සතුටේ මූලයන්

සතුටේ බොහෝ වර්ගයන් පවත්නා නමුත් මෙහිලා අපි සාමාන්‍ය සතුට කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවමු. එහි මූලාශ්‍රයන් වටහාගනු පිණිස, "සතුට" යන්නෙන් කවරක් අදහස් කෙරෙන්නේද යන්න මූලිකව පැහැදිලි කරගත යුතුය. සංස්කෘත භාෂාවෙන් සුඛ ලෙස හැඳින්වෙන අප සියලු දෙනාට අවශ්‍ය වන්නාවූ මෙම සතුට යනු කවරක්ද? බෞද්ධ විග්‍රහයට අනුව, සතුට යනු මානසික සාධකයකි - වෙනත් වචනවලින් පවසන්නේ නම්, එය වූකලි යම් වස්තුවක් සම්බන්ධයෙන් යම්කිසි ආකාරයක දැනුවත්භාවයක් ඇති කරවන්නාවූ මානසික ක්‍රියාකාරිත්වයකි. එය වූකලි සංස්කෘත භාෂාවෙන් වේදනා ලෙස හැඳින්වෙන "හැඟීම්" ලෙස හඳුන්වනු ලබන වඩාත් පුළුල් මානසික සාධකයක කොටසක් වන අතර එමගින් පූර්ණ සතුටින් පූර්ණ අසතුට දක්වා විහිදෙන පුළුල් පරාසයක විහිදුමක් ආවරණය කරනු ලැබේ.

"හැඟීම" යන්නෙහි අර්ථ නිරූපණය කවරක්ද? හැඟීම යනු අත්විඳීමේ ස්වභාවය සහිත චිත්ත සාධකයයි. එය වූකලි යම් වස්තුවක් හෝ අවස්ථාවක් සැබෑ ලෙසම එම වස්තුවේ හෝ අවස්ථාවේ අත්දැකීම බවට පත්කරවන්නාවූ අත්දැකීමකට අදාළ චිත්ත ක්‍රියාකාරිත්වයයි. සතුට හා අසතුට අතර පවත්නා පරාසය තුළ යම් තැනෙක හැඟීමකින් තොරව අපි සැබැවින්ම යම් වස්තුවක් හෝ අවස්ථාවක් අත් නොවිඳින්නෙමු. පරිගණකයක් මගින් දත්ත ලබාගෙන එ්වා පිරිසැකසුම්කරණය කරන නමුත් මෙම කාර්යය සිදු කිරීමේදී පරිගණකයට සතුටක් හෝ අසතුටක් නොදැනෙන බැවින් පරිගණකය එම දත්ත අත් නොවිඳියි. මෙයයි පරිගණකයක් හා සිතක් අතර පවත්නා වෙනස.

යම් මට්ටමක සතුටක් හෝ අසතුටක් දැනීම සමගින් යම් රූපයක්, ශබ්දයක්, ගන්ධයක්, රසයක් හෝ සතුට හෝ වේදනාව වැනි ශාරීරික සංවේදනයක් ලෙස එන සංවේදක වස්තුවක් හඳුනා ගැනීම හෝ යම් කිසිවක් පිළිබඳව කල්පනා කරන විටදී මෙන් චිත්ත වස්තුවක් හඳුනා ගැනීමද ගමන් කරයි. එය සිදුවීම් බහුල නාට්‍යාකාර අන්තයක් විය යුතුද නොවේ. එය ඉතා පහළ මට්ටමක එකක් විය හැක. සැබැවින්ම අපගේ ජීවිත‌යේ සෑම අවස්ථාවක් තුළම යම් මට්ටමක සතුටක් හෝ අසතුටක් අපට දැනේ. සිහින නොදකිමින් ගැඹුරු නින්දක සිටින විටදී පවා එය උදාසීන හෙවත් මධ්‍යස්ථ හැඟීමකින් අත් විඳින්නෙමු.

බුදු දහම තුළ සතුට සම්බන්ධ අර්ථ නිරූපණ දෙකක් ඉදිරිපත් කෙරේ. එකක් යම් වස්තුවකට අපගේ ඇති සම්බන්ධතාවයට අනුවද, අනෙක හැඟීමට අදාළ අපගේ චිත්ත ස්වභාවය හා සම්බන්ධවද අර්ථ නිරූපණය‌ කෙරේ.

• පළමුවැන්න තුළ යම් කිසිවක් අපට ප්‍රයෝජනවත් වුවද, නොවුවද, එය අපට ප්‍රයෝජනවත් බවට විශ්වාස කිරීම මත පදනම්ව යමක් සතුටුදායක අයුරින් අත්විඳීම ලෙස අර්ථ නිරූපණය කෙරේ. අසතුට යනු යම් කිසිවක් අසතුටුදායක හා හිංසක අයුරින් අත්විඳීමයි. යමක් සතුටුදායක හෝ හිංසක හෝ නොවන විටදී මධ්‍යස්ථ හැඟීමක් අත් විඳින්නෙමු.
• දෙවැන්න තුළ සතුට අර්ථ නිරූපණය කෙරෙනුයේ එය අවසන් වූ පසු නැවතද ලබාගැනීමේ අපේක්ෂාවක් ඇතිවන හැඟීම වශයෙනි. අසතුට අර්ථ නිරූපණය කෙරෙනු‌යේ ඉස්මතු වන විටදී ඉන් මිදීමේ අපේක්ෂාවක් ඇතිවන හැඟීමක් වශයෙනි. එ් අතර මධ්‍යස්ථ හැඟීම අර්ථ නිරූපණය කෙරෙනුයේ ඉස්මතු වන විටදී හෝ අවසන් වන විටදී පෙරකී අපේක්ෂාවන් දෙකින් එකක් හෝ ඉස්මතු නොවන හැඟීම වශයෙනි.

