ဗုဒ္ဓဘာသာအရ အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားခြင်းနှင့် မေတ္တာထားရှိခြင်း

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် စိတ်ဝိညာဉ်အကြောင်း အလေးထား မပြောကြားထားဘဲ အတ္တ (“ငါ” အနေနှင့် အစဉ်အလာအရ ညွှန်းဆိုသော တစ်ဦးချင်းပုဂ္ဂိုလ်) သည် ခန္ဓာနှင့် စိတ်တို့၏ အမြဲပြောင်းလဲနေသော အခိုက်အတန့်များ၏ စိတ်အစဉ် တစ်ခုချင်းပေါ်တွင် လွှဲအပ်မှု ဖြစ်စဉ် (တိဘက်ဘာသာဖြင့် btags-pa) သာလျှင် ဖြစ်သည်။ လွှဲအပ်မှု ဖြစ်စဉ်သည် ရုပ်ဖြစ်စဉ် အသွင်သဏ္ဌာန် မဟုတ်သလို တစ်ခုခုကို သိမြင်မှု (တိဘက်ဘာသာဖြင့် ldan-min ‘du-byed) မဟုတ်ပါ။ လွှဲအပ်မှု (တိဘက်ဘာသာဖြင့် gdags-gzhi) အတွက် အခြေခံနှင့်လည်း ခွဲခြားမရပါ။ ဘဝသက်တမ်းအတွင်း ကိုယ်နှင့်စိတ် ဆက်လက်ဖြစ်ပျက်မှုတိုင်း၏ အခြေခံတွင် လွှဲအပ်မှု ဖြစ်စဉ်၏ နောက်ထပ်နမူနာတစ်ခုမှာ အသက်အပိုင်းအခြား ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ပုဂ္ဂိုလ်က လွတ်မြောက်မှု သို့မဟုတ် ဉာဏ်အလင်းရရှိမှု ရရှိပြီးလျှင်ပင် အတ္တသည် အဆိုပါ အစဉ်အဆက်တွင် လွှဲအပ်မှု ဖြစ်စဉ်တစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ စိတ်ဝိညာဉ် မှာလိုပင် ပုဂ္ဂိုလ် သို့မဟုတ် “အတ္တ” သည် အကြောင်းတရားနှင့် အခြေအနေများစွာကြောင့် သက်ရောက်နိုင်ပြီး အစိတ်အပိုင်းများရှိကာ ကိုယ်နှင့်စိတ်တို့မှ သီးခြားစီ မတည်ရှိနိုင်ပါ။

အစ္စလာမ်ဘာသာမှ စိတ်ဝိညာဉ်ဖြစ်စေ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာမှ အတ္တဖြစ်စေ ဗုဒ္ဓဘာသာ မဟုတ်သော အိန္ဒိယ အစဉ်အလာ အများစုက ပြောကြားသည့် စိတ်ဝိညာဉ် (သက္ကတဘာသာဖြင့် အတ္တမ) နှင့် မတူပါ။ အတ္တမသည် တည်ငြိမ်နေပြီး မည်သည့်အရာကမျှ မသက်ရောက်ပါ။ ၎င်းသည် အစိတ်အပိုင်းမဲ့ ယူနစ်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ထိန်းချုပ်မရစွာ ပြန်လည်မွေးဖွားမှုမှ လွတ်မြောက်သောအခါ ၎င်းသည် ကိုယ်နှင့်စိတ်တို့နှင့် သီးခြားစီ ဖြစ်တည်ပါသည်။

အပျက်သဘော စိတ်ခံစားချက်များ၊ မကောင်းသော အပြုအမူများ အားလုံးသည် အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့် အကျိုးကို မသိမှု (သက္ကတဘာသာဖြင့် အဝိဇ္ဇာ၊ တိဘက်ဘာသာဖြင့် ma-rig-pa၊ မသိနားမလည်မှု) မှ ပေါ်ထွက်လာပါသည်။ ပို၍နက်ရှိုင်းစွာ ပြောရလျှင် အတ္တ တည်ရှိမှုကို မသိနားမလည်မှုမှ ပေါ်ထွက်ပါသည်။ မသိ၍ဖြစ်စေ၊ မှားယွင်းစွာ သိ၍ဖြစ်စေ ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် မေ့လျော့ခြင်းသည် ဘုရားအပေါ် ပင်ကိုယုံကြည်ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ နှလုံးသားကို အမဲစက်များ စွန်းထင်းဖုံးလွှမ်းစေပါသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင်မူ မသိမှုသည် အကြောင်းအကျိုးနှင့် ပတ်သက်၍လည်းကောင်း၊ လူပုဂ္ဂိုလ်တို့၏ အတ္တ တည်ရှိပုံနှင့် ပတ်သက်၍ လည်းကောင်း စိတ်တွင် အမိုက်မှောင် ဖုံးလွှမ်းစေပါသည်။ သို့သော် မသိမှုသည် ယင်းတို့ကို မေ့လျော့ခြင်းနှင့် မတူပါ။ မွေးကတည်းက လူတိုင်း၏စိတ်သည် သန့်ရှင်းပြီး ဤအချက်များကို မသိနားမလည်ခြင်း မဟုတ်ပါ။ မလိုက်နာမှုကြောင့် ယင်းတို့ကို နောက်ပိုင်းတွင် မေ့လျော့သွားခြင်းသာ ဖြစ်ပါသည်။ ခံစားချက်ရှိသော သတ္တဝါများသည် အကြောင်းနှင့် အကျိုး၏ အမှန်တရားကို ဘယ်တော့မှ ပင်ကိုမသိရှိပါ။ ထိုသို့ သတိမရှိမှုသည်လည်း အစမရှိပါ။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မေ့လျော့ခြင်းသည် စူးစိုက်မှု၏ အဟန့်အတားတစ်ခုအနေနှင့် အဓိကထား ဖော်ပြပါသည်။ ပထမဦးစွာ အကြောင်းနှင့်အကျိုး ဖြစ်ပေါ်ပုံနှင့် အတ္တတည်ရှိပုံတို့ကို သေချာသိရှိရန် လိုပါသည်။ ထို့နောက် အာရုံစူးစိုက်မှုနှင့် နားလည်သဘောပေါက်မှုတို့ဖြင့် ဤအမှန်တရား အခြေခံ အချက်နှစ်ချက်ပေါ်တွင် အာရုံစိုက်ရန် တရားရှုမှတ်ခြင်း စတင်သည်နှင့် မေ့လျော့မှုသည် အာရုံစိုက်သောအရာကို လွတ်ထွက်သွားစေသော အတားအဆီးတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။

