Удиртгал
Бэлтгэл зургаагийн гурав дахийн газрын хуваарьт дурьдахдаа эхлээд мөргөл үйлдээд, тухлан суугаад, улмаар амьсгал дээрээ төвлөрч сэтгэлийг тодорхой болгосны дараагаар аврал одуулж (зохилдох зүгийг дэлгэрүүлэх), бодь сэтгэл төрүүлнэ. Гэвч миний ажиглахад, ямарваа сургааль номын айлдвар эсвэл бясалгалын өмнө урьд нь ямар ч бодол санаа төрүүлэлгүйгээр мөргөчихөөд сууж байгаа харагдддаг. Тэгэхээр эхлээд суугаад, амьсгал дээр тогтон төвлөрөөд, түүний дараагаар аврал одуулж, бодь сэтгэл төрүүлнэ гэж байгаагаас харахад энэ бүхний өмнө мөргөлийг үйлдэхдээ ч сэдлээ бататгаж байх хэрэгтэй гэдгийг харуулж байгаа ба түүнгүйгээр ямарваа сэдэл үгүй байна гэсэн үг.
Амьсгал дээрээ тогтож төвлөрөх нь сэтгэлийг саармаг хэлбэрт буюу тодорхойгүй (Бурхан багш энэ сэтгэлийг буяны ч бус, нүглийн ч бус хэмээжээ) сэтгэлд урвуулахын тулд бөгөөд улмаар түүнд буяны сэтгэлийг төрүүлэхэд хялбар болно. Гэтэл сэтгэл тухайн өдрийн үйл явдлууд, замын хөдөлгөөн зэрэг элдэв зүйлсээр эх захгүй дүүрэн байхад буяны сэтгэл төрүүлнэ гэдэг тун амаргүй. Тиймээс эхэнд нь сэтгэлээ амьсгалдаа тушаан саармагжуулаад, дараагаар буяны сэдлийг төрүүлнэ. Тийм учраас би ном заах үеэрээ эхлээд мөргөөд, суухын урьд амьсгал дээр тогтоод, сэдлийг төрүүлэх зэхэл алхамыг оруулдаг юм. Үүнийг зохистой дарааллаар ахин үйлдэж болно. Хоёр дахин үйлдсэний гэм гэж байхгүй хэмээн санана.
Ямарваа бодол санаагүй зүгээр хийх л ёстой үйлдэл мэт болчих нь ихэд хялбар тул номын үйлээ энэ адил болохоос сайтар сэргийлэх хэрэгтэй. Ямар ч байсан ийнхүү үйлдэх ёстой хэмээн санан, эс үйлдвэл буруутай мэт санагддагаас эсвэл шүдээ угаадаг шиг дадал зуршил болчихсон учраас зайлшгүй үйлдэх хэдий ч ямарваа сэтгэл, мэдрэмжгүйгээр яаран довтолгох маягтай байдаг. Ийнхүү номын үйлээ бодол санаагүй, хийх ёстой үйлдэл мэт санадаг зуршил суучихвал үүнээс салахад тун бэрх болно.
Тиймээс номын үйлийг эхлүүлж буй бол ямарваа сэтгэлгүйгээр хийх ёстой үйлдэл мэт дадал суулгахаас зайлсхийх нь зүйтэй. Энэ адилын зуршилтай болоход ихэд хялбар. Яагаад тэр вэ гэвэл, амьдрал тун чөлөөгүй. Бидэнд цаг зав бага. Өглөө ажилдаа явах эсвэл хүүхдүүдээ харж хандах гээд хийх зүйл их. Тиймээс номын үйлээ хурдхан амжуулахыг бодно, хэдий өдөр бүр алгасалгүйгээр номыг анхааран авна хэмээн баттай санах ч тэр бүхнийг хурдан түргэн үйлдэж бушуухан дуусгаад хийх ёстой өөр бусад олон ажилдаа оръё гэдэг болчихдог. Энэ бол яахын аргагүй нүүр тулдаг бодит байдал. Тиймээс санаа, сэдэл, хуран мэдэл зэргийг агшнаа төрүүлж чадах нь чухал бөгөөд үүний тулд сайтар дадуулах, бясалгах шаардлагатай гэдэг нь зайлшгүй. Хэдийгээр сэдлээ бид ахин төрүүлэх ч санаа сэдэл нь сэтгэлд бараг анзаарагдамгүй түвшинд цаг үргэлжид байх ёстой. Тэгэхээр мөргөөд доош суухаас өмнө өөрийн өмнийн огторгуйд авралын орныг байгуулаад, улмаар аврал одуулж, бодь сэтгэлийн сэдлийг ахин бататгана.
