Нгондро зэхэл бүтээлүүдийн талаарх зөвлөгөө

Нгондро бүтээлүүд нь биднийг Номын аянд бэлдэхдээ тэдгээр нь эерэг хүч эсвэл энергийг бий болгож, сөрөг хүч эсвэл чадамжийг арилгана. Ер нь бид эхлэл үгүй цагаас эхлэн үл мэдэх, бодит байдлыг үл мэдэх дээр суурилан бодож, үйл хийх зуршлыг бий болгосон байдаг. Энэ нь биднийг өөрийн эрхгүй сөрөг байдлаар үргэлжлүүлэн үйл хийхэд өөрийн ухамсаргүй түлхэх маш их сөрөг хүчийг бий болгож ирсэн. Эдгээр удамшин суусан улбааг хянаж, бүрэн арилгаж, эерэг хүч бий болгоход маш их хүчин чармайлт шаардагдана. Нгондро бүтээлүүдээр бидний хэдэн зуун мянган удаа давтаж хийх тэдгээр зүйлүүд эхлэх нэг сайн арга. Ямар нэг эерэг зүйлийг 100,000 удаа давтах нь сөрөг хэв маягуудыг эхлэл үгүй цагаас давтсан байхтай харьцуулахад маш бага хэдий ч нгондро бүтээлүүд нь бидний сэтгэлд шинэ мэдрэхүйн зам бий болгож эхэлнэ. 

Нгондро бүтээлүүдийн хийх хоёр хэв маяг байна: Бурханы шашны сургалт, бүтээлээ эхлэх бэлтгэл болгох, эсвэл тэдгээрийг зам мөрийн явцад нэмэгдүүлэх түлхэц болгох. Мэдээж, аль алинаар нь хийх хэлбэр бас байна. 

(1) Төвөдийн олон уламжлалд багш шинэ шавьд нэг нгондро бүтээл эхэлж хийхийг зөвлөнө. Хэрэв шинэ суралцагчид тэднийг хийхийг үнэндээ хүлээн зөвшөөрвөл энэ нь ихэвчлэн тэд амьдралд байсан зарим бэрхшээлүүдийг даван гарахад тусламж эрж багш дээр ирсэн явдал байна. Тэд Номын багшид сүсэгтэй, итгэсэн учраас нгондро бүтээл хийх тухай түүний зөвлөгөөг дагана. Нгондро бүтээлүүдийг хийх нь тэдний үүрэг хүлээх байдлыг шалгаж, дэг журам, хичээнгүй байдлыг бий болгоно.    

Гол санаа нь шавь нарт байж болох ямар нэг сэтгэлийн хаалтуудыг эвдэж, тэднийг сургалтын дараагийн үе шатуудыг илүү хүлээн авах чадвартай болгох. Ялангуяа, дараагийн үе шатууд нь тарнийн бүтээлүүд байх тохиолдолд. Хэдийгээр зам мөрийн явцад шинэ шавь нар судрын сургаалын зарим суурь сургаалуудыг сонсож болох боловч нгондро бүтээлд зориулан хүлээн авах гол сургаал нь дүрслэл хийх болон зан үйлтэй холбогдоно. Нгондро бүтээлийг хийх явцад шавь нар биеийн болон үгэн бүтээлтэй холбоотой сэтгэлийн төлөв болон сэдлийг төлөвшүүлнэ. Гэвч гол зорилго нь 100,000 мөргөл зэргийг хийж, ингээд тарнид орох мэт санагдана.   

(2) Гэлүг ёсны уламжлалд, нгондро бүтээлүүдийг зам мөрийн явцад хийнэ, Бурханы шашны бүтээлийг эхлэх эхлэл болгож бус, судар, тарнийн аль алины бүтээлийг сайжруулахаар хийнэ. Гол онцлог нь биеэр болон үгээр давтах явдалтай дагалдах сэтгэлийн төлөвт эхэлж суралцан, улмаар түүнийг тодорхой хэмжээгээр тэлж төлөвшүүлэх, мөн тус бүтээлүүдийг хийж буй чин сэтгэлийн сэдэл төлөвшүүлэх дээр төвлөрнө. Шавь нар бүтээлүүдийг суралцах явцдаа тааруулан, өөрийн сэдэл болон ойлголтыг сайжруулах үүднээс багшийн зөвлөгөөгөөр эсвэл өөрийн санаачилгаар тэдгээрийг хийнэ.  