မေ့လျော့မှုကို သတိရှိမှု (သက္ကတဘာသာဖြင့် သမာဓိ၊ တိဘက်ဘာသာဖြင့် ဒရန်-ပ) ဖြင့် ကျော်လွှားပါသည်။ ဤသည်မှာ အမှတ်ရမှုဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော်လည်း အရာဝတ္ထုအပေါ် အာရုံမပျောက်အောင် စူးစိုက်ထားပေးသည့် စိတ်၏ “ကော်စေး” ကဲ့သို့ ဆောင်ရွက်သော စိတ်၏ အစိတ်အပိုင်းကို ဆက်စပ်ရည်ညွှန်းပါသည်။

မန္တရားပုံစံဖြင့် စကားသံနှင့် စကားစု အမျိုးမျိုး ရွတ်ဆိုခြင်းသည် မိမိဖော်ထုတ်နေသည့် မေတ္တာကဲ့သို့ စိတ်အခြေအနေ အပေါ်တွင် သတိရှိမှု ထိန်းထားသည့် နည်းလမ်းတစ်ခုအနေနှင့် အသုံးပြုပါသည်။ သက္ကတဘာသာတွင် “မန္တရား” ဆိုသည်မှာ “စိတ်ကို ကာကွယ်ခြင်း” ဟု ဆိုလိုပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မန္တရားများ ရွတ်ဆိုခြင်းသည် ဆူဖီဝါဒတွင် dhikr ရွတ်ဆိုခြင်းနှင့် တူညီပြီး အာရုံစိုက်သောအရာကို မမေ့ရန် သို့မဟုတ် လွတ်ထွက်မသွားရန် ကူညီပါသည်။

မိမိနှင့် အခြားသူများ တည်ရှိပုံကို သတိမရှိသောအခါ ဥပမာအားဖြင့် မိမိသည် မဖြစ်နိုင်သော နည်းလမ်းဖြင့် တည်ရှိသည်ဟု စိတ်ကူးကာ ယုံကြည်လာပါသည်။ မဖြစ်နိုင်သော နမူနာ နည်းလမ်းများမှာ တစ်စုံတစ်ဦးသည် အခြားသူအားလုံးထက် ပိုအရေးကြီးပြီး အမြဲမှန်ကန်ခြင်း၊ မည်သည့်အခြေအနေကိုမျှ မူတည်ခြင်းမရှိဘဲ မိမိပုံစံအတိုင်း အမြဲရှိနေခြင်းတို့ ဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့ “မှားယွင်းသောအတ္တ” ဆိုသည့် မတည်ရှိသော အရာဖြင့် မိမိကိုယ်ကို သတ်မှတ်မှုတွင် အခြေခံကာ အတ္တကို ဗဟိုပြုပြီး တစ်ကိုယ်ကောင်းဆန်လာပါသည်။ ဤသို့ အတ္တကို ဗဟိုပြုမှုသည် အပျက်သဘော စိတ်ခံစားချက်များနှင့် ဆိုးရွားသော အပြုအမူများ ဖြစ်စေသော်လည်း အတ္တဗဟိုပြုသော သဘောထားသည် အပြုသဘော စိတ်ခံစားချက်များနှင့် ကောင်းသော အပြုအမူကိုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် အတ္တကြီးပြီး ဘဝင်မြင့်စွာ အားထုတ်ရာတွင် အမြဲတမ်း “ကောင်းမွန်” ၍ “ပြီးပြည့်စုံ” ရမည်ဟု ကိုယ်မှန်သည်ထင်ရာကို ပြုလွယ်ပြင်လွယ်မှု မရှိဘဲ ဖြစ်လာနိုင်ပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် ဘုရားထံ အလုံးစုံ အပ်နှံသလိုပင် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို အလုံးစုံ ဖယ်ရှားရန်လိုပါသည်။ ထိုသို့မဟုတ်ပါက ကျင့်ဝတ်စင်ကြယ်သော ဘဝကို မရရှိနိုင်ပါ။ မသိမှု အမိုက်မှောင်ကို လုံးဝဖယ်ရှားရပါမည်။

သတိမရှိမှုသည် အတ္တဗဟိုပြုမှု မရှိအောင် ၎င်း၏လွှမ်းမိုးမှုကို ဖယ်ရှားရန် သဘောဖြင့် အဆင့်နိမ့် ပင်ကို စိတ်ဝိညာဉ် သို့မဟုတ် ကျော်လွှားရမည့် အတ္တ ဖြစ်သည်ဟု ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မယူဆပါ။ အမှန်တရားအပေါ် မှန်ကန်သော နားလည်မှုဖြင့် သတိမရှိမှုကို လုံးဝဖယ်ရှားရန် လိုပါသည်။ လူတို့၏ အမှန်တရားနှင့် ပတ်သက်၍ အမှန်တရားမှာ မိမိနှင့် အခြားသူများသည် မိမိမှန်းဆသလို မဖြစ်နိုင်သော နည်းများဖြင့် မတည်ရှိပါ။ စစ်မှန်သောအရာ တစ်ခုခုနှင့် မသက်ဆိုင်သော၊ အမှန်တရားနှင့် ပတ်သက်၍ ဤမှားယွင်းသော အတ္တ လုံးဝမရှိခြင်းကို “ဘာမှမရှိခြင်း” (သက္ကတ ဘာသာဖြင့် သုညတ၊ တိဘက်ဘာသာဖြင့် stong-pa-nyid၊ ဘာမှမရှိခြင်း) ဟု ခေါ်ပါသည်။ “ဤကဲ့သို့သောအရာ မရှိပါ” ဟု အကြမ်းဖျင်း ဆိုလိုသည့် ငြင်းဆိုမှု ဖြစ်ပါသည်။ ဤကဲ့သို့ မှားယွင်းသော အတ္တမျိုး မရှိပါ။ တကယ့်အတ္တသည် မှားယွင်းသောအတ္တပုံစံဖြင့် မတည်ရှိပါ။

