгүй байгаатай адил. Ингээд бид “Унтах цаг болсон байна” гэж хэлэхэд хүүхэд бидэнд “Би танд дургүй” гэж хариулахтай адил. Бид түүнийг үнэхээр өөртөө хүлээн авдаг уу? Хүүхэд унтахгүй байх ба бид хүүхдийн бидэн рүү хэлсэн тэдгээр муу үгсийг хувьдаа авалгүй харин бид илүү их тэвчээр гарган, хүүхдийг илүү их хайрлан, түүнийг тайвшруулахыг оролддог. 

Бясалгалд бид бидэнд асуудал бий болгоод байгаа нөгөө хүнийг энэ мэт илүү эерэг байдлаар харж, ийм хэцүү нөхцөлд тэр хүнд чиглэсэн илүү их тэвчээр, илүү их асрал хайр, илүү их эерэг хандлагыг дадуулахыг хичээх ба ингэснээр бодит амьдралд ийм зүйлүүдтэй нүүр тулах үед тэдгээрийг илүү сайн шийдвэрлэж чадах болно. Товчоор хэлбэл, бодь сэтгэлийн энэхүү гайхалтай сэтгэлийн төлөв нь бясалгал болон бусад өөр аргуудаар өөртэйгөө ажиллаж хамгийн сайнаар бусдад туслах, өөрийн бүх сул талуудыг аль болох ихээр арилгаж, өөрийн нөөц чадамждаа хүрэх үүрэг хүлээх байдлаар түүнийг төрүүлэхээр өөртэйгөө ажиллах хэрэгтэй болдог зүйл. Учир нь хэрэв би бусдыг амгаланд хүргэхээр хичээвэл мэдээж би бас хамгийн жаргалтай, амгалан байна. Гэвч хэрэв би зөвхөн өөрийн амгаланг хичээж, бусдыг эс хэрэгсэж эсвэл бусдад гэм хор хүргэвэл бид бүгд зовно. 

Тэгэхээр таны залуу, оюутан байх энэ үе бол өөрийн нөөц чадамж, өөрийн чадваруудыг хүндэлж сурч, сөрөг зам мөр эсвэл ямар ч зүг чиггүй байхаас илүүтэй нэг эерэг зам мөр бий болгох зүйл болох бие, сэтгэл бид бүгдэд байгааг ойлгох хамгийн тохиромжтой хугацаа. Бид энэ дэлхий дээр ганцаараа байгаа биш; олон нийтийн сүлжээ гэх мэт мэдээллийн технологи хөгжсөн энэ эрин үед бид бүхэн холбогдож байна. Иймд бид хүн бүхэнд сайн байдлаар нөлөөлөх улам илүү эерэг байдлаар төлөвшиж болно.     

Энэ бол бодь сэтгэлийн талаарх бага зэргийн тайлбар. Одоо асуулт, хариултдаа орцгооё. 

Та Бурханы шашны авч үздэг асрал хайрын тухай, тэр дундаа эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн хоорондын харилцаан дахь асрал хайрын талаар тодруулж өгөхгүй юу? 

Бурханы шашинд авч үздэг асрал хайрын тухай ярих үед, бидний ярианд дурдсанчлан энэ нь бусдыг амгалан хийгээд амгалангийн шалтгаан бүхий байхыг хүсэх сэтгэл байна. Энэ нь нөгөө хүнийг, түүний сайн болон сул талуудын аль алиныг бүрэн хүлээн зөвшөөрөх гэсэн утгатай. Мөн тэднийг амгалан байхыг хүсэх миний хүсэл нь тэд надад хэрхэн хандаж эсвэл тэд хэрхэн биеэ авч явж байгаагаас үл хамаарна. Юунаас ч үл шалтгаалан, энэ нь хэдий тэдэнд тодорхой орон зай өгөх гэсэн утгатай ч би тэднийг амгалан байхыг хүсдэг. 

Ихэнх тохиолдолд хайр нь хүсэлтэй (хүсэл гэдэг нь бидэнд ямар нэг зүйл байхгүй байгаад түүнийг бид олж авахыг хүсэх сэтгэл) холилдсон байна. Энэ нь хүлэгдэх сэтгэл (бидэнд ямар нэг зүйл байсан ч бид түүнийг алдахыг хүсэхгүй байх сэтгэл) болон шуналтай (хэдий бид хэн нэгэн найзтай, хайртай хэн нэгэн хүнтэй байсан ч бид илүү, илүү, илүү олныг хүсэх сэтгэл) холилдсон байж болно. Энэ бүхэн зөвхөн тэдний сайн чанаруудыг харж, тэдгээрийг хэтрүүлэн, том зүйл болгож, тэдэнд байж болох тэдний сул талуудыг харахгүй байх дээр суурилдаг. Тэдний сайн чанарууд нь ердөө тэд надад сайн байх, энэ нь тэр хүний хамт байх үед надад сайхан санагддаг байх, тэр сайхан харагддаг, дур татам гэх мэт юу ч байж болно. Тэгэхээр бид тэдгээрийг бусад зүйлүүдээс илүү чухал болгон тухайн хүний ердөө маш жаахан хэсгийг харж байдаг. Тэгэхээр энэ тийм бодит хандлага биш. Энэ нь тухайн хүн өөрт хэрхэн хандахаас маш их шалтгаалж байна: Хэрэв тэд надад сайн хандвал би тэднийг хайрлана; хэрэв тэд надад сайн хандахгүй байвал би тэднийг хайрлахаа болино. Энэ бол баттай хайр биш. 