Зохилдох зүгийг дэлгэрүүлэх (Аврал одуулах)
Хэдийгээр би энд аврал одуулах болон бодь сэтгэл төрүүлэх талаар дэлгэрэнгүй тайлбарлахгүй ч эдгээрийг дутуу үнэлж болохгүй юм. Би аврал одуулах хэмээхийн оронд зохилдох зүгийг дэлгэрүүлэх гэхийг илүүд үздэг ба үүний учир нь энэ бол илүү идэвхитэй гэсэн утга агуулж байна. Аврал гэдэг нь англи хэлэнд л лав идэвхигүй утга агуулдаг үг. Гэтэл “Бурхан, Ном, Хувраг минь аварч хайрла!” гэчихээд идэвхигүй байгаад байдаг юм биш. Харин ч Бурхан, Ном, Хувраг хэмээх Гурван эрдэнийн зүгт, тэдний үзүүлсэн зүгт замнан өөрийг сахин хамгаалдаг.
Эдгээр ховор, чухаг гурван эрдэнэ (гончог сүм) олон олон түвшинтэй. Төвөдүүд үүнийг эрдэнэ буюу ховор (гон) болон чухаг дээд (чог) хэмээн орчуулдаг. Энэ бол зүйрлэл юм. Энгийнээр хэлбэл, Дээдийн ном эрдэнэ нь угтаа хутагтын гурав, дөрөв дэх үнэн мөн. Энэ бол зовлон болон түүний шалтгааныг үнэн хорихуй юм. Үнэн мөр хэмээж байгаа нь алхаж явдаг зам бус, харин сэтгэл дэх ухаарал, гүнзгий мэдэл бөгөөд энэ нь бидний зорилго руу хөтлөх мөр болдог юм. Тэгэхээр үнэн хорихуйд хөтлөх ухаарлын тухай болон тэрхүү үнэн хорихуйд хүрсний эрдэм ухаарал, сэтгэл оюун буюу үрийн талаар ярьж байна.
Гурван эрдэнийн талаар ухаарч ойлгоход амаргүй бөгөөд гүн гүнзгий зүйл нь зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгаанаас үнэн гэтэлж болно гэдгийг ухаарч ойлгон, итгэж үнэмших ёстой буюу сэтгэлийн уг мөн чанар нь хиргүй ариун тул хорихуйн үнэнд хүрч болно хэмээх шалтгаан, үр дагаврыг мэдээжээр ухаарах хэрэгтэй. Үүнийг ойлгохын тулд дурьдаж болох олон олон зүйл бий. Үүнд:
- Дээрхийн Гэгээнтэн Далай лам Наландрын Арвандолоон бандидын магтаал-д айлдахдаа: Хэрэв та юмсын чанагуухи ба янагуухи хоёр үнэнийг ойлгож байвал хутагтын дөрвөн үнэнийг ойлгож чадна, ингээд хутагтын дөрвөн үнэнийг ойлгож байвал Гурван эрдэнийг ойлгож чадна хэмээсэн юм.
- Өөр нэгэн зүйл бол Жанрайсиг болон Буяны садан нь салшгүй нэгэн хэмээхэд дурьдаж буйг буюу Бурханы дөрвөн лагшинг ухаарч ойлгох нь зохилдох зүгийг дэлгэрүүлэх буюу аврал одуулахын талаар баттай ойлголт өгнө.
