ប្រភពនៃសុភមង្គល

បើទោះបីជាមានក្តីសុខច្រើនប្រភេទយ៉ាងណាក្តី តែនៅទីនេះយើងសូមផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់លើសេចក្តីសុខសាមញ្ញធម្មតា។ ដើម្បីយល់ឳ្យបានច្បាស់នូវប្រភពផ្សេងៗរបស់វា ធុរៈបឋមយើងចាំបាច់ត្រូវតែយល់ឳ្យបានច្បាស់លាស់ជាមុនសិនចំពោះអត្ថន័យនៃពាក្យថា «សុខ»នេះ។ តើអ្វីជាក្តីសុខដែលមនុស្សគ្រប់រូបប្រាថ្នាចង់បាន(bde-ba, Skt.sukha)? បើយោងទៅតាមការវិភាគរបស់ទស្សនៈពុទ្ធសាសនា សុខនេះគឺជាប្រភេទចេតសិក នៅក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ជាប្រភេទសកម្មភាពផ្លូវចិត្ត ជាផ្នែកតូចមួយនៃចេតសិកចម្បងដែលគេហៅថា «អារម្មណ៍» (ពាក្យថាវេទនាជាភាសាសំស្រ្កឹតឬទីបេថាtshor-ba) ដែលមានអត្ថន័យគ្របដណ្តប់លើវិសាលភាពដ៍ទូលំទូលាយចាប់ពីក្តីសុខរហូតដល់ក្តីទុក្ខទាំងពីរនេះ។ 

តើអ្វីទៅជាអត្ថន័យនៃពាក្យថា«អារម្មណ៍»(ឬវេទនា)? វេទនាជាចេតសិក ជាសភាវៈដែលសោយនូវអារម្មណ៍ផ្សេងៗ(ភាសាទីបេថាmyong-ba)។ ជាសកម្មភាពផ្លូវចិត្តដែលសោយដឹងនូវវត្ថុណាមួយ ឬស្ថានភាពណាមួយ ដែលធ្វើឳ្យយើងដឹងអំពីវត្ថុនោះឬស្ថានភាពនោះជាដើម។ ប្រសិនបើគ្មានវេទនានេះកើតឡើងនៅក្នុងរង្វង់នៃសុខ(សោមនស្ស) និងទុក្ខ(ទោមនស្ស)នេះទេ នោះយើងនឹងមិនអាចសោយដឹងចំពោះវត្ថុនោះឬស្ថានការណ៍នោះបានទេ។ ឧបមាថា៖ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រចាប់យកទិន្នន័យ តែម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រគ្មានអារម្មណ៍ដឹងថាទិន្នន័យនោះជាទិន្នន័យសោមនស្សឬទោមនស្សនោះទេ(ជាសុខឬទុក្ខ) សរុបទៅម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រមិនមានអារម្មណ៍ដឹងអ្វីទេ។ នេះគឹជាលក្ខណៈខុសគ្នារវាងម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រនិងចិត្ត។ 

ការសោយនូវកំរិតអារម្មណ៍សុខឬទុក្ខនេះគឺកើតឡើងអមដោយការគិតចំពោះវត្ថុវិញ្ញាណ -តាមរយៈរូបសំលែងក្លិន រស់ជាតិឬការប៉ះពាល់ដឹងកាយជាដើមនេះថាជាអារម្មណ៍សោមនស្សឬជាទោមនស្ស ឬការគិតស្រមៃអំពីវត្ថុអ្វីមួយនៅក្នុងចិត្តជាដើម។ ពោលវាមិនចាំបាច់ជាការគិតដែលមានលក្ខណៈដ្រាម៉ាជ្រុលពេកទេ អាចជាការគិតត្រឹមកំរិតតិចតួចក៍បានដែរ។ តាមពិតទៅការសោយដឹងអារម្មណ៍សុខនិងទុក្ខនេះគឺកើតឡើងនៅគ្រប់ខណៈពេលនីមួយៗទាំងអស់នៅក្នុងជីវិតមនុស្ស - បើសូម្បីនៅពេលយើងកំពុងដេកលក់ដោយគ្មានការយល់សប្តិសោះយ៉ាងណាក្តី ក៍យើងនៅតែសោយអារម្មណ៍អព្យាក្រឹតដែរ(ជាកណ្តាលមិនសុខហើយក៍មិនទុក្ខដែរ)។ 

ពុទ្ធសាសនាផ្តល់ឳ្យនូវអត្ថន័យពីរយ៉ាងសំរាប់ពាក្យថាសុខនេះ ដោយទីមួយគឺសំដៅដល់ក្តីសុខដែលកើតឡើងពីទំនាក់ទំនងរវាងយើងនឹងវត្ថុណាមួយនោះ ចំណែកឯប្រភេទទីពីរគឺឋិតនៅក្នុងន័យនៃទំនាក់ទំនងរវាងយើងនិងចិត្តរបស់យើង ដែលសោយដឹងនូវអារម្មណ៍នោះ។ 

• ទីមួយគឺកំណត់ថាជាសុខដែលសោយ(ខាងផ្លូវអារម្មណ៍)អារម្មណ៍បីតិចំពោះអ្វីមួយ ដោយគិតអាស្រ័យរបស់នោះមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន មិនសំខាន់ថាវាមានប្រយោជន៍ពិតមែនឬអត់នោះទេ។ ទុក្ខគឺជាការសោយនូវអារម្មណ៍មិនបីតិចំពោះអ្វីមួយ។ នៅពេលយើងគ្មានអារម្មណ៍អ្វីសោះ មិនសុខហើយក៍មិនទុក្ខ នោះគឺជាអារម្មណ៍អព្យាក្រឹត ជាកណ្តាល។ 
• ទីពីរគឺត្រូវបានគេកំណត់ថាជាប្រភេទក្តីសុខ ជាអារម្មណ៍ម៉្យាងដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឳ្យវាកើតមានឡើងជាថ្មីទៀត នៅពេលណាវារលត់ផុតទៅវិញ។ ទុក្ខជាអារម្មណ៍ដែលយើងប្រាថ្នាចង់ឳ្យវារលាយបាត់ទៅ នៅពេលណាវាកើតឡើងម្តងៗ ចំណែកឯចិត្តឧបេក្ខាវិញគឺជាអារម្មណ៍ដែលមិនមានរឿងទាំងពីរនេះកើតឡើង។ 

