Бататгал ба Архад гэж хэн болох

Бид бага төрөлхтний хүн хэрхэн болох талаар аль хэдийн ярилцсан. Энэ нь ердөө сургаалын агуулгыг судлах эсвэл бүр түүнд байх бүхий л зүйлсийн жагсаалтыг цээжилж, мэдэх тухай биш. Энэ нь үнэндээ бид өөрсдийгөө тэр мэт нэг хүн болгон хувиргах гэсэн утгатай; бид үүнийг Шантидэва гэгээн Бодисадын явдалд орохуй зохиолдоо хэрэв бид бодь сэтгэлийг төрүүлбэл өдөр, шөнө, бүр хэдий ухаан хөлчүү байсан ч бидний эерэг хүч, буян нэмэгдсээр байна хэмээн түүнийг нэлээд хүчтэй тэмдэглэсэн тэр маягаар ойлгож болно.       

Энэ нь бодь сэтгэл төрүүлж эхэлж буй эхний үетэй холбоогүй боловч “шамдал үгүй” бодь сэтгэл төрөх тэр үетэй холбоотой ба энэ үед бид энэхүү сэтгэлийн төлөвийг төрүүлэхэд хичээх шаардлагагүй, тэр нь аяндаа гарах үе байна. Мэдээж эхэндээ Уг үрийн долоон увдисын үүднээс оюунаа судлах (Шалтгаан ба үрийн долоон хэсэгт) бясалгал болон өөр хийгээд өрөөлийг арилжихуй бясалгалаар бодь сэтгэлийг төрүүлэх шаардлагатай үе шатуудыг дамжих хэрэгтэй бөгөөд энэ нь биднээс маш их хүчин чармайлт шаардана. Шамдал үгүй бодь сэтгэлийн хувьд энэ шаардлагагүй ба учир нь бодь сэтгэл цаг үргэлж төрсөн байх бөгөөд бид түүнийг бий болгох ямар нэг шат дамжих шаардлагагүй болно. 

Үүнтэй адил, сайн төрөлд зорих энэ зорилго нь шамдалгүй болох тэр үед бид өөрсдийгөө бага төрөлхтний хүн үнэхээр болсон гэж хэлж болно. Бид эрдэнэт хүний төрөл, үхэл, мөнх бус, муу төрөл , аврал, үйлийн үрийн талаарх бясалгалын бүх үе шатуудыг дамжин хийх шаардлагагүй; бидэнд тэр зорилго нь цаг үргэлж ямар нэг шамдалгүйгээр, бүр ухаангүй байх үед ч байна. 

Эдгээр сэдлүүдийг бүрэн уялдаатай төрүүлэх нь тийм бага амжилт биш. Энэ нь бидний энэ насны амьдралын асуудлуудад анхаарал тавихыг хязгаарлахгүй боловч тэр нь бидний гол анхаарал биш байна. Бага төрөлхтний түвшинд хүрэхэд бид дахин төрлийн талаар ямар ч эргэлзээгүй түүнд бүрэн итгэл төрүүлсэн байх хэрэгтэй. Хойдын төрлүүд байх ба тэдгээр нь үйлийн үрээр нөлөөлөгдөх учраас бид тэр тухайд ямар нэг зүйл хийх нь дээр! Мэдээж тэр талаар бид ямар нэг зүйл хийж чадна гэсэн итгэлтэй байх хэрэгтэй.                         

Энэ нь бага төрөлхтний энэхүү бүрэн түвшинд хүрэхээс өмнө бид зам мөрөөр ахиц гаргаж чадахгүй гэсэн үг биш. Бид энэхүү бага төрөлхтний түвшний төлөвшилтийн тодорхой нэг түвшинд хүрч, цааш бясалгал зэргээр түүнийг нэмэгдүүлсээр байх ёстой байсан хэдий ч тэр үед дахин төрөлд бүрэн итгэл төрүүлэхээс өмнө түүнээс цааш явсан байж болно. Бид 100% итгэл төрүүлээгүй байж болох ч бидний эргэлзээ тэр зүг рүү илүү чиглэсэн байна. Бид үүнд эргэлзээний ач тусыг өгөөд цааш үргэлжлүүлнэ. 

Хэрэв бид санаа, ойлголтууд сайн уялдаагүй тийм үе шатан дээр байгаад дараагийн шатанд орох гэж байгаа бол энэ нь бидэнд бага төрөлхтний үе шатан дээр ажиллах их зүйл бий гэсэн үг. Ийм учраас бид тэдгээр үе шатуудаар эргэж дахин дахин явах ёстой болдог.      

