Dziesięć doskonałości w therawadzie, mahajanie i bon

Ścieżka Oczyszczenia z początku V wieku autorstwa Buddhaghośi (pali: Visuddhimagga) wyjaśnia, że poprzez właściwe kultywowanie czterech niezmierzonych postaw – miłości, współczucia, radości i zrównoważonego spokoju, bodhisattwowie spontanicznie rozwijają dziesięć dalekosiężnych postaw.

Innymi słowy, podstawą dziesięciu dalekosiężnych postaw jest (a) pragnienie, aby wszyscy inni byli szczęśliwi i nie byli nieszczęśliwi poprzez bycie wolnym od wrogości, agresji i niepokoju, (b) życzenie im, by byli wolni od cierpienia (c) ), radowanie się ich wyższym szczęściem i pragnienie, by było trwałe, oraz (d) bycie zrównoważonym wobec wszystkich innych w tym sensie, że nawet w pomaganiu im nie stajemy się ani nadmiernie zaabsorbowani ani obojętni. Na tej podstawie bodhisattwowie rozwijają dziesięć dalekosiężnych postaw w następującej kolejności:

1. Szczodrość (pali: dana) – postawa, z jaką bodhisattwowie ofiarowują materialne rzeczy wszystkim istotom, nie zważając na to, czy są one tego warte czy też nie.
2. Samodyscyplina etyczna (pali: sila) – postawa, z jaką unikają wyrządzania jakiejkolwiek krzywdy innym poprzez utrzymywanie ślubów, będąc wolnymi od gniewu i złej woli, nawet gdy inni wyrządzają im krzywdę.
3. Wyrzeczenie się przywiązania (pali: nekkhama) – postawa, z jaką wyrzekają się przywiązania do dóbr ziemskich, statusu społecznego, a nawet do swoich ciał.
4. Mądrość lub rozróżniająca świadomość (pali: pañña) – postawa, z jaką rozumieją i rozróżniają między tym, co korzystne a tym, co szkodliwe dla innych.
5. Wytrwałość (pali: viriya) – postawa, z jaką nieustannie i odważnie dokładają starań, by pomagać innym i być w stanie im pomagać
6. Cierpliwość (pali: khanti) – postawa, z jaką nie wpadają w gniew na wady, błędy lub okrutne czyny innych.
7. Bycie wiernym swemu słowu (pali: sacca) – postawa, z jaką dotrzymują obietnic, nawet jeśli w grę wchodzi ich własne życie.
8. Determinacja (pali: adhitthana) – postawa determinacji, z jaką nigdy nie porzucają tego, co mają do zrobienia, by przynosić pożytek innym
9. Miłość (pali: metta) – postawa, z jaką pracują, by zapewnić dobrobyt i szczęście innym, nawet jeśli czynienie tego, wymaga poświęcenia siebie.
10. Zrównoważona bezstronność (pali: upekkha) – postawa, z jaką nie oczekują niczego w zamian za swoją pomoc, pozostając obojętni wobec przyjemności i bólu oraz wszelkich korzyści czy krzywd, jakie mogą napotkać.

Tradycja therawady wskazuje również, że każda z dziesięciu dalekosiężnych postaw ma trzy poziomy: zwyczajny, średni i najwyższy. Przykładem największej szczodrości jest to, gdy bodhisattwa ofiarowuje innym swoje ciało, by mogli je zjeść. Budda w jednym ze swych poprzednich żywotów jako zając, kiedy żebrak poprosił go o jedzenie, rzucił się w ogień, by żebrak mógł coś zjeść.

W Podejmowaniu działań bodhisattwy (tyb. sPyod-'jug, sankr. Bodhisattwaćarjawatara), Śantidewa, wielki indyjski mistrz z VIII w., wyjaśnia szczegółowo, że sześć dalekosiężnych postaw to stany umysłu, a niekoniecznie motywowane przez nie działania. Na przykład (V 9 -10):

Gdyby doskonałość szczodrości polegała na tym, że ubóstwo błądzących istot miałoby zniknąć; to jak dawni Strażnicy mogliby osiągnąć tę doskonałość, skoro błądzące istoty wciąż głodują? Mówi się, że doskonałość dawania jest umysłem, który rozdawałby wszystkim, wszystko co moje wraz ze skutkami tego; dlatego jest to sam umysł.

Dziesięć dalekosiężnych postaw wyjaśnianych w tradycji mahajany to:

