Konwencjonalna i najgłębsza bodhićitta
Są dwa cele bodhićitty odpowiadające dwóm prawdom zdefiniowanym w systemach doktryn mahajany. Te dwa to:
- Konwencjonalna bodhićitta (tyb. kun-rdzob byang-sems, względna bodhićitta)
- Najgłębsza bodhićitta (tyb. don-dam byang-sems, ostateczna bodhićitta).
Przy celu, jaki ma konwencjonalna bodhićitta, nasze umysły skupiają się na jeszcze niewydarzającym się oświeceniu przypisywanym naszemu umysłowemu kontinuum, a które osiągniemy w oparciu o naszą naturę Buddy, kiedy okoliczności ku temu się spełnią. Towarzyszą temu intencje, aby osiągnąć owo oświecenie, i aby poprzez osiągnięcie go przynieść korzyść wszystkim ograniczonym istotom. Mówiąc dokładniej, nasze umysły kierują się ku jeszcze niewydarzającej się Dharmakaji Głębokiej Świadomości (sanskr. dżnianadharmakaja), którą osiągniemy – ku wszechwiedzącemu umysłowi Buddy.
Przy celu, jakim jest najgłębsza bodhićitta nasze umysły skupiają się na pustce (pustości), poprzez siłę posiadania konwencjonalnej bodhićitty. Mówiąc dokładniej, nasze umysły kierują się na Dharmakaję Podstawowej Natury (sanskr. swabhawakaja), którą osiągniemy – pustkę (pustość) i prawdziwe zatrzymania naszego jeszcze niewydarzającego się wszechwiedzącego umysłu.
Etapy rozwijania celu konwencjonalnej bodhićitty
Konwencjonalna bodhićitta, zmierza do celu, jakim jest osiągnięcie oświecenia, by przynosić pożytek wszystkim ograniczonym istotom. Ma ona dwa etapy, jakimi są:
- Bodhićitta aspiracji (tyb. smon-sems)
- Zaangażowana bodhićitta (tyb. ‘jug-sems)
Bodhićitta aspiracji to dążenie do osiągnięcia oświecenia, by przynosić pożytek wszystkim istotom. Ma ona dwa etapy:
- Sama tylko bodhićitta aspiracji (tyb. smon-sems smon-pa-tsam) – dążenie tylko do osiągnięcia oświecenia z pożytkiem dla wszystkich w jak największym stopniu
- Przyrzeczona bodhićitta aspiracji (tyb. smon-sems dam-bca’-can) – zobowiązanie się, że nigdy nie porzuci naszego celu bodhićitty, dopóki nie osiągniemy oświecenia. Ten etap pociąga za sobą zobowiązanie się do podjęcia pewnych działań, które pomogą nam nie stracić naszego celu w tym życiu lub w przyszłych żywotach, aż do osiągnięcia oświecenia.
Zaangażowana bodhićitta, oprócz dwóch aspirujących stanów, zawiera śluby bodhisattwy i zachowanie bodhisattwy, by praktykować sześć dalekosiężnych postaw (sześć doskonałości), które faktycznie doprowadzą nas do oświecenia.
Dodatkowe czynniki umysłu towarzyszące zaangażowanej bodhićitcie
W „Auto-komentarzu do trudnych punktów 'Lampy na drodze do oświecenia'” (tyb. Byang-chub lam-gyi sgron-me'i dka'-'grel) Atiśa zacytował Sutrę wygłoszoną na prośbę Arji Gaganagandźi (tyb. 'Phags-pa nam-mkha' mdzod-kyis zhus-pa'i mdo). Budda wyjaśnia w niej, że zaangażowana bodhićitta zawiera w sobie dwa czynniki umysłowe, jakimi są:
- Szczerość (tyb. bsam-pa)
- Wyjątkowa szczerość (tyb. lhag-bsam).
Szczerość
Szczerość zawiera w sobie dwa czynniki:
- Brak hipokryzji (tyb. g.yo-med) – nie ukrywanie własnych błędów
- Brak udawania (tyb. sgyu-med) – nieudawanie, że posiada się zalety, których się nie posiada
Brak hipokryzji zawiera w sobie dwa czynniki:
- Bycie uczciwym i prostolinijnym (tyb. drang-po)
- Bycie przejrzystym i otwartym (tyb. gsal-ba).
Brak udawania zawiera w sobie dwa czynniki:
- Niebycie wymyślonym lub sztucznym (nie wymyślanie rzeczy) (tyb. bcos-ma ma-yin-pa).
- Posiadanie czystej motywacji (tyb. bsam-pa dag-pa), niezmieszanej z żadnymi ukrytymi motywami.
Wyjątkowa szczerość
Wyjątkowa szczerość ma, oprócz czynników obejmujących szczerość, jeszcze dwa czynniki:
- Nieprzywiązanie (tyb. ma-chags-pa)
- Posuwanie się naprzód w szczególny sposób (tyb. khyad-par-du ‘gro-ba).
Nieprzywiązanie się zawiera w sobie dwa czynniki:
- Niebycie podatnym na utratę umysłu (porzucenie bodhićitty) z powodu przywiązania do jakiegoś innego celu (tyb. sems ma-god-pa)
- Niebycie podatnym na utratę wytrwałości z powodu przywiązania do czegoś innego (tyb. brtson-’grus ma-god-pa).
Zmierzanie naprzód (posuwanie się ku oświeceniu) w szczególny sposób zawiera w sobie dwa czynniki, zmierzania ku oświeceniu poprzez:
- Wytwarzającą oświecenie sieć pozytywnej siły (tyb. bsod-nams-kyi tshogs)
- Wytwarzającą oświecenie sieć głębokiej świadomości (tyb. ye-shes-kyi tshogs).
Tak więc, chociaż tybetański termin na wyjątkową szczerości (lhag-bsam) jest również terminem na wyjątkowe postanowienie, które jest szóstą z siedmioczęściowej nauki kwintesencji o przyczynie i skutku dla rozwijania celu bodhićitty, termin ów ma tutaj inne znaczenie. Wyjątkowym postanowieniem jest przyjęcie uniwersalnej odpowiedzialności za pomoc w łagodzeniu cierpienia i przynoszeniu szczęścia wszystkim istotom. Jako przyczyna rozwijania celu konwencjonalnej bodhićitty, jest to czynnik umysłowy towarzyszący zarówno bodhićitcie asiracji, jak i zaangażowanej bodhićitcie.