Дунд төрөлхтний сургаал бага төрөлхтний сургаалаас бүр илүү гүнзгий, илүү хэцүү. Энд бид хяналтгүй дахин дахин гарах төрлийг бүрмөсөн хорихыг зорино. Хэрэв бид үнэхээр нэг бага төрөлхтний хүн бол тэр үед эрдэнэт хүний төрлийг хүсэх нь хялбар бөгөөд аяндаа төрнө. Учир нь энэ бол “Эрдэнэт хүний төрлийг ахин дахин олж, эрдэнэт багш нар, номын нөхөдтэй үргэлжид учран, гайхамшигт чөлөө учрал бүхэн бүрэн бүрдэх болтугай” гэх зэргээр бидний ерөөдөг тэр зүйл. Энэ хүслийг хорьж, магад гарах сэтгэл – (зовлонгоос) гэтлэх шийдвэр төрүүлэх гэдэг нь юу болохыг ойлгох нэлээд хэцүү. 

Дараа төрөлдөө эрүүл, залуу сайхан бие гэх зэргийг авч төрөх тухай бодох үед ийм төрөлд төрөх бидний хүсэл гол төлөв шунах сэтгэлтэй холилдсон байна. Дунд төрөлхтөн гэдэг нь бид энэ бүгдийг ердөө хүсэхээ больсон байна гэсэн утгатай юу? Дунд төрөлхтний түвшинд бид гэтэлсэн төрөлхтөн, архад болохыг хүснэ. Энэ тэгэхээр юу гэсэн үг вэ? Энэ нь бид найз нөхөдтэйгөө хэзээ ч уулзахгүй гэсэн үг үү? Гэтэлсэн төрөлхтөн нь ямар байдаг талаарх бүр ойлголт ч олж авахад хэцүү.  

Иймд найз нөхөд, эд баялаг, таатай нөхцөл гэх зэрэг бүрдсэн сайн төрөл, эрдэнэт хүний төрлийг үргэлжлүүлэн авах хүслээс цааш гарах нэлээд хэцүү. Ялангуяа бид өтлөх хэрээр залуу насны гуа сайхан, хайр дурлалтай дахин учрах гэх мэт эдгээр таашаалууд ихээр гарч ирнэ. Бид сайн хардаг, сайн сонсдог, илүү их эрч хүчтэй, илүү сайхан болохыг хүсэх ба ингээд эрдэнэт хүний төрөлд төрөх хүсэл нь залуу сайхан байх хүсэлтэй холилдсон байж болно. Дунд төрөлхтний энэ үе шат үнэхээр хэцүү. Бодь сэтгэл бүр хэцүү, та шавж хорхой нэг бүрийг зовлонгоос гэтэлгэхийг чин сэтгэлээс хүснэ гээд төсөөл дөө. 

Архад болох үед бид ямар болох талаар нэг тодорхой ойлголттой байвал их сайхан. Архад гэж хэн болох талаарх олон өөр өөр нотлолууд байдаг боловч бид энд Их хөлгөний зам мөрийг баримталж байгаа учраас архад болж нас эцэслэх үед бидний сэтгэлийн үргэлжлэл мөн эцэслэдэг хэмээх Бага хөлгөний нотлолыг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй. Энэ бол архадын талаарх бидний ойлголт биш. 

Бодь сэтгэл төрсөн үеийн хоёр төрлийн архад 

Архад буюу гэтэлсэн төрөлхтний хоёр төрөл байна. Архад болохыг зориод гэтлэхүйд хүрснийхээ дараагаар бодь сэтгэл төрүүлэн улмаар бодисадвын зам мөрөөр явж буй нэг төрлийн архад байна. Нөгөө нь дамжлага бүхий бодисадва архад буюу энэ нь бодь сэтгэл төрүүлээд, архад болохоосоо өмнө Бурханы хутагт зорьж байсан гэсэн утгатай; тэд Бурханы хутагт хүрэх замдаа архадын хутагт хүрсэн байна. Эхний төрлийн архадыг бид “Бага хөлгөний төрлийн архадууд” гэж нэрлэж болно. Тэд нас эцэслэснээр сэтгэлийн үргэлжлэл нь нэг ариун оронд үргэлжилнэ. Харин дамжлага бүхий бодисадва архадууд нь нэг ариун орон эсвэл бидний эгэл төрөлд төрж болно. Бидний “ариун бус” орчлонгийн төрлүүдээс ялгаатай нь тэдгээр ариун орнуудад зовлон байдаггүй. Гэвч тэдгээр нь бусад шашнуудад үзүүлсэн байдаг диваажин адил биш. Тэдгээр нь Номыг үргэлжлүүлэн үзэх, бясалгал хийхэд хамгийн тохиромжтой нөхцөл бүхий газрууд байна. 