1. Szczodrość (tyb. sbyin-pa, sanskr. dana) – impuls umysłowy (tyb. sems-pa, sanskr. ćetana), który prowadzi bodhisattwów do pragnienia dawania innym wszystkiego, co jest ich: swych ciał, materialnego bogactwa i korzeni własnego konstruktywnego działania. Dawanie owych „korzeni” oznacza poświęcanie pozytywnej siły swoich konstruktywnych działań dla pożytku innych.
2. Etyczna samodyscyplina (tyb. tshul-khrims, sanskr. śila) – impuls umysłowy, który prowadzi ich do pilnowania działań ich ciał, mowy i umysłów. Impuls ów powstaje wskutek odwrócenia ich umysłów od jakiegokolwiek pragnienia wyrządzenia krzywdy innym oraz od zakłócających i destrukcyjnych czynników umysłu, które w przeszłości motywowały ich do wyrządzania krzywdy innym.
3. Cierpliwość (tyb. bzod-pa, sanskr. kśanti) – impuls umysłowy, który prowadzi ich do bycia nieporuszonym przez tych, którzy wyrządzają im krzywdę oraz przez cierpienie. Ów impuls sprawia bodhisattwowie nigdy się wpadają w gniew.
4. Wytrwałość (tyb. brtson-'grus, sanskr. wirja) – impuls umysłowy, który powoduje powstawanie w nich energicznego wigoru (tyb. spro-ba, sanskr. utsaha) by działać konstruktywnie. Ów impulsu sprawia, że bodhisattwowie nigdy nie są leniwi.
5. Koncentracja lub stabilność umysłowa (tyb. bsam-gtan, sanskr. dhjana, koncentracja) –   jednopunktowe umieszczenie ich umysłów na jakimkolwiek konstruktywnym przedmiocie skupienia, bez jakiegokolwiek błądzenia. Jest to stabilny stan umysłu, który jest nie tylko wolny od rozbiegania i otępienia, ale także nie rozprasza go żadna zakłócająca emocja ze świata pragnień zmysłowych (krainy pragnień). W zaawansowanych stanach stabilności umysłowej również inne czynniki umysłowe, takie jak uczucie szczęścia, nie rozpraszają umysłu.
6. Mądrość lub rozróżniająca świadomość (tyb. shes-rab, sanskr. pradźna, mądrość) – czynnik umysłu, który dokonuje prawidłowych rozróżnień między zjawiskami.
7. Umiejętność stosowania środków (tyb. thabs-mkhas, sanskr. upaja), szczególna rozróżniająca świadomość dotycząca najskuteczniejszych i najodpowiedniejszych wewnętrznych metod urzeczywistniania nauk Buddy oraz najskuteczniejszych i najodpowiedniejszych zewnętrznych metod prowadzenia ograniczonych istot ku dojrzewaniu (sprawiania, by stały się dojrzałe do osiągnięcia wyzwolenia i oświecenia).
8. Modlitwa aspiracji (tyb. smon-lam, sanskr. pranidhana) – dążenie by we wszystkich swoich żywotach nigdy nie rozstawali się z celem, jakim jest bodhićitta oraz aby ciągłość ich dalekosiężnych działań dla pożytku wszystkich istot nigdy nie została przerwana. Ów szczególny czynnik umysłu jest szczególną rozróżniającą świadomością dotyczącą zjawisk, do których należy dążyć.
9. Wzmacnianie (tyb. stobs, sanskr. bala, siła) – szczególna rozróżniająca świadomość stosowana do poszerzania ich rozróżniającej świadomości i niepozwalania, by została ona zmiażdżona przez czynniki przeciwdziałające, takie jak przywiązanie do czegokolwiek. Ma ona dwa rodzaje: (a) dalekosiężne wzmacnianie poprzez gruntowną analizę (tyb. kun-brtags-pa'i stobs) oraz (b) dalekosiężne wzmacnianie poprzez (stabilizującą) medytację (tyb. bsgoms-pa'i stobs).
10. Głęboka świadomość (tyb. ye-shes, sanskr. dżniana) – szczególna rozróżniająca świadomość stosowana, aby definiująca cecha wszystkich zjawisk jako pustki w pełni połączyła się z ich umysłami. Przy owym pełnym połączeniu bodhisattwowie zyskają równoczesną i równą świadomość dwóch prawd o wszystkim: prawdy powierzchownej (tyb. kun-rdzob bden-pa, sanskr. samwrttisatja, prawda konwencjonalna) oraz najgłębszej prawdy (tyb. don-dam bden-pa, sanskr. paramarthasatja; prawda ostateczna).

Z definicji jasno wynika, że cztery ostatnie dalekosiężne postawy to składowe szóstej – dalekosiężnej rozróżniającej świadomości. Warto zauważyć, że lista mahajany nie obejmuje dalekosiężnych postaw obecnych na liście therawady, czyli bycia wiernym swemu słowu, determinacji, miłości i zrównoważonej bezstronności. Dodaje natomiast dalekosiężną stabilność umysłową i cztery podziały rozróżniającej świadomości, a także zmienia kolejność tych postaw, które są wspólne obu listom.

Dziesięć niezrównanych postaw w tradycji bon przypomina dziesięć dalekosiężnych postaw w mahajanie, ale z kilkoma różnicami:

1. Szczodrość
2. Samodyscyplina etyczna
3. Cierpliwość
4. Wytrwałość
5. Koncentracja lub stabilność umysłowa
6. Wzmacnianie
7. Współczucie
8. Modlitwa aspiracji
9. Umiejętności w środkach
10. Mądrość lub rozróżniająca świadomość.

Należy zwrócić uwagę na dołączenie do nich dalekosiężnego współczucia, zmianę w kolejności kilku z nich oraz pominięcie dalekosiężnej głębokiej świadomości.