මෙම අර්ථ නිරූපණ දෙක එකිනෙකට සම්බන්ධ වේ. යම් කිසිවක් තෘප්තිදායක ලෙස අත්විඳින විටදී, එම වස්තුව අත්විඳින ආකාරය වනුයේ එම වස්තුව, සැබෑ අරුතින්, මනාප හෙවත් මිහිරි හැඟුම් සහිතව "ඔබගේ සිතට එන" දෙයක් වශයෙනි. අප විසින් අදාළ වස්තුව පිළිගන්නා අතර එය අපගේ අවධානයට ලක්වන වස්තුව ලෙස සුව පහසුවෙන් පවතී. මෙමගින් ඇඟවෙනුයේ වස්තුව සම්බන්ධ අපගේ අත්දැකීම අපට ප්‍රයෝජනවත් වන බවට අප හඟිනා බවයි: එමගින් අපට සතුටක් ගෙනදේ; එය යහපත් යැයි හැඟේ. එ් හේතුවෙන් මෙම අත්දැකීමෙන් ඇතිවන ප්‍රයෝජනය නොකඩවා පවත්වාගෙන යාමට අපට අවශය වන අතර, අවසන් වුවහොත්, එය නැවත ලබාගැනීමට අපට අවශ්‍ය වනු ඇත. ග්‍රාම්‍ය භාෂාවෙන් ප්‍රකාශ කරන්නේ නම්, අප එම වස්තුව හා එහි අත්දැකීම සතුටින් භුක්ති විඳින බව පැවසිය හැක.

යම් වස්තුවක් හිංසාකාරී ආකාරයකින් අත්විඳින විටදී,  වස්තුව පිළිබඳ මෙකී අසතුටුදායක අත්දැකීම ප්‍රීතිමත් අයුරකින් "අපගේ සිතට නොඒ්" (සංස්කෘත: අමනාප). අපි අදාළ වස්තුව නොපිළිගන්නා අතර එය සුවපහසු ලෙස අපගේ අවධානය දිනාගත් වස්තුව ලෙස නොකඩවා නොපවතී. වස්තුව පිළිබඳ අපගේ අත්දැකීමෙන් ප්‍රයෝජනයක් නොමැති බව අපට හැඟෙන අතර සැබැවින්ම ඉන් අප වේදනාවට පත්වේ. අපට එය අවසන් වන්නේ නම් යහපත් යැයි සිතේ. ග්‍රාම්‍ය භාෂාවෙන් පවසන්නේ නම්, අප විසින් එම වස්තුව හෝ එහි අත්දැකීම භුක්ති නොවිඳින්නෙමු.

යම් වස්තුවක් සම්බන්ධයෙන් සිතට සුව පහසු හැඟීමක් ඇති වන්නේය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ කවරක්ද? යම් වස්තුවක් සම්බන්ධයෙන් සුවපහසු තත්ත්වයක සිටින විටදී, අඥාන බවින් තොරව මෙන්ම එහි යහගුණ හෝ දුර්වලතා අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමකින් තොරව එය එහි නියම ස්වභාවයෙන් පිළිගන්නෙමු. මෙම කරුණ මගින් අප කැළඹිලිකාරී භාවයන් (සංස්කෘත: ක්ලේෂ හෙවත් දුක් දෙන භාවයන්) හා අප විසින් යම් වස්තුවක් සතුටින් අත් විඳින්නේද අසතුටින් අත් විඳින්නේද යන කරුණ සම්බන්ධ එ්වාහි සම්බන්ධතාවයද පිළිබඳ සාකච්ඡාව වෙත නැවත රැගෙන යනු ලබයි.

රාගය, ඇල්ම හා ලෝභය එක් කැළඹිලිකාරී භාවයන් සමූහයකි. එ් ත්‍රිත්වය ඇති අවස්ථාවන්හි අපි යම් වස්තුවක යහ ගුණ අතිශයෝක්තියට නංවන්නෙමු. රාගයේදී යම් වස්තුවක් නොමැති විට එය ලබාගැනීමට අවශ්‍ය වේ. ඇල්ම ඇති විටදී අප සතුව ඇති දෙය අහිමි කරගැනීමට අකමැති වේ. ලෝභය ඇති විටදී යමක් ඇති විටද එ්වා තව තවත් අවශ්‍ය වේ. මෙම කැළඹිලිකාරී භාවයන් ඇති විට අපි වස්තුවේ පවත්නා දුර්වලතාවයන් නොසලකා හරින්නට නැඹුරු වන්නෙමු. අපට එම වස්තුව සතුටුදායක එකක් නොවන බැවින් මේවා සතුටුදායක චිත්ත ස්වභාවයන් නොවේ. ඉන් අදහස් කෙරෙන්නේ අපි අදාළ වස්තුව සම්බන්ධයෙන් තෘප්තිමත් නොවන බවයි.  එය පවත්නා ස්වරූපයෙන් නොපිළිගන්නෙමු.

නිදසුනක් ලෙස, අපි බොහෝ සෙයින් ඇලී සිටින්නාවූ අපගේ පෙම්වතා හෝ පෙම්වතිය දක්නා විවටදී, එම දැක්ම සතුටින් අත්විඳිමු. එම පුද්ගලයා දැකීමෙන් තෘප්තිමත් වන අතර එය තෘප්තිමත් බවක් අපට දැනේ. එම පුද්ගලයාගේ හෝ ඔහු හෝ ඇය සමග සිටීමේ යහපත් ගුණාංග අතිශයෝක්තියට නගන විට හෝ මෙම පුද්ගලයා සමග නොසිටීම වරදක්ය යන අපගේ අයහ ගුණ අතිශයෝක්තියට නඟන විට අපගේ ඇල්ම ඉස්මතුවූ විගස අපට අතෘප්තියක් හා අසතුටක් දැනේ. මෙම පුද්ගලයා මේ අවස්ථාවේ දකිමින් එම අවස්ථාව හුදෙක් භුක්ති විඳීමේ තත්ත්වය නොපිළිගන්නා අතර තව තවත් අවශ්‍ය බවට වූ හැඟීම සමගින් ඔහු හෝ ඇය මා වෙතින් ඉවතට යන අවස්ථාව පිළිබඳ බියට පත් වේ. මෙහි ප්‍රතිවිපාකයක් ලෙස හදිසියේම අපගේ ආදරණීයයා අතෘප්තියෙන්, අපහසුවෙන් හා අසතුටින් දැකීමේ අත්දැකීමක් දැන් විඳින්නෙමු.