အတ္တ၏ အမှန်တရား သို့မဟုတ် ဘာမှမရှိခြင်းကို မှန်ကန်စွာ နားလည်ရန်အတွက် သတိမရှိမှု ဖုံးလွှမ်းနေသည်ကို ကျော်လွှားရန် လိုအပ်သော အပြုသဘောအင်အားကို စုစည်းရန် လိုပါသည်။ ကျင့်ဝတ်နှင့်ညီစွာ နေထိုင်ခြင်းဖြင့် အပြုသဘောအင်အားကို စုစည်းရပါသည်။ ကျင့်ဝတ်နှင့်ညီစွာ နေထိုင်ရန်အတွက် အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့် အကျိုးအား သတိမပြုမိခြင်းကို ကျော်လွှားရန် လိုပါသည်။ ထို့ကြောင့် အတ္တ၏ အမှန်တရားအပေါ် သတိမရှိမှုကို မကျော်လွှားမီ အကြောင်းနှင့်အကျိုး သတိမပြုမိမှုကို ကျော်လွှားရန် လိုပါသည်။

အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့်အကျိုး စည်းမျဉ်းကို ဗုဒ္ဓမြတ်စွာက ကံအကြောင်း တရားများဖြင့် ဟောကြားခဲ့ပါသည်။ “ကံ” ဆိုသည်မှာ သတိမရှိမှု၏ လွှမ်းမိုးမှုအောက်တွင် ပြုမူဆောင်ရွက်စေသည့် စိတ်လိုက်မာန်ပါဖြစ်မှုကို ဆိုလိုပါသည်။ မိမိအပြုအမူ၏ ရလဒ်ကို မသိခြင်း သို့မဟုတ် မှားယွင်းစွာသိခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ပြင် ပိုမိုနက်နဲသောအဆင့်တွင် မိမိနှင့် အခြားသူများ တည်ရှိပုံကို မသိခြင်း သို့မဟုတ် မှားယွင်းစွာသိခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့ ပိုမိုနက်နဲသောအဆင့်တွင် သတိမရှိမှုကြောင့် လုံခြုံမှုမရှိဘဲ မှားယွင်းသော အတ္တကို လုံခြုံအောင် အကျိုးမဲ့ စိတ်လိုက်မာန်ပါ ပြုမူ၊ ပြောဆို၊ တွေးတောပါသည်။

ကံအကြောင်း တရားတော်များကို အထူးအသိပညာ အကြောင်းရပ်များဟု ဆိုလိုသည့် အဘိဓမ္မာ

ကျမ်းတွင် ဖော်ပြထားပါသည်။ မည်သည့်နည်းဖြင့် ပြုမူ၊ ပြောဆို၊ တွေးတောခြင်းသည် အပျက်သဘောဖြစ်ကာ ဝမ်းနည်းမှုနှင့် ဆင်းရဲဒုက္ခ ဖြစ်စေပြီး မည်သည့်နည်းများက အပြုသဘောဖြင့် ပျော်ရွှင်မှုရရှိစေနိုင်ကြောင်း ဘုရားရှင်က ညွှန်ပြထားပါသည်။ အချို့သော ကာယကံ၊ ဝစီကံ၊ မနောကံတို့သည် အပြုသဘော သို့မဟုတ် အပျက်သဘော ဖြစ်သည်ဟု မညွှန်ပြထားပါ။ ကျင့်ဝတ်သီလအရ ဘက်မလိုက်သော်လည်း (စားသောက်ခြင်းနှင့် အိပ်ခြင်းကဲ့သို့) အများစုသည် လွတ်မြောက်မှုကို မပိတ်ဆို့ပါ။ (အယူအဆဆိုင်ရာ အတွေးကဲ့သို့) အချို့မှာမူ ပိတ်ဆို့ပါသည်။

