Tantra matki, tantra ojca i niedualna tantra
Według szkoły gelug i niektórych mistrzów kagju, tantra anuttarajogi ma dwa odłamy – tantrę ojca (pha-rgyud) i tantrę matki (ma-rgyud). Pierwsza z nich kładzie nacisk na praktyki związane z wiatrami energii, mające na celu spowodowanie powstawania subtelnych form zwanych ciałami iluzorycznymi (sgyu-lus), które są bezpośrednimi przyczynami osiągnięcia Ciała Form Buddy (gzugs-sku, sanskr. rupakaja; ciało formy). Zaś druga poświęca więcej uwagi praktykom mającym na celu uzyskanie dostępu do przejrzystego światła aktywności umysłu (‘od-gsal) i skupienie jej z błogą świadomością na pustce, jako bezpośrednią przyczynę osiągnięcia wszechwiedzącej świadomości Buddy czy też dharmakaji (chos-sku).
Przykładami tantry ojca są Guhjasamadża (gSang-ba 'dus-pa) i Wadżrabhairawa (rDo-rje' jigs-byed), znana również jako Jamantaka (gShin-rje gshed). Przykłady tantry matki to Czakrasamwara (‘Khor-lo bde-mchog), Hewadżra (Kyai rdo-rje) i Wadżrajogini (rDo-rje rnal-'byor-ma). Zgodnie z tym schematem klasyfikacji, Kalaczakra (Dus-'khor) jest również tantrą matki.
Sakja i kilku innych mistrzów kagju dzieli anuttarajogę na trzy działy – tantrę ojca, tantrę matki i niedualną tantrę (gnyis-med rgyud). W zależności od tradycji tekstowej, niedualna tantra kładzie równy nacisk na metody osiągania zarówno Ciała Form Buddy, jak i wszechwiedzącego umysłu lub kładzie nacisk na czwarty przekaz mocy, który zasiewa nasiona urzeczywistnienia obu jednocześnie. W tym schemacie, Kalaczakra, albo Hewadżra, albo obie, są niedualnymi tantrami.
Otrzymanie inicjacji do tantry matki, prócz przyjęcia ślubów bodhisattwy i ślubów tantrycznych, wiążę się ze złożeniem przyrzeczenia utrzymywania pewnych praktyk, które wiążą nas ściśle (dam-tshig, sanskr. samaja, praktyka wiążąca) z tantrą matki. Utrzymanie ich pomaga nam pozostawać na kursie zmierzającym do osiągnięcia błogiej świadomości pustki poprzez aktywność umysłu przejrzystego światła.
[Jeśli chodzi o różnicę między ślubem a praktyką wiążącą, zob.: Dodatkowe praktyki wiążące]
Ponieważ praktyka Kalaczakry przyjmuje pochłonięcie pustką poprzez przejrzyste światło jako przyczynę podobnej rodziny (rigs-'dra'i rgyu) dla bezpośrednich przyczyn zarówno Ciała Form Buddy, jak i Dharmakaji, nie ma żadnej sprzeczności w twierdzeniu, iż praktyka Kalaczakry pociąga za sobą utrzymywanie ścisłych więzi specyficznych dla tantry matki, nawet jeżeli zakwalifikuje się Kalaczakrę jako tantrę niedualną.
Tradycja gelug wymienia dziesięć praktyk wiążących w tantrze matki. Kiedy wymienia się ich osiem, pierwsze dwie liczy się jako jedną, a także ósmą i dziewiątą liczy się jako jedną. Gdy tradycja rime, jak przedstawiał ją Kongtrul, XIX-wieczny mistrz ('Jam-mgon Kong-sprul Blo-gros mtha'-yas), a kontynuowana w tradycjach kagju, wymienia ich tylko osiem, to pomija drugą i dziewiątą z tej listy. Zaś pozostałe wyjaśnia z niewielkimi zmianami w kilku przypadkach.