Эдгээр хоёр төрлийн гэтэлсэн төрөлхтөнгүүд нь орчлонгийн төрөл болон хяналтгүй дахин дахин гарах төрлүүдийг хорьсон байдаг боловч энэ нь тэд өөрсдийн төрлийг заавал хянадаг гэсэн санааг илэрхийлэхгүй. “Хүч” гэдэг үгийн хувьд “хяналт” гэдэг үг хамгийн оновчтой сонголт биш. Үнэндээ, тэд сөрөг сэтгэл хөдлөл, үйлийн үрийн хүчинд хэзээ ч дахин төрөл авахгүй. 

Ариун орон дахь архадууд 

Ариун орны гэтэлсэн төрөлхтөн болох үед 12 шүтэн барилдлагын механизмын дагуу сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөл болон үйлийн үрийн хүчээр авдаг цогцууд буюу  “чухал авахуйн таван цогц” хэмээх тэр зүйл бидэнд байхгүй болно. 

Архадын бие нь нарийн элементүүдээс бүрдэнэ. Энд элемент гэдэг нь Бурханы шашинд өгүүлэх шороо, ус, гал, хийн махбодууд буюу барууны хэллэгээр бол хатуу, шингэн, хий, энерги. Ариун оронд эдгээр нарийн махбодууд бусад архадуудын нүдэнд харагдах боловч эгэл хүний нүдэнд харагдахгүй. Энэ нарийн махбодын биеийг нэрлэх өөр нэг нэр нь “сэтгэлийн бие” бөгөөд энэ нь зүүд гэх мэттэй адил биш. Энэ нь мөнхийн “дүрст орон” дахь төрөлхтнүүдийн биетэй илүү төстэй байна. Тэдэнд өвчин, өтөл нас эсвэл үхэл гэж байхгүй бөгөөд амьдрал тэнд мөнх үргэлжилнэ. Тэд тэнд хоосон чанар эсвэл Хутагтын дөрвөн үнэний бусад сэдвүүд дээр үргэлжлүүлэн бясалгах эсвэл бодь сэтгэл төрүүлж, Их хөлгөнд үргэлжлүүлэн суралцаж бүтээл үйлдэх нэг төлөвт байна. Эсвэл тэд бидний эгэл энэхүү төрөлд төрж болно. 

Их хөлгөний зам мөрийн зэрэглэсэн үе шат болох лам-римыг баримталж байгаа бидний хувьд бид зөвхөн ариун оронд эргэлдэхийг хүсдэггүй. Мэдээж сэтгэлийг нэг ариун оронд аваачих тарнийн бүтээлүүд байх ба бодисадвын хувиар тэд тэнд ямар нэг сэтгэл сарних зүйлгүй байна. Энэ нь тэнд түр нэг саатан, цагийг сайхан өнгөрүүлэх бус харин өдрийн 24 цагийн турш бүтээл хийн, суралцана. Бид үүнийг архад эсвэл бодисадва архадын хувиар хийж болох ба эсвэл бид бусдад туслах үүднээс энэ ертөнцөд төрөл авч болно. Энэ нь магадгүй хувь хүний хандлага, зан төлөвийн асуудал байх болов уу. 

Бидний эгэл ертөнц дэх архадуудын бие махбод 

Архадын биеийн нарийн махбод нь эгэл ертөнцөд төрөл авах үед Бурхан багш энэ ертөнцөд төрөл авсан үетэй адил эцэг, эхийн цагаан, улаан дусал бүхий бүдүүн махбодтой холбогдоно. Энэ нь ямар нэг “сүнслэг” эсвэл материаллаг нарийн бие тэрхүү бүдүүн махбодод нэвтэрч эсвэл тэр нь өөр нэг тусдаа зүйл байгаад тэрхүү бүдүүн биеийг ашиглаж, эзэмшиж байгаа явдал аль нь ч биш. Биеийн бүдүүн махбодууд буюу нэрийтгэлийн суурь нь төрөх, өвдөх, өтлөх, үхэхийг туулах бол архад болон Бурханы биеийн нарийн махбодууд тэдгээрийг туулахгүй. Тэдгээр нарийн махбодууд тэр бүхнээс гэтэлсэн (чөлөөлөгдсөн) байна. 