អត្ថន័យទាំងពីរនេះគឺជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្នាទៅវិញទៅមក។ នៅពេលណាយើងជួបពិសោធកិច្ចអ្វីមួយដែលជាទីបីតិឬជាទីសោមនស្ស ហើយរបៀបដែលយើងមានអារម្មណ៍ដឹងចំពោះវត្ថុនោះគឺថា វត្ថុនោះ«ផុសឡើងជាសញ្ញានៅក្នុងចិត្តរបស់យើង» (yid-du ‘ong-ba, Skt. manapa)ជាលក្ខណៈសោមនស្ស។ យើងទទួលដឹងវត្ថុនោះ និងរក្សាការផ្តោតចិត្តយ៉ាងស្រួលលើវត្ថុនោះ។ ត្រង់នេះគឺថាយើងគិតថាការសោយដឹងនូវវត្ថុនោះគឺមានសារៈប្រយោជន៍ដល់យើង៖ ពោលគឺវាធ្វើឳ្យយើងសប្បាយចិត្ត មានអារម្មណ៍ល្អ។ ដោយសារតែប្រការនេះយើងចង់ឳ្យការជួបដឹងអារម្មណ៍ល្អនេះឋិតនៅបន្តទៀត ហើយប្រសិនបើវារលត់ទៅវិញ យើងចង់ឳ្យវាកើតឡើងសាជាថ្មីទៀត។ បើនិយាយនៅក្នុងភាសាសាមញ្ញយើងអាចនិយាយបានថា យើងរីករាយជាមួយនឹងវត្ថុនោះ និងរីករាយជាមួយនឹងការជួបពិសោធជាមួយនឹងវា។ 

កាលណាយើងសោយរបស់នោះ(តាមរយៈអារម្មណ៍)ដោយក្តីទោមនស្ស ពោលក្តីទោមនស្សចំពោះរបស់នេះ គឺ«មិនចូលទៅក្នុងចិត្តបស់ខ្លួនទេ» (yid-du ma-‘ong-ba, Skt. amanapa)។ យើងមិនទទួលយកវត្ថុនោះទេ ហើយវាក៍មិនឋិតនៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួនដែរ។ ដោយសារយើងគិតថាការជួបដឹង ស្គាល់ចំពោះវត្ថុនោះគឺគ្មានអត្ថប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឡើយ មានក្តីឈឺចាប់(ទោមនស្ស)តែម៉្យាងទេ។ ហេតុដូច្នេះយើងចង់ឳ្យវាផុតរលត់ទៅវិញ។ បើនិយាយនៅក្នុងភាសាសាមញ្ញ យើងអាចនិយាយបានថា យើងមិនត្រេកអរនឹងរបស់នោះ ហើយក៍មិនត្រេកអរជាមួយនឹងការជួបដឹងចំពោះរបស់នោះដែរ។ 

តើការមានអារម្មណ៍ល្អជាមួយរបស់នោះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា? កាលណាយើងមានអារម្មណ៍ល្អជាមួយនឹងវត្ថុមួយនោះ បានសេចក្តីថាយើងទទួលយកភាពពិតរបស់វា ដោយមិនសង្ស័យ ដោយមិនគិតពន្លើសបំផ្លើសឬក៍បដិសេធគុណសម្បត្តិឬបញ្ហារបស់វត្ថុនោះទេ។ ចំណុចនេះនាំយើងទៅរកដល់កិច្ចពិភាក្សាស្តីអំពីកិលេស(nyon-rmongs, Skt. klesha) នឹងទំនាក់ទំនងរបស់កិលេសថាតើយើងសោយវត្ថុនោះដោយអារម្មណ៍ទោមនស្សឬសោមនស្ស។ 

ក្រុមមួយនៃកិលេសគឺកាមតណ្ហា ចិត្តឧបាទាន និងចិត្តលោភៈជាដើម។ ដោយមានប្រភេទកិលេសទាំងបីនេះនៅក្នុងចិត្តយើងចាប់ផ្តើមគិតបំផ្លើសពន្លើសក្តីល្អ ឬគុណសម្បត្តិរបស់វត្ថុនោះឳ្យជ្រុលហួសប្រមាណ។ កាមតណ្ហាជាកិលេសនេះ យើងចង់បានវត្ថុនោះមកក្នុងដៃខ្លួន នៅពេលដែលខ្លួនមិនមានវា ចិត្តឧបាទានយើងមិនចង់បាត់បង់វាទេនៅពេលណាយើងមានវាហើយ ជាមួយនឹងចិត្តលោភៈយើងចង់បានច្រើនថែមទៀតបើកាលណាយើងមានវានៅក្នុងដៃខ្លួនហើយយ៉ាងណាក្តី។ ដោយមានប្រភេទកិលេសនេះនៅក្នុងចិត្ត យើងទំនងជាធ្វើមិនដឹងមិនឮចំពោះភាពមិនល្អ ឬបញ្ហានៃវត្ថុនោះ។ នេះគឺមិនមែនជាសភាពសុខនៃមនោទេ ដោយសារតែយើងគិតថាវត្ថុនោះគឺមិនមែនជាទីបីតិ(ពេញចិត្តគ្រប់គ្រាន់)ទេ មានន័យថាយើងមិនពេញចិត្តនឹងវត្ថុនោះមួយរយភាគរយទេ មិនទទួលយកការពិតចំពោះវត្ថុនោះឡើយ។ 

ឧបមាថា៖ នៅពេលណាយើងជួបមិត្តស្រីឬមិត្តប្រុសរបស់ខ្លួន ដែលគេជាមនុស្សដែលយើងមានចិត្តជាប់ជំពាក់ ឬអាស្រ័យលើគេ នោះយើងអាចមានចិត្តសប្បាយ(ជាសុខ)។ យើងរីករាយពេញចិត្តដែលបានឃើញគេ មានសេចក្តីបីតិមួយរយភាគរយ។ ប៉ុន្តែកាលណាចិត្តឧបាទាននេះកើតឡើងភ្លាម ដោយសារតែយើងគិតពន្លើសបំផ្លើសអំពីភាពល្អរបស់គេជ្រុលពេក និងគិតពន្លើសបំផ្លើសពីការមិនអាចនៅដោយគ្មានបុគ្គលម្នាក់នេះ នោះវាធ្វើឳ្យយើងមិនពេញចិត្ត និងមិនសប្បាយ(មិនសុខ)។ យើងមិនទទួលយកការពិត ឬស្ថានភាពពិតនៃការបានត្រឹមជួប ឬបានត្រឹមតែឃើញគេនេះទេ និងមិនរីករាយនឹងពេលវេលានៃការជួបគ្នានេះទេ តែផ្ទុយទៅវិញយើងចង់បានច្រើនលើសពីនេះទៅទៀត និងភ័យខ្លាចគេចាកចេញឆ្ងាយពីខ្លួនជាដើម។ ដោយសារតែហេតុនេះ បណ្តាលឳ្យយើងមិនមានសេចក្តីបីតិ មិនស្រួលចិត្ត និងមិនសប្បាយ(មិនសុខ)ជាមួយមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្លួន។ 