Аль аль аргын хувьд, зайлсхийх хэрэгтэй гол аюул нь бүтээлүүдийг хийж байх явцад сэтгэлд ямар нэг зүйл байхгүй байх эсвэл бүтээлдээ сөрөг хандлагатай байх ийм хоёр зүйлээр бүтээлүүдийг механик болгох явдал байна. Гэвч зөв зохих байдлаар хийвэл хоёр арга хоёулаа ижилхэн үр дүнтэй. Бид үүнийг сонгодог жишээнүүдээс харж болно.  

Гаржүд ёсны их егүзэр Милбогд өөрийн амьдралын эхэн үедээ түүнийг болон гэр бүлийг нь мэхэлсэн хамаатан саднуудаасаа өшөө авахаар хараал гэх мэтийг хийн асар их сөрөг чадамжийг бий болгосон. Мэдээж түүнд сургаалыг амжилттай бүтээхийн тулд давах шаардлагатай олон саадууд байсан. Нгондро бүтээл болгож түүний багш Марпа түүнд “100,000 үүнийг, 100,000 түүнийг хий” гэж хэлээгүй харин түүгээр чулуун цамхгууд бариулсан. Энэ итгэхийн аргагүй хэцүү, хүнд хөдөлмөр байсан, гэвч Милбогд өнгөрсөнд хийсэн зүйлдээ ихээр харамсаж, ямар нэг байдлаар түүнийг нөхөх чин сэтгэлийн хүсэл төрүүлж, Бурханы шашны зам мөрийг дагасан. Ингээд Милбогд Марпа гэгээний түүнд ямар нэг тарнийн авшиг хүртээхийн өмнөх бэлтгэл болгож тусгайлан түүнд зориулан гаргасан тэр хэцүү ажлыг хийхээр маш хүчтэй эерэг сэдэл төрүүлсэн. Марпа гэгээн Милбогдыг хангалттай их сөрөг үйлийн хүчийг шатаасан гэж үзэх хүртлээ зөөлрөөгүй. Милбогд цамхгийг барьж дуусгахад тэрээр түүнд “Сайн болоогүй байна. Буулгаад өөр нэгийг барь” гэдэг байсан. 

Нгондро бүтээлийг хийх өөр нэг хэлбэрийн нэг сонгодог жишээ нь Гэлүг ёсыг үндэслэгч Богд Зонховын жишээ. Богд Зонхов өмнөх төрлүүддээ суулгасан маш их хэмжээний хүчтэй Номын дотоод мэдрэмжтэй байсан. Тэрээр хорь орчим насандаа аль хэдийн Ганжуур, Данжуурыг – Бурхан багшийн сургаалын бүх орчуулгын зохиолууд болон тэдгээрийн энэтхэг тайлбаруудыг – бүхэлд нь судалж, сургаалыг зааж эхэлсэн байсан, эхлээд абхидарма, мэдлэгийн тухай тусгай сэдвүүдийг заасан. 

32 насандаа өөрийн анхны гол зохиол, Абхисамаяаламкара, Эрдмийн хээ зохилын их тайлбар болох Сайн тайлбаруудын алтан эрих (Legs-bshad gser-’phreng) бүтээлээ Ганжуур, Данжуурын бүх хэсгээс ишлэл татан бичсэн. Энэ зохиол гэтлэхүй, гэгээрэлд хүрэх зам мөрийн дагуух билгүүний барамид (чанадад хүрэхүй), пражнапарамита сургаалын бүх өөр өөр үе шатуудыг нарийвчлан тайлбарласан. Энэ үед тэрээр мөн тарнийн авшиг, тэр дундаа Манзшир бурханы эх (эмэгтэй) дүр болох Сарасвати бурханы авшгийг өгч эхэлсэн. Мөн өөрийн тарнийн судлалаа үргэлжлүүлэх болсон, тэр дундаа Цагийн хүрдэн тарнийг. Мөргөл хийх гэх мэт албан ёсны нгондро бүтээл хийж эхлэхийн өмнө тэрээр өөрийн анхны голлох тарнийн даяанаа хийсэн, энэ нь Чакрасамвара бурханы бүтээл байв. Энэ даяаны үеэр Наропагийн зургаан бүтээл болон Нигумагийн зургаан бүтээлийг бүтээн, эрдэмд хүрсэн. 