Tutaj przedstawimy to zgodnie z interpretacją gelug. Pabongka (Pha-bong-kha Byams-pa bstan-'dzin 'phrin-las rgya-mtsho), mistrz gelug z XX wieku, zawarł tę listę w swym rozszerzeniu tekstu IV Panczenlamy zwanego „Rozległa joga w sześciu sesjach” (Thun-drug rnal-'byor rgyas-pa), dodając recytację list ślubowań. Być może dlatego, że chciał przenieść uwagę w szkole gelug na Wadżrajoginię.
Gdy praktykuje się jedynie tantrę ojca, nie jest konieczne recytowanie lub utrzymywanie owych praktyk wiążących tantry matki.
Dziesięć praktyk wiążących tantry matki
(1) Nie szydzenie z leworęcznego zachowania
W kulturze indyjskiej prawej ręki używa się do jedzenia, zaś lewej do czynności toaletowych. Nigdy nie dotyka się niczego czystego lub godnego szacunku lewą ręką. Ponieważ zrozumienie pustki jest sprzeczne ze zwykłym rozumieniem świata przez wszystkich, przypominamy sobie o pustce, używając lewej ręki w niekonwencjonalny sposób, na przykład, przyjmując i podając sobie do ust kroplę specjalnie poświęconego alkoholu podczas pudży tsog. Rozpoczynamy również różne działania fizyczne lewą stroną. Na przykład, chcąc dokądś pójść, zaczynamy od lewej stopy. Niewyszydzanie takiego zachowania jest więc rozwinięciem trzynastego zwykłego rdzennego ślubu tantrycznego – unikania niewłaściwego polegania na substancjach wiążących nas ściśle z naszą praktyką tantryczną.
[Zobacz: Zwyczajne rdzenne śluby tantryczne]
(2) Składanie ofiar
Jako dalsze poszerzenie trzynastego zwykłego rdzennego ślubu tantrycznego, okresowo odprawiamy pudże ofiarne, w których kosztujemy przemienionego alkoholu i mięsa. Zazwyczaj przyrzekamy robić to w szczególne dni, dwa razy w każdym miesiącu księżycowym, a konkretnie dziesiątego i dwudziestego piątego dnia takich miesięcy. W tradycji gelug, złożenie tej obietnicy jest jedynie częścią przyjęcia przekazu mocy Wadżrajogini i zwykle nie jest częścią inicjacji w innych tantrach matki, takich jak Kalaczakra. Kosztowanie alkoholu i mięsa symbolizuje naszą przemianę oraz używanie nie tylko tych substancji, ale także naszych skupisk, żywiołów ciała i wiatrów energii, by wzmocnić błogą świadomość pustki, gdy osiągniemy już pewien poziom tej świadomości i mamy kontrolę nad naszym systemem subtelnej energii. W praktyce Wadżrajogini kierujemy pudżę ofiarną do naszych mistrzów tantrycznych nierozdzielnych od Wadżrajogini. Każdego dnia ofiarowujemy także pochwałę w ośmiu wersach Czakrasamwarze (Heruka) i Wadżrajogini (Wadżrawarahi). Z powodu owej ściśle wiążącej praktyki Pabongka zawarł recytację tych wersetów w „Rozległej jodze w sześciu sesjach”, a ponieważ tradycja gelug uważa Kalaczakrę za tantrę matki, często załącza ona również owe wersy jako część Guru-jogi w sześciu sesjach w Kalaczakrze. Inne praktyki zawarte tutaj obejmują, gdy widzi się kobiety, wychwalanie ich w naszych umysłach jako reprezentujących matczyną stronę praktyki – a mianowicie, stronę rozróżniającej świadomości pustki – i wizualizowanie okrążania ich w lewo, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara.
(3) Unikanie pochłonięcia seksualnym zjednoczeniem z niewykwalifikowaną osobą
Jest to odpowiednikiem pierwszego drugorzędnego ślubu tantrycznego – nieprzywłaszczania sobie mądrości za pomocą siły.
