အစ္စလာမ်ဘာသာအရ အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားခြင်းနှင့် မေတ္တာထားရှိခြင်း

ယေဘုယျအားဖြင့် အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် အတ္တဗဟိုပြုမှုသည် မိမိအတ္တစိတ်အတိုင်း လိုက်နာခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al- iradat al-zat) ဖြစ်ပြီး ဘုရား၏ အလိုတော်နှင့် ဆန့်ကျင်ကာ အတ္တဦးစားပေးမှု၊ တစ်ကိုယ်ကောင်းဆန်မှုနှင့် အပျက်သဘော စိတ်ခံစားချက်များ (အာရဗီဘာသာဖြင့် iradat Allah) လွှမ်းမိုးခြင်းကို ဆိုလိုပါသည်။ အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားရန်နည်းလမ်းမှာ ဘုရားကို ရိုးသားစွာဝတ်ပြုကိုးကွယ်ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ibadah) ဖြစ်ပါသည်။ ကိုးကွယ်ခြင်း ဆိုသည်မှာ အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ နယ်ပယ်သုံးရပ်ကို ပြီးပြည့်စုံရန် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-din) ဆိုလိုပါသည်။ ၎င်းတွင် ဘုရားက ချစ်ခင်နှစ်သက်သော အရာအားလုံး ပါဝင်ပါသည်-

• ဘုရားထံ အပ်နှံခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-islam)
• ယုံကြည်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-iman)
• ကိုယ်ကျင့်တရားအရရော၊ ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအား အမှုတော်ထမ်းရွက်မှုများတွင်ပါ ထူးချွန်မှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ihsan)။

အစ္စလာမ်ဘာသာ အစဉ်အလာအမျိုးမျိုးသည် အလုံးစုံ အပ်နှံခြင်း၊ ယုံကြည်ချက်နှင့် ထူးချွန်မှု အခြေအနေသို့ ရောက်ရှိစေမည့် ချဉ်းကပ်မှုအမျိုးမျိုးကို သင်ကြားပါသည်။ ဤချဉ်းကပ်မှုများကို အဓိကအားဖြင့် နှစ်မျိုးနှစ်စား ခွဲခြားနိုင်ပါသည်-

• ရှေးရိုးစွဲ ဆွန်နီနှင့် ရှီးယိုက်အစဉ်အလာများတွင် သင်ကြားသကဲ့သို့ တမန်တော် မိုဟာမက်က ရာဇဝင်တွင် ဖော်ပြခဲ့သော နည်းလမ်းများ
• ဆူဖီဂိုဏ်းများတွင် အဓိက သင်ကြားသည့် ဘုရားနှင့် အတွင်းစိတ်မှ ကိုယ်တိုင် တွေ့ကြုံခြင်းကို မူတည်သော နည်းလမ်းများ။

ချဉ်းကပ်မှု နှစ်ခုစလုံးသည် မွတ်စလင်တို့၏ ဖန်ဆင်းမှုနှင့် စိတ်ဝိညာဉ်အကြောင်းကို လိုက်နာပါသည်။ 

ဖန်ဆင်းမှုနှင့် စိတ်ဝိညာဉ်

ဘုရားသည် စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ruh) ကို ရွှံ့ထဲသို့ မှုတ်သွင်းကာ အာဒမ်ကို ဖန်ဆင်းပါသည်။ ဘုရားသည် ထို့နောက်တွင် မွေးဖွားသည့် အမျိုးသား၊ အမျိုးသမီးတိုင်းကို ဤဖန်ဆင်းမှုအတိုင်း ထပ်မံ ဆောင်ရွက်ကာ ကိုယ်တော်၏ဝိညာဉ်တော်ကို မိခင်ဝမ်းထဲမှ ကလေးငယ်၏ ခန္ဓာကိုယ်ထဲသို့ မှုတ်သွင်းကာ ကောင်းကင်တမန်ကို စေလွှတ်ပါသည်။ စိတ်ဝိညာဉ်အကြောင်းကို ဘုရားတစ်ပါးတည်းသာ သိရှိကာ လူသားထုကို ၎င်းအသိပညာ အနည်းငယ်သာ ပေးထားပါသည်။

ကောင်းကင်တမန်များကို ဘုရားသည် အလင်းရောင်မှနေ၍ ဖန်ဆင်းပါသည်။ အချို့သည် ဘုရားထံ၌ အမှုတော် ထမ်းပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဘုရား၏ ပလ္လင်တော်ကို သယ်ဆောင်ပါသည်။ အချို့သည် ကမ္ဘာလောကနှင့် ကြားခံ ဆောင်ရွက်သူများ ဖြစ်ပြီး ဘုရားအလိုတော်ကို အကောင်အထည် ဖော်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဂျေဘရီလ် တမန်သည် ကိုရမ်ကျမ်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-Qu’ran) ကို အလ္လာရှင်မြတ်ထံမှ တမန်တော် မိုဟာမက်ထံသို့ ယူဆောင်ပါသည်။ ဘုရားသည် မီးခိုးမရှိသော မီးတောက်မှ မမြင်နိုင်သည့် နတ်များ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-jinn) နှင့် တိရစ္ဆာန်များကိုလည်း ဖန်ဆင်းပါသည်။ ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ဘုရားသည် ထိုလူမဟုတ်သော သက်ရှိများထဲသို့ ဝိညာဉ်ကို မှုတ်သွင်းကာ ဖန်ဆင်းသည်ဟု မဖော်ပြထားသော်လည်း ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှု အားလုံးသည် စိတ်ဝိညာဉ်ဖြင့် ဖန်ဆင်းသည်ဟု အလေးထားပြောကြားနိုင်ပါသည်။

စိတ်ဝိညာဉ်၊ အသိဉာဏ်၊ နှလုံးသားနှင့် လူသားထု၏ ပင်ကိုအတွင်းစိတ် သဘောသဘာဝ

ဝိညာဉ် (Spirit) သည် လူသားတို့ထံတွင် ကိန်းအောင်းသောအခါ စိတ်ဝိညာဉ် (soul) (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs) ဟု ခေါ်ပါသည်။ သို့သော် အယ်လ်-ဂါဇာလီ ကဲ့သို့ ဆူဖီဆရာတော် အများစုက ဝိညာဉ်နှင့် စိတ်ဝိညာဉ်သည် လူတိုင်းတွင် ရှိနေသော သီးခြားအမျိုးအစား နှစ်ခုဖြစ်သည်ဟု ပြောကြားပါသည်။ ဆူဖီအယူအဆကို ဤဆောင်းပါး နောက်ပိုင်းတွင် ဆွေးနွေးပါမည်။ ယခုယေဘုယျ တင်ပြရာတွင် အများစုအသုံးပြုသည့်အတိုင်း ဝိညာဉ်နှင့် စိတ်ဝိညာဉ်ကို လူသားတို့ထံ၌ ကိန်းအောင်းသော အဓိပ္ပာယ်ဆင်တူ စကားလုံးများအဖြစ် လိုက်နာပြောဆိုပါမည်။

လူသားနှင့် မမြင်ရသော နတ်များ၏ စိတ်ဝိညာဉ်များသည် လွတ်လပ်သောဆန္ဒ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-iradat al-hurah) ကို အသုံးပြုနိုင်ပါသည်။ လွတ်လပ်သောဆန္ဒ ဆိုသည်မှာ တစ်နည်းအားဖြင့် လွတ်လပ်သော ရွေးချယ်မှု ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည်လည်း ဘုရားက လူတို့ထံ၌ ဖန်ဆင်းထားသည့် အသိဉာဏ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-‘aql) ၏ လက္ခဏာတစ်ရပ် ဖြစ်ပါသည်။ အသိဉာဏ်သည် အတွေးအခေါ်စွမ်းရည် ဖြစ်ပြီး အထူးသဖြင့် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်သော အတွေးနှင့် ယုတ္တိ ဖြစ်ပါသည်။

ဘုရားသည် လူတို့ကို နှလုံးသား (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-qalb) ဖြင့် ဖန်ဆင်းပါသည်။ နှလုံးသားအတွက် al-fu’ad ကဲ့သို့ အဓိပ္ပာယ်တူ စကားလုံးများစွာ ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ဖော်ပြထားပါသည်။ ဆူဖီဆရာတော်အချို့သည် ဤဝေါဟာရများကို နှလုံးသား၏ အဆင့်နှင့် အစိတ်အပိုင်း အမျိုးမျိုးကို ရည်ညွှန်းပြီး ခွဲခြားထားသော်လည်း ယခု ယေဘုယျတင်ဆက်မှု၌ နှလုံးသားကို ယေဘုယျအနေနှင့်သာ ဆွေးနွေးသွားပါမည်။

နှလုံးသားသည် အပြုသဘောနှင့် အပျက်သဘော၊ ပျော်ရွှင်မှုနှင့် ဝမ်းနည်းမှုတို့အတွက် စိတ်ခံစားချက် (အာရဗီ ဘာသာဖြင့် al-‘atifah) ကို သိရှိနိုင်စွမ်း ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းသည် ဘုရားအပေါ်တွင် သံသယအပြည့်ဖြင့် ဘာမှမမြင်ဘဲ ဖြစ်နိုင်သလို ယုံကြည်ချက်အပြည့်ဖြင့် အားကောင်းနေခြင်းလည်း ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ ၎င်းသည် ဘုရားနှင့် တမန်တော် မိုဟာမက်ဆိုသည့် ယုံကြည်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-Haqq) ဖြင့် တံခါးပိတ်ထားနိုင်သလို တံခါးဖွင့်ထား၍လည်း ရနိုင်ပါသည်။

သို့သော် လူသားအားလုံးသည် သန့်ရှင်းသော ပင်ကိုအတွင်းစိတ် သဘောသဘာဝဖြင့် မွေးဖွားလာပါသည်။ ဤပင်ကိုသန့်ရှင်းမှု သဘောသဘာဝသည် မပြောင်းလဲသော ပင်ကိုယုံကြည်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-fitrah) ဖြစ်သည်။ ဘုရားကို ကိုးကွယ်ကာ ဘုရားအလိုတော်အတိုင်း လိုက်နာရန် ပင်ကို သက်ဝင် ယုံကြည်လိုစိတ်ဟု ပို၍အတိအကျ ပြောနိုင်ပါသည်။ ၎င်းသည် “နတ်ဘုရား မရှိဘဲ ဘုရားသာလျှင် ရှိပါသည်။ မိုဟာမက်သည် ဘုရား၏ တမန်တော် ဖြစ်သည်” ဆိုသည့် သက်သေပြဆိုချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-shahada) တွင် လူတို့ကို ယုံကြည်စေသော မွေးရာပါ အစွမ်းအစနှင့် ဆင်တူပါသည်။