ប្រភេទនៃពពួកអារម្មណ៍រំខានសៅហ្មងមួយក្រុមទៀតគឺភាពបដិសេធមិនចូលចិត្ត ទោសៈនិងភាពស្អប់ឬចិត្តស្អប់។ ដោយមានប្រភេទអារម្មណ៍បែបនេះយើងគិតពន្លើសភាពមិនល្អ ឬគុណវិបត្តិរបស់នោះឳ្យជ្រុលហួសប្រមាណ ហើយប្រាថ្នាចង់គេចវេសពីវា ពោលគឺយើងចង់លុបបំបាត់វាចោល បោះចោល បើកាលណាយើងមានវានៅក្នុងដៃ ហើយមិនចង់ឳ្យវាកើតឡើងជាថ្មីទៀតទេ។ ប្រភេទអារម្មណ៍នេះជាធម្មតាតែងកើតឡើងព្រមគ្នាជាមួយនឹងភាពភ័យខ្លាចដែរ។ ហើយពួកវាក៍មិនមែនជាសភាពសុខផ្លូវចិត្តដែរ ដោយសារតែយើងមិនពេញចិត្តនឹងវត្ថុនោះ។ យើងមិនទទួលយកសភាពពិតនៃវត្ថុនោះ។ 

ឧទាហរណ៍ថា៖ យើងទៅធ្វើធ្មេញ ហើយអារម្មណ៍ដែលយើងត្រូវសោយឬជួបនៅក្នុងការធ្វើធ្មេញនេះគឺភាពឈឺ ប៉ុន្តែប្រសិនបើយើងទទួលយកការពិតថាវាឈឺ មិនគិតពន្លើសហួសការពិតជាងនេះ នោះយើងអាចមានអារម្មណ៍ធម្មតាកំឡុងពេលនៃការធ្វើធ្មេញនេះ។ យើងអាចមានអារម្មណ៍ឧបេក្ខា(កណ្តាល មិនសុខហើយក៍មិនទុក្ខ)ជាអារម្មណ៍ដែលយើងប្រើដើម្បីសោយនូវភាពឈឺនេះ៖ ដោយគិតថាបើទោះបីជាការធ្វើធ្មេញនេះប្រើពេលយូរយ៉ាងណាក៍ដោយក៍យើងមិនអន្ទះសារបន់ចង់ឳ្យវាចាប់ចប់ភ្លាមៗដែរ ហើយបើកាលណាលោកគ្រូពេទ្យគាត់ឈប់ហើយ យើងមិនចង់ឳ្យធ្វើបន្តទៀតទេ។ នោះយើងអាចមានអារម្មណ៍អព្យាក្រឹតដោយមិនដឹងអំពីការឈឺចាប់នេះក៍ថាបាន -គ្មានចិត្តបដិសេធមិនព្រមទទួល ហើយក៍គ្មានចិត្តជាប់ជំពាក់ និងគ្មានចិត្តមោហៈអ្វីទេ។ តាមពិតនៅក្នុងកំឡុងពេលនៃការធ្វើធ្មេញនេះយើងអាចមានអារម្មណ៍សប្បាយ(សុខ) បើសិនយើងផ្តោតការគិតថាការធ្វើនេះគឺការពារកុំឳ្យយើងមានការឈឺធ្មេញនៅពេលក្រោយទៀត។ 

សូមកត់ចំណាំថាអាការសប្បាយ(សុខ)និងអាការមានចិត្តបីតិជាមួយអ្វីមួយនេះគឺមិនមានន័យថាយើងមិនចង់បានច្រើនថែមទៀតនោះទេ ឬក៍មិនចង់បានតិចជាងនេះក៍ទេដែរ ដោយអាស្រ័យលើតម្រូវការ។ តែមិនមានន័យថាវាធ្វើឳ្យយើងក្លាយជាមនុស្សអសកម្ម មិនចង់ធ្វើកិច្ចអ្វីឳ្យប្រសើរឬមិនចង់ធ្វើឳ្យស្ថានភាពជីវិតខ្លួនប្រសើរឡើងនោះទេ។ ឧទាហរណ៍៖ យើងអាចទទួលយក អាចមានចិត្តបីតិ និងសប្បាយជាមួយនឹងភាពរីកចម្រើន ដែលយើងទទួលបានពីការងារ ឬការមានសុខភាពល្អប្រសើរពីការវះកាត់ជម្ងឺអីហ្នឹងជាដើម។ ប៉ុន្តែនេះដោយផ្អែកលើតម្រូវការចាំបាច់ យើងអាចនៅតែចង់ធ្វើឳ្យវាមានភាពរីកចម្រើនទៅមុខដោយមិនមានចិត្តទោមនស្ស ជាមួយនឹងកិច្ចអ្វីដែលខ្លួនសម្រេចបាន។ ករណីនេះគឺស្រដៀងគ្នានឹងករណីនៃអាហារនៅក្នុងចានរបស់យើង ឬចំនួនលុយដែលយើងមាននៅក្នុងធនាគារ ដោយការពិតថាយើងមិនមានវាគ្រប់គ្រាន់ទេហើយចង់បានវាឳ្យច្រើនថែមទៀត ដោយមិនចាំបាច់គិតពន្លើសបំផ្លើសគុណវិបត្តិនេះជ្រុលហួសពេក យើងអាចខិតខំរកអាហារ ឬរកលុយឳ្យបានច្រើនថែមទៀតដោយមិនចាំបាច់មានចិត្តទោមនស្ស(ទុក្ខ)អ្វីទេ។ ប្រសិនបើយើងជោគជ័យនៅក្នុងកិច្ចនេះ នោះមិនជាអ្វីទេ ហើយប្រសិនបើយើងបរាជ័យ នោះក៍មិនជាអ្វីដែរ យើងអាចទប់ទល់បាន ដោយគ្មានចិត្តគិតព្រួយបារម្ភអំពីភាពជោគជ័យនិងភាពបរាជ័យអ្វីនោះទេ។ 

ព្រះមហាថេរៈសន្តិទេវៈព្រះអង្គបានលើកឡើងនៅក្នុងជំពូកមួយស្តីអំពីខន្តី(VI.10)៖ 

ប្រសិនបើកិច្ចនោះអាចដោះស្រាយបាន ហេតុអ្វីត្រូវខឹងឬត្រូវព្រួយបារម្ភ? ប្រសិនបើគ្មានដំណោះស្រាយទេ អាការព្រួយបារម្ភនេះក៍គ្មានប្រយោជន៍អ្វីដល់ខ្លួនដែរ? 