- Эсвэл сэтгэлийн уг хиргүй мөн чанарын махамудра буюу зогчэн ёсныг үндэслэн хорихуйн үнэн, мөрийн үнэнд итгэл үнэмшил, сүжиг бишрэл төрүүлэх талаас харж болно.
Гол нь хэрэв бид энэ зүгийг баривал “За яахав, энэ мөрөөр зовлонгоос хагацах тэргүүтэнд хүрэхийг хичээе. Гэхдээ би зоригдолд хүрч чадахгүй” (энэ маягаар боддог олон хүн байдаг) хэмээн саналгүйгээр энэ зүгийг дэлгэрүүлэх боломжтой хэмээн баттай итгэж үнэмшсэн байх ёстой. Гэтлэхүй, гэгээрлийн хутагт хүрнэ гэдэг гэтлэхүйн үнэн бол жинхэнээр боломжтой хэмээн бат чанга итгэсэн байх ёстой.
Энэ бол ямар нэгэн эгэл жирийн юм уу ойлгож ухаарч, учир шалтгааны үүднээс итгэж үнэмшихэд амар хялбар зүйл биш бөгөөд харин үнэн хэрэг дээрээ сайтар ажиллаж шамдах ёстой зүйл юм. Эхэндээ энэ бол үнэн хэмээх таамаг төрнө, мэдээж тэр талаар бодож үзсэн тохиолдолд шүү дээ. Ингээд тухайн зүгээс авралыг хайна. Хэрэв жинхэнээр аврал одуулж буй бол амьдралд асар том өөрчлөлт гарах билээ. Энд хэдийгээр өөрийн ахиц дэвшлийн төлөө хичээх нь том өөрчлөлт ч зөвхөн энэ төдий бус, харин гэтлэхүй, гэгээрлийн хутагт хүрч болно хэмээх итгэл үнэмшил төрсөн байдаг юм. Ер нь яагаад зовох ёстой юм бэ? Шатаж буй байшин дотроос гарч болно гэдгийг мэдэж байвал тэндээс гарахыг оролдохгүй байх учир юу байна?
Бурхад бол тэрхүү үнэн хорихуй, үнэн мөрийг таалалдаа бүрэн олсон бөгөөд хэрхэн түүнд хүрэхийг үзүүлдэг юм. Хувраг гэдэг нь Хутагт Хувраг ба тэд бээр хорихуйн үнэн болон мөрийн үнэнийг бүрэн бүтэн бус ч заримыг олсон байдаг. Энд мэдээжээр Дээдийн Номын төвийн сүсэгтнүүдээ Хувраг хэмээдэг барууныхны хэрэглэдэг үгийн тухай яриагүй байна. Бас энд хийд орны хуврагийн чуулганыгдурьддаг янагуухи утгыг ч яриагүй байна. Энэ бол Хутагт Хуврагийн төлөөлөл буюу жинхэнэ зохилдох зүгийг заагч Хутагт Хувраг юм.
Гурван эрдэнийг бясалган бүтээх нь
Аврал одуулахын тулд өөрийн өмнөө тэрхүү одохыг хүсэж буй зохилдох зүгийг төлөөлөх зүйлийг тодорхой байгуулах хэрэгтэй. Үүнийг ихэд дэлгэрэнгүй дүрслэн талбиж болох ч “Аврал бүгд хурсан эрдэнэ” хэмээх ёс уламжлал байдаг ба үүнд гагц Шагжамуни Бурханыг байгуулаад, өөрийн язгуур үндэсний лам багштай салшгүй нэгэн хэмээн бясалгана. Тэрээр сэнтий дээр магад гарах, бодь сэтгэл, хоосон чанарын билгүүнийг бэлэгдсэн лянхуа, сар, наран дэвсгэр дээр заларна. Бурханы лагшин нь Хуврагийг, зарлиг нь Дээдийн Номыг, таалал нь Бурханыг төлөөлнө.