Ингээд 34 насандаа тарнийн дөрвөн ёсонд, тэр дундаа Гухяасамажа болон Цагийн хүрдэн тарнийн төгсгөлийн зэрэгт эрчимтэй суралцсан. Түүний дараа хоосон чанарын Мадхъямака сургаалыг Карма Гаржүд ёсны их лам, Умапа ламын дэргэд гүнзгийрүүлэх судлахаар явсан. Энэ лам өдөр бүр Манзушир бурханыг үздэг байсан бөгөөд Богд Зонхов Манзушир бурханаас асуултуудыг түүгээр дамжуулан асуудаг байв. Ингээд Богд Зонхов, Умапа лам нар хамтаар Манзушир бурханы нэг даяаныг хүч зарцуулан хийсэн. Түүний дараа Богд Зонхов Манзушир бурханаас өөрөөс нь зааврыг шууд хүлээн авч эхэлсэн. 

Энэ үед Богд Зонховт Мадхъямака үзэл болон Гухяасамажа тарнийг ойлгох зөв ойлголт төрөөгүй байгаа мэт санагдаж, тэрээр Манзушир бурханаас зөвлөгөө хүссэн. Манзушир бурхан түүнд нгондро бүтээлийн нэг урт хугацааны даяан хийхийг зөвлөн, тэр үед тэдгээрийг бүрэн ойлгоно гэж хэлсэн. Ингээд Богд Зонхов найман шавь нарынхаа хамт дөрвөн жилийн даяан хийсэн. Тэд тус бүрдээ 35 багц 100,000 мөргөлийг – нэг багц тус бүрийг “наманчлалын Бурхад” гэдэг 35 Бурханд – хийж, 18 багц 100,000 мандал өргөсөн. Түүний дээр тэд өдөр бүр сахилуудаа шинэчлэх үүднээс Ямандаг бурханы дэлгэрэнгүй авшгийг өөрт хүртээж байсан. Мөн тэд бодьсадвын бүхий л олон өөр үйлүүдийг үзүүлсэн их судар болох Аватамсака судрыг судалж байв. Энэ нь хятад хэлнээс төвөд хэлэнд хөрвүүлсэн цөөн хэдэн судруудын нэг; санскрит эх зохиол нь үрэгдсэн. Богд Зонхов бодьсадвын үйлсийн тухай бүрэн сургаал нь энэ зохиолын улмаас хадгалагдан уламжлагдаж, олны хүртээл болсон, үүнгүйгээр бидэнд тэр сургаал байхгүй байх байсан хэмээсэн байдаг. 

Дөрвөн жилийн энэ даяаны төгсгөлд Богд Зонхов Майдар бурханыг үзсэн. Ингээд тэрээр даяаныг өндөрлөөд Жингжи Линг сүм дэх Майдар бурханы дүрийг сэргээсэн. Майдар бурхан нь дараагийн Бурхан багш болон залрах бөгөөд дүрийг сэргээснээр хүмүүст Майдар бурханы дүрийг харснаар түүнтэй холбоо тогтооход нь туслах байдлаар бүр илүү их эерэг хүчийг тэрээр бий болгосон. 

Ингээд Богд Зонхов дахин таван сарын өөр нэг даяанд тэдгээр найман шавь нарын хамтаар зэхэл бүтээлүүдийг үргэлжлүүлэн хийхээр орсон. Түүний дараа Цагийн хүрдэн тарнийн төгсгөлийн зэргийн, дараа нь Мадхъямака үзлийн нэг жилийн даяан хийв. Энэ Мадхъямака үзлийн даяаны үеэр эцэст нь тэрээр хоосон чанарын ойлголтын (концепт) бус мэдэхүйд хүрч, хоосон чанарын тухай сургаал, түүнийг тайлбарлах аргад бүрэн шинэчлэл хийсэн. 

Богд Зонховын жишээ маш их урам зориг өгдөг, маш их зүйлийг харуулдаг. Богд Зонхов тэнэг хүн байгаагүй; тэрээр маш их оюунлаг хүн байсан. Тэрээр өөрийн цаг үеийн хамгийн их эрдэмтэй, хамгийн гүнзгий түвшний эрдэмтэн-бүтээлч байсан бөгөөд эдгээр тарнийн бүтээлүүд бүгдийг аль хэдийн хийсэн байсан. Гэвч тэрээр хоосон чанарын талаарх өөрийн ойлголтод мөн бусдын ойлголтод сэтгэл хангалуун байгаагүй. Зөв, концептийн бус ойлголтод хүрэхийн тулд илүү их эерэг хүч бий болгож, сөрөг чадамжийг илүү ихээр арилгах эрчимтэй нгондро бүтээлүүдийг хийх хэрэгтэй гэж түүнд зөвлөсөн Бурхан нь билгүүн, оюун ухааны биет төлөөлөл Манзушир бурхан байсан. Энэ бол өөрийн суралцах, бүтээл хийх явцад тэдгээрийн үр бүтээлийг нэмэгдүүлэх нэг арга болгож зэхэл бүтээлүүдийг хийх загвар. 