ហេតុចម្បងនៃក្តីសុខគឺកម្មកិរិយាជាកុសល នៅក្នុងរយៈពេលយូរ។ ត្រង់នេះគឺមានន័យថាត្រូវវៀរចាកកុំប្រព្រឹត្តអកុសលកម្មនានាតាមរយៈកាយវាចាចិត្តដែលឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេស ដូចជាកាមតណ្ហា ឧបាទាន លោភៈ ចិត្តស្អប់ ទោសៈ មោហៈជាដើម ដែលអាចមានផលប៉ះពាល់ដល់ខ្លួននិងដល់គេក្នុងរយៈពេលយូរ។ កម្មកិរិយាអកុសលជាហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ដោយខ្លួនមិនខំព្យាយាមវៀរចាកអំពើអកុសល តែបែរជាចូលរួមប្រព្រឹត្ត ឧបមាថា៖ តណ្ហា ធ្វើឲ្យខ្លួនគិតពន្លើសគុណសម្បត្តិឬភាពល្អរបស់វត្ថុណាមួយនោះ ថាល្អហួសហេតុ ធ្វើឲ្យខ្លួនភ្លេចគិតដល់ផលវិបាកដែលកើតឡើងពីការលួចឆក់ប្លន់ដោយខ្លួនចង់បានរបស់នោះខ្លាំងពេកជាដើម។ ជាមួយទោសៈវិញយើងគិតពន្លើសនូវគុណវិបត្តិនោះថាអាក្រក់ជ្រុលពេក ឧបមាដូចជាពាក្យសំដីដែលដៃគូរបស់ខ្លួនគេបានលើកឡើងហើយយើងគិតថាវាអាក្រក់ជ្រុលពេក និងមិនយល់អំពីផលប៉ះពាក់ដោយសារតែប្រការនេះនៅក្នុងទំនាក់ទនងរបស់ខ្លួន យើងអាចស្រែកជេរគេអីហ្នឹងជាដើម។ 

ការប្រព្រឹត្តដោយកាយវាចាចិត្តមិនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលកិលេសគឺជួយបង្កើតទម្លាប់ជំរុញចិត្តយើងឳ្យប្រព្រឹត្តកិច្ចអ្វីមួយដោយមិនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនេះនៅថ្ងៃអនាគត។ ជាលទ្ធផលប្រសិនបើកិលេសនេះកើតឡើងនៅថ្ងៃក្រោយ យើងនឹងមិនប្រព្រឹត្តដោយអាស្រ័យលើវាទៀតទេ ហើយចុងបំផុតកំលាំងរបស់វានឹងចុះខ្សោយ និងរលាយបាត់ទៅមិនខាន។ ផ្ទុយទៅវិញប្រសិនបើយើងប្រព្រឹត្តកិច្ចអ្វីមួយដោយខ្លួនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេសនេះកាន់តែខ្លាំង នោះវាកាន់តែមានកំលាំងខ្លាំងឡើងថែមទៀតនៅពេលអនាគត។ 

ដូចយើងបានដឹងហើយថានៅពេលណាយើងទទួលយករបស់នោះដោយចិត្តសុខ ពោលគឺយើងទទួលយកវាដោយគ្មានពពួកកិលេសទាំងអស់នេះទេ។ ការសោយនូវសេចក្តីសុខនៃការទទួលយករបស់នោះ គឺផ្អែកលើសភាពពិតរបស់វា ដោយមិនគិតពន្លើសភាពល្អ ឬភាពអាក្រក់របស់វាឲ្យជ្រុលហួសប្រមាណ។ ហើយទម្លាប់នៃការសោយនូវរបស់ទាំងអស់នេះបែបនេះគឹកើតឡើងមកពីទម្លាប់ជាកុសលតាមរយៈកាយវាចាចិត្តនេះឯង។ 

វិធីដែលយើងយល់ឃើញវត្ថុអ្វីមួយឬរបៀបដែលយើងយល់ឃើញអំពីការគិតរបស់ខ្លួន -ទោមនស្សឬសោមនស្សនេះ- គឺមិនត្រូវបានកំណត់ឡើងដោយវត្ថុនោះទេ ឬដោយគំនិតនោះទេ។ ដូចដែលយើងបានឃើញហើយ ប្រសិនបើយើងបានសាងទម្លាប់នៃការវៀរចាកមិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល ឬមិនគិតពន្លើសភាពល្អឬភាពអាក្រក់ ឬមិនបដិសេធវាទេ នោះសូម្បីតែការដក់ធ្មេញឬដាក់ធ្មេញនេះក៍យើងអាចទទួលបានក្តីសុខដែរ។ ត្រឡប់ទៅរកអត្ថន័យនៃពាក្យថាសេចក្តីសុខនេះវិញ ពោលគឺយើងសោយនូវបទពិសោធន៍នៃការធ្វើធ្មេញនេះដោយចិត្តបីតិ ដោយអាស្រ័យលើការគិតថាវាមានសារៈប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន។ 