Энд би сэтгэлдээ байгуулан талбиж буй дүртэйгээ хэтэрхий ороолдон будилж болохгүй хэмээн онцолмоор байна. Олон хүний хувьд ийнхүү сэтгэлдээ дүр бүтээх амаргүй байдаг. Энэ тийм ч гол зүйл бус. Хамгийн гол нь өөрийн зоригдож буйг төлөөлөх нэгнийг байгуулаад түүнд сэтгэлээ тогтоох л юм. Богд Зонхав бээр үүнд хэрхэн судлан суралцахыг ихэд сайхан тайлбарласан байдаг шүү дээ. Тэрбээр айлдахдаа, бүдэг, ерөнхий болов ч нэгнийг байгуулаад, дараагаар сэтгэл тогтон төвлөрөхийн хэрээр аяндаа л тодорхой, нарийн болно (үүний тулд мэдээжээр чухам ямар байдгийг мэдэж байх ёстой) хэмээжээ. Тэгэхээр талбисан дүрийнхээ нарийн ширийнд хэт автаад, сайтар талбиж чадахгүй байна хэмээн зориг мохон, цөхрөх төөрөгдөлд бүү унаарай.
Бодь сэтгэл
Ийнхүү өөрийн зохилдох зүг чигийг тодорхойлсны дараагаар бодь сэтгэлийн сэдлээ бататгана. Сэдэл нь хоёр зүйлээс бүрдэнэ. Сэдэл гэдгийн төвөд үг гүн-лон нь “өндийгөөд, зоригдолдоо хүрэхэд хотол өдөөж буй” гэсэн утгыг агуулна. Тэгэхээр түүнд хоёр зүйл буй: Нэг нь зоригдол бөгөөд нөгөө нь түүнд хүрэхэд биднийг хөтөлж буй сэтгэл юм. Сэдэл гэдэг нь энэхүү хоёр талыг агуулна.
Энд зоригдол бол гэтлэхүйн хутагт хүрэхийн тулд зөвхөн зохилдох зүгийг барих бус юм, учир нь зохилдох зүгийн зоригдол гурав бий. Эдгээр нь:
- Архадын (Дайснаа дарсаны) хутагт хүрэх буюу архад шарвааг (сонсоод сонсгогч) буюу Бурханы сургааль ном оршин байхуйд түүнийг сонсогчийн хутагт хүрнэ.
- Брадигабудын гэтлэхүй – Бурхад эргэн тойронд үл орших харанхуй галавт өөрийн хөрөнгө авъяаст найдах болно.
- Эс бөгөөс бодьсадва - зөвхөн гэтлэхүйд бус харин гэгээрлийн хутагт зоригдоно.
Зохилдох зүгийг дэлгэрүүлнэ гэдэг нь боломжит энэ гурван зоригдол мөн.
Их хөлгөний ёсоор бол бид гэгээрлийн хутагт зоригдож байгаа хэдий ч гэгээрлийн хутагт хүрэхийн тулд гэтлэхүйн хутгийг олох хэрэгтэй. Тэгэхээр шарваагт хүрнэ гэдгийг шаардлагагүй хэмээн санаж болохгүй юм. Шарваагт зоригдохдоо Их Хөлгөний асрал, нигүүлсэл тэргүүтэн сэдлийг агуулж болох ба улмаар тэрхүү зоригдолд хүрэх л хэрэгтэй болно. Тэрчлэн гэгээрлийн хутагт хүрэхийн тулд тоолшгүй гурван их галвын урт удаан хугацаанд буяныг хураах ёстой тул сургааль ном үгүй харанхуй галвын үест ч номын үйлээ анхааран авлага болгохын тулд брадигабуд нарын адил ихэд хүчтэй хөрөнгө авъяастай байх хэрэгтэй. Тэгэхээр энэ шаардлагагүй биш байна.
