Айдас: Нисванисыг шийдвэрлэх нь

Айдас гэдэг бол бидний мэдэх эсвэл мэдэхгүй ямар нэг зүйлийг бид хянаж, шийдвэрлэж, эсвэл хүссэн үр дүндээ хүргэж чадахгүй гэж үзэн тухайн зүйлийн талаар сэтгэлийн болон бие махбодын тав тухгүй байдлыг туулах явдал юм. Айдас нь хэдийгээр эмээж байгаа тодорхой объект байхгүй, бүрхэг санаа зовоосон асуудал боловч тодорхойгүй “ямар нэг зүйл”-ээс зайлсхийх хүчтэй хүсэл тэнд байдаг. 

Айдас бол уур бухимдал биш. Гэвч ууртай төстэй бөгөөд эмээж буй зүйлийн сөрөг чанар мөн “би”-г эрхэмлэх хандлагыг ихсэхэд хүргэдэг. Айдас нь уур бухимдал дээр тухайн нөхцөл байдлыг хянаж эсвэл шийдвэрлэж чадахгүй гэдгийг таних (хуран мэдэхүй) сэтгэлээс гарагч сэтгэлийг нэмдэг. Ингэж таньсны үндсэн дээр бид айж буй зүйл болон өөртөө анхаарал хандуулна (сэтгэлээс гарагч сэтгэл болох хүрэлцэхүй үүснэ). Энэхүү хуран мэдэхүй болон хүрэлцэхүй нь (таних, анхаарал хандуулах нь) алдаагүй эсвэл алдаатай байж болно.

Айдас нь үргэлж  бодит байдлыг буруу таних (мунхаг, төөрөгдөл) буюу бодит байдлыг мэдэхгүй байх эсвэл бодит байдалтай харшлах байдлаар таниж мэдэх явдалтай хавсарсан байдаг. Боломжит зургаан хувилбарыг авч үзье. 

(1) Тухайн нэг нөхцөл байдлыг бид хянаж эсвэл шийдвэрлэж чадахгүй гэж эмээж байгаа үед шалтгаан ба үр дагавар, юмс хэрхэн оршдогийг буруу таньсан явдал хавсарч байдаг. Бидний өөрсөд рүүгээ болон айж буй зүйл рүү хандсан тэрхүү эмээсэн анхаарлын орон нь дараах ухагдахуун, концептууд юм. Үүнд: 

• Өөрийн хүчээр, бүх зүйлийг хянах, жишээлбэл хүүхдээ гэмтэхгүй байхыг хянаж чадах, бодитой орших “би”,
• Бусад ямар нэг зүйлээс шалтгаалахгүй, бие даан, бодитой орших зүйл, түүнийг бид зөвхөн өөрийн хүчин чармайлтаар хянах боломжтой боловч зарим хувийн сул талынхаа улмаас тэдгээрийг хийж чадахгүй гэх ойлголт.

Эдгээр нь байх боломжгүй орших хэлбэр, шалтгаан ба үр дагаварын харилцан үйлчлэл явагдах боломжгүй нөхцөл юм.

(2) Нөхцөл байдлыг шийдвэрлэж чадахгүй, эмээсэн үед хавсардаг юмсыг буруу таних явдал нь сэтгэлийн мөн чанартай, түр зуурын шинжтэй байж болно. Бид өөрийн сэтгэл хөдлөл эсвэл хайртай хүнээ алдах гэм мэт гарз хохирлыг даван туулж чадахгүй хэмээн эмээх ба бидний зовлон, гуниг нь ердөө сэтгэлд бий болж буй үзэгдэл гэдгийг мэддэггүй. Тэдгээр нь түр зуурын шинжтэй бөгөөд шүд өрөмдөх үед мэдрэгдэж өнгөрөх өвчин адил.

(3) Нөхцөл байдлыг шийдвэрлэж чадахгүй гэсэн айдас нь би өөрөө түүнийг шийдвэрлэж чадахгүй гэсэн айдас байж болно. Энэ нь бас ганцаардах сэтгэлийг дагуулж болно. Тухайн нөхцөл байдлыг арилгаж чадах хэн нэг өөр хүнийг олж болно гэж бид боддог. Энэ тохиолдолд бидний анхаарлаа хандуулж буй концепт нь:

• Мэдлэггүй, суралцах чадваргүй, бодитой орших “би”
• Надаас илүү сайн, надад тус болж чадах, бодитой орших “хэн нэг өөр хүн” гэсэн ойлголт байна.