បើទោះបីជាយើងបានបង្កើតទម្លាប់មិនប្រព្រឹត្តអំពើអកុសល ដែលឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃកិលេស និងបានសាងនូវសក្តានុពលដើម្បីសោយនូវអារម្មណ៍នៃការគិតនិងកិច្ចនោះប្រកបដោយក្តីសុខយ៉ាងណា ក៍យើងនៅមានឳកាសដើម្បីឲ្យកុសលផលបុណ្យនោះហុចផលនៃសេចក្តីសុខដល់ខ្លួនថែមទៀត។ ដូចដែលយើងបានឃើញហើយថា វត្ថុអ្វីមួយនោះ ឬកិច្ចអ្វីមួយនោះដែលយើងធ្វើ ឬជួបប្រទះ គឺវាមិនមែនជាកត្តាកំណត់នៃសេចក្តីសុខឬទុក្ខរបស់យើងទេ តែផ្ទុយទៅវិញសុខនិងទុក្ខនេះគឺកើតឡើងអាស្រ័យលើឥរិយាបថនៃការគិតរបស់យើងទៅវិញទេ ថាយើងទទួលយកសភាពពិតនៃរបស់នោះ មិនសំខាន់ថារបស់នោះជាអ្វីនិងមានលក្ខណៈបែបណាឡើយ មិនថាជាការធ្វើធ្មេញឬជាការបានជួបមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្លួនឡើយ។ បើដូច្នេះឥរិយាបថនៃការគិតនេះគឺពិតជាសំខាន់បំផុត នៅក្នុងខណៈពេលនីមួយៗដែលយើងសោយនូវសុខនិងទុក្ខនេះ មិនសំខាន់ថារបស់នោះជាអ្វីទេ អាចជាការមើលឃើញ ការស្តាប់ ការស្រូបក្លឹន ការដឹងរស់ជាតិ ការប៉ះពាល់ផ្លូវកាយ ឬក៍ការគិតក៍ដោយ។ 

យើងក៍បានមើលឃើញហើយផងដែរថានៅពេលណាយើងទទួលយកសភាពពិតនៃរបស់នោះឬកិច្ចនោះ ដោយមិនមានចិត្តអវិជ្ជាចំពោះវា និងមិនគិតពន្លើសភាពល្អនិងភាពអាក្រក់របស់វាឲ្យជ្រុលហួសប្រមាណ មិនគិតអំពីកិច្ចនោះដោយកាមតណ្ហា ដោយសេចក្តីលោភ ដោយចិត្តឧបាទាន ឬដោយទោសៈ ដូច្នេះនេះជាអ្វីដែលជួយជំរុញផលនៃសេចក្តីសុខឲ្យកើតឡើងនៅក្នុងខណៈពេលណាមួយដែលមិនមានអវិជ្ជាកើតឡើង។ 

នៅក្នុងខណៈពេលណាមួយនៃការសោយនូវសេចក្តីទុក្ខ ហើយពាក្យថាអវិជ្ជា(gti-mug, Skt. moha)គឺមិននិយាយត្រឹមតែអវិជ្ជាចំពោះរបស់ដែលយើងជួបឬសោយតែម៉្យាងទេ។ ពាក្យថាអវិជ្ជានេះគឺមានអត្ថន័យទូលាយណាស់ វាអាចសំដៅដល់ខ្លួនយើងផងនិងការយល់ឃើញរបស់ខ្លួនផងជាដើម។ កាលណាយើងជួបបញ្ហាដោយមានចិត្តជាទុក្ខ នោះជាមួយនឹងអវិជ្ជានេះយើងអាចក្លាយជាមនុស្សដែលគិតអំពីតែខ្លួនឯងតែម៉្យាង ហើយយើងអាចគិតទៀតថាមានតែខ្លួនតែម្នាក់គត់ដែលជាអ្នកជួបនូវបញ្ហានេះ ដោយគិតមិនឃើញអ្វីៗផ្សេងទៀតទេ។ 

ចូរអ្នកសូមគិតដល់ឧទាហរណ៍នៃការបាត់បង់ការងាររបស់ខ្លួន។ សច្ចៈនោះគឺថាមានមនុស្សរាប់លាននាក់នៅជុំវិញពិភពលោកដែលគេបាត់បង់ការងាររបស់គេ និងក្លាយជាមនុស្សគ្មានការងារធ្វើ។ យើងអាចគិតអំពីស្ថានភាពរបស់ខ្លួនដោយមិនមានចិត្តមោហៈអំពីអនិច្ចតាធម៌ ឧបមាថា៖ យើងចាំថារាល់បាតុភូតនានាដែលកើតឡើងគឺបណ្តាលមកពីហេតុនិងបច្ច័យផ្សេងជាច្រើន ហើយហេតុនិងបច្ច័យនោះគឺត្រូវបានជះឥទ្ធិពលឡើងដោយហេតុនិងផលផ្សេងទៀតជាច្រើនដែរ ហើយទីបំផុតវានឹងត្រូវផុតរលត់ទៅវិញ។ ប្រការនេះអាចមានអត្ថប្រយោជន៍ដល់ការគិត។ ប៉ុន្តែដើម្បីឳ្យកាន់តែមានប្រសិទ្ធិភាពគឺយើងត្រូវពង្រីកការគិតរបស់ខ្លួនឲ្យទូលាយ កុំគិតត្រឹមតែខ្លួនឯងតែម៉្យាង តែត្រូវគិតដល់មនុស្សឯទៀតដែលគេបាត់បង់ការងាររបស់គេ ប្រសិនបើរឿងនេះកើតឡើងចំពោះគេ។ យើងចាំបាច់ត្រូវតែគិតថា «នេះគឺមិនមែនជាបញ្ហារបស់ខ្ញុំតែម្នាក់ឯងទេ តែជាបញ្ហារបស់មនុស្សជាច្រើនរាប់មិនអស់ ខ្ញុំមិនមែនជាមនុស្សតែម្នាក់ដែលត្រូវការដំណោះស្រាយនោះទេ គេរាល់គ្នាក៍ត្រូវការដំណោះស្រាយដែរ ហើយគេរាល់គ្នាក៍ត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហានិងក្តីទុក្ខនេះដែរ។» នេះគឺជាសច្ចៈ ជាសភាវៈពិតជាក់ស្តែងនៅក្នុងលោកនេះ។ 

ជាមួយនឹងការគិតបែបនេះ ការគិតដោយគ្មានអវិជ្ជាចិត្ត យើងចម្រើននូវមេត្តាចិត្ត(snying-rje, Skt.Karuna) ដល់គេ ជាជាងគិតតែពីខ្លួនឯងតែម៉្យាង។ ចិត្តយើងលែងមានភាពចង្អៀតគិតតែពីខ្លួនឯងតែម៉្យាងទៀតហើយ តែបើកទូលាយគិតដល់គេដែលឋិតនៅក្នុងស្ថានភាពស្រដៀងខ្លួន។ ដោយមានចិត្តប្រាថ្នាចង់ជួយដោះស្រាយបញ្ហារបស់គេផង នោះបញ្ហារបស់ខ្លួនលែងក្លាយជាបញ្ហាសំខាន់ និងក្លាយជាបញ្ហាតូចតាច ហើយយើងនឹងចម្រើននូវភាពក្លាហាន និងកំលាំងចិត្តដើម្បីដោះស្រាយជាមួយវាប្រកបដោយឥរិយាបថប្រាកដជាក់ស្តែង។ ពិតណាស់ថាយើងមិនចង់បាត់បង់ការងាររបស់ខ្លួនទេ ប៉ុន្តែដោយមានចិត្តឧបេក្ខានេះយើងទទួលយកនូវសភាពពិតនៃស្ថានភាពនោះ និងគិតដល់គេ យើងអាចមានចិត្តសុខ កើតឡើងដោយការគិតថាឥឡូវនេះយើងមានឳកាសដើម្បីព្យាយាមជួយដល់គេ។ 