Миний хэлсэнчлэн бат төрлийн хайр – Бурханы шашинд бидний ярьдаг – хүн бүр сайн, муу талтай, хэн ч туйлын сайн эсвэл төгс биш учраас тэдний сайн, муу аль аль талуудыг хүлээн зөвшөөрөх хайр байна. Асуудал нь бидний олонх нь үлгэрт итгэсээр байдаг, ойлгож байна уу. Үлгэрт цагаан морь унасан туйлын төгс болох ханхүү эсвэл гүнжийн тухай гарна. Ингээд бид үргэлж ханхүү эсвэл гүнж хайж, өөрийн дурласан олон янзын хүнийг ханхүү эсвэл гүнж болгон тусган харна. Гэвч харамсалтай нь тэр нь ердөө нэг үлгэр, Өвлийн өвгөний адил бодит ямар нэг зүйлтэй ердөө холбоогүй байдаг. 

Энэ бол ойлгож харахад маш таагүй зүйл; үүнийг хүлээн зөвшөөрөх маш хэцүү. Ингээд бид хэзээ ч бууж өгдөггүй: “Энэ маань ханхүү эсвэл гүнж болсонгүй, гэвч дараагийн нэг нь болж магадгүй” гэнэ. Хэдий их бид өөрсдийн харилцааг, өөрсдийн хайрын харилцаанд цагаан морь унасан ханхүү эсвэл гүнжийг тусган харж, түүнээс тэднийг хайсаар байвал хэн ч бидний тийм туйлын төгс хань болохгүй учраас бидэнд зөвхөн асуудлууд үүснэ. Тэд ханхүү эсвэл гүнж адил бидэнд хандахгүй байвал бид бухимдана. Тэгэхээр энэ нь бид тэднийг миний адил хүн, сул болон сайн талуудтай байх бодит байдлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа гэсэн үг. Тэгэхээр жинхэнэ хайр, бат хайр нөгөө хүний бодит байдлыг хүлээн зөвшөөрөх дээр суурилна. 

Бидний дурласан хүний бодит байдлын талаарх бидний байнга мартдаг өөр нэг тал нь бид тэдний амьдрал дахь цорын ганц зүйл биш байх явдал. Ихэнх тохиолдолд бид тэднийг зөвхөн бидэнтэй хамт байхын хажуугаар өөр амьдралтай – тэд өөр бусад найз нөхөдтэй, гэр бүлтэй, өөр бусад үүрэг хариуцлагатай  гэдэг бодит байдлыг хардаггүй. Тэдний амьдралын хэсэг болох бусад зүйлүүд; би ганцаараа биш. Тэгэхээр бид тэд тэдний амьдрал дахь бусад хүмүүс, бусад зүйлд цаг зарцуулах үед тэднийг харамлаж, сэтгэл хямрах нь маш байж боломгүй. Ингээд жишээ нь, тэдний сэтгэл тавгүй байх эсвэл эсвэл тэд бидэнтэй байхыг хүсэхгүй байгаа үе нь зөвхөн надаас болдоггүй. Тэр нөгөө хүний мэдэрч байгаа, хийж байгаа бүх зүйлийн шалтгаан нь би биш. Хэрэв тэдний сэтгэл таагүй байвал тэр нь тэдний гэр бүлд болж байгаа зүйлээр нөлөөлөгдсөн байж болно; тэдний бусад найзуудаас шалтгаалсан; өвдсөн, бие сайнгүй байгаагаас шалтгаалсан; тэр нь олон зүйлээс шалтгаалсан байж болно. Яагаад тэр нөгөө хүний мэдэрч байгаа бүх зүйлийн цорын ганц шалтгаан нь би гэж бодох ёстой юм? 