Цувиралт ба цувиралт үгүй цогц 

Гэлүг Прасангика ёсны тодорхойлолтоор цувиралт цогц нь үнэн бүтсэн оршихуйн үзэгдлийг төрүүлдэг бол цувиралт үгүй цогц нь тийм үзэгдэл төрүүлдэггүй цогц байна. Нэгэн архад хоосон чанарыг бүрэн ойлгох үед сэтгэл нь үнэн бүтсэн оршихуйн үзэгдлийг төрүүлэхгүй ба тэр үед архадын (таван) цогц цувиралт (хир) үгүй болно. Үүнээс хойших үеүдэд хоосон чанарт бүрэн уусаагүй (төвлөрөөгүй) байгаа үед сэтгэл үнэн бүтэн оршихуйн үзэгдлүүдийг төрүүлнэ. Энэ үед архадын цогц нь цувиралт байна. 

Тэгэхээр ерөнхийдөө архадын цогц нь заримдаа цувиралт, заримдаа цувиралт үгүй байна. Харин Бурхан нь цаг үргэлж хоосон чанарт бүрэн ууссан (төвлөрсөн) байдаг тул зөвхөн цувиралт үгүй цогцыг эрхшээнэ. Тэгэхээр Бурхан болон архадын биеийн нарийн махбодын хооронд нэг ялгаа байх боловч энэ ертөнцөд тэдгээрийн аль алиныг эцэг, эхийн бие – цагаан, улаан дуслын бүдүүн махбодын суурин дээр нэрийднэ.       

Бид гэтэлсэн төрөлхтөн болохыг зорих боловч энд нэлээд их мэдээлэл байгаа учраас хэрэв бид ердөө энэ бүхэн юу гэсэн үг болохыг ойлгохыг хичээж байвал энэ зүгээр, болно. Бид гэтэлсэн төрөлхтөн болоод хамаг амьтанд туслахаар бодисадвын зам мөрөө үргэлжлүүлэхийг хүснэ. Ингээд бид энэ дэлхийд үргэлжлүүлэн төрөл авна. Гэвч энэ нь бидний эцэг эх болох боломжит хүмүүсийн жагсаалт байж бид хаана төрөхөө сонгох хүчтэй байн гэсэн үг биш. Гэвч олон хүчин зүйл шүтэн барилдсаны улмаас бидний архадын нарийн махбод болон хос хоёр хүний цагаан, улаан дуслын бүдүүн махбод тэдгээрийн хоорондын холбоо байна. 

Архадууд зовлон туулахгүй 

Бүдүүн махбодууд мэдээж мөнх бусын хууль зэргийг туулах тул тэдгээр нь гэм, өвчнийг төрүүлнэ. Тэдгээр нь элэгдэж, гэтэлсэн төрөлхтөн болох миний сэтгэлийн суурь байх тэдгээрийн тэр чадамж дуусна. Хэдийгээр бүдүүн махбодууд нь физикийн хуулийг дагах боловч үйлийн үрийн хуулийг туулахгүй. Тэдгээр нь сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөл, үйлийн үрийн хүчинд орохгүй. Гол санаа нь, бидний нарийн бие өвчин, өтөл нас, үхлийг туулахгүй.        

Мөн архадын хувьд бид гурван төрлийн зовлонгийн үүднээс бүдүүн махбодуудад тохиолдож байгаа ямар ч зүйлийг амсахгүй. Урвахын (бидний эгэл амгалан жаргалын) зовлон, эсвэл түгээмэл хуран үйлдэхүйн зовлон гарахгүй. Бид бүх зүйлийг амгалан эсвэл тэгш сэтгэлээр туулах ба эдгээрийн аль аль нь үнэн оршихуйд барих болон шунал, тачаалтай холилдоогүй байна. Архадын хувиар бид зөвхөн тэгш сэтгэлд орших сэтгэлийн төвлөрлийн зарим өндөр түвшинд ууссан байж болно. Харин Бурханы хувиар бид сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг ямар ч сэтгэл хөдлөлтэй холилдоогүй амгалантай байна. Үүнийг тарнийн сургаалд адистид (амгалан) бүхий мэдэхүй хэмээн тодорхойлно.      