ထို့ကြောင့် ဘုရားတစ်ဆူတည်းရှိခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-tawhid) သည် လူသားအားလုံး၏ မူလစင်ကြယ်သော သဘောသဘာဝနှင့် တစ်သားတည်း ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် မိမိ၏ အတွင်းအကျဆုံး အနှစ်သာရ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-lubb) တွင် နက်နဲစွာ နားလည် အတည်ပြုရန် လိုပါသည်။ ကျွန်ုပ်တို့အား ဤသဘာဝကို သတိပေးရာတွင် မိုဟာမက်သည် ဘုရား၏ တမန်တော် ဖြစ်ပါသည်။ ကိုရမ်ကျမ်း တွင် မိမိ၏ စင်ကြယ်သော သဘာဝအကြောင်း နက်နဲစွာ သိရှိသူများကို “အတွင်းအကျဆုံး အနှစ်သာရကို ရှိသူများ” (အာရဗီဘာသာဖြင့် ulul-albab) ဟု ဆိုပါသည်။

အသိဉာဏ်၏ လွတ်လပ်သော ဆန္ဒတွင် အခြေခံသော နှလုံးသားသည် အသက်ကြီးလာသောအခါ ဘုရားအလိုတော်ကို မလိုက်နာသည့် အပျက်သဘော စိတ်ခံစားချက်များကြောင့် လှုပ်ရှားလာပြီး စိတ်ဝိညာဉ်သည် ထိုစိတ်ခံစားချက်များ၏ ထိခိုက်မှုခံရပါသည်။ ၎င်းတို့၏ လွှမ်းမိုးမှုကြောင့် စိတ်ဝိညာဉ်သည် ဘုရားက တားမြစ်ထားသော အပြုအမူကို ဆောင်ရွက်လာပါသည်။ ထိုအခါ နှလုံးသားတွင် အမဲစက်များ စွန်းထင်းပါသည်။ ဘုရားအပေါ် မိမိ၏ အတွင်းစိတ်ယုံကြည်ချက်သည် အမှောင်ဖုံးလာပါသည်။ မိမိနှလုံးသားနှင့် မိုဟာမက်၏ သတင်းစကား အကြားတွင် ဝတ်ရုံခြားပြီး မိမိနှလုံးသားတွင် ဘုရား၏ အမှန်တရားအတွက် တံခါးပိတ်သွားပါသည်။

အတ္တစိတ်ဖြင့် ပြုမူသော စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည့်အတွက် နှလုံးသား အမဲစက်များ ဖယ်ရှားရာတွင် အသိဉာဏ်ကို ဆန္ဒအလျောက် အသုံးပြုရန် လိုပါသည်။ နှလုံးသား ပွင့်လင်းရန် ဤသို့ကြိုးပမ်းချက်ကို ရုန်းကန်မှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် jihad) ဟု ဖော်ပြပါသည်။ တကယ်တော့ မိုဟာမက်သည် စိတ်ဝိညာဉ်အတွက် ရုန်းကန်မှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် jihad al-nafs) ကို အဓိကကျသော ဂျီဟတ်ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ပါသည်။ ၎င်းသည် ဘုရားကို မလိုက်နာမှု၊ ယုံကြည်ချက် ကင်းမဲ့မှု၊ တဏှာနှင့် ဒေါသတို့မရှိအောင် ရုန်းကန်မှု ဖြစ်ပါသည်။

ဤရုန်းကန်မှုတွင် စိတ်ဝိညာဉ်သည် အခြေအနေသုံးခုတွင် မပြတ်မသား ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

[၁] နှိုးဆွသော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-’ammarah) သည် လောဘ၊ ဒေါသ၊ ဘုရားအလိုတော်နှင့် ဥပဒေသများကို မလိုက်နာမှု ဖြစ်စေသည့် စိတ်ဝိညာဉ် အခြေအနေ ဖြစ်သည်။

[၂] မိမိကိုယ်ကို အပြစ်တင်သော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-luwwamah) သည် နှိုးဆွသော အတ္တကို နားထောင်သည်ဟု သိရှိပြီး စွပ်စွဲပြစ်တင်သော စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။ ဤအပြုအမူကို နောင်တရသည့်အတွက် ၎င်းသည် ဘုရားထံမှ ခွင့်လွှတ်မှုကို ရှာဖွေပါသည်။ ထို့နောက် မိမိကိုယ်ကို အပြစ်တင်သော စိတ်ဝိညာဉ်သည် မိမိကိုယ်ကို စောင့်ထိန်းမှုအစွမ်းကို အသုံးချပါသည်။ ယင်းမှာ အသိဉာဏ်၏ နောက်ထပ် အရည်အသွေးတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။

မိမိကိုယ်ကို စောင့်ထိန်းမှုအတွက် အာရဗီ ဝေါဟာရ ဖြစ်သည့် “al-taqwa” သည် အန္တရာယ် မဖြစ်အောင် ရှောင်ရှားရန် သာမက ကိုးကွယ်ရန် အားဖြည့်ပေးသည့်သဘောလည်း ပါဝင်သည်။ “ဘုရားအား ကြောက်ရွံ့မှု”၊ “ittaqullah” ဆိုသည့် အာရဗီ စကားစုတွင် ကြိယာ “ittaqu” (ကြောက်ရွံ့သည်) ကို al-taqwa နှင့် ဆက်စပ်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ထို့ကြောင့် မိမိကိုယ်ကို စောင့်ထိန်းမှုသည် ဘုရားအား ကြောက်ရွံ့မှုတစ်မျိုး ဖြစ်ပြီး ဘုရားအမျက်တော်ရှမည့်အရာကို မလုပ်ရန် မိမိကိုယ်ကို ကာကွယ်တားဆီးမှု ဖြစ်ပါသည်။

• ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် သက္ကတဘာသာ ဝေါဟာရ “ဓမ္မ” သည် အကာအကွယ်နည်းလမ်းဟု ဆိုလိုပြီး မိမိကိုယ်ကို အန္တရာယ် မပေးမိအောင် စောင့်ထိန်းသောအရာ ဖြစ်သည်ကို သတိပြုစေလိုပါသည်။

[၃] ငြိမ်းချမ်းသော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-mutma’inna) သည် ဘုရားအလိုတော်အတိုင်း လိုက်နာပြီး လုံးဝငြိမ်းချမ်းသည့် စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်ပါသည်။

မေတ္တာတရား

ကိုရမ်ကျမ်း တွင် အာရဗီဘာသာဖြင့် မေတ္တာ ဆိုသော စကားလုံး အမျိုးမျိုးကို ဖော်ပြထားရာ၌ စကားလုံးဖွဲ့စည်းမှု ဆက်စပ်သော အုပ်စုနှစ်စုဖြင့် ဖြစ်ပါသည်။ အုပ်စုတစ်စုသည် အက္ခရာသုံးလုံး ရင်းမြစ် hbb မှ ဆင်းသက်လာပြီး သာဓကအားဖြင့် al-hubb ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ထူးချွန်မှုနှင့် နီးစပ်သည့် ခံစားချက်ဟု ဆိုလိုပါသည်။ နောက်ထပ် အုပ်စုတစ်စုသည် အက္ခရာသုံးလုံး ရင်းမြစ် wdd မှ ဆင်းသက်လာပြီး သာဓကအားဖြင့် al-wadud ဖြစ်သည်။ အခြားသူများအပေါ် မိမိ အပြုအမူနှင့် ဆောင်ရွက်ချက်များတွင် နီးစပ်မှု ခံစားချက်ကို ဆိုလိုပါသည်။ ဤအုပ်စုနှစ်ခုမှ ဝေါဟာရတစ်ခုချင်းစီတွင် အနည်းငယ် ခြားနားသော ဆိုလိုရင်း ရှိသော်လည်း ကိုရမ်ကျမ်း တစ်ခုတည်းတွင်သာ အခြေခံပြီး ခွဲခြားရ ခက်ခဲပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဤနေရာတွင် ကိုရမ်ကျမ်း ၌ အသုံးပြုသော ဤဝေါဟာရများကို နမူနာပြထားသည့် မေတ္တာ၏ ယေဘုယျအကျဆုံး လက္ခဏာများကိုသာ ဆွေးနွေးပါမည်။

ဘုရားနှင့် ပတ်သက်၍ ဘုရားသည် စကြဝဠာ တစ်ခုလုံးနှင့် ထိုအထဲရှိ သက်ရှိအားလုံးကို ဖန်ဆင်းရှင် ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့ကို ထူးခြားမှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ihsan) ဖြင့် ဖန်ဆင်းထားပြီး ဘုရားမေတ္တာတော်သည် သူဖန်ဆင်းထားသော ထူးခြားမှု အားလုံးနှင့် နီးစပ်သော ခံစားချက် ဖြစ်ပါသည်။ သို့ရာတွင် ဘုရားသည် လူသားထုကို သူဖန်ဆင်းထားသော တမန်များနှင့် အခြားသက်ရှိပုံစံများထက် ပို၍မျက်နှာသာ ပေးပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရားသည် လူသားထုကို မူလစင်ကြယ်မှု အကောင်းမွန်ဆုံး ပုံသဏ္ဌာန် အခြေအနေဖြစ်သည့် ဘုရားဝိညာဉ်တော်ဖြင့် ဖန်ဆင်းပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သူ၏ လက်ထောက် ကိုယ်စားလှယ်များ အဖြစ် ယုံကြည်မှု ထားရှိပါသည်။ ဆုလာဘ်အနေနှင့်လည်း ဘုရားသည် လူတိုင်းလူတိုင်းကို မေတ္တာကဲ့သို့ အရည်အသွေးကောင်း အမျိုးမျိုးဖြင့် ဆင်ယင်အပ်နှင်းထားပါသည်။