នោះមេត្តាគឺជាគុណធម៌សំខាន់មួយក្នុងចំណោមគុណធម៌សំខាន់ៗនានានៅក្នុងការសោយនូវសេចក្តីសុខនៅក្នុងស្ថានភាពនោះឬក្នុងការជួបប្រសព្វនឹងវត្ថុនោះជាដើម ប៉ុន្តែតើវាប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងណា? មេត្តាគឺជាក្តីប្រាថ្នាឳ្យគេរួចផុតពីទុក្ខនិងរួចផុតពីហេតុនៃទុក្ខរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែនៅពេលណាយើងផ្តោតការគិតលើទុក្ខ របស់អ្នកដ៍ទៃ នោះវាធ្វើឳ្យយើងមានចិត្តក្រៀមក្រំដោយស្វ័យប្រវត្តិ ឬក៍ថាយើងគ្មានអារម្មណ៍អ្វីសោះក៍ថាបាន។ តែនៅក្នុងករណីទាំងពីរនេះគឺយើងមិនត្រូវត្រេកអរចំពោះសេចក្តីទុក្ខរបស់គេឡើយ។ បើដូច្នេះតើមេត្តាធម៌នេះធ្វើឳ្យក្តីសុខកើតឡើងដោយរបៀបណា? 

ដើម្បីយល់ចំណុចនេះឳ្យបានច្បាស់ យើងត្រូវតែសម្គាល់ភាពខុសគ្នារវាងអារម្មណ៍ទោមនស្ស(zang-zing)និងសោមនស្ស(zang-zing med-pa)នេះជាមុនសិន។ នៅទីនេះខ្ញុំប្រើប្រាស់ពាក្យនេះ ជាពាក្យសាមញ្ញ មិនមែនជាពាក្យបច្ចេកទេសស្អីទេ។ ភាពខុសគ្នាគឺនៅត្រង់ថាតើអារម្មណ៍សោមនស្ស ទោមនស្សឬឧបេក្ខានេះកើតឡើងលាយឡំជាមួយនឹងអវិជ្ជាចិត្ត និងការយល់ច្រឡំអំពីអារម្មណ៍ខ្លួនឯងនេះទេ។ ត្រូវចាំថា នៅពេលយើងសម្គាល់ភាពខុសគ្នារវាងក្តីសុខ អោយដាច់ស្រឡះពីក្តីទុក្ខជាទូទៅ នោះចំណុចខុសគ្នាផ្សេងៗគឺឋិតនៅត្រង់ថាតើយើងមានចិត្តអវិជ្ជាចំពោះវត្ថុដែលយើងកំពុងជួបប្រទះនេះទេឬយ៉ាងណា។ នៅទីនេះបើសូម្បីយើងមិនគិតពន្លើសភាពល្អឬភាពអាក្រក់ឬមិនបដិសេធចំពោះវត្ថុដែលយើងកំពុងតែជួបប្រទះដោយចិត្តទោមនស្សយ៉ាងណាក្តី ក៍យើងនៅតែមានចិត្តទោមនស្សខ្លះ គិតថាចិត្តទោមនស្សនោះជាចិត្តដែលមិនប្រែប្រួល និងកើតឡើងជាក់ស្តែងដូចពពកខ្មៅដែលឋិតនៅពីលើក្បាលរបស់ខ្លួន ដែលធ្វើឲ្យខ្លួនមិនសប្បាយចិត្តដូច្នោះដែរ។ បន្ទាប់មកយើងចាប់ផ្តើមគិតពន្លើសភាពអាក្រក់ ឬអវិជ្ជមាននៃអារម្មណ៍នោះឲ្យជ្រុលហួសប្រមាណ និងគិតថាវាគឺជាការ «បាក់ទឹកចិត្តដ៍អាក្រក់បំផុត» និងគិតថាខ្លួនជាប់គាំងនៅក្នុងចិត្តនេះជាដើម។ នៅក្នុងករណីនេះមោហៈគឺមិនទទួលយកនូវសភាពពិតនៃអារម្មណ៍ទោមនស្សនេះទេ។ សរុបមកអារម្មណ៍ទោមនស្ស អារម្មណ៍ជាទុក្ខគឺជាអ្វីដែលមានលក្ខណៈប្រែប្រួលពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយទៀតជានិច្ច៖ មិនមែនជាសភាពរឹងដូចថ្មដែលមិនចេះប្រែប្រួល និងកើតឡើងដោយឯកឯងនោះទេ។ 

យើងអាចប្រើប្រាស់ការអនុវត្តស្រដៀងគ្នានេះនៅពេលណាយើងមិនសោយនូវអារម្មណ៍អ្វីសោះ នៅពេលគិតដល់ទុក្ខរបស់គេ។ នៅក្នុងរណីនេះ នៅពេលយើងគិតពន្លើសភាពអាក្រក់ឬភាពអវិជ្ជមាននៃអារម្មណ៍ក្រៀមក្រំ ឬទុក្ខ នោះគឺយើងខ្លាចមិនចង់សោយវាទេ បើដូច្នេះយើងត្រូវតែទប់វាមិនឲ្យកើតឡើង។ បន្ទាប់មកយើងមិនសោយនូវអារម្មណ៍អ្វីទេ មិនទោមនស្សហើយក៍មិនសោមនស្សដែរ។ តែបន្ទាប់មកទៀតយើងក៍គិតពន្លើសនូវអារម្មណ៍ទទេស្អាតនេះដែរ ដោយគិតស្រមៃថាវាគឺជាអ្វីមួយរឹងមាំពិតប្រាកដ ជារបស់ «រឺងមាំ» ដែលឋិតនៅក្នុងខ្លួន និងទប់ស្កាត់ខ្លួនមិនឲ្យមានអារម្មណ៍អ្វីទាំងអស់អីចឹង។ 