[Zobacz: Drugorzędne śluby tantryczne]
(4) Nie rozstawanie się nigdy z poglądem pustki przebywając w zjednoczeniu
Jest to równoznaczne z zastrzeżeniem dotyczącym naszych umysłów w drugim drugorzędnym ślubie tantrycznym, aby nie przywłaszczać sobie jej nektaru siłą.
(5) Utrzymywanie niezmiennego zainteresowania wykorzystywaniem pożądania jako ścieżki
Wykorzystywanie pożądania jako ścieżki odnosi się do wykorzystywania błogości zjednoczenia, bez orgazmicznego uwolnienia, jako metody ścieżki do zwiększania naszej błogiej świadomości pustki. Nigdy nie oznacza to, ażeby pozwalać dziko szaleć naszym seksualnym pragnieniom i nie czynić żadnego wysiłku w kierunku pustki, by je okiełznać i przezwyciężyć. Kwestia ta przypomina poniekąd siódmy drugorzędny ślub bodhisattwy wiążący się z samodyscypliną etyczną – porzucenie intencji, by tylko błądzić w samsarze. Utrzymujemy zatem ową praktykę wiążącą w kontekście jedenastego zwykłego ślubu tantrycznego – zaniechania nieustannego niemedytowania nad pustką.
[Zobacz: Drugorzędne ślubowania bodhisattwy
(6) Nieporzucanie nigdy dwóch rodzajów mudr
Dwie mudry lub pieczęcie to pieczęć zachowania, karmamudra (las-kyi phyag-rgya) oraz pieczęć głębokiej świadomości, dżnanamudra (ye-shes-kyi phyag-rgya). Odnoszą się one do rzeczywistych partnerów fizycznych oraz tych wizualizowanych, wraz z którymi stajemy się pochłonięci na seksualnym zjednoczeniu bez orgazmicznego uwolnienia w celu wzmocnienia naszej błogiej świadomości pustki. Łączymy się w zjednoczeniu z fizycznym partnerem wizualizowanym jako postać Buddy lub tylko z partnerem wizualizowanym. Jest to równoznaczne z zastrzeżeniem dotyczącym naszych ciał w drugim drugorzędnym ślubie tantrycznym – nieprzywłaszczanie sobie jej nektaru siłą.
(7) Wkładanie głównego wysiłku w metody zewnętrzne i wewnętrzne
Aby wzmocnić naszą błogą świadomość pustki, staramy się przede wszystkim pochłonąć seksualnym zjednoczeniem zewnętrznie – ze wszystkimi wcześniejszymi zastrzeżeniami – a jednocześnie wewnętrznie zachowując błogą świadomość pustki. Jest to rozszerzenie jedenastego zwykłego rdzennego ślubu tantrycznego – zaniechania niemedytowania nieustannie nad pustką.
(8) Nieuwalnianie nigdy kropel kwiatu jaśminu (sanskr. kunda)
Odnośnie nieemitowania subtelnych iskier energii towarzyszących orgazmowi, to odpowiada to piątemu rdzennemu ślubowi tantrycznemu Kalaczakry – nieporzucania nigdy bodhicitty, szczególnie w kontekście wzmacniania naszej błogiej świadomości pustki.
[Zobacz: Rdzenne śluby tantryczne Kalaczakry]
(9) Zobowiązanie się do zachowywania czystości cielesnej
To także jest innym sposobem sformułowania piątego rdzennego tantrycznego ślubu Kalaczakry, ale z naciskiem położonym na nietraktowanie zwykłych zachowań seksualnych jako drogi do wyzwolenia lub oświecenia.
(10) Porzucanie odczuć nudności podczas kosztowania bodhicitty
Podczas przekazu mocy, pudż tsog i niektórych innych tantrycznych procedur, kosztujemy substancji wiążących (dam-rdzas), by wzmocnić naszą błogą świadomość pustki. Nieodczuwanie do tego wstrętu jest rozszerzeniem trzynastego zwykłego ślubu tantrycznego – unikania niewłaściwego polegania na substancjach wiążących nas ściśle z praktyką tantryczną.