Бид энэ бүхний талаар нэлээд хугацаанд ярилаа. Хэрэв бид орчлонг (зовлонт орчлон) хорих гэж байгаа бол, дараа нь юу болох вэ? Хэрэв бид дараа нь юу болох эсвэл юунд зорьж байгаа талаар ямар ч ойлголтгүй бол “Гайхалтай, би орчлонгийн төрлийг бүрэн хорихыг хүсэж байна” гэж хэлэх маш хэцүү.  

Архадын нарийн бие Бурханы дүрст лагшинтай ижил биш

Өөр нэг тодруулах зүйл бол архадын нарийн бие нь Бурханы нарийн биеүд, физик биеүдтэй ижил биш явдал. Тэдгээр хоёрыг хольж болохгүй. Бурханы нарийн биеүдийг Нирманакаяа (Хувилгааны лагшин), Самбогакаяа (Төгс жаргалангийн лагшин) гэх бөгөөд архадын “сэтгэлийн бие” гэж нэрлэдэг нарийн биеэс илүү нарийн бие байна. Гэвч эцэг, эхийн бүдүүн махбод дээр нэрийдэх хэлбэр нь ижил. 

Энэрэн нигүүлсэх сэтгэл болон ерөөл болохоос (боловч) үйлийн үр биш 

Гэтэлсэн төрөлхтөн болохоос өмнө орчлонгийн оршихуйд бидэнд тохиолдог зүйл нь бидний сэтгэлийн үргэлжлэлд дэх олон янзын үйлийн үрийн хүчин зүйлүүд болон бусад төрөлхтнүүдийн сэтгэлийн үргэлжлэлүүд дэх үйлийн үрийн хүчин зүйлүүдийг багтаасан асар олон хүчин зүйлүүдийн үр дүн байна. Жишээ нь, биднийг машин жолоодож явах үед хэн нэгэн машины урдуур гүйснээр бид түүнийг мөргөж болно. Энэ нь зөвхөн миний бус, миний болон түүний үйлийн үрийн үр дүнд болж байгаа. Гэвч бид бодисадва архад эсвэл Бурхан болох үед болдог зүйл нь бидний уулзан учирч, туслахыг хичээж буй тэдгээрийн хүмүүсийн хувьд энэ нь бидний бусдад тус болж чадах тухай ерөөл, бидний энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн үр дүн байна. Бусдын талаас энэ нь тэдний үйлийн үр байна. Гэвч энэ бол бидний үйлийн үрийн үр дүн биш гэдэг нь гарцаагүй, учир нь гол нөлөө нь бидний бусдад тус хүргэх хүсэл. Ийм учраас бид тэдэнтэй бүгдтэй нь тэрхүү холбоог бий болгохыг оролдох үүднээс өөрийг тойруулан тоолшгүй олон амьтдыг дүрсэлдэг тэдгээр Их хөлгөний бүтээлүүдийг хийдэг. 

Бодисадва архад эсвэл нэг Бурханы хувиар хэн нэгэнтэй харилцах, уулзах үед бидэнд тэр хүнд чиглэсэн ямар нэг сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг сэтгэл хөдлөл байхгүй. Хүсэл, дайсагнах сэтгэл гэх тийм ямар нэг зүйл байхгүй. Нөгөө хүний хувьд, тэдний үйлийн үр болон бусад хүчин зүйлийн улмаас тэдэнд бидэнд чиглэсэн хүсэл, дайсагнах сэтгэл байж болно. Харилцааны хөдөлгөгч хүч нь дотроосоо гадна талдаа нэлээд ялгаатай байж болох ч бид хүн бүрд энэрэн нигүүлсэх, тэгш сэтгэлийг бүрэн төрүүлнэ.        

Ялангуяа бид дахин залуу, оюун ухаан сайн, гуа сайхан болж магадгүй хэмээн бодох үед эрдэнэт хүний төрөлд шунах хялбар! Дунд төрөлхтний түвшинд бид үнэндээ үүнээс илүү зүйлд зорьж байдаг – бид хяналтгүй дахин дахин гарах төрлөөс гэтлэхийг хүснэ. Гэвч бидний ихэнхийн хувьд энэ нь үнэндээ ямар зүйл байхыг төсөөлөх бараг боломжгүй байна.