පිළිකුල, කෝපය හා වෛරය තවත් කැළඹිලිකාරී භාවයන් සමූහයකි. මේවා ඇති විටදී, වස්තුවේ දුර්වලතා හෝ සෘණාත්මක ගුණ අතිශයෝක්තියට නංවමින් එය අප සතුව නොමැති නම් එහි පැමිණීම වළකාලීමටද, එය අප සන්තකයේ පවතින්නේ නම් ඉන් මිදීමටද,ඉන් ඉවත්ව ඇත්නම් එය නැවත නොලැබීමටද අවශ්‍ය බව සිතයි. මෙම කැළඹිලිකාරී භාවයන් තුන සාමාන්‍යයෙන් බිය හා සම්මිශ්‍රණයව ඇත. අදාළ වස්තුව සමගින් අපි සතුටින් කල් ගත නොකරන බැවින් එ්වා සතුටුදායක චිත්ත ස්වභාවයන් නොවේ. එය පවත්නා ස්වරූපයෙන් නොපිළිගනිමු.

නිදසුනක් ලෙස දත්මුල් ශල්‍ය කර්මයක් සිදු කරගන්නවා යයි සිතමු. අප අත් විඳින වස්තුව වූකලි වේදනාව පිළිබඳ ශාරීරික සංවේදනයකි. එනමුදු, එහි සෘණාත්මක ගුණ අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් තොරව එය පවත්නා ස්වරූපයෙන් පිළිගන්නේ නම්, එම ක්‍රියාවලිය තුළ අපි අසතුටින් නොසිටින්නෙමු. වේදනාව අත් විඳින  ආකාරය සම්බන්ධයෙන් මධ්‍යස්ථ හැඟීමක් පවත්වාගත හැක: අදාළ ක්‍රියාව සිදු කිරීම සඳහා ගතවන යම් කාල වේලාවක් ඇති අතර එය පිළිගනිමින් එය එයට වඩා වැඩි වේගයකින් අවසන් වේවාය යන්නක් නොපතන්නෙමු; දන්ත වෛද්‍යවරයා දත විදීම අවසන් වන විටදී, ඔහු හෝ ඇය විසින් තවදුරටත් එම විදීම සිදු කරත්වායි නොපතන්නෙමු. දත විදීමේදී ඇතිවන වේදනාව සම්බන්ධයෙන් උපේක්ෂා සහගත වන්නෙමු - එය ප්‍රතික්ෂේප කිරීමක් හෝ ආකර්ශනයක් හෝ නොදැනුවත්භාවයක්ද නොවේ. සැබැවින්ම මෙම ක්‍රියාවලිය ඇතුළත අනාගතයේදී ඇතිවිය හැකි තව තවත් දත් කැක්කුම්වලින් ඇතිවන වේදනාවන් වළකාලනු පිණිස මෙම කාර්යය සිදු කරන්නේය යන සිතිවිල්ල මත අවධානය යොමුකරගත් සතුටක් අත් විඳිය හැක.

යම් කිසිවක් පිළිබඳව තෘප්තිමත් වීම යන්නෙන් අවශ්‍යතාවය මත පදනම්ව යම් කිසිවක් තව තවත් අවශ්‍ය වීමෙන් හෝ එය අඩුවෙන් අවශ්‍ය වීමෙන් වළකාලීමක් සිදු නොවන බව සැළකිය යුතුය. අප විසින් කිසිදින දේවල් වැඩිදියුණු කිරීමට හෝ අප අපවම හෝ ජීවිතයේ තත්ත්වයන් වැඩිදියුණු කරගැනීමට කිසිදින උත්සාහ නොකරන තරමට අප අකර්මණ්‍ය කිරීමක්ද එමගින් සිදු නොවේ. නිදසුනක් ලෙස, ක්‍රියාත්මක ව්‍යාපෘතියක් නොකඩවා සිදුකරගෙන යාම හෝ ශල්‍ය කර්මයකින් සුවපත් වීම විෂයයෙහි අප විසින් ලබා ඇති ප්‍රගතිය පිළිගැනීම, එ් පිළිබඳ තෘප්තිමත් වීම හා අවසන සතුටු වීමද කළ හැක. එනමුදු, අවශ්‍යතාවය මත පදනම්ව,මේ දක්වා සාක්ෂාත් කරගත් දෙය සම්බන්ධයෙන් අසතුටට පත් වීමකින් තොරව තවදුරටත් ප්‍රගතියක් ලැබීමේ අවශ්‍යතාවයක් පැවතිය හැක. යථාර්ථය වනුයේ අප සතු ප්‍රමාණය ප්‍රමාණවත් නොවන අතර තවත් අවශ්‍ය වන්නේය යන්න නම්, අපගේ පිඟානට බෙදා ඇති ආහාර ප්‍රමාණය හෝ බැංකුවේ අපගේ ගිණුමේ ඇති මුදල් ප්‍රමාණය සම්බන්ධවද එම කරුණම අදාළ වේ. ආහාර ගැනීම සඳහා ප්‍රමාණවත් තරම් ආහාර නොමැතිවීම,හෝ බැංකුවේ මුදල් නොමැතිවීම සම්බන්ධ සෘණාත්මක ලක්ෂණ අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් හෝ වඩ වඩාත් පැවතීමේ ප්‍රයෝජනයන්ද ප්‍රතික්ෂේප කිරීමකින් තොරව, අදාළ කරුණ පිළිබඳව අසතුටට පත් නොවෙමින් අපට වඩ වඩාත් ආහාර හෝ මුදල් ලබාගැනීමට ප්‍රයත්න දැරිය හැක. සාර්ථක වුවහොත් යහපති; අසාර්ථක වුවහොත් එයද යහපති. යම්කිසි ආකාරයකින් අපගේ කටයුතු කරගෙන යන්නෙමු. එනමුදු අපි උත්සාහය අත නොහරිමු. වඩාත් වැදගත් දෙය වනුයේ අපි වඩ වඩාත් දේවල් ලබාගැනීම පිණිස උත්සාහ කිරීමයි. එයද සාර්ථකත්වයේ අපේක්ෂාවන් හෝ වරද සම්බන්ධයෙන් කණගාටු වීමේ සිත් ඉබාගාතේ යාම් වලින් තොරවය.

