Czym jest sufizm?

Słowa „sufizm” używa się w językach zachodnich w odniesieniu do erfân (poznanie), również wymawianego jako irfân. To perskie określenie pochodzi od arabskiego korzenia ARF, zapożyczonego do języka perskiego, jak również od korzenia ma’refat zbiorczo oznaczającego: „poznanie, pełną zrozumienia wiedzę, świadomość i oświecenie”. To ostatnie wyrażenie odnosi się do końcowego owocu i celu poszukiwacza (sâlek) podążającego po tarik (ścieżce duchowej). Samą duchową ścieżkę można opisać jako dyscyplinę w ćwiczeniu się jednostek, poprzez bezpośrednią inicjację i praktykę na rzecz oczyszczenia się -w celu urzeczywistnienia pełnego potencjału i oświecenia.

Jak wskazuje słowo „inicjacja” (praktyczne ćwiczenie się), nauki sufickie nie dzieją się przy użyciu podręczników czy innej zapamiętywanej wiedzy . Osiąga się je raczej poprzez osobiste doświadczenie na ścieżce duchowej, wyposażonej w talab (wytrwałe pragnienie, tęsknotę), poprzez zekr (recytację) i tamarkoz (skupioną medytację i koncentrację). Inicjacja w erfân jest głównie sprawą jednostkową, przy czym salek angażuje się w sejr-o soluk (dosłownie: obracać się i poszukiwać, co odnosi się do etapów kontemplacyjnych i przemieniających). Poszukiwacza na tarik-ścieżce duchowej -prowadzi jednakże mistrz (pir, dosłownie: stary, określenie symbolizujące mądrość i używane jako anonimowy tytuł duchowego nauczyciela, przewodnika lub mistrza) danego czasu. Owi mistrzowie, którzy sami przeszli przez to doświadczenie będąc prowadzeni przez innych nauczycieli, przekazują poszukiwaczowi zasadniczą wiedzę czy prawdę, w nieprzerwanym łańcuchu, pokolenie za pokoleniem, tworząc linię ciągnącą się przez całą historię.

Metodą nauczania jest zatem „inicjacja” (amali), co dosłownie oznacza „poprzez działania” -odnosząc się do praktycznych ćwiczeń, uzdatniających poszukiwaczy poprzez bezpośrednią praktykę. Materiał nauk służących do tego opiera się na fundamentalnych zasadach sufizmu, ukształtowanych przez stulecia ludzkiego doświadczenia w celu osiągnięcia ma’refat (oświecenia) – „poznania czystej wiedzy”. Kontemplacja i przemiana zaczynają się wraz z odkryciem prawdziwej jaźni, zaś kończą się z jej unicestwieniem (fanâ) we wszech-ogarniającej, wszechwiedzącej, absolutnej wiedzy oraz czystych przymiotach albo „zjednoczeniu z Bogiem” (tołhid, jedność). Absolutną wiedzę rozumie się jako poznanie uniwersalnego zjawiska, które obejmuje wspólny język i prawdę dotyczącą esencji „czystego istnienia wewnątrz”, a mianowicie hasti (istnienie), al haj (czyste, zawsze żywe istnienie), al Hak (prawda lub rzeczywistość istnienia), Allâh (Bóg): Święty Koran 2-255: allâh-o la elâha ellâ hu al haj ol kajum (Allah jest niczym innym jak “hu” [On] wszechmocnym, zawsze żywym istnieniem).

Nauki sufizmu opierają się na leżących u ich podstaw wskazaniach i wspólnych aspektach wszystkich religii i ścieżek duchowych znanych w historii ludzkiej. Oficjalne nauczanie rozpoczęto w ramach islamu w VII w, 1400 lat temu, lecz jego fundamentalne zasady współdzieliły z nim religie świata przez całe wieki i również przed islamem. Wspólnota tych zasad oraz obejmowanie wzniosłych wartości ludzkich, znaczenie „czystego istnienia wewnątrz” oraz boskie przymioty uznawane w sufizmie, są powodami dla nazywania go przez jego wyznawców „rzeczywistością licznych religii”. Zatem w fundamentalnych zasadach sufizmu uznaje się, szanuje i przestrzega nauk wszystkich Proroków -wliczając w to Mojżesza, Buddę, Jezusa i Mahometa.