ကျောင်းတိုက်မှ သံဃာနှင့် သီလရှင်များအတွက် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာသည် ဝိနယ ကျမ်းများတွင် စည်းကမ်းကျင့်ဝတ်များ ညွှန်ပြခဲ့ပါသည်။ မေထုန်အမှု ရှောင်ကြဉ်သော ရပ်ရွာထဲမှဘဝတွင် အခြေခံပြီး လူ့အသိုင်းအဝိုင်း သို့မဟုတ် အနီးဝန်းကျင်မှ အိမ်ထောင်စု အသိုင်းအဝိုင်းတွင် ပြဿနာများ ပေါ်ပေါက်သောအခါ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာသည် ထပ်မဖြစ်စေရန် စည်းကမ်းအသစ်များ ချမှတ်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် သံဃာတစ်ပါးတည်း အမျိုးသမီးနှင့် တစ်ခန်းတည်း သီးသန့်ရှိ၍ မရပါ။ သို့သော် ဤစည်းကမ်းများသည် လူမှုအဖွဲ့အစည်းနှင့် ယေဘုယျ မသက်ဆိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် အချို့ အပျက်သဘော (သူ့အသက်သတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ခိုးခြင်းကဲ့သို့) ဆောင်ရွက်ချက်များသည် သဘာဝအရ အပျက်သဘော ဖြစ်ပြီး အချို့မှာ သံဃာနှင့် သီလရှင်ကဲ့သို့ အချို့အတွက်သာ သူတို့၏ ဘာသာရေး လမ်းကြောင်း သို့မဟုတ် ကျောင်းတိုက် အသိုင်းအဝိုင်း၏ သာယာဝပြောရေးကို ပျက်စီးစေသည့်အတွက် တားမြစ်ထားပါသည်။ အိမ်ရာတည်ထောင်သူများ အတွက်လည်း ဗုဒ္ဓမြတ်စွာနှင့် နောက်ပိုင်း ဗုဒ္ဓဘာသာ ဆရာတော်ကြီးများသည် (အစားအသောက်နှင့် အိပ်စက်ခြင်းတွင် နှိမ့်ချရန်ကဲ့သို့) အချို့ ဆောင်ရွက်ချက်များကို အားပေးပြီး (အမှုကိစ္စ များပြားခြင်းကဲ့သို့) အချို့ကိုမူ တစ်ခုတည်းသော စူးစိုက်မှု မရရှိစေဘဲ တရားရှုမှတ်ခြင်း မပြုနိုင်အောင် တားဆီးသည့်အတွက် အားမပေးပါ။

သံဃာနှင့် သီလရှင်များသည် ဝိနည်းစည်းကမ်းများကို မချိုးဖောက်ရန် ကတိပြုထားသော်လည်း ကျောင်းတိုက်များရော အိမ်ထောင်စုများပါ အဘိဓမ္မာ ကျမ်းတွင် ဖော်ပြထားသော အပျက်သဘော အပြုအမူကို ရှောင်ရှားရပါသည်။ ဝိနယ ကိုရော အဘိဓမ္မာ ကိုပါ မွတ်စလင်တို့က ကိုရမ်ကျမ်းနှင့် ရှာရီးယားကို ယူဆသလို "မြင့်မြတ်မှု” ဟု မယူဆပါ။ ဗုဒ္ဓဘာသာ ကျမ်းများသည် ယုတ္တိကျပြီး အဓိပ္ပာယ် ရှိသည်ဟု ကျိုးကြောင်း ဆီလျော်စွာ ယုံကြည်ထားသောကြောင့် လေ့လာပြီး လိုက်နာရန် လမ်းညွှန်များ ဖြစ်ပါသည်။ အပ်နှံမှု သို့မဟုတ် လိုက်နာမှု အနေနှင့် ထိုလမ်းညွှန်များကို လိုက်နာရန် အားပေးခြင်း မဟုတ်ပါ။ မည်သို့ဆိုစေ ဝိနယ နှင့် အဘိဓမ္မာ ကိုဖြစ်စေ၊ ရှာရီးယား ကိုဖြစ်စေ လိုက်နာသူသည် ပျော်ရွှင်သောဘဝနှင့် ညီညွတ်သော လူမှုအဖွဲ့အစည်း ဖြစ်စေနိုင်ပါသည်။

သို့သော် ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အတ္တဗဟိုပြုမှုကြောင့် ကျင့်ဝတ်သီလနှင့်အညီ နေထိုင်ခြင်းတို့ စွန်းထင်းနိုင်ပါသေးသည်။ အတ္တဗဟိုပြုမှုပါသော ကျင့်ဝတ်အပြုအမူသည် လူ၊ နတ်အဖြစ် ပြန်လည်မွေးဖွားမှု ရရှိနိုင်သော်လည်း ထိုဘုံများတွင် ပျော်ရွှင်မှုသည် ယာယီ အကန့်အသတ်နှင့်သာ ဖြစ်ပါသည်။ အတ္တ တည်ရှိပုံကို သတိမရှိခြင်းအား ကျော်လွှားနိုင်မှသာ အတ္တဗဟိုပြုမှု မရှိသော ကျင့်ဝတ်ဖြူစင်သည့် နေထိုင်မှုမျိုး ရရှိပြီး လွတ်မြောက်မှု သို့မဟုတ် ဉာဏ်အလင်းရရှိမှု၏ ထာဝရ အကန့်အသတ်မဲ့ ပျော်ရွှင်မှုကို ရရှိနိုင်ပါသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ကျင့်ဝတ်သည် အမှန်တရား အချက်အလက်ပေါ်တွင် မူတည်ပါသည်။ ဖန်ဆင်းရှင် သို့မဟုတ် ရာဇဝင်ထဲမှ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာက ချမှတ်သည့် ဥပဒေသများပေါ်တွင် မူတည်ခြင်း မဟုတ်ပါ။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာသည် စစ်မှန်သော ဆင်းရဲဒုက္ခနှင့် ယင်းတို့၏ စစ်မှန်သော အကြောင်းရင်းများကို နားလည်ပြီး ယင်းတို့၏ စစ်မှန်သော ထာဝရ ရပ်တန့်မှု ရရှိစေမည့် အမှန်တရားကို စစ်မှန်စွာ နားလည်အောင် ဟောကြားထားပါသည်။ ယင်းတို့ကို “သစ္စာလေးပါး” ဟုခေါ်ပါသည်။ အမှန်တရားနှင့် ပတ်သက်၍ ဘုရားရှင် ဟောကြားထားသည်ကို နားလည်ပါက အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်း၊ အကျိုးနှင့် မိမိမှန်းဆစိတ်ကူးသည့် မဖြစ်နိုင်သောနည်းဖြင့် အတ္တမတည်ရှိမှုကို နားလည်လာပါသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ကျင့်ဝတ်လိုက်နာခြင်းသည် ဖန်ဆင်းရှင်အလိုကို အပ်နှံပြီး လိုက်နာခြင်းနှင့် မသက်ဆိုင်ပါ။ အမှန်တရားကို မှန်ကန်စွာ နားလည်မှုနှင့် ဆိုင်ပါသည်။ သို့သော် အစ္စလာမ်ဘာသာမှာလိုပင် လူသားတို့သည် ကျင့်ဝတ်လိုက်နာရန် သို့မဟုတ် မလိုက်နာရန် ရွေးချယ်နိုင်ပါသည်။ မလိုက်နာပါက သတိမရှိမှု သို့မဟုတ် ရှုပ်ထွေးမှုကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု ဗုဒ္ဓဘာသာက မြင်ပါသည်။ ၎င်းသည် အဆင့်နိမ့်သော အတ္တ၏ သဘောသဘာဝကြောင့် ပေါ်ထွက်လာသည့် မလိုက်နာမှု ဖြစ်သည်ဟု အစ္စလာမ်ဘာသာက ရှင်းပြပါသည်။