Миний бие Богд Зонховын загварыг өөрт тохиромжтой байдлаар, тодорхой хэмжээгээр дагасаар ирсэн. Энэтхэгт амьдарч байх үедээ ямар нэг зүйл бичиж, орчуулж байх үед заримдаа нэг хаалт гардаг байсан. Бүтээл үнэхээр хаашаа ч явахгүй болно. Ийм үеүдэд би өөр улс оронд очиж, Бурханы шашны төвүүд, их дээд сургуулиуд дээр Номын лекц тавих урилгуудыг хүлээн авдаг байсан. Эдгээр аяллуудыг би “бодь сэтгэлийн даяанууд” гэж нэрлэж байсан, учир нь би сургаал тайлбарлаж, хуваалцаж, бусдад туслахыг хичээн явж байсан, ийнхүү илүү их эерэг хүч бий болгож байв. Ингээд Энэтхэгт буцаж ирэх үед сэтгэл илүү их сэргэг байж, өмнө нь надад хаалт болж байсан тэр зүйлүүдийг ихэвчлэн даван гардаг байлаа. 

Одоо хэр нь бичиж эсвэл орчуулж байх үед зөв хэллэгийг олж чадахгүй эсвэл ямар нэг зүйлийг энгийн тодорхой байдлаар хэрхэн илэрхийлэхийг олохгүй байвал би түр зогсон, Манзушир бурхан эсвэл Сарасвати бурханы тарнийг тодорхой дүрслэлтэйгээр хэсэг хугацаанд уншина. Гарцаагүй, сэтгэл илүү тодорхой болж, би нэг шийдэл олж чаддаг. 

Нгондро бүтээлийн хоёр үе шат байна. Нингма ёсонд тэдгээрийг “гадаад нгондро,” “дотоод нгондро” гэж нэрлэдэг бол Төвөдийн бусад уламжлалууд “нийтлэг нгондро,” “нийтлэг бус нгондро” гэж тодорхойлно. “Нийтлэг” гэдэг нь судар, тарнийн бүтээлийн аль алинд нийтлэг байх гэсэн утгатай бол “нийтлэг бус” гэдэг нь тарнийн бүтээлд тухайлсан бэлтгэл гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Эдгээр хэллэгийг орчуулах нэг илүү тодорхой хэлбэр нь “хоршсон,” “эс хоршсон” нгондро бүтээлүүд гэж байж болох юм. Гэвч тэдгээрийг юу гэж нэрлэхээс үл хамааран аврал болон бодь сэтгэл гэх мэт дотоод, эс хоршсон бүтээлүүдийн ихэнх нь судар, тарнийн аль аль бүтээлд нийтлэг байна. 

Хоршсон бүтээлүүд нь үндсэндээ Гэлүг ёсны “бодь мөрийн зэрэг” сургаал гэж нэрлэх тэр зүйл байна. Гаржүд ёсонд “сэтгэлийг Номд хандуулах дөрвөн ойлголт” гэх сургаал байх ба энэ нь Нингма ёсны гадаад нгондро бүтээлтэй тохирно. Сажа ёс “дөрвөн тачаахуйгаас хагацах” гэх сургаалыг үзүүлнэ. Төвөдийн өөр өөр уламжлалуудад судрын сургаалын нэг ижил зүйлийг бүтцэд оруулах олон өөр аргууд байна. Эдгээрийн алинтай нь ажиллахад үнэхээр ямар нэг ялгаа байхгүй. Тодорхой нэг санаанууд дээр зарим нэг нь нөгөөгөөсөө илүү нарийн тайлбарыг өгч болно, гэвч үндсэндээ тэд бүгд ижил.      