ඉවසීම සම්බන්ධ සිය පරිච්ඡේදය තුළ ශාන්තිදේවයෝ මෙම කරුණ සරලව ඉදිරිපත් කරති. (VI.10):

යම් කිසිවක් සම්බන්ධයෙන් ප්‍රතිකර්මයක් ඇත්තේ නම්, එ් පිළිබඳ සිත නරක් කරගන්නේ ඇයි? එයට ප්‍රතිකර්ම සිදුකල නොහැක්කේ නම්, එ් පිළිබඳ සිත් නරක් කරගැනීමේ ඇති ඵලය කවරක්ද?

දිගු කාලීනව සලකා බලන කල, සතුටේ ප්‍රධාන හේතුව පුණ්‍යවන්ත චර්යාවයි. මින් අදහස් වනුයේ අපගේ චර්යාව මගින් අප වෙත හා අන්‍යයන් වෙත ඇතිකරන බලපෑම පිළිබඳ තැකීමකින් තොරව කාමය, ඇල්ම, ලෝභය, පිළිකුල, කෝපය, මෝහය ආදිී කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගේ බලපෑමට යටත්ව ක්‍රියා කිරීමෙන්, කථා කිරීමෙන් හෝ සිතීමෙන් වැළකී සිටීමයි. අසතුටේ ප්‍රධාන හේතුව වශයෙන් එන කැළඹිලිකාරී භාවයන් යනු එයාකාරයේ චර්යාවන්ගෙන් වැළකී සිටීම නොව එ්වාහි නියැළීමයි. නිදසුනක් ලෙස, කාමයේදී සාප්පුවක ඇති යම් ද්‍රව්‍යයක යහගුණ අතිශයෝක්තියට නගමින්, තමාගේ කටයුත්තේ නීතිමය ප්‍රතිවිපාක නොසලකා හරිමින් එය සොරකම් කරමු. කෝපය ඇති විටදී, අපගේ සගයා විසින් ප්‍රකාශ කළ යමක ඇති නිශේධනීය ගුණ අතිශයෝක්තියට නගමින්, අපගේ කාර්යය මගින් අපගේ සබඳතාවය මත ඇති කරන බලපෑම නොසලකා හරිමින්, ඔහු හෝ ඇය වෙත කෑමොර දෙමින් රළු වදන් ප්‍රකාශ කරන්නෙමු.

කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගේ බලපෑමට යටත්ව සිටීමෙන් වැළකී ක්‍රියා කිරීම, කථා කිරීම හා සිතීම මගින් මතු එවන් බලපෑම්වලට යටත් වීමෙන් වැළකීමේ පුරුද්දක් ගොඩනංවනු ලබයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, අනාගතයේ යම් කැළඹිලිකාරී භාවයක් ඉස්මතු වන්නේ නම්, අපි එම පදනම මත කටයුතු නොකරන අතර, අවසන, කැළඹිලිකාරී භාවයේ ශක්තිය හීන වී එම කැළඹිලිකාරී භාවය කිසිසේත් ඉස්මතු නොවන තත්ත්වයක් ඇතිවනු ඇත. අනෙක් අතින්, අප විසින් මෙකී කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගේ පදනමින් කටයුතු කරන්නට කරන්නට, අනාගතයේ එ්වා වඩ වඩාත් ඉස්මතුවනු ඇති අතර එ්වා වඩ වඩාත් බලවත් වනු ඇත.

අප දුටු පරිදි, යම් වස්තුවක් සතුටින් අත්දකින විටදී, එය මෝහය, රාගය, ඇල්ම, ලෝභය, පිළිකුල හෝ කෝපය යන කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගෙන් තොරව අත්දකිමු. එම වස්තුව අත්දැකීම එහි යහපත් හෝ අයහපත් ලක්ෂණ අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් තොරව එහි සැබෑ ස්වභාවය පිළිගැනීම මත පදනම් වේ. දේවල් අත්දැකීමේ මෙම විධිය එ් අනුව, දේවල්හි යහපත් හෝ අයහපත් ලක්ෂණ අතිශයෝක්තියට නැගීමකින් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමකින් තොරව පුද්ගලයන්ගේ හෝ දේවල හෝ අවස්ථාවන්හි සැබෑ ස්වභාවය පිළිගැනීම මත පදනම්ව අප විසින් ක්‍රියා කරන, කථා කරන හා සිතන ධනාත්මක චර්යාමය පුරුද්ද තුළින් ඉස්මතු වේ.

සතුටින් හෝ අසතුටින් දේවල් හෝ සිතිවිලි අත්දැකීමේ අපගේ ක්‍රමවේදය එ් අනුව අදාළ වස්තුව හෝ සිතිවිල්ල මගින්ම තීරණය වන්නක් නොවේ.  අප විසින් දුටු පරිදි, දිගු කාලීන පෙර පුරුදු මගින් මෙම දේවල්හි ධනාත්මක හෝ සෘණාත්මක පැතිකඩයන් අතිශයෝක්තියට නැගීමෙන් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් වැළකී සිටීමේ පුරුද්ද ගොඩනගාගෙන ඇත්තේ නම්  දත් මුල් ශල්‍යකර්මයකට සහභාගි වීමේදී අත් විඳීමට සිදුවන වේදනාවද සතුටුදායක චිත්ත ස්වභාවයක් සහිතව අත්විඳිය හැක. සතුට යන්නෙහි අර්ථ නිරූපණය නැවත සලකා බලන්නේ නම්, එය අපගේම ප්‍රයෝජනය සඳහා වූ දෙයක්ය යන විශ්වාසය මත පදනම්ව එම ක්‍රියාවලිය සතුටුදායකව අත් විඳින්නෙමු.