ဘုရားသည် သူ့အား ချစ်ခင်ပြီး ကိုးကွယ်နိုင်စေရန် လူသားထုနှင့် မမြင်နိုင်သော နတ်များကို ဖန်ဆင်းခဲ့ပါသည်။ သို့သော် သူကို ချစ်ခင်ပြီး ကိုးကွယ်လိုခြင်း ရှိ၊ မရှိ ရွေးချယ်နိုင်အောင် သူတို့ကို လွတ်လပ်သော ဆန္ဒလည်း ပေးထားပါသည်။ ဘုရားသည် အားလုံးကို ဘုရားနှင့် နီးစပ်လာရန် ပင်ကိုယုံကြည်ချက် အသွင်ဖြင့် လမ်းညွှန်ပေးထားသော်လည်း အချို့သည် သူတို့၏ မျက်ကန်း အတ္တဆန္ဒအတိုင်း လိုက်နာကုန်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် လွတ်လပ်သော ဆန္ဒကြောင့် လူသည် သူ၏ နီးစပ်မှုခံစားချက်ဖြစ်သည့် မေတ္တာကို အမှန်တကယ် ထူးချွန်ပြီး ဘုရားအလိုတော်နှင့် ကိုက်ညီသည့်အရာဆီသို့ ဦးတည်နိုင်သလို ထူးချွန်သည်ဟု သူကမှားယွင်းစွာ ယူဆပြီး ဘုရားအလိုတော်နှင့် မကိုက်ညီသော အမှန်တကယ် ထူးချွန်မှုနှင့် ကွဲလွဲနေသည့်အရာဆီသို့လည်း ဦးတည်နိုင်ပါသည်။ လူသား မေတ္တာသည် အခြားသူများကိုသာမက ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုအားလုံးဆီသို့လည်း ဦးတည်နိုင်ပါသည်။

ထိုအခါ ဘုရား၏ လူသားထုအပေါ် မေတ္တာသည် ကိုယ်ကျင့်တရားနှင့် အမှုတော် ထမ်းရွက်မှုတို့တွင် ထူးချွန်မှုနှင့် နီးစပ်သော ကိုယ်တော်၏ ခံစားချက် ဖြစ်ပါသည်။ ကိုယ်ကျင့်တရားနှင့် အမှုတော် ထမ်းရွက်မှုတို့တွင် ထူးချွန်မှုသည် လူ၏ ကိုယ်ကျိုးစွန့် အပ်နှင်းမှုနှင့် ယုံကြည်မှုတို့ကို ဖော်ပြခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ တစ်နည်းဆိုသော် ယင်းတို့သည် ဘုရားကို ကိုးကွယ်သည်ဟု ဖော်ပြချက် ဖြစ်ပါသည်။ ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ဘုရား၏ ထူးချွန်မှုအပေါ် ချင်ခင်မှုအကြောင်း စာပိုဒ်များစွာဖြင့် ဖော်ပြထားပါသည်။ ဘုရားအား ချစ်ခင်သူများသည် မည်ကဲ့သို့ မှန်ကန်စွာ ကိုးကွယ်သည်ကို ဤသို့ ဖော်ပြထားပါသည်-

• ထူးချွန်ကောင်းမွန်သောအရာကို ဆောင်ရွက်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-muhasnin)
• မိမိကိုယ်ကို ကြည်လင်သန့်ရှင်းအောင် နေထိုင်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-mutatahharin)
• ဘုရားကို ကြောက်ရွံ့ပြီး မှန်ကန်စွာ ပြုမူသူများ။ ဥပမာအားဖြင့် ကတိတည်ပြီး ဥပဒေသနှင့် သူတို့၏ သန္နိဋ္ဌာန်များအတိုင်း ပြုမူသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့်  al-mutaqin)
• တရားမျှတမှု ရှိသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့်  al-muqasitin)
• ဘုရားအပေါ်တွင် အားကိုးကာ ယုံကြည်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့်  al-mutawakilin)
• ဘုရားအလိုတော်ကို ဆောင်ရွက်ရာတွင် ခိုင်မြဲပြီး မတုန်လှုပ်ကာ သည်းခံသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့်  al-sabrin)
• အလ္လာရှင်မြတ်၊ တမန်တော် မိုဟာမက်နှင့် အိမ်တော်မှပုဂ္ဂိုလ်များကို ချစ်ခင်သူများ
• ဘုရားအတွက် တိုက်ပွဲဝင်သူများ
• နောင်တရသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-tawwabin)။

အိမ်တော်မှပုဂ္ဂိုလ်များ (အာရဗီဘာသာဖြင့် ahl al-bayt) နှင့် ပတ်သက်၍ အမျိုးမျိုး အဓိပ္ပာယ် ကောက်ယူမှုများ ရှိပြီး တမန်တော်၏ အိမ်တော် စသည်ဖြင့် ပါဝင်ပါသည်။ မွတ်စလင်အားလုံးထဲတွင် မိုဟာမက်၏ အနီးကပ်မိသားစုနှင့် သူ၏သမီးဖြစ်သူ ဖာတီမာ၊ သူ၏ခင်ပွန်း မိုဟာမက်၏ တစ်ဝမ်းကွဲဖြစ်သူ အလီ၊ သူတို့၏ သားများဖြစ်သော ဟာဆင်နှင့် ဟူစိန် တို့လည်း ပါဝင်ပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ ရှီးယား (အာရဗီဘာသာဖြင့် Shi’ah) ဖော်ပြချက်တွင် ဘာသာရေးဆရာများလည်း ပါဝင်ပါသည်။ သူတို့သည် နတ်တို့အစွမ်းဖြင့် ခန့်အပ်သော မိုဟာမက်၏ မျိုးဆက်များ ဖြစ်ပြီး မိုဟာမက်၏ အနီးကပ် မိသားစုလိုပင် အပြစ်ကင်းစင်ကာ အမှားမရှိသူများ ဖြစ်ပါသည်။

ကိုရမ်ကျမ်း ထဲတွင် ဘုရား မချစ်မနှစ်သက်သည့်၊ ဥပမာအားဖြင့် သူ့ကို ငြင်းပယ်သူတို့ကိုလည်း စာပိုဒ်များစွာ၌ ဖော်ပြထားပါသည်။ ဘုရားသည် မယုံကြည်သူများကို မချစ်မနှစ်သက်ခြင်း မဟုတ်သော်လည်း ဘုရားနှင့် ဘုရားအလိုတော်ကို ဆန့်ကျင်သူတို့က ဘုရား၏ ချစ်မြတ်နိုးမှုကို ဆန္ဒအလျောက် ငြင်းပယ်သည့်အတွက် ဘုရား၏ သက်ညှာမှုကို ငြင်းပယ်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရားသည် သူ၏ဖန်ဆင်းမှုအားလုံးကို ချစ်ခင်သော်လည်း အောက်ပါတို့ကဲ့သို့ သူ၏ဖန်ဆင်းမှုများကို အညီအမျှ သက်ညှာသည်ဟု မဆိုလိုပါ-

• မြင့်မြတ်သော ဥပဒေသအရ ချမှတ်ထားသည့် ကန့်သတ်ချက်များကို ချိုးဖောက်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-mua’tadin)
• အဂတိလိုက်စားသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-mufasidin)
• အမှန်တရားကို ငြင်းပယ်သည့် မယုံကြည်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-kafirin)
• အပြစ်ကျူးလွန်သူများနှင့် ဖိနှိပ်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-zalimin)
• အလွန်အကျူး ဖြုန်းတီးသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-musarifin)
• မိမိပြုခဲ့သော ကောင်းမှုကို ကြွားဝါသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် kul mukhtal fkhur)
• အရည်အသွေးကောင်းများ ရှိဟန်ဆောင်ကာ မကောင်းသော အရည်အသွေးများ ကွယ်ဝှက်ထားသည့် မောက်မာသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-mustakibirin)
• ချမ်းသာပြီး အခြားသူများကို အထင်သေးသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-frahin)
• သစ္စာဖောက်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-kha’inin)
• ကတိမတည်သူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် khawwanan) နှင့် ကိုယ်ကျင့်သီလ မကောင်းသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် athiman)။

လူသား၏ မေတ္တာသည် မိမိမှာ မရှိသော၊ မိမိက တောင့်တမိသော ထူးချွန်မှုဆီသို့ ဦးတည်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရားအပေါ် လူသား၏မေတ္တာသည် မိမိမှာ မရှိဘဲ လိုအပ်သည့် ပြီးပြည့်စုံမှုကို ရရှိရန် တောင့်တမှု ဖြစ်ပါသည်။ တစ်ဖက်တွင်မူ ဘုရားက သူ၏ဖန်ဆင်းမှုများအပေါ် မေတ္တာထားရှိမှုသည် မပြည့်စုံခြင်း သို့မဟုတ် တောင့်တခြင်း တစ်ခုခုကို မဆိုလိုပါ။ ဘုရားသည် ဘာကိုမျှ မချို့တဲ့သည့်အတွက် လူသား၏ မေတ္တာနှင့် ကိုးကွယ်မှုကို မလိုအပ်ပါ။ မည်သို့ဆိုစေ လူသားထုအပေါ် ဘုရား၏ မေတ္တာသည် လူသားထုအား သူ့ထံသို့ ပို၍နီးကပ်အောင် ဆွဲဆောင်မှုအဖြစ် ဖော်ပြပါသည်။ ထို့ကြောင့် လူသား၏ နှလုံးသားတွင် ကိန်းအောင်းသော မေတ္တာသည် ဘုရားနှင့် ပိုမိုနီးစပ်အောင် ဆွဲဆောင်သည့် ဘုရားအလိုတော်ရှိသူတို့အတွက် တိုးတက်များပြားလာသည့် မျိုးစေ့နှင့် တူပါသည်။

လူသားသည် စကြဝဠာနှင့် လူသားထုအတွက် အသန့်ရှင်းဆုံးနည်းဖြင့် မေတ္တာထားရှိသောအခါ သူတို့၏ မေတ္တာသည် သူတို့ရှိနေသည့် စကြဝဠာ သို့မဟုတ် လူသားထုအတွက် မဟုတ်ဘဲ သူတို့ထံတွင် ထူးချွန်မှု ဖန်ဆင်းထားသည့် ဘုရားအတွက် မေတ္တာ ဖြစ်ပါသည်။ မည်သို့ဆိုစေ လူသားတစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး ထားရှိသော မေတ္တာသည် အစ္စလာမ် ဘာသာကို ယုံကြည် ကျင့်ကြံသူများအတွက် ထူးချွန်သော အမှုတော် ထမ်းခြင်းဖြစ်ပြီး သူတို့အား ဖန်ဆင်းရှင် ဘုရားကို ကိုးကွယ်သည့်အနေနှင့် သူတို့ကို ဂရုစိုက်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ကိုးကွယ်ရာတွင် ရိုးသားမှု