Эс хоршсон нгондро бүтээлийн хувьд бүтээл тус бүрийг 100,000 эсвэл 108,000 эсвэл 130,000 удаа давтах байдлаар хийж болох олон хэлбэр байна. Гаржүд ёсны жишиг нгондро бүтээл нь мөргөл, Базарсад бурханы 100-үет тарни, мандал болон багшийн йогийг багтаана. Нингма ёсны булшлагдсан эх зохиол тус бүрийн уламжлал нь өөрийн гэсэн бүлэг нгондро бүтээлүүдтэй. Гэвч багш нар жишиг нгондро бүтээлүүдийг шавь тус бүрд тохируулан өөрчилж, хувьд нь зориулан бүтээлүүдийн хэв маягийг гаргаж болно. Миний өөрийн тохиолдолд, Дээрхийн гэгээн Далай лам надад миний Номын зам мөрийн эхэн үед 600,000 Авалокитешвара бурханы тарни, 600,000 Манзушир бурханы тарни уншихыг зөвлөсөн ба би өөрөө санаачилгаараа Базарсад бурханы тарнийг 100,000 удаа уншсан. Миний анхны тарнийн уртын даяаны өмнө Сэркон Ринбүүчи надад Богд Зонховын багшийн йогийн бадгийг 100,000 удаа уншихыг зөвлөсөн. Эдгээр бүтээлүүд тус бүр мэдээж зөвхөн дүрслэл багтаах төдийгүй тэдгээртэй дагалдах тодорхой сэтгэлийн төлөвүүдийг төрүүлэхийг багтааж байсан. 

Би хувьдаа та ямар төрлийн зэхэл бүтээл хийхэд угтаа ямар ч ялгаа байхгүй гэж боддог. Таны хийж байгаа тодорхой нэг бүтээл таныг тодорхой нэг дамжлагатай ойр холбох ба энэ маш тустай, шаардлагатай. Гэвч бүх дамжлага нэг ижил зорилго, гэгээрэлд хөтөлнө. Тэгэхээр, эцэстээ, тэд бүгдээрээ ижил. Та нэг нь нөгөөгөөсөө сайн гэж хэлж болохгүй: тэдний үр дүн бүгд таны сэдэл, дагалдах сэтгэлийн төлөв болон төвлөрлийн түвшингээс шалтгаална. 

Цаашлаад, Төвөдийн ямар уламжлал та дагаж байгаагаас хамаарахгүй, таны хийх тарнийн уншлагын дэлгэрэнгүй бүтээл (садхана) тус бүр мөргөл, мандал, Базарсад бурхан, багшийн йог бүхий нэг зэхэл бүлгийг багтаана. Энэ нь бидэнд эдгээр гол нгондро бүтээлүүд зам мөрийн туршид хэрэгтэй гэдгийг тодорхой харуулдаг. 

Гэлүг ёсонд уламжлалт есөн нийтлэг бус нгондро бүтээлүүд байх ба та тус бүрийг 100,000 удаа давтана. Хэдийгээр ес байдаг ч энэ нь та тэдгээр есийг бүгдийг хийх ёстой гэсэн үг биш. Таны багш танд тэдгээрийн зөвхөн хэдийг эсвэл ямар нэг өөр зүйл хийхийг зөвлөж болно. Тэдгээр есийг “Төгс баясгалант олон тэнгэрийн эх” (Гандэн Лхагяма) ерөөлийн нөхцөлд хийнэ. 

(1) Мөргөл – Наманчлалын 35 Бурхан болон Маналын 8 Бурханы алдрыг (нэрс) уншин, аврал одуулна. Сэркон Ринбүүчи бүх нэрсийг нэг үе болгон уншина гэж хэлдэг байсан. Энэ нь нэг алдарт нэг удаа мөргөл хийнэ гэсэн үг биш. Алдруудыг унших зуур мөргөлийг хийнэ. Үгүй бол мөргөл болон нэрсийг нийцүүлэхийг хичээн будилж болно. Зарим уламжлалд мөргөл хийх зуур долоон гишүүнт соёрхол залбирлыг уншина. Угтаа, үүнд ямар ч ялгаа байхгүй гэж би боддог. Та ердөө өөрийн дагаж байгаа нгондро бүтээлийн тухайн дамжлага юу болох түүнийг л хийнэ. 

(2,3) Аврал одуулж, бодь сэтгэл үүсгэхийн хамтаар мандал өргөх – Гэлүг ёсонд эдгээр хоёр болон гуравдах нгондро бүтээлийг хамтад хийнэ. Та мандал өргөх жишиг бадаг дээр аврал одуулж, бодь сэтгэл үүсгэх жишиг бадгийг нэмж уншин мандал өргөнө. Зарим уламжлалд эдгээр хоёр бүтээлийг тусад нь хийнэ. 