කැළඹිලිකාරී භාවයන්ගේ බලපෑම යටතේ කථා කිරීමෙන්, ක්‍රියා කිරීමෙන් හෝ සිතීමෙන් වැළකී සිටීමේ පුරුද්ද ගොඩනගාගෙන එ් අනුව වස්තූන් හා සිතිවිලි සතුටින් අත්විඳීමේ විභවය ගොඩනගාගෙන ඇත්තේ නම්, එම විභවය සතුට පිළිබඳ අත්දැකීමක් දක්වා පරිණත වනු පිණිස තවදුරටත් යම් හේතු සාධක අවශ්‍ය වේ. අප දුටු පරිදි අපගේ අත්දැකීමට භාජනය වන වස්තුව මගින් අවශ්‍යයෙන්ම අප විසින් එය සතුටින් හෝ අසතුටින් භුක්ති විඳින්නේද යන්නක් තීරණය නොකෙරේ. එ් වෙනුවට, යම් වස්තුවක් සතුටින් අත්විඳීම දත්මුල් ශල්‍ය කර්මයක වේදනාත්මක ශාරීරික සංවේදනය වේවා, ආදරණීයයෙකුගේ දැක්ම වේවා එ් ආකාරයෙන් එන වස්තුව කවරක් වුවද එම වස්තුවේ සැබෑ යථාර්ථය පිළිගැනීමේ ආකල්පය මත වඩාත් බලවත්ව රඳා පවතී. එ් අනුව, අපගේ ආකල්පය, අපගේ චිත්ත ස්වභාවය, අප විසින් කවර වස්තුවක් පිළිබඳව දකින්නේ, ශ්‍රවණය කරන්නේ, ආඝ්‍රාණය කරන්නේ, රස විඳින්නේ, ශාරීරිකව ස්පර්ශ කරන්නේ හෝ සිතන්නේ වුවද, එම අවස්ථාවේ අපට සතුටක් දැනෙන්නේද අසතුටක් දැනේනේද යන්න විෂයයෙහි තීරණාත්මක වේ.

යමක් කවරාකාරද යන්න පිළිබඳ යථාර්ථය පිළිගනිමින් එ් පිළිබඳ මෝහයෙන් පසු නොවන විටදී අපි එහි පවත්නා යහපත් හෝ අයහපත් ගුණ අතිශයෝක්තියට නැගීමක් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමක් සිදු නොකරන අතර එ් අනුව එම වස්තුව කාමය, රාගය, හෝ ඇල්ම සහිතව හෝ පිළිකුල හෝ කෝපය සහිතව අත් නොවිඳින බවද දැක්කෙමු. එ් අනුව යම් නිශ්චිත අවස්ථාවකදී සතුට මෝරා යාමට උපකාරී වනුයේ මෝහයෙන් නිදහස් වීමයි.

ඕනෑම දෙන ලද අවස්ථාවක අපගේ මෝහය යනු අවශ්‍යයෙන්ම අප අත්දකින වස්තුව පිළිබඳව වූ නොදැනුවත්භාවයට පමණක් සීමා නොවේ. මෝහය යන්න මෙයට වඩා බොහෝ සෙයින් පුළුල් පරාසයක විහිදේ. එය අප පිළිබඳවම නාභිගත කෙරෙන්නක්ද විය හැක. යම් ගැටලුවක් ඉමහත් අසතුටකින් අත්විඳින විටදී, මෝහ නිශ්‍රිතව අප පිළිබඳ පමණක් සලකා බැලීමට පෙළැඹෙන අතර මෙම ගැටලුවට මුහුණ දෙන එකම පුද්ගලයා තමා බව සිතන්නට පවා පෙළඹෙන්නෙමු.

රැකියාව අහිමි වීමේ නිදසුන සලකා බලන්න. යථාර්ථය වනුයේ සිය රැකියාව අහිමිව මේවන විට විරැකියාවෙන් පෙළෙන මිලියන ගණනක් වූ ජනතාවක් මේ ලෝකයේ වාසය කරන බවයි. නිදසුනක් ලෙස අනිත්‍යය පිළිබඳව මෝහයෙන් තොරව අපගේ තත්ත්වය පිළිබඳව අපට සිතා බැලිය හැක. හේතු සාධක මතින් ඉස්මතුවන සියලු සංසිද්ධීන්වලට තවදුරටත් හේතු සාධක මගින් බලපෑම් ඇතිවනු ඇති අතර කෙළවරදී එ්වා අවසන් වන බව අපට සිහිපත් කළ හැක. එය ඉතාමත් ප්‍රයෝජනවත් විය හැක. එනමුදු, අපගේ පමණක් නොව සිය රැකියා අහිමි වී ඇති අන් සියලු දෙනාගේද ගැටලු ඇතුළත් කරගනු පිණිස අපගේ චින්තන පරාසය තවදුරටත් පුළුල් කිරීම වඩාත් ඵලදායී වනු ඇත. අපගේ සිතිවිල්ල විය යුත්තේ "මෙය හුදෙක් මාගේ ගැටලුවක් පමණක් නොවේ; එය සුවිශාල සංඛ්‍යාවක් වූ පුද්ගලයන්ගේද ගැටලුවයි. එ් අනුව විසඳුමක් අවශ්‍ය එකම පුද්ගලයා මම නොවෙමි; අන් සියලු දෙනා හටද විසඳුමක් අවශ්‍යය. එවන් ගැටලු හා අසතුටුදායක තත්ත්වයන් සියලු දෙනා විසින් මැඩ පවත්වාගත යුතුවේ." යන්නකි. එයයි සත්‍ය යථාර්ථය.