တစ်စုံတစ်ယောက်သည် ဘုရားက သူ့ကို ဖန်ဆင်းရန် သနားမှု၊ သူနောင်တရသောအခါ ခွင့်လွှတ်ရန် သနားမှု၊ သူ၏ ဆုတောင်းမှုနှင့် လိုအပ်မှုများကို ပြည့်ဝစေမှု၊ ဘုရားနှင့် နီးစပ်မှုနှင့် မျက်နှာသာပေးမှု၊ ဘုရား၏ အစေခံများအပေါ် သိမြင်မှုနှင့် ကြင်နာမှုတို့အတွက် လေးနက်သော ကျေးဇူးတင်ရှိမှုဖြင့် မေတ္တာထားပါသည် (အာရဗီဘာသာဖြင့်  al-‘abd)။

ဘုရား၏ အစေခံ (အာရဗီဘာသာဖြင့် ‘abdullah) သည် ဘုရားအလိုတော်ကို အလုံးစုံ လိုက်နာပြီး ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများကို ထူးချွန်စွာ အမှုတော်ထမ်းခြင်းဖြင့် ဘုရားကို မြတ်နိုးကိုးကွယ်သူ ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ဘုရားအပေါ် ဘုရား၏အစေခံများက ထားရှိသည့် ရိုးသားသော မေတ္တာသည် သူတို့၏ အဆင့်လေးဆင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအပေါ်တွင် မူတည်ပါသည်-

• သစ္စာရှိရာတွင် အမြင့်မြတ်ဆုံး ကိုယ်တိုင်နှိမ့်ချခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် ‘azilah)။ ဆိုလိုသည်မှာ ယုံကြည်သူများရှေ့တွင် မိမိကိုယ်ကို နှိမ့်ချခြင်း၊ မိမိထက် သူတို့ကို ဦးစားပေးခြင်းနှင့် သူတို့အပေါ် ရက်ရောကြင်နာခြင်းကို ဆိုလိုပါသည်။ မိမိကဲ့သို့ ယုံကြည်သူများအပေါ် စာနာပြီး သနားခြင်းနှင့် ဘုရားအား ကိုးကွယ်ရန် သူတို့နှင့် ပူးပေါင်းခြင်းလည်း ပါဝင်ပါသည်။
• မယုံကြည်သူများကို ခက်ထန်ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့်  ‘ashida’)။ ဆိုလိုသည်မှာ ဘုရားအား ဆန့်ကျင်သူများ သို့မဟုတ် သူတို့၏ ဘုရား၌ ယုံကြည်မှုကို လှည့်ဖြားသူများအပေါ် ကြမ်းတမ်းပြီး သူတို့၏ လွှမ်းမိုးမှုကို ဆန့်ကျင်တိုက်ထုတ်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။
• ဘုရားအလိုတော် အလို့ငှာ ရုန်းကန်ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် yujahiduna)။ အကြီးမားဆုံး ရုန်းကန်ခြင်းသည် နှိုးဆွသော နှလုံးသား၏ အပျက်သဘော ညွှန်ကြားချက်များကို ဆန့်ကျင်ရုန်းကန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ မွတ်စလင်များကို မကြာခဏ အန္တရာယ်ပေးသော မယုံကြည်သူများကို ဆန့်ကျင်သည့် ရုန်းကန်မှုလည်း ရှိပါသည်။
• မယုံကြည်သူများ၏ တောင်းဆိုမှုများကို မကြောက်ရွံ့ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် la yahafuna)။ ဆိုလိုသည်မှာ ဘုရားထံ၌ ယုံကြည်မှုတွင် အလွန်ရိုးသားခြင်းကြောင့် ဘုရားနှင့် ဘုရားအလိုတော်မှအပ မည်သည့်အရာကိုမျှ အာရုံမထားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ဘုရားထံ၌ ရိုးသားစွာ ကိုးကွယ်မှုသည် စိတ်ဓာတ်စေ့ဆော်မှု သုံးမျိုးကြောင့် အဓိကဖြစ်ပါသည်-

• နောင်တွင် ဘုရား၏ အပြစ်ပေးမှုကို ကြောက်ရွံ့ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် khaufan)။ ၎င်းသည် ဘုရားအား လေးစားကြောက်ရွံ့ခြင်း ဖြစ်စေသည်။
• ဘုရား၏ သနားမှုအတွက် ပြင်းပြသော မျှော်လင့်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် tama’an)။ ၎င်းသည် မိမိမျှော်လင့်သောအရာအတွက် မေတ္တာကို တောင့်တစေသည်။
• ဘုရားသည် ဘုရားဖြစ်သည်ဟု အခိုင်အမာ သိရှိမှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ma’rifah) ဖြင့် ဘုရား၏ တည်ရှိမှုတွင် အပြည့်အဝ ယုံကြည်ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် iman)။ တစ်နည်းအားဖြင့် ဘုရားသည် အရာအားလုံးတွင် အကြီးမြတ်ဆုံးဖြစ်ပြီး လူသားထုသည် နှိုင်းယှဉ်ပါက သေးငယ်သည်ဟု အခိုင်အမာ သိရှိခြင်း။ ထို့ကြောင့် ယုံကြည်ချက်သည် ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုအားလုံးပေါ်တွင် နှိမ့်ချမှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် tadarru’an) နှင့် မိမိနှလုံးသားထဲတွင် ဝှက်ထားသည့် ယုံကြည်ချက်ကို ထိန်းသိမ်းသည့် လျှို့ဝှက်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့်  khufyatan) မှ ပေါ်ထွက်လာပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရား၏ ကြီးမြတ်မှုကို သိရှိခြင်းသည် ပထမ စိတ်ဓာတ်စေ့ဆော်မှု နှစ်ခုဖြစ်သည့် ဘုရားအပြစ်ပေးမည်ကို ကြောက်ရွံ့မှုနှင့် သူ၏သနားမှုအတွက် မျှော်လင့်မှုတို့ မတိုင်မီ ဖြစ်ပေါ်ရပါသည်။

နောင်ဘဝ

လူတို့ဘဝတွင် မြင့်မြတ်သော ကျမ်းပြုသူများ (အာရဗီဘာသာဖြင့် kiraman katiban) ဟုသိထားသည့် ကောင်းကင်တမန်နှစ်ဦးသည် သူတို့၏ တစ်ဦးချင်း “ကောင်းမှုမှတ်တမ်း” တွင် တမန်တစ်ဦးက ကောင်းသောအမှုများကို မှတ်သားကာ နောက်တစ်ဦးက ဆိုးသောအမှုများကို မှတ်တမ်းတင်ပါသည်။ ထိုသူသေဆုံးသောအခါ သူတို့ခန္ဓာကိုယ်မှ ဝိညာဉ်ကို သေမင်းတမန်က အမြင့်ဆုံး ကောင်းကင်ဘုံရှိ ဘုရား၏ ရှေ့မှောက်သို့ ဆောင်ယူကာ သူတို့၏ ကောင်းမှုမှတ်တမ်းကို ဖတ်ပြပါသည်။ ကောင်းသောအမှု ပြုသူများသည် ကောင်းကင်ဘုံသို့ သွားရန် ကုသိုလ် မှတ်တမ်းတွင် စာရင်းသွင်းကာ အမြင်ဆုံး ကောင်းကင်ဘုံ၌ သိမ်းထားပါသည်။ ဆိုးသော အမှု ပြုသူများသည် ငရဲသို့ သွားရန် ညစ်နွမ်းသူ မှတ်တမ်းတွင် စာရင်းသွင်းကာ အနိမ့်ဆုံး ငရဲ၌ သိမ်းထားပါသည်။

ထို့နောက် ကောင်းကင်တမန်နှစ်ဦးသည် သင်္ချိုင်းရှိ သေဆုံးသူခန္ဓာထဲသို့ ဝိညာဉ်များ ပြန်ထည့်ပေးကာ ယခုအခါ ဝိညာဉ် များအား အလ္လာရှင်မြတ်၊ အစ္စလာမ်ဘာသာ၊ မိုဟာမက်နှင့် ကိုရမ်ကျမ်း တို့အပေါ် သူတို့၏ ယုံကြည်မှုကို မေးမြန်းသည်။ အဖြေပေါ်မူတည်ကာ သေဆုံးသူ၏ ဝိညာဉ်များအတွက် ကောင်းကင်ဘုံ သို့မဟုတ် ငရဲ တံခါးတစ်ချပ် ပွင့်လာပါသည်။ ကြားခံအခြေအနေ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-barzakh) တစ်ခုလုံးကို သေခြင်းနှင့် နောက်ဆုံး အကဲဖြတ်ချက်အကြား “အကာအရံ” ဟုခေါ်ပြီး ထိုကာလတွင် သေဆုံးသူသည် ထိုတံခါးများမှနေ၍ ပျော်ရွှင်မှု ကောင်းကင်ဘုံ သို့မဟုတ် ပင်ပန်းဆင်းရဲမှု ငရဲဘုံကို အနည်းငယ် ကြုံတွေ့ရပါသည်။ ရုပ်မဟုတ်သော ကိုယ်ပွားများဖြင့် ကြုံတွေ့ခြင်းဖြစ်သည်။

နောက်ဆုံး အကဲဖြတ်သောနေ့တွင် လူသားအားလုံးသည် သင်္ချိုင်းမှ ထမြောက်ရှင်သန်ကာ ယိုယွင်းနေသော ခန္ဓာများ ပြန်လည်ရရှိပြီး ဘုရားရှေ့မှောက်တွင် အဝတ်ဗလာဖြင့် စုရုံးကြသည်။ သူတို့ပြုသော အမှုများကို ကုသိုလ် မှတ်တမ်း သို့မဟုတ် ညစ်နွမ်းမှု မှတ်တမ်းမှ ဖတ်ပြကာ ဘုရား၏ နောက်ဆုံး ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ခံယူကြရပါသည်။ ဘုရားထံ အပ်နှံကာ မိမိ၏တစ်ကိုယ်ကောင်းစိတ်ဖြင့် အတ္တဗဟိုပြုမှု ကျော်လွှားပြီး ဘုရားအား မေတ္တာဖြင့် ရိုးသားစွာ ကိုးကွယ်သူ များသည် ကောင်းကင်ဘုံတွင် ကြည်လင်သန့်ရှင်းသော ခန္ဓာဖြင့် ထာဝရ ပျော်ရွှင်မှု ခံစားရပါမည်။ မိမိ၏ တစ်ကိုယ်ကောင်းစိတ်ဖြင့် အတ္တဗဟိုပြုမှု ဦးစားပေးကာ ဘုရားကို မလိုက်နာဘဲ ရှောင်ဖယ်သူများသည် ငရဲတွင် ထာဝရ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခံရပါမည်။