(4) Усан тахил – цэвэр усаар 100,000 аяга усан тахил өргөнө. 

(5) Багшийн йог – Гэлүг уламжлалд, Богд Зонховын Сажа ёсны багш Рэндавадаа зориулан бичиж өргөхөд түүнийг буцаан Богд Зонховт өргөсөн бадаг болох “мэгзэм” -ийг (dmigs-brtse-ma) унших байдлаар хийнэ. Таван мөрт эсвэл есөн мөрт хувилбарын аль алиныг унших эсэхэд угтаа ямар нэг ялгаа байхгүй гэж би боддог. Дахин хэлэхэд, та багшийнхаа зөвлөсөн зүйлийг хийнэ.

Олон өөр дүрээр хийх олон өөр багшийн йог байна. Тэгэхээр та үүнийг Гүрү Ринбүүчи (Бадамжунай бурхан) эсвэл Карма Пакши (II Кармапа), эсвэл Гампопа, Милбогд, Марпа эсвэл Вирупа нарын алинаар үйлдэж байсан, дахин хэлэхэд, эдгээр нь ямар ч ялгаагүй гэж би бодож байна. Энэ нь тухайн дүрийн тус дамжлагатай таныг холбох боловч эцсийн түвшиндээ тэд бүгд Бурхад. Гол санаа нь дамжлагын багшаар илэрхийлэгдэх нэг Бурханы бие, хэл, сэтгэлтэй өөрийн бие, хэл, сэтгэлийг нэгтгэх, холбох явдал боловч мэдээж та өөрийн хувь хүний онцлогийг хадгалсаар байна. 

Хэрэв та багшийг дамжлагын нэг мэргэний хэлбэрээр дүрслэх эсвэл төсөөлөх нэг багшийн йогийн бүтээлийг хийж байгаа бол хэрэв та тус мэргэний амьдралын түүхийн талаар ямар нэг зүйл мэдэж, түүнийг үнэндээ урам зориг төрүүлэхүйц гэж бодож байвал энэ маш тустай. Энэ нь урам зориг өгөх зүйл байх ёстой. Хэрэв урам зориг төрүүлэхгүй байвал тэр нь тийм үр нөлөөтэй байхгүй. 

(6) Базарсад бурханы 100-үет тарни – Базарсад бурханы өөр өөр хэлбэрүүд байна – ганц дүр эсвэл хос дүр. 100-үет тарнийн хувьд, Гухяасамажа бурхан дээр суурилсан түүний жишиг хувилбар байх боловч мөн Ямандаг бурханы, Хэрүка бурханы болон Падма хувилбарууд байна. Эдгээр хувилбар тус бүрд цөөн хэдэн үг өөр байна. Заримдаа зарим мөртүүдийн дараалал нь солигдсон байна. Эцэст нь, та аль ч хувилбарыг уншихад ялгаа байхгүй. Таны багшийн зөвлөсөн, таны дамжлагаар хийх аль ч хувилбар болно. Тэд бүгд үр нөлөөтэй. Бурханы шашинд бараг бүх зүйлд олон, олон хувилбарууд байна. 

(7) Самаяаважра бурханы тарни – Самаяаважра бурхан (Dam-tshig rdo-rje) нь Гухяасамажа тарни дахь Амогхасиддхи бурханы нэг хэлбэр. Түүний тарнийг унших нь та багштай холбоотой ойр холбоог (dam-tsig, самаяа) эвдсэн байж болох ямар нэг алдааг ариусгана. 

(8) Цац – цац нь хэвд цутгаж хийх олон өөр Бурхадын жижиг наанги дүрүүд. Төвөдөд 100,000 цац байрлуулах жижиг тахилын хорго барих хангалттай задгай газар байдаг байсан, гэвч энэ баруунд илүү хэцүү. Энэ санааг би Зопа Ринбүүчигээс гарсан гэж бодож байна, мөс хөлдөөх олон хэвүүдийг ашиглах санаа. Та цацыг усаар хийн хөлдөөнө. Дараа нь тэднийг хайлуулан хэвүүдийг дахин усаар дүүргэнэ. Цац хийх нь Бурханы лагшинд (бие) хүрэх шалтгааныг бий болгоно. 

(9) Важрадака түллэг – зарим тохиолдолд хүмүүс энэ дүрийг түүний төвөд нэр болох Зачэ-кадро (Za-byed mkha’-’gro) нэрээр мэддэг. Энэ бүтээл нь Базарсад бурханы бүтээлтэй төстэй, сөрөг чадамжийг шатаах тухай байна. Та нэг тарнийг унших зуур гүнждийн үрийг улайссан нүүрс бүхий тулганд өргөнө. Энэ нь ариуслыг төсөөлөх илүү илэрхий, биет үйл явц. 