အကျဉ်းချုပ်အားဖြင့် ဗုဒ္ဓဘာသာရော၊ အစ္စလာမ်ဘာသာပါ ကျင့်ဝတ်လိုက်နာခြင်းသည် အကြောင်း၊ အကျိုးနှင့် အမှန်တရားကို လက်ခံမှုအပေါ် အခြေခံထားသည်ဟု ရှင်းပြပါသည်။ သို့သော် ယင်းတို့ကို နားလည်လက်ခံမှုသည် ကွဲပြားပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် အမှန်တရားသည် ဘုရားသာလျှင် ဖြစ်ပြီး မေတ္တာတော်ကြောင့် ဘုရား၏ တမန်တော် မိုဟာမက်ထံမှတစ်ဆင့် ရှာရီးယား ကျင့်ဝတ်ကို ပေးအပ်ထားပါသည်။ “ဘုရားမှအပ အခြားဘုရားမရှိသလို မိုဟာမက်သည် ဘုရား၏ တမန်တော်ဖြစ်သည်” ဆိုသည့် သက်သေပြဆိုချက်ကို ကြေညာကာ အမှန်တရားကို သက်သေခံခြင်းဖြင့် ဘုရားထံ အပ်နှံ၍ မိမိ၏ အဆင့်နိမ့်သော အတ္တကို စွန့်ပယ်ပါသည်။ ဤကြေညာချက်ကို “သက်သေထူခြင်း” ဟုခေါ်သည်။ ဤသို့ကြေညာကာ ဘုရားပေးအပ်ထားသော ရှာရီးယား

ကျင့်ဝတ်ကို လေးစားစွာ လိုက်နာရန် အပ်နှံပါသည်။ ထိုသို့ပြုခြင်းဖြင့် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် ဘုရားထံ အပ်နှံမှုနှင့် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားမှုအကြား အကြောင်းရင်း ဆက်စပ်မှုကို ဘုရားက ဖန်ဆင်းပါသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင်မူ အကြောင်းနှင့်အကျိုး ဥပဒေသတွင် ဖန်ဆင်းရှင် မရှိပါ။ သဘာဝ အမှန်တရား ဖြစ်ပါသည်။ အမှန်တရားမှာ အတ္တသာမက မည်သည့်အရာမျှ မဖြစ်နိုင်သောနည်းများဖြင့် မတည်ရှိပါ။ ထိုအချက်ကြောင့် အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့်အကျိုးသည် အဟန့်အတားမရှိ ဆောင်ရွက်နေပါသည်။ ထိုအခါ ဘဝတွင် အရာရာ တည်ရှိဖြစ်ပေါ်ပုံနှင့် ပတ်သက်၍ သဘာဝ အမှန်တရား ဥပဒေသကို နားလည်လက်ခံခြင်းဖြင့် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားပါသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာကို ကိုးကွယ်အားထားပါသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ဘဝတွင် စိတ်ချရသော လမ်းကြောင်းကို သတ်မှတ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဓမ္မ၏ စိတ်ချရသော လမ်းကြောင်း ဆိုသည်မှာ စိတ်အစဉ်တွင် မသိမှု အဆင့်ဆင့်ကို စစ်မှန်သော ရပ်တန့်မှုနှင့် ထိုသို့ရရှိစေသည့် စစ်မှန်သော နားလည်မှုဟု ဆိုလိုပါသည်။ ဘုရားရှင်တို့သည် ဤသို့အလုံးစုံ ရရှိထားပြီး အခြားသူများ ကိုယ်တိုင်လည်း ရရှိစေမည့်နည်းကို ဟောကြားခဲ့ပါသည်။ သံဃာဆိုသည်မှာ အဆင့်မြင့် သိမြင်ပြီးသူများ အသိုင်းအဝိုင်း ဖြစ်ပြီး ထိုသို့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ရရှိထားသူများ ဖြစ်သည်။ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာကို ကိုးကွယ်ခြင်းသည် ယင်းတို့ထံ အပ်နှံခြင်း မဟုတ်ပါ။ ဘဝတွင် စိတ်ချရသော ကိုးကွယ်အားထားရာ လမ်းကြောင်း သတ်မှတ်ခြင်းသည် အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်း၊ အကျိုးနှင့် အမှန်တရားအပေါ် ဘုရားရှင် သင်ကြားထားသည်ကို မှန်ကန်စွာ နားလည်အောင် ကြိုးစားပြီး ယင်းတို့နှင့်အညီ ရှင်သန်နေထိုင်ခြင်းဖြင့် လက်ခံလိုက်နာခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ပထမဦးစွာ အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်း၊ အကျိုးကို မသိမှုနှင့် ထိုမသိမှုကြောင့် ဖြစ်လာသည့် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားရန် လိုပါသည်။ အပျက်သဘော အပြုအမူသည် ဆင်းရဲဒုက္ခ ဖြစ်စေသည်ကို နားလည်ခြင်းဖြင့် ယင်းတို့ကို ကျော်လွှားခြင်းဖြင့် အပျက်သဘော အပြုအမူအားလုံးမှ ရှောင်ရှားပါသည်။ ထိုအခါ လူ့ဘုံ၊ နတ်ဘုံစသည့် ပိုအဆင့်မြင့်သော ပြန်လည်မွေးဖွားမှု ဖြစ်စေပါသည်။ သို့သော် ဤသို့ပြန်လည်မွေးဖွားသည့် ပျော်ရွှင်မှုသည် ယာယီသာ ဖြစ်ပါသည်။ ပို၍နက်နဲစွာ ပြောရလျှင် မိမိ၏တည်ရှိပုံ အမှန်တရားကို မသိမှုနှင့် ထိုမသိမှုကြောင့် ဖြစ်လာသည့် ပိုပြီးနက်နဲစွာ အမြစ်တွယ်နေသော အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားရန် လိုပါသည်။ မိမိ၏တည်ရှိပုံ အနက်ရှိုင်းဆုံး အမှန်တရားကို မှန်ကန်စွာ နားလည်ခြင်းဖြင့် ယင်းတို့ကို ကျော်လွှားရပါသည်။ ထိုအခါ ထိန်းချုပ်မရစွာ ပြန်လည်မွေးဖွားမှုမှ လွတ်မြောက်ကာ စစ်မှန်သော ထာဝရ ပျော်ရွှင်မှုကို ရရှိစေပါသည်။