Энэ бол бид болон бусад хэрхэн оршдог болон шалтгаан ба үр дагаварын талаарх буруу ойлголтын өөр нэг хэлбэр юм. Бидний машины эвдрэл гэх мэт ямар нэг зүйлийг шийдвэрлэж чадах хангалттай мэдлэг бидэнд байхгүй, өөр хэн нэг хүн түүнийг мэдэж, бидэнд тусалж магадгүй гэдэг нь үнэн байж болно. Гэвч энэ нь шалтгаан ба үр дагаварын зарчмаар бид суралцаж чадахгүй гэсэн үг биш.   

(4) Бид хэн нэгнээс, тухайлбал ажил олгогчоосоо эмээж байгаа үед бид тэд болон бид бүгдэд байх нийтлэг чанарыг мэдэхгүй байдаг. Ажил олгогчид нь бидний адил сэтгэлтэй, хүний төрөлтөн. Тэд аз жаргалыг хүсдэг, зовлонг хүсдэггүй, өөрт нь бусад дуртай байхыг хүснэ, дургүй байхыг хүсдэггүй. Ажлаас гадна тэдэнд хувийн амьдрал гэж байх бөгөөд тэдгээр нь тэдний сэтгэл санаанд нөлөөлнө. Хэрэв бид ажил олгогчтойгоо хүн гэдэг үүднээс нь ингэхдээ тус тусын байр суурийг санаж харилцвал бид тэднээс илүү бага эмээх хандлагатай байх болно.   

(5) Үүний адилаар бид могой эсвэл хорхой шавьжнаас айх үедээ тэднийг бидний адил жаргал хүсдэг, зовлон хүсдэггүй төрөлхтөн гэдгийг мэддэггүй. Бурханы шашны үзэл баримтлалын үүднээс бол бид тэдгээр амьтдыг тодорхой нэг сэтгэлийн үргэлжлэлийн одоогоор (тухайн амьтны төрлөөр) илрээд буй хэлбэр бөгөөд тэрхүү сэтгэлийн үргэлжлэлийн уг мөн чанар нь тухайн төрөл зүйл амьтны шинжээр тодорхойлогдохгүй гэдгийг мэддэггүй байж болно. Тэд өмнөх аль нэг төрөлдөө бүр бидний эх болж байсан гэдгийг ч мэддэггүй.
(6) Бид ямар нэг хохирол эсвэл өвчин зовлонгоос эмээх үед өөрсдийн хязгаарлагдмал, орчлонгийн зовлонт мөн чанараа мэддэггүй. Бид төгс төгөлдөр биш, мэдээж бид алдаа гаргана, заримдаа өвдөнө. “Бид орчлонгоос юу хүснэ гэж?”

Бурханы шашны үүднээс айдасгүй байхад дараах хүчин зүйлүүд шаардлагагүй. Үүнд:

• Биднийг хамгаалах бүхнийг чадагч хэн нэгэн рүү хандах. Учир нь бүхнийг чадах гэдэг нь боломжгүй зүйл;
• Хэн нэг хүчирхэг төрөлхтөн бидэнд ямар нэг байдлаар тусалж чадах байсан ч түүнээс тусламж, хамаалалт хүртэх үүднээс түүнийг аргадах өргөл барьц, тахил өргөх шаардлагатай болох;
• Өөрсдөө бүхнийг чадагч болох.