Jednym z pierwszych kroków na ścieżce duchowej w kierunku oświecenia jest poznanie jaźni „ja”, gdyż Prorok islamu ogłosił: “man arafa nafsohu fakuad arafa rabbohu (ktokolwiek poznaje prawdziwą jaźń, poznał Boga”.) Ta prawdziwa jaźń „ja” -wolna od dolegliwości spowodowanych nabytymi warstwami egoizmu -jest boska, a poznanie przez poszukiwacza „czystego istnienia wewnątrz” można osiągnąć poprzez całkowite poddanie się, przy pomocy autentycznego hozur-e kalb (obecności serca, pierwotnej wewnętrznej wiedzy). Prorok islamu ogłosił: „alejka be kalbeka (jesteś tym, czym jest twoje serce”). „Obecność serca” odnosi się zatem do pełnego skupienia się i koncentracji w tej wewnętrznej wiedzy -dla osiągnięcia wyższego stanu świadomości, aby dotrzeć do tołhid (jedności) oraz stanu „braku oddzielenia pomiędzy ludzkim, a boskim” -jak to opisuje wyrażenie lâ elâha‘ellallâh (nie ma niczego innego prócz Boga). Etap fana (unicestwienia) wszystkich przeszkadzających ludzkich cech i poddanie się świetlistości boskich przymiotów, powinien doprowadzić do tołhid, „jedności” z Bogiem, „jak kropla wody staje się częścią morza”.

Ścieżka sufizmu do osiągnięcia oświecenia jest długa i mozolna. Poszukiwacz musi być oddany odchodzeniu od przyziemnych wartości i wytrwały w rozpraszaniu egocentrycznych i egoistycznych cech w celu stopienia się w spokoju i harmonii w czystym poznaniu boskich przymiotów. Zadaniem stanowiącym wyzwanie dla poszukiwacza jest nieustanna praktyka w świecie w ruchu obejmującym innych -zarażonych silnymi postawami samolubnymi i negatywnymi utrapieniami. Zadaniem dla poszukiwacza jest nie wdawanie się w „działania/reakcje” i bycie świadomym złudności zmysłów, rozpoznawanie własnych i cudzych ograniczeń oraz altruistyczna praca w służbie innym przy naprawianiu osobistego egocentryzmu, będącego korzeniem większości utrapień, takich jak: chciwość, gniew, arogancja, zadufanie w sobie itp. Poszukiwacz ów wytrwale prawdziwie tęskni za samowiedzą, samopoprawą oraz odkryciem własnego potencjału, by lepiej służyć swojej społeczności, a ostatecznie ludzkości. Sufi znajduje się w ten sposób na ścieżce osiągania harmonii z czystością boskich przymiotów, wśród których są, m.in.: niesamolubna miłość i oddanie, szczodrość i współczucie, tolerancja i przebaczanie oraz służba innym.

Jak wspomniano powyżej ścieżka suficka jest długa i mozolna. Celem i zadaniem (hadaf) jest nie tylko osiągnięcie oświecenia (poznanie czystej wiedzy), lecz również praktykowanie tego, co się głosi. Praktyką jest odchodzenie od materialnych ziemskich wartości, oczyszczanie się z wszystkich samolubnych i egocentrycznych cech oraz stapianie się w pokoju i harmonii w poznawaniu czystych boskich przymiotów, określanych jako „boskie atrybuty”. Praktyka ta wymaga, aby poszukiwacz przechodził przez podane poniżej fazy, najczęściej znane jako wâdi (etapy, splecione ścieżki). Tutaj jedynie podaje się ich nazwy, zaś każda z nich mogła by być przedmiotem całych tomów objaśnień:

