Бясалгал барамид (төвлөрөл): Дхяанапарамита

Чанадад хүрэхүйн сэтгэлийн тогтворын төрлүүдийг ангилах нэг хэлбэр нь түүнийг төлөвшүүлсэн хүний эрдмийн түвшингээр ялгах явдал. Бид бясалгал (төвлөрөл) барамидыг дараах байдлаар ялгаж болно. Үүнд:

• Эгэл төрөлхтөн – хоосон чанарыг хараахан шууд онож таниагүй төрөлхтөн
• Ертөнцөөс гэтэлсэн төрөлхтөн – хоосон чанарыг шууд онож танисан хутагт төрөлхтөн

Хоосон чанарыг өчүүхэн ч атугай таньсан тэдгээр төрөлхтөнүүд сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг хандлагуудын зарим түвшинг сэтгэлээсээ арилгасан байдаг. Иймд тэдний хувьд сэтгэл хөдлөлийн саадаас шалтгаалан өдөр тутмын амьдралд төвлөрлийн барамидыг хэрэглэж чадахгүй байх аюул бага байна.

Энэ ангилал нь чанадад хүрэхүйн төвлөрөлд хичээх үед хүрэхийг зорьж буй тэр зүйлээр ангилагдана. Бидний төвлөрөл дараах зүйлд хүрэхэд чиглэсэн байж болно. Үүнд:

• Шаматха – сэтгэлийн нэг эерэг төлөв дээр хэдий хугацаанд бид төвлөрөхийг хүсэх тэр хугацаанд төвлөрч чадах бие болон сэтгэлийн амгалан бүхий, сэтгэлийн живэл, догшрол үгүй тайван, тогтвортой сэтгэлийн төлөв. Энэ нь ямарваа нэгэн төвлөрлийн орон дээр эерэг сайн сэтгэлээр нэгэн үзүүртэй тогтох буюу, жишээлэхэд, нэг эсвэл хэсэг бүлэг амьтныг нигүүлсэх, эс бөгөөс гагц билгүүнийг төрүүлэх юм. 
• Випашяана – сэтгэлийн живэл, догшрол үгүй, аливаа төвлөрлийн орны бүх нарийн хэсгүүдийг тодорхой ойлголтоор ойлгож чадах амгалан бүхий онцгой хурц мэдэхүйн сэтгэлийн төлөв. Шаматхагийн адил энэ нь энэрэн нигүүлсэх сэтгэл гэх мэт сэтгэлийн нэг эерэг төлөвөөр зарим төвлөрлийн орон дээр төвлөрөх боловч энд  тухайн төвлөрлийн орны мөнх бус болон зовлонгийн шинжтэй зэрэг ер шинж чанаруудыг бүдүүн хувьтай шинжлэх ба бүх нарийн хэсгүүд тухайлбал амьтны эдэлдэг бүхий л зовлонгийн төрлүүд зэрэг дээр төвлөрөх нарийн ажихуй бүхий нэгэн үзүүрт сэтгэл байна.
• Шаматха, випашяана хосолсон – нэгэнт бид шаматхагийн төгс төлөвт хүрсэн бол дараа нь түүнийг випашяанагийн төлөвтэй хослуулах бүтээл хийнэ. Випашяанагийн төлөвт зөвхөн түүний өмнө хүрсэн байх шаматха дээр суурилж бодитой хүрнэ. Энэхүү хослол нь хүссэн төвлөрлийн орон дээр төвлөрч чадах мөн түүний бүхий л нарийн хэсгүүдийг ойлгох ойлголт басхүү тэдгээр нарийн хэсгүүдийн нарийн ажиглахуй мөн бүдүүн мэдэхүй бүхий дээрх хоёр төрлийн амгалангийн аль аль төлөв байна.

Нэгэнт бид чанадад хүрэхүйн төвлөрөлд хүрсэн бол энэ нь олон үр дүн гаргана. Эдгээрийг тэрхүү төвлөрлийн гүйцэтгэх үүрэг гэж тодорхойлдог. Төвлөрлийн үүргүүд нь:    

• Энэ насанд бие сэтгэлийг амар байлгагч – бие сэтгэлийн амгалан төрж, сөрөг сэтгэл хөдлөлүүд түр намжих төлөв
• Эрдмийг илт бүтээгч – зөн мэдэл, тийн тонилохуй, дүүргэх, сүрээр дарах зэрэг нийтийн эрдэм бүтээгч бясалгал (төвлөрөл)
• Амьтны тусыг үйлдэгч – чанадад хүрэхүйн шагшаабад, хичээнгүйд дурдсан 11 төрлийн хүмүүст туслах түүний утгыг бүтээх бясалгал (төвлөрөл) байна.

Хэдий илэрхий ажиглагдахгүй байж болох ч гутлаа үдэх гэх мэт хамгийн жижиг даалгавруудыг гүйцэтгэхэд ч бидэнд төвлөрөл хэрэгтэй байдаг. Бидний ихэнх нь илүү нарийн төвөгтэй зүйлүүдэд төвлөрөх чадамжтай байдаг бөгөөд номын зорилгодоо хүрэх үүднээс бид эдгээр чадваруудыг эцэст нь хүргэж болно. Бусад чанадад хүрэхүйн хандлагуудтай нэгдсэн, бодь сэтгэлийн хүчээр батадсан бидний сэтгэлийн төвлөрөл нь биднийг гэгээрлийн тэрхүү чанадад хүргэнэ.