Айдасгүй байхын тулд,

1. Бидний айж буй зүйл юу болохыг мэдэх, түүний цаад шалтгаан болох төөрөгдөл, буруу ойлголтыг таних;
2. Айж буй зүйлийг даван туулах, ялангуяа түүний цаадах шалтгаан болох төөрөгдлийг арилгах гэдгийн талаар бодит ойлголттой байх;
3. Өөрийгөө дутуу эсвэл хэт дээгүүр үнэлэхгүйгээр, одоогийн төлөвшлийнхөө үе шатыг хүлээн зөвшөөрч одоо болон урт хугацааны туршид нөлөө үзүүлэх айдсыг даван туулах чадварыг бий болгох;
4. Одоо хийж чадах зүйлээ хэрэгжүүлэх, хэрэв бид түүнийгээ хэрэгжүүлж байгаа бол түүндээ баяртай байх, хэрэв үгүй бол бидэнд буй чадварыг бүрэн дайчлахаар шийдэж, түүнийгээ хийх;
5. Хэрэв одоо түүнийг бид бүрэн шийдвэрлэж чадахгүй бол түүнийг бүрэн шийдвэрлэж чадах тэр төлөвшлийг хэрхэн бий болгохыг мэдэх;
6. Тэрхүү төлөвшилд хүрэх зорилго тавьж, ажиллах;
7. Аюулгүй зам мөрөөр явж байна гэсэн сэтгэлийг төрүүлэх хэрэгтэй.

Дээрх долоон алхамыг Бурханы шашинд “аюулгүй зам мөрд орох” (аврал одуулах) гэдэг. Энэ бол идэвхгүй төлөв байдал гэсэн үг бус харин өөрсдийн амьдралд гаргаж буй нэг идэвхтэй зам мөр, бодит аргаар өөрсдийгөө айдсаас чөлөөлөх хичээл зүтгэл гаргах зүг чиг юм. Үүний үр дүнд бидэнд аюулгүй, хамгаалагдсан мэт санагдах ба учир нь аажмаар бүхий л асуудал, зовлонгоос бүрэн чөлөөлөгдөх боломж олгох амьдралын эерэг, зөв зүгт явж байгаа гэдгээ бид мэддэг.

Бид дараах зүйлийг санах хэрэгтэй.

• Бидний хайртай хүмүүс болон бидэнд тохиолдож байгаа аливаа зүйл нь хийсэн үйл бүрийн маш нарийн харилцан нөлөө бүхий үрийн боловсрол мөн түүх, нийгэм, эдийн засгийн хүчин зүйлийн нөлөө юм. Бид хэдий их анхаарал болгоомжтой байсан ч, хэдий их хайртай хүмүүстээ анхааралтай байхыг зөвлөсөн ч гэнэтийн осол, хүсээгүй зүйлүүд тохиолдож бид тэднийгээ хамгаалж чаддаггүй. Бидний хийж чадах зүйл бол ердөө тэдэнд зөв зүйтэй зөвлөгөө өгөхийг хичээх, сайн сайхныг хүсэх явдал.
• Гэнэтийн осол, айдас түгшүүрийг даван туулахын тулд бид хоосон чанарыг шууд таньсан байх хэрэгтэй. Гэвч хоосон чанарт орших нь харанхуй нүхэнд толгойгоо шургуулахтай адил биш. Энэ нь айдсаас зугтах бус харин бидний үйлээс хүсээгүй үр гарахад хүргэдэг, айдсын шалтгаан болдог төөрөгдөл, буруу ойлголтыг багасгах арга юм.
• Үйлийн үр дагаварыг арилгахаар хоосон чанарыг шууд онож танихыг хичээх явцад орчлонгоос бүрэн гэтлэх (архадын) түвшинд хүрэх хүртэл бид айдас болон гэнэтийн асуудлыг туулсаар байх болно. Учир нь сайн, муу ээлжлэх нь орчлонгийн мөн чанар бөгөөд явц нь жигд сайн өсөлттэй байхгүй, заримдаа сайн, заримдаа бэрхшээлтэй байсаар байна.
• Хэдий бид бүр гэтлэхүйг олж архад болсон ч бидний хүсээгүй зүйл, гэнэтийн асуудлууд тулгарсаар байх болно. Гэвч бид айдасгүй, сэтгэлийн тайван байдал алдагдуулдаг бүх сэтгэл хөдлөл, хандлагауудаа арилгасан учраас тэдгээрийг зовлон, шаналалгүйгээр туулдаг. Зөвхөн архадын түвшинд бид бүхий л айдсаа хамгийн гүн гүнзгий шийдвэрлэж чадна.
• Зөвхөн гэгээрэлд хүрэх үед бид гэнэтийн асуудал, хүсээгүй ямар нэг зүйлтэй тулгарахгүй. Зөвхөн Бурхан,