• wâdi-je talab (etap tęsknoty, pragnienia) oraz silne życzenie osiągnięcia wewnętrznego spokoju. Talab (wytrwała tęsknota, pragnienie) jest sprawą zasadniczą dla wytrwania w dyscyplinie potrzebnej dla medytacji, koncentracji i praktyki.
• wâdi-je eszk (etap miłości) i oddania, pragnienia osiągnięcia poznania i tołhid-zjednoczenia z tym co boskie.
• wâdi-je esteknâ (etap wewnętrznego zadowolenia i skromności), niezależny i oddzielony od wartości materialnych stan polegania na i ufności w niebiańskie przymioty.
• wâdi-je tadżrid (etap całkowitego oddzielenia się od świata materialnego), oddzielony od ziemskiego istnienia i oczekiwania zaspokojenia, zaś zanurzony oddaniu się wyższym standardom duchowości.
• wâdi-je fakr (pozbawiony wszelkich dóbr), stan skromności, zadowolenia i pogodzenia się.
• wâdi-je fana (unicestwienie) całej egocentryczności na rzecz zjednoczenia z tym co boskie.
• wâdi-je tołhid (jedność), zjednoczenie z boskimi przymiotami.

Kiedy w sufizmie czyni się odwołania do Boga lub Hak (prawdy) -co jest innym imieniem Boga w islamie -odnosi się to do „boskich przymiotów” równych Prawdzie lub Bogu. Te i inne opisy pojęć sufickich medytacji oraz innych praktyk i idei związanych z tołhid (doktryną jedności), hasti (czystego istnienia wewnątrz), -przedstawia się w większości literatury na przestrzeni historii w sposób niejednoznaczny. Utrzymuje się je za warstwami zasłon, które trzeba usuwać warstwa po warstwie i odkrywać wyłącznie poprzez osobiste doświadczenie medytacji i odkrywania przez autentycznie angażujących się w praktykę, a nie jedynie ciekawskich.

Traktowanie mistrzów sufickich przez rządzących władców muzułmańskich tamtych czasów może również wyjaśniać potrzebę zachowania tego poziomu tajemnicy. Na przykład słynny perski mistrz suficki Mansur Halladż (859-922) został skazany na śmierć (przez ćwiartowanie) przez ortodoksyjnych muzułmanów, będąc oskarżony o bluźnierstwo z powodu stwierdzenia: “ana al Hak (jestem Prawdą, albo: Bóg jest we mnie”.)

Te ochronne warstwy tajemnicy i praktyk inicjacyjnych odnoszących się do ćwiczenia się i uczenia jednostki -czasem na wiele sprzecznych ze sobą sposobów -mogły być powodem określania przez zachodnich uczonych sufizmu jako „dyscypliny mistycznej w islamie”. Słowo „mistyczny” pochodzi z greckiego mystikos (widzenie z zamkniętymi oczami) lub „widzenie wewnętrznymi oczyma”, w odniesieniu do porozumiewania się poprzez postrzeganie skierowane do wewnątrz.

Dziś bardziej dokładnym sposobem odnoszenia się do tego, jak sufizm postrzega samego siebie, byłoby „esencja wszystkich religii”. W oparciu o wspólne wartości i fundamentalne zasady podane przez wszystkich Proroków i religie, sufizm ćwiczy i prowadzi jednostki po ścieżce „samoodkrywania”, „samonaprawy” i „samourzeczywistniania”. Sięgając po absolutną wiedzę od wewnątrz -poprzez medytację i koncentrację na boskich przymiotach-poszukujący ćwiczy się w służeniu z pokorą, oddaniem i współczuciem. Ten aspekt wprawiania się Sufich spowodował, że nazywa się ich „nastawionymi na społeczność i społeczeństwo”. Choć jest to prawdą, jest to jednak tylko jeden z aspektów ich inicjacji (praktycznego ćwiczenia się) i ich tęsknoty za oświeceniem, poznaniem od wewnątrz oraz osiągnięciem tołhid (zjednoczenia z tym co boskie): Święty Koran 50-16: ”Jestem bliżej ciebie, niż żyła w twej szyi”.

Nie łudźmy się, ta ścieżka jest na tyle ciężka, że wielu [poszukiwaczy] odciąga silniejszy wpływ ich własnych zmysłów i żądz. Niezdolni do osiągnięcia końcowych zadań w oczyszczeniu się, stają się jedynie najlepszymi z mówców, lecz zawodzą w praktyce. Prawdziwy poszukujący zawsze pozostaje jednak przy praktyce i ustanawia przykłady czynami, a nie słowami.