ထို့ကြောင့် အကြောင်းအကျိုး၏ အစဉ်အလာ အမှန်တရားနှင့် ဘာမှမရှိခြင်း၏ အနက်ရှိုင်းဆုံး အမှန်တရားတို့ကို နားလည် လက်ခံခြင်းသည် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အဆင့်နှစ်ဆင့် ဖြစ်ပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် ကျင့်ဝတ်နှင့် အမှန်တရားကို နားလည်လက်ခံခြင်းသည် အဆင့်တစ်ဆင့်တည်းတွင် ပေါင်းစပ်ထားပါသည်။ ဘုရားတစ်ပါးတည်း ဆိုသည့် အနက်ရှိုင်းဆုံး အမှန်တရားကို နားလည်လက်ခံခြင်းသည် ဘုရား၏ တမန်တော် မိုဟာမက်က ဖော်ပြသည့် ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့်အကျိုး ဥပဒေသကို နားလည်လိုက်နာခြင်းဟု ဆိုလိုပါသည်။

ထို့ကြောင့် ကိုးကွယ်အားထားမှုသည် အဆင့်ပိုနိမ့်သော စိတ်ဝိညာဉ်က ဘုရားနှင့် မိမိ၏ အဆင့်ပိုမြင့်သော စိတ်ဝိညာဉ်ထံ အညံ့ခံ အပ်နှံခြင်း မဟုတ်ပါ။ သို့သော် သတိမရှိမှုကို စွန့်ပယ်ပြီး ဖယ်ရှားမှုတော့ ပါဝင်ပါသည်။ အညံ့ခံပြီး စွန့်ပယ်ခြင်းသည် မပျော်ရွှင်မှုနှင့် ဆင်းရဲဒုက္ခ၏ အကြောင်းရင်းများကို စွန့်လွှတ်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အနက်ရှိုင်းဆုံး အမှန်တရားနှင့် အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်းနှင့် အကျိုးကို နားလည်လက်ခံခြင်းကြောင့် ယင်းတို့ကို စွန့်လွှတ်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

တိဘက် ဗုဒ္ဓဘာသာ အစဉ်အလာတွင် တစ်စုံတစ်ဦး၏ ဗုဒ္ဓ သဘောသဘာဝအကြောင်း ပြောထားပါသည်။ ယင်းမှာ လူ့ဘဝသက်တမ်းတွင်သာမက သက်ရှိအားလုံးတွင် ဘုရားအဖြစ်သို့ ရရှိစေနိုင်သော ပင်ကိုအချက်များအနေနှင့် ရည်ညွှန်းပါသည်။ ထိုအချက်များထဲတွင် (၁) အမှန်တရားအားလုံးကို နားလည်နိုင်စွမ်းရှိသည့် နက်ရှိုင်းသော သတိရှိမှု (သက္ကတဘာသာဖြင့် ဈာန၊ တိဘက်ဘာသာဖြင့် ye-shes) နှင့် (၂) စိတ်နှင့် ပုဂ္ဂိုလ်၏ အမှန်တရား သို့မဟုတ် ဘာမှမရှိမှုတို့ ပါဝင်ပါသည်။ အားလုံးသည် ဉာဏ်အလင်းရရှိမှု ဖြစ်နိုင်သည့်အကြောင်းမှာ အနက်ရှိုင်းဆုံး အဆင့်တွင် အားလုံးသည် နက်ရှိုင်းသော သတိရှိမှု အစွမ်းအစများ ပိုင်ဆိုင်ပြီး သူတို့နှင့် သူတို့၏စိတ်သည် မဖြစ်နိုင်သော နည်းများဖြင့် မတည်ရှိပါ။ ဤအချက်များသည် လျှို့ဝှက်ချက်ကဲ့သို့ ဖုံးကွယ်နေပြီး သတိမရှိမှုက ဖုံးလွှမ်းထားပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် အဆင့်ပိုနိမ့်သော စိတ်ဝိညာဉ်က လျှို့ဝှက်ပြီး အဆင့်ပိုမြင့်သော စိတ်ဝိညာဉ်ကို ဖုံးလွှမ်းသည့် အကြောင်း ပြောထားပါသည်။ အဆင့်ပိုမြင့်သော စိတ်ဝိညာဉ်သည် ဘုရားက ပေးအပ်သည့် အသက်ရှင်သန်မှုဖြစ်သော အဆင့်ပိုမြင့်သည့် အသိဉာဏ်နှင့် အမှန်တရား ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ဗုဒ္ဓ သဘောသဘာဝ အချက်များကို စိတ်ဝိညာဉ် အနေနှင့် မယူဆထားဘဲ ဤအချက်များ၏ အစမထင်ဘဲ အမြဲရှိနေသော အစဉ်အဆက်သည် ပုဂ္ဂိုလ် သို့မဟုတ် အတ္တ၏ လွှဲအပ်သောဖြစ်စဉ်ပေါ်တွင် အခြေခံပါသည်။