Миний бодлоор, “Би бодьсадва болно. Би гэгээрлийн хутгийг хүснэ. Шарвааг, брадигабуд нар бол доод төрөлхтөн бөгөөд хүндэтгэлийн оронд хамаарахгүй” гэх омог дээрэнгүй сэтгэлийг төрүүлэхгүй байх ёстой. Тэр тийм бус бөгөөд ялангуяа брадигабуд нарыг хүмүүс илүү үл тоомсорлодог. Гэтэл сайтар тунгаагаад, гэгээрлийн хутагт хүрэхэд шаардагдах хугацааг бодож үзвэл харанхуй галвыг дайрч гарах нь гарцаагүй. Тэгвэл та нар, “Бурхад хязгааргүй ертөнцөд номоо айлддаг шүү дээ. Тиймээс энд харанхуй галав ирэх цагт хэн нэгэн Бурхан өөр хаа нэгтээ номоо айлдана, бид тэнд төрөл авч болно шүү дээ” хэмээх бизээ. Гэтэл үүнийг баттай хэлэх арга үгүй. Хаана төрөл авахаа та мэдэхгүй шүү дээ. “Хэдий Бурхад залрахгүй, сургааль ном оршихгүй байвч миний авъяас сайтар хүчтэй байгаад би бээр зохилдох зүгт одох болтугай.”
Шашингүй үзэл бүхий хатуу захиргаадалтын дэглэмийн үед амьдарч байсан хүмүүс бол миний сая дурьдсан зүйлийн үнэнийг бага ч болов ойлгоно гэж бодож байна.
Бодь сэтгэлийн зоригдол бол гэгээрлийн хутаг юм. Ахин хэлэхэд, өөрийн өмнийн огторгуйд бүтээж буй буяны саднаас ялгавар үгүй Бурхан бол гэгээрлийн хутгийг, зоригдлыг төлөөлнө. Ингээд үүнд хөтлөх сэтгэл бол асрал, нигүүлсэл, тэрчлэн бусдыг гагцхүү амьдралын ороо бусгааг туулахад нь туслах хариуцлага хүлээх төдий бус харин тэднийг гэтлэхүй, гэгээрэлд хөтлөхийг үүргэнд авсан үлэмж сэтгэл юм. Тиймээс сэдлийн тухай дурьдахдаа би үүнийг байнга онцолдог юм. Энэ бол зөвхөн нэг өлсгөлөн зэрэгт туслах ердийн тусламж бус харин тэднийг зовлонгийн зовлон, урвах зовлон (эгэл жирийн жаргал), түгээмэл хуран үүдэх зовлон (өөрийн эрхээр бус төрөл авах) бүгдээс хагацахад тусыг бүтээх явдал юм. Тэгэхээр энэ бүхнээс хагацахад нь тусыг бүтээхийг бүрэн дүүрэн өөрийн үүргэнд авна гэсэн үг. Энэ бол үлэмж сэтгэл билээ.
Гэвч бид Шагжамуни Бурханы гэгээрэл юм уу, ерөнхий нэгэн гэгээрэлд зоригдож байгаа юм биш, харин чухам өөрийн гэгээрлийн хутагт хүрэх гэж зоригдож байгаа юм. Гэтэл тэр гэгээрлийн хутаг одоо олдоогүй байгаа ч сэтгэлийн хиргүй ариун уг мөн чанарт, сэтгэлийн хоосон чанар буюу зовлон, түүний шалтгааны үнэн хорихуйг олж болно гэдэгт, буяны хийгээд билгүүний хоёр чуулганд суурилан түүнийг олж болно. Сэтгэл оюуны уг ариун мөн чанар зэргээс шалтгаалан зоригдолд хүрч болно хэмээн итгэж буй бол Бурханы мөн чанарын бэлгэ чанарууд нь түүний шалтгаан болох юм. Аливаа шалтгаан нь түүнээс ямар нэгэн үр дагавар гарсан тохиолдолд л шалтгаан болж чадна шүү дээ.