သေဆုံးသွားသော တိရစ္ဆာန်များသည်လည်း အကဲဖြတ်သောနေ့တွင် ဘုရားထံ၌ စုရုံးကြပါသည်။ သူတို့တွင် လွတ်လပ်သော ဆန္ဒ မရှိသောကြောင့် ဘုရားအလိုတော်ဖြင့် သူတို့အား ပေးအပ်သော သဘာဝ ပင်ကိုသိစိတ်ကို မလိုက်နာရန် မတတ်စွမ်းပါ။ ထို့ကြောင့် အကဲဖြတ်၍ မရနိုင်ပါ။ ဘုရားထံ၌ သူတို့စုရုံးပြီးနောက် ဘာဖြစ်သည်ကို ကိုရမ်ကျမ်း တွင် မဖော်ပြထားပါ။ နောက်ပိုင်း ဝေဖန်သူအချို့က သူတို့သည် ကောင်းကင်ဘုံရော၊ ငရဲသို့ပါ မဝင်ရောက်ဘဲ မြေကြီးပေါ် ပြန်သွားသည်ဟု ပြောပါသည်။ အချို့က ကြီးမားသော မြင်းနှင့် ကုလားအုတ်များကို ကောင်းကင်ဘုံတွင် တွေ့ရသည်ဟု  ဆိုပါသည်။ ကောင်းကင်တမန်များသည်လည်း လွတ်လပ်သော ဆန္ဒ မရှိသောကြောင့် အမှား ပြုနိုင်စွမ်း မရှိပါ။ ဘုရား၏ တမန်တော်နှင့် အစေခံများအဖြစ် သူတို့သည် မသေခြင်းကို ရရှိထားကာ အကဲဖြတ်သောနေ့ နောက်ပိုင်းတွင် ဘုရားထံ၌ ဆက်လက်အမှုတော် ထမ်းပါသည်။

ထို့ကြောင့် လူသားနှင့် မမြင်နိုင်သော နတ်များသာလျှင် နောက်ဆုံးအချိန်တွင် အကဲဖြတ်မှု ရင်ဆိုင်ရပါသည်။ သို့သော် လူတို့သည် အသက်ရှင်စဉ်တွင် ဘုရားအပေါ် သူတို့၏ ပင်ကိုယူဆချက်ကို သတိပြုမိလာပါသည်။ ထို့ကြောင့် လူသားများသည် အသက်ရှင်စဉ်တွင် သူတို့ဝိညာဉ်ကို ငြိမ်းချမ်းသော ဝိညာဉ်အဖြစ် ထားရှိနိုင်စွမ်း ရှိပါသည်။ ဘုရားနှင့် ဘုရား၏ တမန်တော် မိုဟာမက်၏ မေတ္တာတော်မှတစ်ဆင့် ဤငြိမ်းချမ်းမှု အခြေအနေကို ရရှိပါသည်။ မိမိဘဝတွင် မိုဟာမက်၏ ကိုယ်ကျင့်တရားနှင့် ပြုမူမှုများကို ထူးချွန်သော နမူနာ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-uswah hasanah) အတိုင်း လိုက်နာခြင်းဖြင့်လည်း ထိုသို့ရရှိပါသည်။ ထိုအတွက် အထက်ဖော်ပြပါ ကိုးကွယ်မှု၊ ယုံကြည်မှုနှင့် အမှုတော် ထူးချွန်စွာ ထမ်းရွက်မှု ဆိုသည့် အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ နယ်ပယ်သုံးရပ်တွင် ပြီးပြည့်စုံမှုတို့ ပါဝင်ပါသည်။ ဤသုံးရပ်ကို ရိုးသားစွာ ကျင့်ကြံမှုဖြင့် အကဲဖြတ်သောနေ့တွင် ကောင်းကင်ဘုံ၌ ထာဝရဘဝကို ရရှိစေပါသည်။

အပ်နှံခြင်း

“အစ္စလာမ်ဘာသာ၏ မဏ္ဍိုင်ငါးရပ်” တွင် ကောင်းကင်ဘုံသို့ ဝင်ရန် အပ်နှံသော လမ်းကြောင်းကို ဖော်ပြထားပါသည်-

• အပ်နှံမှုသည် ဘုရားမှလွဲ၍ အခြားဘုရား မရှိကြောင်းနှင့် မိုဟာမက်သည် ဘုရား၏ တမန်တော် ဖြစ်ကြောင်း သက်သေပြဆိုချက်ကို ရွတ်ဆိုသည့် အလုံးစုံမှန်ကန်သော အဓိပ္ပာယ်အတိုင်း သိမြင် လက်ခံမှုမှ ရရှိပါသည်။

နောက်ထပ် မဏ္ဍိုင်လေးရပ်တွင် အပ်နှံမှု အခြေအနေ၌ ပါဝင်သော အချက်များကို ဖော်ပြပါသည်။

• မက္ကာကို မျက်နှာမူကာ တစ်နေ့ငါးကြိမ် ဆုတောင်းခြင်း၊ အရင်ဆုံး ဆေးကြောကာ၊ ရှိခိုးပြီး သက်သေပြဆိုချက်ကို ရွတ်ဖတ်ခြင်း
• ဘုရားအလိုတော်ကို လိုက်နာကာ မိမိချမ်းသာမှုကို စွန့်လွှတ်သည့် အပြုအမူအနေနှင့် ဆင်းရဲသားများနှင့် လိုအပ်ချက် ရှိသူများ သက်သာရေးအတွက် အခွန် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-zakah) ထည့်ဝင်ခြင်း။
• ကိုရမ်ကျမ်း ၏ ပထမ ၁၁၄ ခန်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-surah) အကြောင်းကို မိုဟာမက် ရရှိသည့် လ ဖြစ်သော ရာမာဒန် ဥပုသ်လအတွင်း ဥပုသ်စောင့်ထိန်းခြင်း။ ဥပုသ်လအတွင်း အစားအသောက်နှင့် သာယာပျော်ရွှင်မှုများ စွန့်လွှတ်ခြင်းဖြင့် ဘုရားအပေါ် လိုက်နာမှုနှင့် အပ်နှံမှုကိုလည်း ဖော်ပြပါသည်။
• မက္ကာရှိ ကာဘာ (အာရဗီဘာသာဖြင့် Ka’bah) သို့ ဘုရားဖူးသွားခြင်း။ လူသားအားလုံး ညီမျှမှုကို ကိုယ်စားပြုသောအားဖြင့် ချုပ်သီထားခြင်း မရှိသော အဖြူရောင် အဝတ်နှစ်စုံနှင့် ကွင်းထိုးဖိနပ်သာ ဝတ်ဆင်ရမည်။

အပ်နှံမှု ဆိုသည်မှာ ဘုရား၏ ဥပဒေသများဖြစ်သည့် ရှာရီးယား (အာရဗီဘာသာဖြင့် Shari’ah) ကို သိရှိလိုက်နာခြင်း ဟုလည်း ဆိုလိုပါသည်။ ရှာရီးယား သည် မိုဟာမက်က ဖော်ပြသော ကိုရမ်ကျမ်း နှင့် မိုဟာမက်က သူ့မိတ်ဆွေများနှင့်အတူ သတ်မှတ်ထားသော ဘာသာရေး ကျင့်ကြံမှု မှတ်တမ်းများတွင် အခြေခံပါသည်။ “နည်းလမ်း” ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည့် ရှာရီးယား သည် ဘဝ အစိတ်အပိုင်းအားလုံးအတွက် ဖော်ပြထားပါသည်။ ၎င်းကို အောက်ပါ ဆောင်ရွက်ချက်များအဖြစ် ခွဲခြားထားပါသည်။

• တာဝန်ခံမှု၊ ဥပမာ တစ်နေ့ ငါးကြိမ် ရှိခိုးခြင်း
• ထောက်ခံမှု၊ ဥပမာ လှူဒါန်းစွန့်ကြဲခြင်း
• ဘက်မလိုက်မှု၊ ဥပမာ ဟင်းသီးဟင်းရွက်များ စားသုံးခြင်း
• အားမပေးမှု၊ ဥပမာ အိမ်ထောင်ကွဲခြင်း
• တားမြစ်မှု၊ ဥပမာ သူ့အသက်သတ်ခြင်း၊ ခိုးယူခြင်း၊ ဝက်သားစားခြင်း၊ အရက်သောက်ခြင်း စသည်။

ရှာရီးယား ၏ ဥပဒေသများကို သင်ယူနာခံပြီး လိုက်နာပါက အတ္တဗဟိုပြုပြီး ဘုရားအလိုတော်ကို မလိုက်နာစေသည့် နှိုးဆွသော စိတ်ဝိညာဉ်ကြောင့် ပေါ်ထွက်သည့် အတ္တစိတ်ကို ကျော်လွှားနိုင်ပါသည်။

ယုံကြည်ချက်

ထို့ပြင် သက်သေပြုကာ ဘုရားထံ အပ်နှံသောအခါ ယုံကြည်ချက် ခြောက်ရပ်ကို လက်ခံလိုက်ပါသည်-

• ဘုရားတစ်ဆူတည်း ရှိမှု
• မိုဟာမက်သည် ဘုရား၏ နောက်ဆုံး ဧကန် တမန်တော် ဖြစ်မှုနှင့် တမန်တော် အားလုံး၏ မမှားယွင်းနိုင်မှု
• ကောင်းကင်တမန်များ၌ ယုံကြည်မှု
• ကိုရမ်ကျမ်း နှင့် သမ္မာကျမ်းစာ၏ အစိတ်အပိုင်းများကဲ့သို့ ရှေ့ဖြစ်ဟော ကျမ်းများ၏ မမှားယွင်းနိုင်မှု
• အကဲဖြတ်သောနေ့ကို ယုံကြည်မှု
• ဖြစ်ပြီးသောအရာနှင့် ဖြစ်ပေါ်မည့် အရာအားလုံးအပေါ် ဘုရား၏ အရာရာသိမြင်မှုတွင် အခြေခံပြီး အားလုံးက လွတ်လပ်သော ဆန္ဒဖြင့် ရွေးချယ်မှုများ အပါအဝင် ဘုရား၏ လောကီကိစ္စများတွင် ကြိုတင်သတ်မှတ်ချက် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-qadar) ကို လက်ခံမှု။

ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများကို ထူးချွန်စွာ အမှုတော်ထမ်းခြင်း

ဘုရားထံ အပ်နှံခြင်းနှင့် ယုံကြည်ချက်ဖြင့် ဘုရားအပေါ် ထားရှိသည့် မေတ္တာသည် ထိုမေတ္တာနှင့် အပ်နှံမှု သင်္ကေတအဖြစ် ဆင်းရဲသားများနှင့် လိုအပ်ချက် ရှိသူများ၏ သက်သာရေးအတွက် အခွန်ပေးဆောင်ခြင်းကဲ့သို့ အခြားသူများကို ကူညီစေနိုင်ပါသည်။ ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအပေါ် ဤသို့ ထူးချွန်သော အမှုတော်ထမ်းခြင်းကို လှူဒါန်းမှုဟု မယူဆပါ။ မွတ်စလင်အားလုံးက စုဆောင်းပိုင်ဆိုင်မှုအပေါ် အခွန်ပေးရန် ဆန္ဒအလျောက် တာဝန် ဖြစ်ပါသည်။ အကြောင်းမှာ ယင်းသည် ဆင်းရဲသားများနှင့် လိုအပ်ချက် ရှိသူများက လူချမ်းသာများထံမှ မှန်ကန်စွာ ရပိုင်ခွင့် ဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့ အခွန်ပေးခြင်းသည် မိမိချမ်းသာမှုအား အတ္တဗဟိုပြု တွယ်တာမှုကို စွန့်လွှတ်ခြင်းဖြင့် ဘုရားထံ အပ်နှံခြင်း ဖြစ်သည်။ ချမ်းသာမှုသည် မသန့်ရှင်းကြောင်း ယူဆသောကြောင့် ဆင်းရဲသားများအား အခွန်ပေးခြင်းသည် ထိုအညစ်အကြေးများ သန့်ရှင်းစေနည်းဖြစ်ပြီး လူသားအားလုံး ညီမျှမှုကို ပြသလိုက်ပါသည်။ လူသားတိုင်းကို ဘုရားက ဖန်ဆင်းရာတွင် တူညီသည်မှာ ဝိညာဉ်အပ်နှင်းပြီး ဘုရားထံသို့ ထိုသူကို ဆွဲဆောင်နိုင်သည့် ပင်ကိုယုံကြည်ချက် အမှတ်အသား ကိန်းအောင်းသည့် နှလုံးသားကို ပိုင်ဆိုင်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ဘုရားသည် အားလုံးကို အညီအမျှ သဘောထားသော်လည်း ဘုရားအလိုတော်ကို အပ်နှံပြီး ရှာရီးယား နှင့်အညီ ကျင့်ဝတ်လိုက်နာသူများကိုသာ ဘုရားမေတ္တာတော် ထားရှိပါသည်။ လူမှုအဖွဲ့အစည်း တစ်ခုလုံးအကျိုးအတွက် ဘုရားသည် မလိုက်နာဘဲ အန္တရာယ် ပေးသူများကို မုန်းတီး အပြစ်ပေးပါသည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရားထံ အမှုတော်နှင့် မေတ္တာ သင်္ကေတ အဖြစ် လူသားထုသည် ရှာရီးယား ဥပဒေသများကို သက်ဝင်ရန် လိုပါသည်။ ထို့ကြောင့် လူမှုညီညွတ်ရေးအတွက် ထိန်းသိမ်းရာတွင် တရားဥပဒေ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-‘adl) သည် မွတ်စလင် အသိုင်းအဝိုင်းတွင် မရှိမဖြစ် အရေးကြီးပါသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာ အစဉ်အလာများအကြား ခြားနားချက်များသည် ရှာရီးယား ဥပဒေသများကို အနည်းငယ် ခြားနားသော အဓိပ္ပာယ် ကောက်ယူမှု စနစ်များမှ ပေါ်ထွက်လာပါသည်။

ခွင့်လွှတ်ခြင်း

အပြစ်ကျူးလွန်သည့်အတွက် ပြစ်ဒဏ်ပေးသော်လည်း ဘုရားထံ အပ်နှံသူများသည် အတ္တစိတ်နှင့် အပျက်သဘော စိတ်ခံစားချက်များ ခိုင်းစေမှုကြောင့် ရှာရီးယား ဥပဒေသအချို့ကို ချိုးဖောက်မှု အတွက် ခွင့်လွှတ်ခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-qhufran) သည်လည်း အစ္စလာမ်ဘာသာတွင် အရေးပါသော ကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါသည်။ ရိုးသားစွာ နောင်တရပြီး ဘုရားကို ဆည်းကပ်နေသမျှ ကာလပတ်လုံး ဘုရားသည် ထိုသူကို အမြဲတမ်း ခွင့်လွှတ်ပါသည်။ သို့သော် အစ္စလာမ်ဘာသာကို ငြင်းပယ်၊ စွန့်လွှတ်သူ သို့မဟုတ် အလ္လာရှင်မြတ်၊ မိုဟာမက်နှင့် ကိုရမ်ကျမ်း တို့အား အသရေညှိုးနွမ်းစေသူတို့ကိုမူ ခွင့်မလွှတ်ပါ။

ဘုရား၏ အထူးခြားဆုံး နာမည်နှစ်ခု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-‘asma’ al-husna) ဖြစ်သည့် အလုံးစုံငဲ့ညှာသနားသူ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-rahman) နှင့် အထူးငဲ့ညှာသနားသူ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-rahim) တို့သည် လူသားထုအပေါ် ဘုရား၏ မေတ္တာဖြစ်သည့် မြင့်မြတ်သော ခွင့်လွှတ်ခြင်းကို ဖော်ပြပါသည်။ ဤနှစ်ချက်အကြား ခြားနားချက်ကို အဓိက အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူမှု သုံးမျိုး ရှိပါသည်-

• ဘုရားသည် သူ၏ သဘောသဘာဝအရ အမြဲတမ်း အလုံးစုံ ငဲ့ညှာသနားပြီး အရာဝတ္ထုတစ်ခုခု မလိုအပ်ပါ။ ထို့အတူ နောင်တရသူများကိုလည်း ဘုရားသည် အထူးသဖြင့် ငဲ့ညှာသနားပါသည်။
• ဘုရားသည် အလုံးစုံ ငဲ့ညှာသနားသည့်အတွက် ဘုရား၏ ဆောင်ရွက်ချက်များသည် အထူးသဖြင့် ငဲ့ညှာသနားပါသည်။
• ဘုရားသည်သာလျှင် သဘောသဘာဝအရ အလုံးစုံ ငဲ့ညှာသနားပါသည်။ ဘုရားနှင့် မိုဟာမက်ကဲ့သို့ အခြားသူများသည် နောင်တရသူများကို ငဲ့ညှာသနားပါသည်။

အပြစ်ကျူးလွန်သူများ၏ နှလုံးသားထဲသို့ နောင်တရလိုစိတ် ထည့်ပေးခြင်းဖြင့် ဘုရားသည် သူတို့ကို အရင်ဆုံး နောင်တရစေပြီးမှ သူတို့ကို ခွင့်လွှတ်ပါသည်။ နောင်တရခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-tawba) တွင် အောက်ပါတို့ပါဝင်ပါသည်-

• နောင်တ ခံစားရခြင်း
• ဘုရားထံ ခွင့်လွှတ်ရန် တောင်းခံခြင်းဖြင့် နောင်တရခြင်း
• အပြစ်ကျူးလွန်မှုကို ကုသိုလ်အမှု အချို့ဖြင့် ပြန်လည်အစားထိုးခြင်း
• မှားယွင်းသောအမှုကို ထပ်မပြုတော့ရန် ဆုံးဖြတ်ခြင်း။

သို့သော် နောင်တမရဘဲ ကွယ်လွန်သွားပါက အကဲဖြတ်သောနေ့တွင် ငရဲ၌ကျရောက်ကာ အပြစ်ဒဏ် ရင်ဆိုင်ရပါသည်။

အစ္စလာမ်ဘာသာ တရားရုံးများ၌ ဥပဒေနည်းပညာ ကျင့်သုံးမှုတွင်လည်း ခွင့်လွှတ်ခြင်းလည်း ပါဝင်နိုင်ပါသည်။ ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်ခံရသူ သို့မဟုတ် ကျူးလွန်ခံရသူ၏ မိသားစုသည် တင်းကျပ်သော အပြစ်ပေးမှု၊ လျော်ကြေးငွေ သို့မဟုတ် ခွင့်လွှတ်ခြင်းတို့ကို တောင်းဆိုရန် ရွေးချယ်နိုင်ပါသည်။ ဤသို့ ဥပဒေရေးရာတွင် ခွင့်လွှတ်ခြင်းသည်လည်း ဘုရားထံ၌ ထူးချွန်စွာ အမှုတော်ထမ်းခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ဘုရား၏ အလှတရားနှင့် မေတ္တာ

ဆူဖီဘာသာရေးဆရာ အချို့က ဘုရားသည် လူသားအားလုံးကို ဘုရားအပေါ် သန့်ရှင်းပြီး မပြောင်းလဲသော ပင်ကို ယုံကြည်ချက် ခတ်နှိပ်ထားသည့် နှလုံးသားဖြင့် ဖန်ဆင်းသော်လည်း မသိနားမလည်မှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-qhaflah) သည် ထိုသိမြင်မှုကို ဖုံးလွှမ်းလိုက်သည်ဟု ဆိုပါသည်။ လူသားသည် ဘုရားကို မေ့လျော့သွားသကဲ့သို့ ဖြစ်ပါသည်။ ထိုအခါ လူတို့သည် အတ္တ ဗဟိုပြုပြီး အတ္တစိတ်စေညွှန်ရာသို့ တစ်ကိုယ်ကောင်း ဆန်လာပါသည်။ အကျိုးဆက်အားဖြင့် လောဘ၊ ဒေါသတို့ဖြင့် ပြုမူပါတော့သည်။