Тэгэхээр эдгээр нгондро бүтээлүүдийг хэрхэн хийх вэ? Зарим уламжлалд, ялангуяа өөрийн Номын бүтээлийн эхэнд нгондро бүтээл хийдэг уламжлалуудад та эдгээр бүх зэхлийг дараалуулан хийнэ. Энэ нь хэрэв та гурван жилийн даяан хийх гэж байгаа бол мөн адил, тэдгээрийг өмнө нь хийнэ. Зарим уламжлалд, гурван жилийн даяаны эхний хэсэг болгон нгондрог дахин хийдэг.   

Зарим хүмүүс эдгээр бүтээлүүдийг өдрийн турш хийнэ. Жишээ нь, Бод гаяа эсвэл Боуданатад төвөд хүмүүс 100,000 мөргөлийг нэг өдөр 3000 мөргөл хийх хуваарьтайгаар хийж байгаатай таарна. Бидний ихэнхийн хувьд энэ бараг боломжгүй. Гэвч та нэг өдөр илүү бага хэмжээтэйгээр – өдөрт дөрвөн ээлж эсвэл ердөө өглөө нэг ээлж, орой нэг ээлж, эсвэл өдөрт ердөө нэг ээлж хийж болно. Та тэдгээрийг хэрхэн хийхээс хамаарахгүй эхний өдрийн эхний ээлжид зөвхөн гурван мөргөл хийх нь чухал, түүнээс их биш. Ингээд энэ тоо нь таны өдөр бүр хийх хэрэгтэй болох хамгийн бага хэмжээ болно. Тэгэхээр хэрэв та өвдвөл эсвэл та аялан явах эсвэл өөр юу ч байсан, танд энэ тохиромжтой байна. Үүнийг нэг Бурханы дүрийн даяан хийхэд ижилхэн зөвлөнө – эхний удаа зөвхөн гурван тарни уншина. Сэркон Ринбүүчи үүнийг маш их онцгойлдог байсан, учир нь хүмүүс өвдөх үед энэ хэцүү болно. Та үргэлжлэлийг тасалж болохгүй. Хэрэв үргэлжлэлийг тасалбал та дахин эхнээс эхлэх ёстой болно.   

Ингээд хэрэв энэ бүгдийг зөв хийе гэвэл та бүтээлээ нэг ижил газар, нэг суудал дээр өдөр бүр хийх хэрэгтэй болно. 

Заримдаа онцгой тохиолдлууд байна. Миний өөрийн туршлага: би Дарамсалад нэг даяан хийж байсан бөгөөд Манали руу явж Дээрхийн гэгээн Далай ламын хүртээх авшиг, айлдварыг орчуулах хүсэлт хүлээн авлаа. Би даяанаа тасалж явахаас татгалзсан боловч Сэркон Ринбүүчи зэмлэн, “Мэдээж, явах хэрэгтэй. Явах эсэх талаар бүр гайхан эргэлзэх зүйл байхгүй. Ердөө өдөр бүр хийх хамгийн бага тоогоороо хийгээд яваад, эргэн ирж үргэлжлүүлнэ” гэж хэлсэн. Энэ бол байж болох тэр онцгой тохиолдол. Бодож үзэхэд 100,000 тийм их биш. Базарсад бурханы бүтээлийн адил – миний хийсэн хэлбэр, нэг жилийн турш өдөрт 300 тарни уншихад, 100,000 болно. Нэг өдөр ямар нэг зүйлийг 300 удаа хийх тийм айхавтар, хэцүү биш. 

Эдгээр нгондро бүтээлүүдийг механик болгохоос сэргийлэх гол хүчин зүйл нь тэдгээрийг хийх зөв сэдэлтэй байх явдал – аврал, бодь сэтгэл. Үүний дээр, бид хэзээ завсарлага авч, ээлжийн үеэр хэт хүчтэй шахахгүй байхыг мэдэх хэрэгтэй. Өөрийн хийж байгаа зүйл, түүнийг ямар учраас хийж байгаа талаарх бидний ойлголт хэдий их хүчтэй байна, ээлж эхлэхийн өмнө бид төдий чинээ хүчтэй тэдгээрийг бататгаж, тэдгээрийг хийх явцад төдий чинээ бага асуудал гарна. Энэ үед энэ нь дараах байдалтай болохгүй: “Миний багш хий гэж хэлсэн учраас би үүнийг хийж байна, би нэг сайн хүү, охин байж, багш надад таатай байхыг хүсэж байна” гэх эсвэл “Энэ төвөгтэй хэсгийг нь дуусгахыг би хүсэж байна,” дараа нь гарах сайн зүйл, тарнийн зүйлийг нь авахын тулд төлөх ёстой болох төвөгтэй татвар гэх мэт зүйл гэх байдал. 