මෝහ රහිතව මෙයාකාරයෙන් සිතීමෙන් ආත්මානුකම්පාවෙන් ලතැවෙනු වෙනුවට අනුන් කෙරෙහි කරුණාව ගොඩනගා ගන්නෙමු. අපගේ සිත් තවදුරටත් පටු ලෙස අප කෙරෙහිම පමණක් අවධානය යොමු කරගෙන නොසිටින අතර එ් හා සමාන තත්ත්වයක සිටින සෙසු පුද්ගලයන් පිළිබඳවද සිතීම කරා විවෘත වී ඇත. ඔවුනටද ඔවුන්ගේ ගැටලුවලින් මිදීමට උපකාර කිරීමේ අපේක්ෂාව සහිත තත්ත්වයක අපගේ ගැටලු වැදගත්කමින් අඩුවන අතර එම ගැටලු සම්බන්ධයෙන් විෂය මූලිකව කටයුතු කිරීමේ ශක්තියක් හා දිරියක් ගොඩනැගේ. අපට සැබැවින්ම අපගේ රැකියාව අහිමි කරගැනීමට අවශ්‍ය නොවූ අතර සමචිත්තතාවය සහිතව එම තත්ත්වයට අදාළ යථාර්ථය පිළිගනිමින් සෙසු පුද්ගලයන් පිළිබඳව කල්පනා කරමින් ඔවුනට උපකාර කිරීමේ අවස්ථාවක් ලද්දේය යන සිතිවිල්ල තුළ අපට සතුටක් පවා ඇතිවිය හැක.

එ් අනුව කරුණාව යනු යම් වස්තුවක් හෝ අවස්ථාවක් සතුටින් අත්විඳීමේ අපගේ විභවයන් පණ ගැන්වීමේ ප්‍රධාන සාධකයකි. එනමුත් එය ක්‍රියාත්මක වන්නේ කෙසේද? කරුණාව යනු අප අප කෙරෙහිම ප්‍රාර්ථනා කරන්නාක් මෙන් සෙස්සෝද ඔවුන්ගේ දුකින් හා එම දුකට හේතුවූ කරුණුවලින් මිදේවාය යන පැතුමයි. එනමුදු, අන්‍යයන්ගේ අසතුට හා දුක පිළිබඳව අවධානය යොමු කරන විටදී, අපි ස්වභාවිකවම එ් පිළිබඳ සතුටු වනු වෙනුවට කණගාටු වෙමු. නොඑසේ නම් අපි හැඟීම් සිරකොටගෙන කිසිවක් නොහැඟෙන තත්ත්වයක සිටින්නෙමු. මෙම කවර තත්ත්වයක වුව,අපි ඔවුන්ගේ දුක දැක සතුටු නොවෙමු. එ් අනුව, කරුණාව තුළින් සතුටුදායක චිත්ත ස්වභාවයක් ඇති කරන්නේ කෙසේද?

මෙය වටහාගනු පිණිස, අපට සිත වියවුල් කරන හැඟීම් හා වියවුල් නොකරන හැඟීම් අතර වෙනස දැකීමට සිදුවේ. මෙහිදී මා මෙම යෙදුම් භාවිත කරනුයේ එ්වාහි විෂයගත අර්ථ නිරූපණයට අනුව නොව වඩාත් ග්‍රාම්‍ය හා තාක්ෂණික නොවන ආකාරයකිනි. මෙහි ඇති වෙනස වනුයේ සතුට, අසතුට හෝ මධ්‍යස්ථ හැඟීම එම හැඟීම පිළිබඳ මෝහය හා ව්‍යාකූලත්වය සමගින් මුහුව ඇත්තේද, නැත්ද යන්නයි. පොදුවේ සතුට අසතුටින් වෙන්කොට ගත් අවස්ථාවේදී එහි විචල්‍යය වූයේ අප අප අත්විඳින වස්තුව පිළිබඳ මෝහයෙන් කටයුතු කළේද නැත්තේද යන්නය යන කරුණ සිහි තබා ගන්න. මෙහිදී අප විසින් අසතුටින් අත් විඳින වස්තුවක ගුණ අතිශයෝක්තියට නැංවීමක් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමක් නොකළද, නිදසුනක් ලෙස, අප විසින් තවදුරටත් එකී අසතුටුදායක හැඟීම අපගේ හිසට ඉහළින් එල්ලී තිබෙන අඳුරු ඝන වලාවක් මෙන් දැඩි, සත්‍ය පැවැත්මක් සහිත "දෙයක්" බවට පත්කළ හැක. ඉන්පසු එම හැඟීමේ සෘණාත්මක ගුණ අතිශයෝක්තියට නංවමින් එය "භයානක අවපාතයක්"ලෙස සිතමින් එ් තුළ සිරවී ඇති සෙයක් හඟින්නෙමු. මෙහිදී, මෝහය විසින් අසතුටුදායක හැඟීම එය පවත්නා පරිදි පිළිගැනීම සිදු නොකරයි. එක් අතකින් අසතුටුදායක හැඟීමක් යනු එහි තීව්‍රතාවය වෙනස් වීමට අනුව මොහොතින් මොහොත වෙනස්වන දෙයකි: එය වූකලි අන් කිසිවකින් හෝ බලපෑමට ලක් නොවී ස්වායත්ථව හා සත්‍ය වශයෙන් පවත්නා දැඩි පාෂාණ නිර්මිතයක් නොවේ.

අන්‍යයන්ගේ දුක පිළිබඳව සිතීමේදී කිසිදු හැඟීමක් ඇති නොවන තත්ත්වයක් අත්විඳින විටදී මෙයට සමාන විශ්ලේෂණයක් යොදාගත හැක. මෙහිදී, දුකක් හෝ අසතුටක් දැනීමේ සෘණාත්මක ගුණයන් අතිශයෝක්තියට නංවන විටදී, එය දැනීම පිළිබඳ බියවන බැවින් එය සිරකර ගන්නෙමු. ඉන්පසු අපි මධ්‍යස්ථ වූ, අසතුට හෝ සතුටද නොවන හැඟීමක් අත් විඳිමු. අපට අවංකවම කිසිදු දෙයක් හැඟීමේ හැකියාව වළක්වාලමින් අප තුළ හිඳ සිටින්නාවූ විශාල වූද දැඩි වූද "ශුන්‍යයක්" වැනි යම් දැඩි දෙයක් ලෙස එ් පිළිබඳ සිතමින් ඉන්පසු අපි එම මධ්‍යස්ථ හැඟීමද අතිශයෝක්තියට නගන්නෙමු.