ဆူဖီဝါဒသည် ဤမသိနားမလည်မှုကို ကျော်လွှားရန် နည်းလမ်းအဖြစ် ဘုရား၏မေတ္တာ လမ်းကြောင်းကို သင်ကြားပါသည်။ ထို့ကြောင့် အတ္တဗဟိုပြုမှုကို ကျော်လွှားကာ ဘုရားနှင့် အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်စေသောနည်း ဖြစ်ပါသည်။ ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ပြောထားသည့် မေတ္တာသည် ထူးချွန်မှုနှင့် နီးစပ်သော ခံစားချက် ဖြစ်ပါသည်။ ကိုရမ်ကျမ်း သည် ထူးချွန်သောအရာများကို အက္ခရာသုံးလုံးပါ hsn ရင်းမြစ်မှ ပေါ်ထွက်သော ဖွဲ့စည်းပုံဆက်စပ်မှုများဖြင့် ဖော်ပြထားပါသည်။ အချို့စာပိုဒ်များတွင် ထူးချွန်မှုသည် ဘုရားနှင့် သူ၏အမည်နာမများ သို့မဟုတ် ကောင်းကင်ဘုံကို ဆိုလိုပါသည်။ အချို့စာများတွင် လူ၏ ကိုယ်ကျင့်တရား၊ ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအပေါ် ဘုရားအား ကိုးကွယ်မှု ပုံစံတစ်ခုအနေနှင့် လူ၏ အမှုတော်ထမ်းမှု အဖြစ် ဆိုလိုပါသည်။ ထို့ပြင် ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ဘုရားသည် ထူးချွန်စွာ ဆောင်ရွက်သူများကို မေတ္တာထားသည်ဟု ဖော်ပြထားပါသည်။

ဤအက္ခရာသုံးလုံး ရင်းမြစ်၏ နောက်တစ်မျိုးဖြစ်သည့် hasna’ သည် ကိုရမ်ကျမ်း တွင် မပါဝင်ဘဲ “အလှတရား” ဟု ဆိုလိုပါသည်။ ဤသို့ဘာသာစကားဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုကြောင့် ဆူဖီများက မေတ္တာသည် အလှတရားနှင့် လှပသော အရာကို နီးကပ်သော ခံစားချက်ဟု ဆိုလိုကြောင်း အလေးထားပြောပါသည်။ ထို့ကြောင့် ကိုယ်ကျင့်တရား ထူးချွန်မှုနှင့် ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအပေါ် ထူးချွန်သော အမှုတော်ထမ်းမှုကို “ကိုယ်ကျင့်တရား လှပမှု” နှင့် “လှပသော အမှုတော်ထမ်းမှု” ဟု အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူပါသည်။ ဆွန်နီနှင့် ရှီးယိုက် ကျမ်းစာနှစ်ခုစလုံးတွင် ပါဝင်သည့်  “ဘုရားသည် လှပသည်။ ဘုရားသည် လှပသောအရာကို ချစ်ခင်သည်” ဆိုသည့် hadith ကို ရည်ညွှန်းပါသည်။

• Hadith များသည် မိုဟာမက်အကြောင်း စကားပုံ သို့မဟုတ် ဇာတ်လမ်းများ ဖြစ်ပြီး တမန်တော်၏ အပေါင်းအဖော်များက မျိုးဆက် အဆင့်ဆင့် လက်ဆင့်ကမ်းခဲ့ပါသည်။ Hadith အမျိုးမျိုးကို ကျမ်းစာ အမျိုးမျိုးတွင် ထိန်းသိမ်းထားပါသည်။ ဆွန်နီနှင့် ရှီးယိုက် အစဉ်အလာများသည် ကျမ်းစာ အမျိုးမျိုးကို လက်ခံပြီး သီးခြား Hadith တစ်ခုကို တစ်ခုနှင့်တစ်ခု တစ်ခါတစ်ရံ အငြင်းပွားကြပါသည်။

ဤကိုးကားချက်တွင် ဖော်ပြသည့် “လှပသော” ၏ အာရဗီ ဝေါဟာရဖြစ်သည့် jamil သည် သည်းခံခြင်းနှင့် ခွင့်လွှတ်ခြင်းကို အထူးပြုသော ကြိယာဝိသေသနအဖြစ် ကိုရမ်ကျမ်း တွင် ပါဝင်ပြီး ကြင်နာမှုနှင့် မျှတမှု အဓိပ္ပာယ် ရှိပါသည်။ ထို့ပြင် ကိုရမ်ကျမ်း တွင် “အလှအပ” ဝေါဟာရ al-jamal ကို မွေးမြူရေး တိရစ္ဆာန်များကိုသာ ရည်ညွှန်းပြီး အာရဗီ ဘာသာဖြင့် “ကုလားအုတ်” အဖြစ်လည်း al-jamal  စကားလုံးကို သုံးစွဲပါသည်။ သို့သော် ဆူဖီများသည် ဤဝေါဟာရ နှစ်ခုကို ထူးချွန်မှုတိုင်းတွင် အလှအပကို ရည်ညွှန်းသော သဘောဖြင့် ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော အဓိပ္ပာယ် ကောက်ယူပါသည်။

ဆူဖီဝါဒတွင် သင်ကြားသည့် ဘုရား၏ မေတ္တာသည် ထူးချွန်ပြီး လှပသောအရာကို ကိုယ်တိုင်စိတ်မှ တွေ့ကြုံခံစားမှု ဖြစ်ပြီး နည်းလမ်းများစွာဖြင့် ဖော်ပြနိုင်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဘုရားကို ဒြပ်မဲ့ နှစ်သက်ဖွယ် အထူးခြားဆုံး အလှတရားအဖြစ် ယူဆကာ ဆူဖီဝါဒ ကျင့်ကြံသူများက ဘုရားအတွက် မေတ္တာကို တောင့်တမှုအား ကဗျာလင်္ကာနှင့် တေးသွားများတွင် တစ်ခါတစ်ရံ ဖော်ပြပါသည်။ ကဗျာလင်္ကာနှင့် တေးသွားများသည် ဘုရားအပေါ် နှလုံးသား၏ အတွင်းစိတ်ယုံကြည်ချက်ကို နိုးထရှင်သန်စေသော ဆုတောင်းမှုနှင့် ကိုးကွယ်မှုအတွက် ကြားခံယာဉ်များ ဖြစ်ပါသည်။

အာရဗီစကားလုံး ‘ashq သည် ဤမေတ္တာမျိုးအတွက် ဆူဖီလင်္ကာများတွင် အထူးသဖြင့် ပါရှန်နှင့် အူရ်ဒူ စာများတွင် အသုံးပြုပါသည်။ ၎င်းသည် စိတ်အားထက်သန်ပြီး လိင်မှုကိစ္စမပါဝင်သော မေတ္တာကို ဆိုလိုပါသည်။ ဤဝေါဟာရသည် ကိုရမ်ကျမ်း တွင် မဖော်ပြသော်လည်း ဆူဖီများက “စစ်မှန်သော မေတ္တာ” (ပါရှန်ဘာသာဖြင့် ‘ishq-e haqiqi)၊ “တမန်တော်၏မေတ္တာ” (ပါရှန်ဘာသာဖြင့် ‘ishq-e rasul) နှင့် “မိုဟာမက်၏မေတ္တာ” (ပါရှန်ဘာသာဖြင့် ‘ishq-e muhammadi) စသည့် ဖော်ပြချက်များတွင် သုံးစွဲပါသည်။ “စစ်မှန်သော” မေတ္တာသည် ယုံကြည်ချက်ကို ချစ်ခင်မှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-haqq) ဟု ဆိုလိုပြီး ဘုရား၏ အမည်နာမတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။

ပါရှန်ဝေါဟာရ ishq သည် “တင်စားသောမေတ္တာ” (ပါရှန်ဘာသာဖြင့် ‘ishq-i majazi) တွင်လည်း တွေ့ရပြီး ချစ်သူတစ်ဦးက သူချစ်ရသူအပေါ် ဘုရား၏ မေတ္တာအတွက် တင်စားမှုအနေနှင့် ထက်သန်သောခံစားချက်ကို ဆိုလိုပါသည်။ အချို့ ပါရှန် ဆရာတော်များက တင်စားသော မေတ္တာသည် ဘုရား၏ စစ်မှန်သော မေတ္တာကို ဖြစ်စေသည်ဟု ဟောကြားပြိး အချို့က ထိုသို့မဖြစ်နိုင်ကြောင်း ပြောပါသည်။

ဆူဖီကျင့်ကြံသူများအတွက် ကဗျာလင်္ကာနှင့် တေးဂီတသည် အတွင်းစိတ်၏အသံများ ဖြစ်လာပြီး မိမိချစ်ခင်သူနှင့် ကွဲကွာသော နာကျင်မှုနှင့် ဘုရားနှင့် ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရန် ဆော်ဩမှုကို ဖော်ပြပါသည်။ ထို့ကြောင့် ကဗျာလင်္ကာ ရွတ်ဆိုကာ တေးဂီတ တီးမှုတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ယင်းတို့ကို နားဆင်ခြင်းသည် ဘုရားအတွက် ထက်သန်ပြင်းပြသော မေတ္တာကို နက်ရှိုင်းစွာ တွေ့ကြုံခံစားမှု ဖြစ်ပါသည်။ ထိုမေတ္တာတွင် လုံးဝနစ်မြုပ်နေသောအခါ အတ္တ ခံစားချက် အားလုံးနှင့် ၎င်းကို ဖြစ်စေသော အတ္တ ဗဟိုပြုမှုတို့ ပျောက်ကွယ်သွားပါသည်။ ထိုသို့သော မေတ္တာကို ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ရမည်ဖြစ်ပြီး အသိဉာဏ်ဖြင့် အပြည့်အဝ မဖော်ပြနိုင်ပါ။

စိတ်ဝိညာဉ် တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးရန် အဆင့်ခုနစ်ဆင့်

အတွင်းစိတ် အဆင့်တွင် အတ္တဗဟိုပြုသော လောကီရေးရာအားလုံး စွန့်ပယ်ကာ ဆူဖီကျင့်ကြံသူများသည် ဖုံးလွှမ်းမှုများကို တစ်လွှာပြီးတစ်လွှာ ဖော်ထုတ်သည့်လုပ်ငန်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် kashf) ဆောင်ရွက်ရပါသည်။ မိမိနှလုံးသားတွင် ဘုရားကို ဖုံးကွယ်ထားသော ဖုံးလွှမ်းမှုပေါင်း ၇၀၀၀၀ ရှိသည်ဟု hadith အရ ဆိုထားပါသည်။ ထိုသို့ဖော်ထုတ်ရာတွင် မိမိ၏ အတွင်းအကျဆုံး အချက်အချာ၊ ဘုရားထံသို့ မိမိ၏ မပြောင်းလဲသော ပင်ကို ယုံကြည်ချက်ကို ဖော်ထုတ်ကာ မိမိ၏ မေတ္တာထားရာဖြစ်သော ဘုရားနှင့် ပိုမိုနီးစပ်လာပါသည်။