Сүүлийн нэг санаа. Нгондро бүтээлийг бүлгийн даяан болгож хийх зарим хүмүүс байна. Энэ нь уламжлалт арга биш, гэвч голлон барууныханд зориулан гаргасан арга. Бод гаяа суваргын дэргэд 100,000 мөргөл хийж байгаа бүлэг хүмүүс байж болох ч тэд нэг бүлэг болж, ахлагч нь “Одоо эхэлье” гэж хэлэхэд бүгд хамт хийх адил биш. Хүн бүр тус бүрдээ өөрийн хурдаар мөргөлийг хийнэ. 

Бүлгийн бүтээл эсвэл бүлгийн үйл ажиллагааны гол давуу тал нь – нгондро, зарим бурханы бүтээл эсвэл лам-римын бясалгал аль нь ч байсан – энэ нь танд сахилга батыг олгоно. Хэрэв үүнийг та бүлгээр хийж, танд бүлгээс шаардах шаардлага байхгүй бол та түүнийг хийхгүй байх болов уу. Энэ нь фитнес клубт явж, дасгалжуулагчтай ажиллахтай адил. Та дасгалыг хичээл болгон эсвэл дасгалжуулагчтай ганцаарчлан хийж байгаа учраас ачаалалтай дасгалуудыг нэг цагийн турш хийнэ, энэ нөхцөл байдал. Ихэнх хүмүүсийн хувьд ингэж ганцаараа хэзээ ч хийхгүй болов уу. Тэгэхээр, үүнтэй адил, та нэг бүлэгт багтан түүнийг хийснээр ийм давуу талыг хүртэнэ. Бүр штанг өргөж, дасгалын төхөөрөмж дээр өөрөө дасгал хийж байгаа хүмүүс хүртэл гэртээ тэднийг тийнхүү хийхгүй. Тэд тодорхой нэг газар очин, бусад хүмүүс бас дасгал хийж байгаа тодорхой уур амьсгалд орох хэрэгтэй болно, ингээд тэд дасгалуудыг хийх сахилга баттай болно. Энэ болж байна, маш сайн, хэрэв энэ тус болж байвал. 

Ийм бүлгийн бүтээлийн сул тал нь та өөрийн хурдаар түүнийг хийхгүй байх явдал. Бүлэг таны хувьд хэт хурдан эсвэл хэт удаан байж болно, энэ танд нэлээд төвөгтэй санагдаж болно. Зарим хүмүүсийн хувьд өөрийн хурдаар хийх нь илүү сайн байж болно. Ийм байдлаар тэд хийж байгаа зүйлдээ тавтай байна. Иймд хэрэв та бүлгийн бүтээл хийх гэж байгаа бол хэрэв бүлгийн хурд танд тавтай байх хурдаас өөр байвал үүсэх сэтгэлд хүрэхгүй байх явдал, дургүйцэх явдлаас зайлсхийхэд анхаарах хэрэгтэй.

Энэ бүгд нгондро бүтээл – бидний өөрсдийг дараагийн шатанд бэлтгэхээр хийдэг бүтээлүүдийн талаарх – багахан удиртгал байлаа.

Номын нийт зам мөрийг дүүрэн санаандгүй явдлуудаар харах нь тустай байдаг. Мэдээж, хэрэв та Төвөдөд холын аянд гарч, Төвөдийн нэг захаас өөр нэг захад очихоор хөдөлбөл, энэ хатуу ширүүн – энэ хүнд бэрх байна, гэвч энэ санаандгүй явдлууд байна, үр бүтээлтэй санаандгүй явдлууд. Замын турш олон сорилтууд тохионо. Гэвч хэрэв бид өөрсдийгөө эдгээр нгондро бүтээлүүдээр бэлтгэж, замын турш үе, үе тэдгээрээр өөрсдийгөө сэргээж байвал яваандаа бид өөрсдийн зорилгод хүрнэ.