Хэрэв сайтар бодож үзвэл нигүүлсэнгүй, асрангуй зэрэг сэтгэлийг дурьдалгүйгээр гагц бодь сэтгэлийг зоригдохын тулд үнэн хорихуй, түүнд хөтлөх үнэн мөрд аврал одуулахад суурилсан асар их ухаарал хэрэгтэй ба түүнчлэн, үр, мөр ба тэдгээрийн хоосныг, мөн өөрийн сэтгэлийн үргэлжлэл дэх үр хөрөнгө нь үр, мөрийн хоосныг оноход хөтөлдгийг ухаарах хэрэгтэй. Энэ бол гүн гүнзгий сэдэв бөгөөд харамсалтай нь энэ талаар ярих цаг бидэнд алга байна. Гэсэн хэдий ч бодь сэтгэлийн талаар дурьдахад янагуухи бодь сэтгэл болон хоосон чанарыг оносон чанагуухи бодь сэтгэл гэж бий. Өөрийн гэгээрлийн хутагт зорьсон янагуухи бодь сэтгэл баттай байхын тулд чанагуухи бодь сэтгэл ихэд чухал юм.
Өмнийн огторгуй дахь салшгүй нэгэн мөн чанар бүхий лам багш болон Бурхан хоёр нь бидний зоригдлыг төлөөлнө. Энэ их сонирхолтой. Гамбова бээр: “Миний сэтгэл оюун, буяны садан, Бурхан бүгд салшгүй нэгэн гэдгийг ухаарснаар би их мутарлагийг ойлгосон юм” хэмээн айлдсан байдаг.
Аврал одуулж, бодь сэтгэл төрүүлсний дараагаар Сэргон Ринбүүчийн айлддагчлан дараахийн аль нэгийг үйлдэж болно. Үүнд:
- Шагжамуни бурхан багшийн дүр өөрт шингэн орлоо хэмээн санах,
- Өөрийг зүрхэн тус газраа ХУМ үсэг бүхий Шагжамуни бурхан багшид хувиллаа хэмээн санах,
- Өөрөөс гэрэл цацарснаар хамаг амьтныг ариусган, хувиргаснаар Бурханы хутагт хүргээд, амьтан бүхэн Шагжамуни бурханд хувиллаа (тэднийг бүгдийг Шагжамуни бурханы дүрээр санана).
Ингээд, энэ бол зөвхөн дүрслэн бүтээсэн төдий гэдгийг, тэд бээр гэгээрлийн хутагт хүрээгүй (өөрөө ч мөн адил) гэдгийг ойлгож ухаарна. Тэгвэл яагаад тэд гэгээрлийн хутагт хүрээгүй байна вэ? Учир нь, тэд ядаж л тэгшид барих сэтгэлийг төрүүлээгүй байна. Ингээд учир шалтгааны дагуу энэ нь цааш цаглашгүй дөрвөн сэтгэлийн бясалгалд хөтөлнө. Үүнд:
- Цаглашгүй тэгшид барих – “Тэд бээр тэгш сэтгэлээр оршвол гайхамшигтайяа. Тэгш сэтгэлээр орших болтугай. Тэднийг би тэгш сэтгэлд хөтлөн аваачъюу. Бурхад бээр үүнийг бүтээхэд намайг адислан соёрх.“
- Цаглашгүй асрал – “Тэд бээр амгалан хийгээд амгалангийн шалтгаан лугаа төгөлдөр болтугай.”
- Цаглашгүй нигүүлсэл – “Тэд бээр зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгаанаас хагацах болтугай.”
- Цаглашгүй баясгалан – эгэл жирийн зовлон, жаргал бус, харин “Тэд бээр гэгээрлийн амгаланд хүрээд түүнээс хэзээд үл хагацах болтугай.”
Ингээд ихэнхдээ үүнээс цааш дараахийг үйлдэнэ. Үүнд:
- Өөрийн өмнийн огторгуйд дүрсэлж асан Бурхан багш жижгэрсээр жижгэрсээр хайлсан тос адил хоёр хөмсөгний хооронд шингэн орно. Энэхүү анхааран авлага дахь багахан тарнийн ёсны амт энэ билээ.
- Өөр нэгэн аргаар дүрслэн бясалгахдаа Бурхан багш дээш хөөрөөд, үүний дараа чуулганы орныг байгуулахад Бурхан багш буцан доошилж, чуулганы орон лугаа нэгдэнэ.
Тэгэхээр ийм хоёр хувилбар бий.