ដើម្បីចម្រើនមេត្តាធម៌ជាការសំខាន់ដែលខ្លួនមិនត្រូវបដិសេធថា ស្ថានភាពរបស់គេគឺជាស្ថានភាពដែលមិនក្រៀមក្រំដូចខ្លួនទេ ពោលដូចជានៅក្នុងករណីបាត់បង់ការងារជាដើម។ អាការភ័យខ្លាចមិនចង់សោយអារម្មណ៍ក្រៀមក្រំគឺមិនមែនជារឿងដែលល្អសំរាប់ចិត្តយើងទេ ហើយអាការទប់ស្កាត់វាមិនឲ្យកើតឡើងក៍មិនល្អដែរ។ យើងត្រូវតែសោយអារម្មណ៍ក្រៀមក្រំសោកសៅ ប៉ុន្តែត្រូវធ្វើឡើងនៅក្នុងលក្ខណៈមិនអម្ពល់ចិត្ត ដើម្បីឳ្យខ្លួនអាចយល់អំពីទុក្ខរបស់គេបានច្បាស់លាស់ និងដើម្បីឲ្យខ្លួនចម្រើនក្តីប្រាថ្នាពិតប្រាកដដើម្បីប្រាថ្នាឲ្យគេរួចផុតពីក្តីទុក្ខនោះ ហើយក៍ត្រូវមានស្មារតីទទួលខុសត្រូវដើម្បីជួយដល់គេដើម្បីឲ្យគេយកឈ្នះលើទុក្ខរបស់ខ្លួនបាន។ សរុបឳ្យខ្លីដំបូន្មានពុទ្ធសាសនាគឺ «កុំបង្កើតដ្រាម៉ាជ្រុលពេកពីអារម្មណ៍សោកសៅក្រៀមក្រំនេះ កុំគិតថាវាគឺជារឿងធំហួសប្រមាណ»។ 

ការសោយអារម្មណ៍សោកសៅក្រៀមក្រំនៅក្នុងឥរិយាបថដែលមិនគិតថាវាជារឿងអាក្រក់ យើងត្រូវតែធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ កុំឲ្យមានចិត្តត្រាច់ចររង្គាត់គ្រប់ទិសទី។ មនោត្រាច់ចររង្គាត់គ្រប់ទិសទីនេះគឺឲ្យសតិរបស់ខ្លួនហោះហើរទៅគិតតែពីរឿងដែលបណ្តាលឲ្យខ្លួនបែបអារម្មណ៍ផ្សេងៗដូចជាការព្រួយបារម្ភ ការសង្ស័យ ភ័យខ្លាច ឬក៍ជាចិត្តគិតរំពឹងចង់បានក្តីសប្បាយរីករាយអីជាដើម។ ចិត្តស្ពឹកស្រពន់ធ្វើឲ្យយើងងងឹត មិនសកម្មទេ។ 

ពុទ្ធសាសនាមានវិធីសាស្រ្តច្រើនយ៉ាងណាស់ ដែលយើងអាចយកមកប្រតិបត្តិដើម្បីកម្ចាត់បង់ចិត្តត្រាច់ចររង្គាត់និងចិត្តស្ពឹកស្រពន់បែបនេះ។ វិធីសាស្រ្តដ៍សាមញ្ញបំផុតមួយក្នុងចំណោមវិធីសាស្រ្តដ៍សាមញ្ញផ្សេងៗទៀតគឺការធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់តាមរយៈការសមាធិផ្តោតលើខ្យល់ដង្ហើម ដែលជួយកាត់បន្ថយចិត្តត្រាច់ចរង្គាត់ និងចិត្តស្ពឹកស្រពន់នេះ និងជាលទ្ធផលយើងនឹងទទួលបានចិត្តសុខស្ងប់ជំនួសវិញ។ ការមានចិត្តសុខស្ងប់បែបនេះយើងអាចរម្ងាប់ចិត្ត ក៍ដូចជាការកម្ចាត់នូវការគិតពន្លើសភាពល្អនិងភាពអាក្រក់ហួសហេតុនេះ ឬកម្ចាត់ភាពមិនគិតខ្វល់អំពីបញ្ហានិងទុក្ខរបស់គេ។ បើទោះបីជាយើងសោយអារម្មណ៍សោកសៅយ៉ាងណាក៍វាមិនមែនជារឿងអាក្រក់ដែរ។ 

ទោះបីយ៉ាងណាក្តីនៅទីចុងបំផុត នៅពេលចិត្តរបស់យើងមិនតឹងតែង និងមានលក្ខណៈសុខស្ងប់ជាងមុន យើងនឹងសោយនូវអារម្មណ៍សុខកំរិតទាបមួយចំនួនខ្លះដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ នៅក្នុងសភាពសុខស្ងប់ផ្លូវចិត្តនិងផ្លូវអារម្មណ៍ សេចក្តីសុខកក់ក្តៅនៃចិត្តនឹងផុសឡើង។ ប្រសិនបើយើងបានសាងកុសលផលបុណ្យគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទទួលបានក្តីសុខ នោះចិត្តសុខស្ងប់នេះនឹងជួយជំរុញឲ្យក្តីសុខនោះកើតឡើងពិតប្រាកដ។ 