(စိတ်၏ အစဉ်အလာ သဘောသဘာဝနှင့် အနက်ရှိုင်းဆုံး သဘောသဘာဝတို့ကို အာရုံစိုက်ခြင်းကဲ့သို့) တရားရှုမှတ်နည်း အမျိုးမျိုးမှတစ်ဆင့် စိတ်၏ ပိုမိုကြမ်းတမ်းသော အဆင့်များကို တည်ငြိမ်စေခြင်းဖြင့် အနက်ရှိုင်းဆုံး ဗုဒ္ဓ သဘောသဘာဝ အချက်များကို လက်လှမ်းမီလာပြီး ယင်းတို့တွင် ပါဝင်သည့် နက်ရှိုင်းသော သတိရှိမှုကို နှိုးဆွလိုက်နိုင်ပါသည်။ ဖန်ဆင်းထားခြင်း မဟုတ်ဘဲ ကွယ်ဝှက်နေကာ အစမရှိသည့် မိမိ၏ အနက်ရှိုင်းဆုံး သဘောသဘာဝ၏ အမှန်တရားကို အရှိအတိုင်း နားလည်လာပါသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် မေတ္တာတရားသည် အမှန်တရားကို နားလည်ရန် လိုအပ်သည့် အပြုသဘော အင်အားများ (သက္ကတ ဘာသာဖြင့် ပုည၊ တိဘက်ဘာသာဖြင့် bsod-nams၊ ကုသိုလ်) စုစည်းရန်အတွက် လိုအပ်ပါသည်။ သက်ရှိအားလုံးကို ပျော်ရွင်မှုနှင့် ပျော်ရွှင်မှု၏ အကြောင်းရင်းများ ရရှိစေလိုသောစိတ် ဖြစ်ပြီး သက်ရှိအားလုံး အပြန်အလှန် မှီခိုမှုနှင့် ညီမျှမှုတို့ကို နားလည်မှုအပေါ်တွင် အခြေခံပါသည်။ သက်ရှိအားလုံးသည် အစ္စလာမ်ဘာသာမှာကဲ့သို့ ဘုရားက အညီအမျှ ဖန်ဆင်းထားသောကြောင့် ညီမျှခြင်း မဟုတ်ပါ။ သက်ရှိအားလုံးသည် ဘဝအစကတည်းကပင် တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး တစ်ချိန်ချိန်တွင် အရာရာ လိုအပ်သည့်အတွက်ကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ သူတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့အား ကူညီသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ အန္တရာယ်ပေးပြီး တစ်ခါတစ်ရံ လုံးဝသူစိမ်းဆန်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် အချို့ကို စိတ်ဝင်စားခြင်း၊ အချို့ကို မုန်းတီးခြင်း၊ အချို့ကို မည်သို့မျှ မခံစားရခြင်း စသည်တို့ ဖြစ်စရာအကြောင်း မရှိပါ။ အစမထင်သော ပြန်လည်မွေးဖွားမှုနှင့် အပြန်အလှန် မှီခိုမှုတို့ကြောင့် အားလုံးသည် တူညီပါသည်။

အားလုံးအပေါ် ဤသို့သော စိတ်ခံစားချက် ဥပေက္ခာနှင့် ပွင့်လင်းမှုတို့တွင် အခြေခံလျှက် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် မေတ္တာနှင့် ကရုဏာ (အခြားသူအားလုံးကို ဆင်းရဲဒုက္ခနှင့် ဆင်းရဲဒုက္ခ၏ အကြောင်းရင်းများမှ ကင်းလွတ်စေလိုသောစိတ်) ထားရှိရန် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်သော နည်းလမ်းကို သင်ကြားထားပါသည်။