        (1) өөрийн эрдэм, бүх сайн чанар, чадвар

        (2) өөрийн гэтлэхүй болон гэгээрэлд хүрэхэд саад болж байсан бүх тотгороо бүрэн арилгасан арга

        (3) бусдын гэтлэхүй болон гэгээрэлд хүрэхэд саад болж буй, арилгах ёстой саад тотгор

        (4) тэдгээрийг сөрж арилгах аргуудыг олонд үзүүлэхдээ айж болгоомжлоогүй. 

1. Дээр дурдсан долоон үе шат бүхий амьдралын аюулгүй зам мөрөөр явж байгаагаа бататган санах.
2. Хорт хавдрын шинжилгээ өгөх гэх мэт айдас түгшүүр бүхий нөхцөлд, хамгийн хэцүү нөхцөл байдал үүсэхэд юу болохыг дүрсэлж, түүнийг бид хэрхэн даван туулах талаар бодох нь юу тохиолдохыг мэдэхгүй байх айдсыг багасгахад тусална.
3. Онгоцондоо амжиж суух үүднээс онгоц буудал дээр цагтаа очих гэм мэт ямар нэг зүйл хийхээсээ өмнө хэд хэдэн шийдэл бэлдвэл нэг нь бүтэхгүй болох тохиолдолд зорилгодоо хүрэх өөр ямарч аргагүй хэцүү байдалд орохгүй байх болно.
4. Шантидэва гэгээний хэлсэнчлэн хэцүү нөхцөл байдал бий болоход хэрэв бид түүнийг шийдвэрлэх талаар ямар нэг зүйл хийж чадах бол түүнд санаа зовох хэрэг юу байна, ердөө түүнийгээ хийх хэрэгтэй. Хэрэв хийж чадах зүйл байхгүй бол түүнд санаа зовох хэрэг юу байна, тэр тус болохгүй.
5. Орчлонгийн зовлонгоос гэтлэх хүртэл бүхий л зам мөрийн турш бид айдас, зовлон амссаар байх тул бид сэтгэлээ далай мэт гүн, уужим байлгахад анхаарч айдас, түгшүүр бий болоход далайн долгион мэт түүнийг өнгөрүүлэх хэрэгтэй. Далайн гадаргуу долгилох боловч тэр нь гүнийн амгаланг эвдэггүйтэй адил.
6. Хэрэв бид эерэг үр дагаварт хүргэх үйл хийн хангалттай их эерэг үйлийн үр (буян) хуримтлуулсан бол ирээдүйн төрлүүддээ эрдэнэт хүний төрөл авсаар байна гэдэгтээ итгэлтэй байж болно. Хэдийгээр жаргал, зовлон ээлжилдэг нь орчлонгийн мөн чанар гэдгийг сэтгэлдээ бодож байх хэрэгтэй ч айдсаас сэргийлэх хамгийн сайн хамгаалалт бол бидний эерэг үйлийн үр юм.
7. Айж болгоомжилсон нөхцөл бий болоход бид Номын сахиуснууд эсвэл Дарь эх, Оточ Манал гэх мэт Бурхадын тусламж хүсэн зан үйл хийлгүүлж, эсвэл өөрсдөө хийж болох юм. Эдгээр Бурхад нь биднийг хамгаалах бүхнийг чадагч төрөлхтөн нар биш. Бид хүсэлт гарган, өөрсдийгөө тэдний гэгээрлийн нөлөөнд нээж өгсөнөөр тэрхүү нөлөө нь бидний өмнө үйлдсэн эерэг үйлийн хараахан боловсроогүй үр боловсрох нөхцөлийг бүрдүүлж болно. Илүү хүчтэй үр нөлөө бол тэдний гэгээрлийн нөлөө бидний өмнө үйлдсэн сөрөг үр дагаварт хүргэх үйлээс шалтгаалсан амжилтанд ноцтой саад учруулах үр ялимгүй түвэг бэрхшээл болж боловсрох нөхцөл бий болоход нөлөөлж болох юм. Ийнхүү бэрхшээл зовлонгоос айж эмээлгүйгээр харин тэднийг сөрөг үйлийн үр боловсорч дуусч байна хэмээн хүлээн авах хэрэгтэй.