បន្ទាប់មកទៀតយើងបង្កើនថាមពលនៃក្តីសុខនេះដោយចម្រើននូវក្តីករុណាថែមទៀត(byams-pa, Skt.maitri)។ ករុណាធម៌គឺជាក្តីប្រាថ្នាចង់ឲ្យគេមានក្តីសុខ និងទទូលបានហេតុនៃក្តីសុខគ្រប់ប្រការ។ ពោលក្តីប្រាថ្នាបែបនេះគឺកើតឡើងពីការមានទឹកចិត្តមេត្តាចំពោះគេ។ បើទោះបីយើងមានចិត្តក្រៀមក្រំសោកសៅចំពោះទុក្ខរបស់គេ  និងគិតថាអារម្មណ៍បែបនេះលំបាកយ៉ាងណាក៍ដោយ ក៍យើងនៅតែប្រាថ្នាយ៉ាងសកម្មចង់ឲ្យគេបានក្តីសុខ។ នៅពេលណាយើងឈប់គិតអំពីខ្លួនឯងជ្រុលពេក តែមកគិតអំពីសុខទុក្ខរបស់គេជំនួសវិញ នោះចិត្តរបស់យើងនឹងមានភាពកក់ក្តៅ។ ហើយប្រការនេះផ្តល់ឲ្យយើងនូវចិត្តរីករាយ និងកាន់តែសុខដែលបណ្តាលមកពីកុសលផលបុណ្យដែលយើងបានសាងពីគ្រាមុន។ បើដូច្នេះនៅពេលណាករុណាធម៌នេះជាករុណាធម៌ដែលគ្មានភាពអាត្មានិយម តែជាករុណាធម៌ពិតៗ និងអមដោយសុខផង នោះក្តីសោកសៅក្រៀមក្រំរបស់ខ្លួននឹងរលាយបាត់ទៅវិញ។ ត្រង់នេះប្រៀបដូចជាឳពុកម្តាយដែលកំពុងឈឺក្បាល តែភ្លេចថាខ្លួនឈឺក្បាលដោយសារតែយកចិត្តទុកដាក់មើលថែកូនខ្លួន។ ភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរសេចក្តីសោកសៅក្រៀមក្រំរបស់ខ្លួនដែលកើតឡើងពីការគិតអំពីទុក្ខរបស់គេនឹងរលាយបាត់ទៅ ស្របពេលដែលខ្លួនគិតឧទ្ធិសក្តីករុណានេះដល់គេ។ 

នៅក្នុងន័យសង្ខេប ប្រភពនៃសេចក្តីសុខដែលមានរយៈពេលយូរ បើយោងទៅតាមពុទ្ធសាសនា គឺជាការសាងអំពើល្អនិងកុសលផលបុណ្យតាមរយៈកាយវាចាចិត្ត ដោយមិនឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃពពួកកិលេសដូចជាតណ្ហា លោភៈ ឧបាទាន និងទោសៈ ជាដើម ហើយពួកវាទាំងអស់នេះគឺចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងអវិជ្ជាចិត្ត។ កម្មជាកុសលទាំងអស់នោះនឹងបង្កើតទៅជាកុសលផលបុណ្យនៅក្នុងបវត្តិកចិត្តរបស់ខ្លួន ដើម្បីឲ្យខ្លួនសោយនូវក្តីសុខនោះនៅអនាគតជាតិខាងមុខ។ យើងអាចធ្វើឲ្យកុសលផលបុណ្យនោះកើតបានដោយ មិនត្រូវគិតពន្លើសភាពល្អឬភាពអាក្រក់នៃអារម្មណ៍របស់ខ្លួនឲ្យជ្រុលហួសប្រមាណ ឬក៍មិនបដិសេធមិនព្រមទទួលយកសភាពពិតនៃបទពិសោធន៍នោះឬស្ថានការណ៍នោះក៍ទេដែរ - មិនសំខាន់ថាវត្ថុនោះឬស្ថានភាពនោះជាអ្វីទេ។ ដោយគ្មានអវិជ្ជាចិត្ត គ្មានចិត្តឧបាទាន គ្មានការគិតស្អប់ ឬគ្មានឥរិយាបថមិនគិតខ្វល់អំពីគេ នោះបានសេចក្តីថាយើងត្រូវប្រតិបត្តិចិត្តខ្លួនឲ្យស្ងប់ ដើម្បីកុំឲ្យមានចិត្តត្រាច់ចររង្គាត់គ្រប់ទិសទីនិងកុំឲ្យមានចិត្តស្ពឹកស្រពន់។ ជាពិសេសត្រូវលុបបំបាត់ចិត្តគិតព្រួយបារម្ភ និងរំពឹងចង់បានមិនឈប់។ ឋិតនៅក្នុងសភាពសុខស្ងប់នេះចិត្តនេះយើងនឹងសោយនូវក្តីសុខកំរិតទាបខ្លះ និងដោយសារតែផលបុណ្យពីមុនផងយើងអាចសោយនូវសេចក្តីសុខដ៍អស្ចារ្យក៍ថាបាន។ 

ធុរៈបន្ទាប់យើងពង្រីកចិត្តខ្លួនឲ្យកាន់តែទូលាយថែមទៀតតាមរយៈនៃការផ្តោតការគិតយកចិត្តទុកដាក់លើបញ្ហារបស់គេ និងគិតខ្វល់ថាវាអាចមានលក្ខណៈអាក្រក់ជាងបញ្ហារបស់ខ្លួន។ យើងឈប់គិតតែពីខ្លួនឯងតែម៉្យាង។ យើងគិតថាតើវាល្អអស្ចារ្យយ៉ាងណាបើគេគ្រប់គ្នារួចផុតពីបញ្ហានិងទុក្ខរបស់ខ្លួន ហើយល្អអស្ចារ្យយ៉ាងណាប្រសិនបើយើងអាចជួយគេឲ្យសម្រេចកិច្ចនោះបាន។ ចិត្តមេត្តានេះនឹងនាំទៅរកចិត្តករុណាដោយឯកឯង ពោលគឺក្តីប្រាថ្នាឲ្យគេបានសុខ។ ការគិតដល់ក្តីសុខរបស់គេគឺកាន់តែជំរុញឲ្យក្តីសុខរបស់ខ្លួននេះកើតឡើងថែមទៀត។ 

ជាមួយនឹងមេត្តានិងករុណាធម៌នេះ យើងអាចងាកមកគិតដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ឬក៍គិតដល់បុគ្គលដែលមានចិត្តមេត្តាដ៍មហាស្ចារ្យនានា។ គិតដល់គំរូរបស់គេ ដែលអាចធ្វើឲ្យយើងទទួលបានការបំផុសទឹកចិត្ត(bying-gyis rlabs, Skt. adhisthana) ដើម្បីទទួលខុសត្រូវព្យាយាមជួយដល់គេ។ ប្រការនេះជួយយើងឲ្យទទួលបានកំលាំងថាមពលនិងការលើកទឹកចិត្ត មិនត្រឹមតែដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហារបស់គេតែម៉្យាងទេ តែក៍ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្លួនផងដែរ - ប៉ុន្តែជាថ្មីម្តងទៀត មិនត្រូវគិតបំប៉ោងភាពល្អនិងភាពអាក្រក់ឲ្យជ្រុលហួសប្រមាណពេកទេ ហើយក៍មិនត្រូវមានចិត្តព្រួយបារម្ភអំពីភាពបរាជ័យ ឬក៍កុំរំពឹងចង់បានភាពជោគជ័យជ្រុលពេក។