කරුණාව ගොඩනගාගනු පිණිස, අපට අපගේ රැකියාව අහිමි වූ අවස්ථාවේදී මෙන් අන්‍යයන් මුහුණ දෙන දුෂ්කර අවස්ථාවන්ද දුක් සහිත එ්වාය යන කරුණ ප්‍රතික්‌ෂේප නොකිරීම වැදගත්ය. එම දුක දැනීම පිළිබඳ බියවීම හෝ එය සිර කිරීම හෝ යටපත් කිරීම සෞඛ්‍ය සම්පන්න නොවනු ඇත. අපට මෙම දුක දැනිය යුතු නමුත් එය සිදුවිය යුත්තේ අන්‍යයන්ගේ දුකෙහිදී සහකම්පනයක් ඇතිකර ගනිමින්, අන්‍යයන්ද ඉන් මිදේවාය යන ගැඹුරු නිර්ව්‍යාජ පැතුමක් ගොඩනගා ගනිමින් ඔවුනට එම තත්ත්වය මැඩ පැවැත්වීම සඳහා උපකාර කිරීමේ උත්සාහයකට අදාළ යම් වගකීමක් ගැනීම සඳහා වියවුල් රහිත ආකාරයකිනි. කෙටියෙන් පවසන්නේ නම්, බෞද්ධ උපදෙස වනුයේ "දුක පිළිබඳ හැඟීම රළු දෙයක් බවට පත් නොකරන්න; එ් පිළිබඳ මහා කලබලයක්ද ඇතිකර නොගන්න" යන්නයි.

වියවුලක් ඇති නොවන ආකාරයකින් දුක පිළිබඳ හැඟීම අත් විඳිනු පිණිස අපගේ සිත් සියලු ආකාර ඉබාගාතේ යාම් හා අඳුරු ස්වභාවයන්ගෙන් නිහඬ කළ යුතුවේ. මනස ඉබාගාතේ යන විටදී, අපගේ අවධානය කණගාටුව, සැකය, බියෙන් පිරි සිතිවිලි හෝ අප පතන දෙය වඩාත් මිහිරි දෙයක් වනු ඇත්තේය යන අපේක්ෂාවන් වැනි බාහිර සිතිවිලි කරා පියඹා යයි. මානසික එ්කාකාරිත්වය ඇති විටදී, අපි මානසික මීදුමක් තුළට ඇද වැටෙන අතර සියල්ල පිළිබඳ අවධානය ගිලිහේ, නොහොත් අනවධානීය වේ.

අපගේ චිත්ත ස්වභාවයන් මානසික ඉබාගාතේ යාම් හා එ්කාකාරිත්වයන්ගෙන් මිදවීමේ විධික්‍රමවලින් පොහොසත් වූවකි බුදු දහම යනු. වඩාත්ම මූලික ක්‍රමයක් වනුයේ අපගේ හුස්ම රැල්ල මත අවධානය යොමු කරගනිමින් නිශ්චල හා සන්සුන් වීමයි. අවම මානසික ඉබාගාතේ යාමක් හා අඳුරක්ද සහිතව, අපගේ සිත් සන්සුන් හා ශාන්ත එ්වා බවට පත්වේ. එවන් තත්ත්වයක, අන්‍යයන්ගේ ගැටලු හා දුක් සම්බන්ධ අතිශයෝක්තියට නැගීම් හෝ පිළිකුල් කිරීම් හෝ මධ්‍යස්ථ හැඟීම් හා එ්වා සම්බන්ධ අපගේ හැඟීම්ද අපට වඩාත් පහසුවෙන් සන්සුන් කළ හැකිවේ. එවිට, ආරම්භයේදී කණගාටුවක් ඇති වුවද, එය සිත වියවුල් කරන සුළු එකක් නොවේ.

අවසානයේදී අපගේ සිත ඉහිල් වී තවදුරටත් සන්සුන් වන විටදී, ස්වභාවිකවම අපට පහළ මට්ටමක සතුටක් දැනේ. ශාන්ත චිත්ත හා භාවමය තත්ත්වයක් තුළ සිතේ ස්වභාවික උණුසුම හා සතුට දිස් වන්නට පටන් ගනී. පුණ්‍ය ක්‍රියාවන්හි නිරත වීමෙන් සතුට අත් විඳීම සඳහා ප්‍රමාණවත් විභවයන් ගොඩනගාගෙන ඇත්තේ නම්, අපගේ ශාන්ත චිත්ත ස්වභාවය විසින් එ්වා ඵල දැරීමටද යම් උපකාරයක් ලබා දෙනු ලබයි.