8. Өөрсдийн Бурханы чанараа батлан зөвшөөрөх. Бидэнд бэрхшээлтэй, айдас түгшүүр бүхий нөхцөлийг ойлгох (толь мэт билгүүн), тогтсон хэв маягийг таних (тэгш чанарын билгүүн), нөхцөл байдал тус бүрийн онцлог ялгааг ойлгох (өөр бусдыг онохуйн билгүүн), хэрхэн үйлдэл хийх (үүнд бидний хийж чадах зүйл байхгүй гэдгийг ойлгосон ойлголт бас багтаж болно) (үйлсийг бүтээхүйн билгүүний) суурь чадвар бий. Бидэнд бас үйлсийг бодитой хийх эрч хүч бий.
9. Бурханы чанартай байна гэдэг нь бидэнд бүхий л сайн чанаруудын суурь чанар бий гэсэн утгатай гэдгийг мэдэж байх. Барууны сэтгэл судлалын ухааны хэллэгээр бол эдгээр чанарууд нь хөгжсөн эсвэл хөгжөөгүй [сэтгэл суд. ухамсарт, ухамсаргүй] байж болно (бид тэдгээрийг мэддэг эсвэл мэддэггүй байж болно, тэдгээр нь өөр өөр түвшинд төлөвшсөн байж болно). Ихэнх тохиолдолд бид хөгжөөгүй чанаруудыг “сүүдэр” (сэтгэл суд.) гэсэн ойлголтоор ойлгодог. Хөгжөөгүй чанаруудаа бид мэддэггүй учраас тэднийг мэдэхгүй байх нь мэдэхгүй зүйлээс айх айдсыг, бидний мэдэхгүй, хөгжөөгүй чанаруудаасаа айх айдсыг бий болгодог. Бид өөрсдийн хөгжсөн оюун ухааныхаа талыг онцгойлж, бидний мэдэхгүй, хөгжөөгүй сэтгэлийн мэдрэхүйн талаа анзаарахгүй орхиж эсвэл үгүйсгэдэг байж болох юм. Бид сэтгэлийн мэдрэхүйн талаа сүүдэр (сэтгэл судлалын ухааны ойлголт) гэсэн ойлголтоор ойлгож, хүчтэй сэтгэл хөдлөлтэй хүмүүсээс эмээдэг байж магадгүй. Бид өөрсдийн сэтгэл хөдлөлийнхөө талаас эмээж, сэтгэлээ танихгүй байгаадаа зовниж болно. Хэрэв бид өөрсдийн сэтгэлийн мэдрэхүйн хөгжсөн талаа онцгойлж, оюун ухааныхаа хөгжөөгүй талыг үгүйсгэвэл оюун ухааны тэрхүү талыг сүүдэр гэсэн ойлголтоор ойлгож оюун ухаан сайтай хүмүүсээс айж эмээдэг. Бид ямар нэг зүйлийг ойлгохыг оролдохоос эмээж, оюун ухааны хувьд сул дорой байхаас зовниж болно. Иймд бид эдгээр хоёр талын аль аль нь Бурханы мөн чанар гэдэг үүднээс бидэнд байдаг гэдгийг мэдэж байх хэрэгтэй. Эдгээр хоёр чанарыг тарнийн бүтээлийн дүрслэлд байх хос дүрийн адилаар дүрсэлж, өөрийгөө хоёр зүйлийн нэг тал бус харин өөрөө хос зүйлийн нэгдэл гэж санах хэрэгтэй.
10. Өөрийн Бурханлаг өөр нэг талаа, тухайлбал, бидний сэтгэлийн уг мөн чанар нь айдасгүй байдаг бөгөөд айдас мэдэрнэ гэдэг нь ердөө агшин зуурын гадаад үйл явдал гэдгийг мэдэж байх.
11. Бидний Бурханлаг өөр нэг чанар бол, жишээ нь, айдсыг сөрөх эр зоригтой байж бусдад үлгэр дууриал үзүүлэх, урам зориг төрүүлэх гэдгийг санаж байх.