ဖုံးလွှမ်းမှုများကို ဖယ်ရှားရာတွင် မိမိစိတ်ဝိညာဉ်သည် အတ္တရှိခြင်းမှ အတ္တမရှိခြင်းသို့ အဆင့်ခုနစ်ဆင့် ဖြတ်သန်းပါသည်။ ထိုခုနစ်ဆင့်သည် ဘုရားထံ ချဉ်းကပ်မှုကို ရာဇဝင်တွင် ဖော်ပြထားသည့် အဆင့်သုံးဆင့်ကို အကျယ်ချဲ့ထားပါသည်။ သို့သော် ခုနစ်ဆင့်လုံးသည် ကိုရမ်ကျမ်း မှ ဆင်းသက်လာပါသည်။

• နှိုးဆွသော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-’ammarah) သည် လောဘ၊ ဒေါသနှင့် ဘုရားအလိုတော်နှင့် ဥပဒေသများကို မလိုက်နာမှုများ နှိုးဆွသော စိတ်ဝိညာဉ် အခြေအနေဖြစ်သည်။
• မိမိကိုယ်ကို ရှုတ်ချပြစ်တင်သော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-luwwamah) အတ္တနှိုးဆွမှုကို နားထောင်သည်ဟု မိမိကိုယ်ကို စစ်ဆေးပြီး ပြစ်တင်စွပ်စွဲသော စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။ ဤအပြုအမူကို နောင်တရခြင်းဖြင့် ဘုရားထံမှ ခွင့်လွှတ်မှု ရရှိအောင် ကြိုးစားပါသည်။
• စိတ်အားထက်သန်သော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-mulhamah) သည် နောင်တရပြီးသည့်နောက် ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအပေါ် လှပသော အမှုတော်ထမ်းမှုတွင် ရောင့်ရဲနှိမ့်ချမှုဖြင့် ဆောင်ရွက်လိုစိတ် ရှိသည့် စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။
• ငြိမ်းချမ်းသော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-mutma’inna) သည် ဘုရားအလိုတော်ကို ခိုင်မာစွာ လိုက်နာကာ အလုံးစုံ ငြိမ်းချမ်းသည့် စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။
• နှစ်သက်ကျေနပ်သော စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-nafs al-radiyyah) သည် မိမိ၏ အတ္တဗဟိုပြု အလေးထားမှုများ စွန့်လွှတ်ကာ ရိုးရှင်းပြီး ခြိုးခြံသောဘဝဖြင့် ဘုရားအလိုတော်မှန်သမျှ ကျေနပ်စေသည့် စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။
• နှစ်သက်ကျေနပ်စေသော စိတ်ဝိညာဉ် (al-nafs al-mardiyyah) သည် ဘုရားအား နှစ်သက်ကျေနပ်စေသော စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။ ဘုရားနှင့် ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအား အမှုတော်ထမ်းခြင်းမှ အပ အားလုံးကို စွန့်လွှတ်သော စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။
• အလုံးစုံ ပြီးပြည့်စုံသော စိတ်ဝိညာဉ် (al-nafs kamila) သည် ဘုရားထံ၌ အလုံးစုံ နှစ်မြှုပ်ကာ ဘုရား၏ အတ္တကင်းသော ကျေးကျွန်ဖြစ်လာသည့် စိတ်ဝိညာဉ် ဖြစ်သည်။

သန့်ရှင်းမှု အဆင့်လေးဆင့်

သန့်ရှင်းစေသော နည်းလမ်းများကို အဆင့်လေးဆင့်ဖြင့်လည်း ဤသို့ဖော်ပြနိုင်ပါသည်-

• ကိုယ်ပိုင်စည်းကမ်းဖြင့် ရှာရီးယား ဥပဒေသများ လိုက်နာခြင်း။ ဘုရားအလိုတော်နှင့်အညီ မိမိ၏ပြင်ပ အပြုအမူကို သန့်ရှင်းစေခြင်းသည် နောက်ထပ် ဘာသာရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက် တန်ဖိုး မဖြတ်နိုင်သော အခြေခံဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဆူဖီများသည် ရာဇဝင်အရ ဖော်ပြသည့် အပ်နှံမှု၊ ယုံကြည်မှုနှင့် ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအား “လှပသော” အမှုတော်ထမ်းသည့် နည်းလမ်းများကို ယေယုယျအားဖြင့် လိုက်နာပါသည်။ ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းမှုများအား လှပသော အမှုတော်သည် တင်စားသော မေတ္တာဖြစ်သည်။ ဘုရား၏ ဖန်ဆင်းသော အလှအပကို သူ၏ ဖန်ဆင်းမှုအားလုံးတွင် တွေ့ရကာ သူ၏ လှပသော ဖန်ဆင်းမှုများကို နှစ်သက်ထမ်းရွက်ခြင်းဖြင့် ဘုရားအား ချစ်မြတ်နိုးပါသည်။
• ဆူဖီ အစဉ်အလာ (အာရဗီဘာသာဖြင့် tariqah) တစ်ခု၏ လမ်းကြောင်းကို လိုက်နာခြင်း။ မိမိကဲ့သို့ အသိုင်းအဝိုင်းတွင် ခြိုးခြံစွာ နေထိုင်ရာတွင် ဘာသာရေး ဆရာတော် (အာရဗီဘာသာဖြင့် shaykh) ၏ လမ်းညွှန်မှုအတိုင်း ပြုပြင်ခြင်းဖြင့် ဘုရား (အာရဗီဘာသာဖြင့် zikr) နှင့် ဘုရား၏ အတွေးအခေါ်များ (အာရဗီဘာသာဖြင့် fikr) တို့ကို သင်ယူပြီး အမှတ်ရ ကျင့်ကြံပါသည်။ ဘုရားအား အမှတ်ရမှု သို့မဟုတ် သတိရှိမှုသည် ဘုရားကို ဖော်ပြသော စကားစုအမျိုးမျိုး သို့မဟုတ် hadith ၌ ဖော်ပြထားသော ဘုရား၏ အမည်နာမ ကိုးဆယ့်ကိုးခုကို အထပ်ထပ် ရွတ်ဖတ်ခြင်းဖြင့် ထိန်းသိမ်းပါသည်။ ကျင့်ကြံသူများသည် ပုတီး ၃၃ လုံး သို့မဟုတ် ၉၉ လုံးပါဝင်သောပုတီး (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-masbaha) ကို သုံးပြီး ဤစာပိုဒ်များနှင့် အမည်များကို တစ်ခါတစ်ရံ ရွတ်ဆိုပါသည်။ ဘုရား သို့မဟုတ် တမန်တော် မိုဟာမက်၏ အစိတ်အပိုင်း အချို့ကို အာရုံစူးစိုက်ကာ ဘုရားအကြောင်းကို တွေးတောပါသည်။ အခြားကျင့်ကြံမှုများထဲတွင် အချို့ဂိုဏ်းများ၌ လှည့်လည်ကခုန်မှု ပါဝင်ပါသည်။ ဆူဖီ အသိုင်းအဝိုင်းများသည် ဘုန်းကြီးကျောင်းကဲ့သို့ လူမှုအဖွဲ့အစည်းနှင့် သီးခြားဖြစ်မနေသော်လည်း လူ့အသိုင်းအဝိုင်းအား အစားအသောက်၊ နေစရာ၊ ဘာသာရေး လမ်းညွှန်ချက်နှင့် ပညာရေးစသည့် လူမှုဝန်ဆောင်မှုများ ပေးအပ်ပါသည်။
• ဘုရား၏ စစ်မှန်သော အမှန်တရား (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-haqiqah) တစ်ခုကို ကိုယ်တိုင် ကြုံတွေ့ ခံစားခြင်း။ ဆူဖီဂိုဏ်းတစ်ခုတွင် ဟောကြားသည့် ရေရှည် နက်နဲစွာခံစားကျင့်ကြံမှု ရလဒ်ကြောင့် ဘုရားထံတွင် ကွယ်လွန်သော မိမိ၏ စိတ်ဝိညာဉ် (အာရဗီဘာသာဖြင့် fana’ fillah) ကို ကိုယ်တိုင် အတွင်းစိတ် တွေ့ကြုံမှု ရရှိလာပါသည်။ စိတ်ဝိညာဉ် ဆိတ်သုဉ်းမှု အခြေအနေကို ကျော်လွန်ခြင်းဖြင့် ကွယ်လွန်မှုတစ်ခုမှ တစ်ခုသို့ (အာရဗီဘာသာဖြင့် fana’ ‘an al-fana’) ဆက်လက်တွေ့ကြုံကာ ဘုရားထံ၌ ထာဝရ လိုက်နာမှု (အာရဗီဘာသာဖြင့် baqa’ billah) ကို ရရှိပါသည်။ ဤအခြေအနေတွင် ဘုရား၏ စစ်မှန်သော အမှန်တရားကို ဖော်ပြလာပါသည်။ အမှန်တရား (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-Haqq) သည် ဘုရား၏ အမည်နာမ ကိုးဆယ့်ကိုးခုတွင် တစ်ခုအပါအဝင် ဖြစ်ပါသည်။
• ဘုရားကို ကျက်သရေမင်္ဂလာရှိသော စိတ်ကူးဖြင့် သိမြင်တွေ့ကြုံခြင်း (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-ma’rifat)။ ထွန်းပေါက်သည့် အခြေအနေတွင် ရရှိသည့် ဘုရားအပေါ် အသိအမြင်သည် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်မှု၊ သိပ္ပံအသိပညာ (အာရဗီဘာသာဖြင့် al-‘ilm) အားလုံးကို ကျော်လွန်၍ ဘုရား၏ စစ်မှန်သော အမှန်တရားတစ်ခုမှ တစ်ဆင့် ရရှိသည့် အသိပညာ အားလုံးကို လေ့လာဆန်းစစ်ကာ ယင်းတို့ကို ကျော်လွန်ပြီး ရရှိပါသည်။