Үүнтэй адил хэрэв би энэ хүнтэй цаашдын харилцаатай байх бол бидний харилцаанд өдрөөс өдөрт олон, олон зүйл тохиолдоно. Ихэнх тохиолдолд юу болдог вэ гэвэл “Тэд өнөөдөр надтай утсаар ярьсангүй. Тэд миний зурваст хариу бичсэнгүй” хэмээн тэр нэг үйл явдлын ач холбогдлыг бид хэтрүүлдэг; бид тэр бүхнийг цаг хугацааны турш дахь бидний харилцааны цаашдын хам нөхцөлд авч үздэггүй. Энэ нэг явдлаас болж бид тэд намайг хайрлахаа больсон байна хэмээн дүгнэдэг. Гэвч энэ маш, маш алсын хараагүй – зөвхөн нэг жижиг зүйлийг харж, түүнийг өөрсдийн бүхэл харилцаанаас гадуур авч үзэж буй хэрэг. 

Бодит байдал бол хүн бүрийн амьдрал, зан ааш зэрэг нь нэг сайн, нэг муу болдог явдал. Энэ бидний хувьд ч үнэн; хүн бүрийн хувьд ижил. Тэгэхээр миний дурласан энэ хүнд заримдаа надтай байгаа мэт, заримдаа үгүй мэт санагдах нь ердөө хүлээх ёстой зүйл. Заримдаа тэдний сэтгэл сайн байна; заримдаа муу байна. Ингээд хэрэв тэдний сэтгэл сайнгүй – эсвэл хэрэв тэд таны зурвас, өөр юу ч байсан түүнд түргэн хариулж чадахааргүй бусад зүйлийг хийн дэндүү завгүй байсан бол – энэ нь автоматаар тэд танд хайргүй болсон гэсэн үг биш; энэ ердөө амьдралын хэсэг. 

Эдгээр нь хэрэв бид өөрсдийн хайр сэтгэлийн харилцаагаа тогтвортой байлгахыг хүсвэл суралцаж, ойлгож авах маш чухал зүйлүүдийн зарим нь; үгүй бол сэтгэлийн ихээхэн эмх замбараагүй байдал бий болно. 

Бидний бусадтай харилцах харилцаа нь намар салхинд хийсэж, модноос унах навчны жишээтэй адил хэмээн Энэтхэгийн Бурханы шашны нэгэн их мэргэний хэлсэн нэг маш сайн жишээ бий. Навчнууд заримдаа салхинд бөөн хийснэ, заримдаа нэг нэгээрээ хийснэ. Энэ ердөө амьдралын хэсэг. Тэгэхээр хэн нэгэнтэй тогтоосон ямар нэг харилцаа – бидний бүхий л амьдралын турш үргэлжилж болно, гэвч үгүй ч байж болно. 

Нөгөө хүнийг бидний цонхон дээр ирж суух нэг шувуутай адил харахыг хичээх нь чухал. Нэг сайхан шувуу бидний цонхон дээр ирсэн байна, ямар сайхан юм бэ. Энэ шувуу миний хамт хэсэг хугацаанд байгаа энэ нь ямар сайхан, ямар их амгалан бэ. Гэвч мэдээж шувуу нисэн одно: шувуу эрх чөлөөтэй. Хэрэв тэр шувуу дахин миний цонхон дээр ирж суувал би ямар сайхан, завшаантай болох вэ. Гэвч хэрэв би тэр шувууг барьж авч, торонд байлгахыг оролдвол шувуу маш зовлонтой байж, бүр үхэж ч болно. 

Тэгэхээр бидний амьдралд ирэх, бидний хайртай тэр хэн нэгний хувьд энэ ижил. Тэр энэ сайхан шувууны адил. Тэд бидний амьдралд ирж, бидэнд их баяр баясгалан, гоо үзэсгэлэнг авчирсан. Гэвч тэд тэрхүү шувууны адил эрх чөлөөтэй. Гэвч хэрэв бид тэдэнд шунаж, бидний эзэмшлийн зүйл мэт тэднийг барихыг хичээн “Яагаад утсаар яриагүй юм? Яагаад надтай уулзахаар ирээгүй юм? Яагаад надтай илүү их цагийг өнгөрөөдөггүй юм?” – хэмээн байн байн асуун зовоовол энэ нь шувууг нэг торонд хийхийг оролдохтой адил. Тэр шувуу чадах хэрээрээ тэндээс гарахыг хичээнэ. Ингээд хэрэв тэр шувуу гэм буруутай мэт сэтгэлээр бидэнтэй хамт үлдэж байгаа энэ хүний адилаар бидэнтэй үлдвэл тэд маш зовно.

Энэ бол бидний дурласан, бидний амьдралд ирсэн хэн нэгнийг үзэх, тэднийг тэр сайхан шувуутай адил үзэхэд маш, маш тустай ойлголт. Хэдий их бид тайван байж – бага шунах хэрээр төдий чинээ ихээр тэр шувуу бидний цонхон дээр ирж суух дуртай байсаар байна.