Każdy moment naszego doświadczenia złożony jest z wielu zmiennych. Pięć skupisk (phung-po, sanskr. skandha, skupisko) pozwala na uporządkowanie tych zmiennych, nietrwałych, składników.
Słowo skupisko oznacza zbiór, a zatem każde skupisko jest zbiorem wielu składowych. Składniki jednego skupiska to różne rodzaje zjawisk takich jak miłość i gniew lub różne warianty jednego zjawiska np. odczuwane w różnym stopniu szczęście. Część doświadczenia, każdy zmienny składnik, zmienia się z chwili na chwilę i różni się długością trwania.
Ponieważ to co istnieje definiujemy jako możliwe do poznania, a to co możliwe do poznania może być obiektem naszego doświadczenia, zatem wszystko co istnieje jest poznawalne. Oznacza to, że wszystkie zmienne zjawiska mogą być przyporządkowane do któregoś z pięciu skupisk. Niektóre wiążą się z naszym kontinuum świadomości (sems-rgyud, strumień umysłu) np. własne szczęście, a niektóre połączone są z kontinuum świadomości innych czujących istot np. szczęście kogoś innego. Jeszcze inne – jak kamień – nie są połączone z żadnym kontinuum świadomości. Niezmienne zjawiska, podobnie jak przestrzeń, mogą być częścią naszego doświadczenia, ale nie mieszczą się w klasyfikacji pięciu skupisk.
Pięć skupisk przypomina pięć walizek. Każdy moment naszego doświadczenia składa się z jednego lub więcej elementów z każdej walizki, a każda zmienna tworząca nasze doświadczenie jest w którejś z nich. Jednakże walizki są tylko abstrakcyjnym pojęciem, które przedstawia zbiory elementów. Nie istnieją same z siebie, ani wewnątrz ani na zewnątrz nas. Gdy nie doświadczamy bezpośrednio szczęścia czy gniewu, to nie istnieją one jako coś, co możemy znaleźć gdzie indziej.
Skupisko form zjawisk fizycznych
Każdy moment naszego doświadczenia składa się z jednej lub większej ilości form zjawisk fizycznych, które dzielimy je na jedenaście grup (gzugs-kyi-phung-po, skupisko formy).
Pięć przedmiotów zmysłów:
- widoki,
- dźwięki,
- zapachy,
- smaki,
- doznania fizyczne.
Pięć fizycznych zmysłów poznawczych (dbang-po, moc zmysłów):
- światłoczułe komórki oczu,
- dźwiękoczułe komórki uszu,
- czułe na zapach komórki nosa,
- czułe na smak komórki języka,
- czułe na dotyk komórki ciała.
Jedenastą kategorią są wszystkie formy zjawisk fizycznych poznawalne jedynie umysłowo. Są to:
- formy zjawisk fizycznych będące bodźcami poznawczymi i zaliczane do zjawisk (chos-kyi skye-mched-kyi gzugs). W skład wchodzą formy zjawisk fizycznych niedostrzeganych przez nasze zmysły, takie jak obrazy i dźwięki doświadczane w czasie snu. Poprzednich dziesięć składników tego skupiska zawiera w sobie bodźce poznawcze, którymi są fizyczne formy zjawisk (gzugs-kyi skye-mched).
Nawet w głębokim śnie bez marzeń ciało jest podstawą dla naszego doświadczania snu, zatem każda chwila naszego snu zawiera skupisko form zjawisk fizycznych.
Skupisko odczuwania szczęścia
Polskie słowo odczuwanie ma wiele różnych znaczeń. Może to być odczuwanie różnych poziomów szczęścia lub przeciwnie, odczuwanie doznań zmysłowych takich jak gładkość czy szorstkość, wrażenia fizyczne takie jak gorąco i zimno, przyjemność i ból czy ruch. Odczuwanie wiąże się również z emocjami takimi jak złość, i intuicją np. przekonaniem, że jutro będzie padać. Oznacza również wrażliwość estetyczną, artystyczną lub emocjonalną np. poczucie krzywdy.
Skupisko odczuwania różnych poziomów szczęścia (tshor-ba‘i phung-po, skupisko odczuwania) to jedynie pierwszy typ odczuć z wyżej wymienionych. Każdy moment naszego doświadczenia składa się również z odczuwania różnego poziomu szczęścia, od totalnej radości przez obojętność do nieszczęścia czy cierpienia.
Skupisko rozróżniania
Wszystkie chwile naszego doświadczania zawierają również składnik skupiska rozróżniania (‘du-shes-kyi phung-po, skupisko rozpoznania). Postrzeganie to dodatkowa świadomość (sems-byung, czynnik mentalny), która jest częścią odczuwania lub poznawania czegokolwiek. Rozróżnia szczególne cechy przedmiotów koncentracji od szczególnych cech obiektów, które nie są w centrum naszej uwagi. Przykładowo, widząc czyjąś twarz rozróżnia kształt, kolor twarzy od kształtów i kolorów otoczenia, innymi słowy, od wszystkiego co jest akurat w polu widzenia.
Zatem rozpoznawanie nie jest odpowiednim terminem dla tego rodzaju pomocniczej świadomości. Rozpoznanie implikuje istnienie czegoś podobnego do tego, co poznajemy teraz, w naszych poprzednich doświadczeniach, porównanie jakichś dwóch obiektów doświadczenia i rozpoznanie ich jako należących do tej samej kategorii. Chociaż proces rozpoznania zawiera różnicowanie, to ustanawia również głęboką świadomość równości (mnyam-nyid-kyi ye-shes), która nie należy do tego skupiska.
Skupisko innych warunkujących zmiennych
Skupisko innych warunkujących zmiennych (‘du-byed-kyi phung-po, skupisko czynów, skupisko układów karmicznych) zawiera w sobie wszystkie zmienne warunkujące doświadczenie, które nie są zawarte w poprzednich czterech.
Niektóre warunkujące czynniki współistnieją (ldan-pa‘i ‘du-byed) ze świadomością podstawową (rnam-shes), takie jak pozytywne i negatywne emocje, uwaga i zainteresowanie. Inne są niewspółistniejącymi warunkującymi zmiennymi (ldan-min ‘du-byed), np. nawyki. Współistnienie to posiadanie pięciu wspólnych cech, takich jak ten sam punkt skupienia. Każdy moment doświadczenia zawiera wiele elementów tego skupiska.
Skupisko świadomości podstawowej
Skupisko świadomości podstawowej (rnam-shes-kyi phung-po, skupisko świadomości) ujmuje sześć rodzajów świadomości podstawowej:
- świadomość oka,
- świadomość ucha,
- świadomość nosa,
- świadomość języka,
- świadomość ciała,
- świadomość mentalna.
Większość zachodnich teorii kognitywistycznych rozpatruje świadomość jako jeden czynnik, który może doświadczać wszystkich rodzajów obiektów poznania – widoków, dźwięków, zapachów, wrażeń fizycznych i czystych obiektów mentalnych jak w czasie myślenia. W przeciwieństwie do schematu pięciu skupisk, który określa różne rodzaje podstawowej świadomości zależnie do zmysłu poznawczego w oparciu o który powstają.
Świadomość podstawowa poznaje jedynie esencjalną naturę lub kategorię zjawiska (ngo-bo). Przykładowo, świadomość oka poznaje widok jedynie jako widok.