• စိတ်ခံစားချက်ဆိုင်ရာ နည်းလမ်းမှာ အစမထင်သော ပြန်လည်မွေးဖွားမှုကြောင့် အားလုံးသည် တစ်ချိန်ချိန်တွင် မိမိ၏ မိခင်ဖြစ်ခဲ့ဖူးပြီး အလွန်ထူးခြားသော ချစ်ခင်ကြင်နာမှုကို ပြသခဲ့ကြောင်း သဘောပေါက်ရန် ဖြစ်ပါသည်။ မိမိ၏ ရှင်သန်မှုသည် အားကိုးရာမဲ့ လူမမယ်ဘဝက သူတို့၏ ချစ်ခင်ကြင်နာမှု၊ မိခင်ကဲ့သို့ စောင့်ရှောက်မှု အပေါ်တွင် မူတည်နေသည်ကို အမှတ်ရကာ တန်ဖိုးထားခြင်းဖြင့် ရိုးသားသော ကျေးဇူးတင်ရှိမှု ဖြစ်လာပါသည်။ ထို့နောက် သူတို့နှင့် ယခုဘဝတွင် ထပ်မံတွေ့ဆုံသောအခါ အလိုလို နွေးထွေးပျူငှာလာပြီး သူတို့၏ သာယာဝပြောရေးကို အလေးထားလာပါသည်။ မေတ္တာဖြင့် သူတို့ကို ပျော်ရွှင်စေလိုပြီး ကရုဏာဖြင့် သူတို့ကို မပျော်ရွှင်မှုနှင့် ဆင်းရဲဒုက္ခတို့မှ ကင်းလွတ်စေလိုပါသည်။
• မေတ္တာ၊ ကရုဏာ ထားရှိရန် ဆီလျော်သော နည်းလမ်းမှာ အားလုံးသည် ပျော်ရွှင်လိုပြီး မည်သူမျှ မပျော်ရွှင်မှုကို မလိုလားသည့်အချက်ကို သဘောပေါက်ရန် ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ပြင် အားလုံးတွင် ပျော်ရွှင်မှု ရပိုင်ခွင့်နှင့် မပျော်ရွှင်မှုမှ ကင်းလွတ်ခွင့် ရှိရာတွင်လည်း တူညီပါသည်။ မိမိခန္ဓာကိုယ်သည် မိဘများ ဆိုသည့် အခြားသူတို့၏ ခန္ဓာကိုယ်များမှ ထုတ်လုပ်သော အရာဝတ္ထုများကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာသည့် အတွက် အားလုံး၏ ခန္ဓာကိုယ်သည် အခြားသူနှစ်ဦး၏ ခန္ဓာကိုယ်များမှ အလားတူ ဆင်းသက်လာပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဤခန္ဓာကိုယ်၏ လိုအပ်ချက်များကို မိမိကိုယ်ပိုင်အနေနှင့် စဉ်းစားကာ မိမိကိုယ်တိုင် ပျော်ရွှင်လိုသည့် ကြင်နာသောဆန္ဒဖြင့် ဂရုစိုက်စောင့်ရှောက်သလို အခြားသူများ၏ လိုအပ်ချက်ကိုလည်း အညီအမျှ မေတ္တာထားကာ ဂရုစိုက်စောင့်ရှောက်နိုင်ပါသည်။ ဤသည်မှာ မည်သည့်ခန္ဓာကိုယ်မျှ အခြားသူများနှင့် မှီခိုခြင်းကင်းသော “ငါ” အနေနှင့် မသက်ဆိုင်သောကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ ဆင်းရဲဒုက္ခနှင့် မပျော်ရွှင်မှုတို့ကို ဖယ်ရှားရန် လိုအပ်သည်မှာ ၎င်းတို့သည် “ငါ့ဟာ” သို့မဟုတ် “သင့်ဟာ” မဟုတ်သောကြောင့် ဖြစ်ပါသည်။ နာမည်ကျော် ဗုဒ္ဓဘာသာ ဆရာတော်ကြီး ရှန်တီဒေဝက ဆင်းရဲဒုက္ခကို မည်သူမျှ မပိုင်ဆိုင်ကြောင်း ဟောကြားခဲ့ပါသည်။ ဆင်းရဲဒုက္ခသည် နာကျင်စေသည့်အတွက်ကြောင့် ဖယ်ရှားရန်လိုအပ်ပါသည်။

အဆိုပါ မေတ္တာနှင့် ကရုဏာကို စိတ်ခံစားချက်အရဖြစ်စေ၊ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်၍ ဖြစ်စေ၊ နှစ်ခုစလုံး ပေါင်းစပ်၍ဖြစ်စေ ထားရှိသောအခါ အခြားသူများ၏ ကျင့်ဝတ်နှင့်ညီသော အပြုအမူပေါ်တွင် မတည်မှီပါ။ မည်သို့ဖြစ်စေကာမူ ၎င်းတို့သည် သူတို့အား အန္တရာယ် မပေးမိအောင် ကာကွယ်ရန် လိုအပ်ပါက အားကောင်းသော ဆောင်ရွက်ချက်များ ပြုလုပ်ရန် အားမလျှော့ထားပါ။ သက်ရှိအားလုံးအတွက် မေတ္တာ ထားခြင်းသည် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာကို ချစ်ခင်မှုဖြင့် လိုက်နာခြင်း မဟုတ်ပါ။ မိမိနှင့် အခြားသူအားလုံး၏ တည်ရှိပုံ အမှန်တရားကို နားလည်သောအခါ သက်ရှိအားလုံးအတွက် ထားရှိသော မေတ္တာသည် သန့်ရှင်းပြီး ခိုင်မြနေပါတော့သည်။

အကျဉ်းချုပ်အားဖြင့် အစ္စလာမ်ဘာသာရော ဗုဒ္ဓဘာသာပါ အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားပြီး မေတ္တာ ထားရှိရန် ထိရောက်သော နည်းလမ်းများ ဟောကြားထားပါသည်။ ဤဘာသာတိုင်းက ချမှတ်သော နည်းလမ်း ကွဲပြားမှုများသည် စိတ်ဝိညာဉ် သို့မဟုတ် အတ္တ၊ ကျင့်ဝတ်၊ အပြုအမူဆိုင်ရာ အကြောင်း၊ အကျိုး၊ အမှန်တရား၊ အဆင့်ပိုမြင့်သော အသိဉာဏ် သို့မဟုတ် နက်ရှိုင်းသော သတိရှိမှုတို့အပေါ် ၎င်းတို့၏ အလေးထားမှုများအတိုင်း လိုက်နာပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာသည် တူညီသော ကိစ္စများကို ဖြေရှင်းထားကြောင်း၊ ယင်းတို့ကို ရှင်းပြချက်များမှနေ၍ ထုတ်ယူသော နည်းလမ်းများမှတစ်ဆင့် လူတို့ကို အတ္တဗဟိုပြုမှု ကျော်လွှားပြီး မေတ္တာထားနိုင်အောင် ကူညီကြောင်း နားလည်လာသောအခါ တစ်ဦးကိုတစ်ဦး အပြန်အလှန် လေးစားမှု ကြီးထွားလာပါသည်။ တူညီမှုများကို နားလည်ပြီး ကွဲပြားမှုများကို လေးစားခြင်းသည် ဘာသာရေး ညီညွတ်မှုအတွက် တည်ငြိမ်သော အခြေခံများပင် ဖြစ်ပါသတည်း။