අපි ඉන්පසු මෙම සතුට ආදරය හෙවත් මෛත්‍රී සිතිවිලිවලින් වර්ධනය කරගන්නෙමු. ආදරය යනු අන්‍යයන්ද සතුටින් සිටීවා සහ එවන් සතුටකට අවශ්‍ය හේතු ඔවුන් තුළ පවතීවාය යන පැතුමයි. එවන් පැතුමක් ස්වභාවිකවම ඇතිවනුයේ කාරුණික දයාව තුළිනි. අපට යමෙකුගේ වේදනාව හා කණගාටුව පිළිබඳ දුකක් ඇති වුවද, එම පුද්ගලයා සතුටින් සිටීවාය යන්න සක්‍රීයව පතන අතරම එයාකාරයේ හැඟීමක් පවත්වා ගැනීම දුෂ්කර දෙයකි. අප විසින් අප පිළිබඳවම සිතීම නවතා එ් වෙනුවට වෙනත් අයෙකුගේ සතුට කෙරෙහි අවධානය යොමු කළහොත් අපගේ හදවත ස්වභාවිකවම උණුසුම් වේ. මෙමගින් ස්වයංක්‍රීයවම අප වෙත තවදුරටත් මෘදු ප්‍රීතිමත් හැඟීමක් ගෙන එන අතර, අපගේ පුණ්‍ය චර්යාවන් මගින් දීර්ඝ කාලයක් පුරා ගොඩනගන ලද සතුටක් දැනීමේ වැඩිමනත් විභවයන්ද ක්‍රියාත්මක කළ හැක. මෙයාකාරයෙන් ආදරය පරාර්ථකාමී හා අවංක දෙයක් වන විටදී, සිත වියවුලට පත් නොකරන මෘදු සතුටක්ද එ් සමගින් ඉස්මතුවන අතර අපගේ ශෝකය අතුරුදන් වේ. හිසරදයකින් දුක් විඳින මවක හෝ පියෙකු ඔහුගේ හෝ ඇයගේ රෝගී දරුවා සනසවාලීමේදී සිය වේදනාව අමතක කරන්නාක් මෙන්, ආදරණීය සිතිවිලි උද්දීපනය කිරීමේදී වෙනත් අයෙකුගේ අවාසනාවන්ත තත්ත්වයකදී අපට දැනෙන දුකද වියැකී යයි.

කෙටියෙන් පවසන්නේ නම්, බුදු දහමට අනුව සතුටේ වඩාත්ම පදනම්ගත මූලය වනුයේ මෝහය තුළින් මුල් බැසගත් කාමය, ලෝභය, ඇල්ම, පිළිකුල හා කෝපය වැනි කැළඹිලිකාරී භාවයන් හා ආකල්පයන්හි බලපෑම යටතේ පාපකාරී ක්‍රියා, කථා හෝ සිතිවිලි ඇතිකර ගැනීමෙන් වැළකීමේ පුරුද්දක් ගොඩනගා ගැනීමයි. එවන් පුණ්‍ය චර්යාවන් මගින් අනාගතයේ සතුට අත් විඳීම සඳහා වූ චිත්ත සන්තතීන් පිළිබඳ විභවයන් ගොඩනඟනු ලබයි. අදාළ වස්තුව හෝ අවස්ථාව කවරක් වුවද එ් නොසලකා අප විසින් අත් විඳිනු ලබන යම් වස්තුවක් හෝ අවස්ථාවක් හෝ අප විසින් එය අත් විඳින සතුටේ හෝ අසතුටේ යම් මට්ටමක් හා බැඳි යහපත් හෝ අයහපත් ගුණ අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් හෝ ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් තොරව එම විභවයන් පරිණත වීමේ පෙළඹීම ඇතිකළ හැක. මෝහයෙන් තොරව හා ඇල්ම, පිළිකුල හෝ උපේක්ෂාවෙන්ද තොරව, ඉන්පසු සිත ඉබාගාතේ යාමෙන් හා චිත්ත එ්කාකාරිත්වයෙන් අපගේ සිත් නිහඬ කළ යුතුවේ. විශේෂයෙන් අපගේ සිත් කණගාටුවෙන් හා අපේක්ෂාවෙන් තොර සන්සුන් තත්ත්වයකට පත්කළ යුතුය. එම සන්සුන්, ශාන්ත චිත්ත ස්වභාවය තුළ, අපට පහළ මට්ටමක සතුටක් දැනෙනු ඇති අතර, එයටද වඩා ඉහළ මට්ටමේ සතුටක් දැනීම සඳහා අප තුළ පැවතිය හැකි විභවයන් පණ ගන්වනු ඇත.

ඉන්පසු අන්‍යයන්ගේ ගැටලු හා ඔවුන් අපටද වඩා අයහපත් තත්ත්වයක සිටිය හැකි ආකාරය කෙරෙහි අපගේ අවධානය යොමු කරමින් අපගේ සිත් පුළුල් කරගන්නෙමු. අප පිළිබඳවම පමණක් සිතීම නවතාලමු. අන් සියල්ලන්ද ඔවුන්ගේ දුකින් නිදහස් වුවහොත් එය කෙතරම් අපූරුද හා එය ඔවුනට සාක්ෂාත් කරගැනීම සඳහා අපටද උපකාර කළ හැක්කේ නම් එය කෙතරම් අපූරුද යන සිතිවිල්ල ඇතිවේ. මෙම තදබල කරුණාව තුළින් ස්වභාවිකවම අන්‍යයන් සතුටින් සිටීවාය යන පැතුම හෙවත් ආදරයක් ඇති කෙරේ. ඔවුන්ගේ සතුට පිළිබඳ සිතීම මගින් සතුට ඵල දැරීමට අවකාශ සැලසීමේ අපගේම විභවයන් තවදුරටත් පණ ගන්වනු ලබයි.

කරුණාව හා ආදරය පිළිබඳ මෙම සිතිවිලිද සමගින් ඉන්පසු අප විසින් අපගේ සිතිවිලි බුදුවරුන් හෝ ඕනෑම ආකාරයක මහා මානුෂවාදී පුද්ගලයන් වෙත යොමු කරවන්නෙමු. ඔවුන්ගේ ආදර්ශයන් පිළිබඳව සිතට ගනිමින් අන්‍යයන් වෙත සැබෑ ලෙසම උපකාර කිරීමට උත්සාහ කිරීමේ යම් වගකීමක් ගත යුතුය යන අදිටන ඇතිකර ගන්නෙමු. මෙමගින් අන්‍යයන්ගේ ගැටලු පමණක් නොව අපගේම ගැටලු සම්බන්ධයෙන් පවා -එ්වා අතිශයෝක්තියට නැංවීමකින් තොරව හා අසාර්ථකත්වයන් පිළිබඳ කණගාටු වීමකින් හෝ සාර්ථකත්වය පිළිබඳ බලාපොරොත්තුවකින් හෝ තොරව - අවශ්‍ය කටයුතු කිරීමේ ශක්තියක් හා දිරියක් ඇතිකර ගැනීමට අගනා සහායක් ලැබේ.