ស្តាប់ការបង្រៀនព្រះធម៌

សព្វថ្ងៃនេះ យើងឃើញមានសមាធិមិនត្រឹមតែនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ តែសមាធិក៏មាននៅក្នុងប្រព័ន្ធជំនឿជាច្រើនផ្សេងទៀតផងដែរ ។ នៅក្នុងបរិបទព្រះពុទ្ធសាសនា សមាធិ មានអត្ថន័យថា ការធ្វើឪ្យកើតមានពិតប្រាកដនូវសភាពវិជ្ជមាននៃចិត្ត តាមរយៈវិធីសាស្រ្តបដិបត្តិម្តងហើយម្តងទៀតជាប្រចាំ ។ វាគឺដូចជាការហាត់កីឡា ឬការសិក្សាឧបករណ៍តន្រ្តី ដែលយើងត្រូវធ្វើវាម្តងហើយម្តងទៀត តែនៅក្នុង សមាធិយើងកំពុងតែផ្សាំខ្លួនយើងទៅនឹងសភាពវិជ្ជមាននៃចិត្ត ដោយចាប់បង្កើតវាឡើង ។ គ្រាចាប់ផ្តើម ដំបូង នឹងមានអារម្មណ៍ថាដូចជាបង្ខំ និងមិនថ្នឹកទេ តែអស់មួយរយៈពេលទៅ យើងនឹងផ្សាំខ្លួនបាន ឬថ្នឹកនឹងសភាពនៃចិត្តនោះ ដែលវានឹងក្លាយជាធម្មជាតិមួយនៃខ្លួនប្រាណរបស់យើង ។ 

ដោយគ្រាន់តែសកម្មភាពអ្វីមួយ (សភាពវិជ្ជមាននៃចិត្ត) ត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមវិធីសាស្រ្តប្រព្រឹត្តធ្វើដដែលៗនេះ មិនមានន័យថា វាគឺអាក្រក់មិនសមរម្យនោះទេ ។ ប្រសិនបើយើងព្យាយាមបង្កើតចេតសិកថ្មីៗ (សភាពថ្មីនៃ ចិត្ត) យើងមិនគួរគិតថា វាមិនមែនជារឿងធម្មតាទេ ។ មានមនុស្សជាច្រើនគិតថា វាគឺជាការប្រសើរបំផុត ដែលយើងត្រូវនៅធម្មតាដដែល ដោយមិនចាំបាច់ធ្វើការកែប្រែផ្លាស់ប្តូរខ្លួនយើងអីទេ ។ តែត្រូវចាំថា បើយើងស្ថិតនៅក្នុងសភាពធម្មតាដដែល (មិនគិត មិនប្រែប្រួល មិនរីផ្លិចទេ) យើងច្បាស់ជាទៅបន្ទប់ទឹកនោមមិនស្រាតខោចេញទេ - នោមដាក់ខោមិនខាន  (មានន័យថាយើងត្រូវប្រែប្រួលទៅតាមស្ថានការណ៍ដែលយើងធ្វើ មិនឋិត ក្នុងសភាពនៃចិត្តតែមួយទេ) ។ តែយើងត្រូវរៀន ត្រូវហ្វឹកហាត់ទៅតាមវិធីសាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីធ្វើឪ្យជីវិតរបស់យើងប្រសើរឡើង ។ យើងអាចធ្វើបាន និងគួរតែធ្វើដូចគ្នានេះជាមួយនឹងចិត្តរបស់យើងដែរ ។

យើងមិនអាចធ្វើការជជែកថា យើងគួរស្ថិតនៅជាធម្មតា ពីព្រោះថាការស្ថិតនៅធម្មតានេះ អ្វីៗនឹងធម្មតា ។ តែការស្ថិតនៅធម្មតានោះមិនរមែងតែងតែនាំមកនូវលទ្ធផលល្អអស្ចារ្យទេ ។ វាគឺដូចពេលដែលក្មេង យំ ហើយខ្ញុំខឹងភ្លាម ហើយវាអាចជារឿងធម្មតាដើម្បីវៃក្មេងនោះ កុំឪ្យយំ អីចឹង៖ ពិតណាស់ធ្វើបែបហ្នឹង មិនល្អទេ មែនអត់? យើងដឹងថា វាមិនល្អសមរម្យទេ ដែលត្រូវធ្វើដូច្នោះនោះ បើទោះបីជាការវៃក្មេងនុះ អាចជា គំនិតធម្មតា ដែលផុសឡើងមកក្នុងចិត្តមុនគេក្តី ពេលក្មេងនោះស្រែកយំពាក់កណ្តាលអធ្រាត្រ ។ 

ដូច្នេះយើងមានសមាធិ ដែលដើរតួរនាទីយ៉ាងសំខាន់បំផុង នៅក្នុងការសិក្សា និងការបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសា សនា ។ មនុស្សជាច្រើនឧស្សាហ៍យល់ខុសថា ការសិក្សា និងការបដិបត្តិសមាធិ គឺជាធុរះពីរដាច់ដោយ ឡែកពីគ្នា តែនេះមិនមែនបែបនោះទេនៅក្នុងពាក្យប្រៀនប្រដៅព្រះពុទ្ធសាសនា ។ 

ដើម្បីធ្វើការអភិវឌ្ឍទម្លាប់ជាប្រយោជន៍ យើងត្រូវសិក្សាថា ពួកវាជាអ្វីមុនសិន តែការសិក្សានេះមិនមែន ជាទីបញ្ចប់ គ្រប់គ្រាន់ទេ គឺយើងត្រូវបញ្ចូល និងចាប់អនុវត្តវា ធ្វើឪ្យវាក្លាយជាផ្នែកមួយនៃជីវិតរបស់យើង នេះគឺជាដំណើរការនៃសមាធិ ។ ពោលគឺ យើងមិនអាចទំពារអាហារអ្វីបានទេ បើយើងមិនដាក់វាចូលទៅ ក្នុងមាត់របស់យើងទេ ហើយចាប់ទំពារវាទៅ ប្រសិនបើយើងមិនដាក់ពាក្យប្រៀនប្រដៅទាំងនេះ (ព្រះធម៌) ទៅក្នុងចិត្តរបស់យើង និងគិតចំពោះព្រះធម៌នេះទេ គ្មានផ្លូវណាដែលយើងអាចទំពារឪ្យល្អិតតាមរយៈ ការធ្វើសមាធិនេះបានទេ ។ ចំពោះចំណីអាហារ គ្មានប្រយោជន៍ទេ បើទំពារហើយ ខ្ជាក់ចោលវិញនោះ ។ យើងត្រូវលេបចូលទៅក្នុងពោះ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់យើង ។ 

តើយើងអាចចាប់ផ្តើមធ្វើសមាធិដោយរបៀបណា? ដូចយើងដឹងស្រាប់ហើយថា សមាធិគឺជាដំណាក់កាលទីបី នៃវិធីសាស្រ្តបីដំណាក់កាល ។ រចនាសម្ព័ន្ធប្រភេទនេះត្រូវបានគេមើលឃើញនៅគ្រប់ប្រព័ន្ធជំនឿរបស់ ប្រទេសឥណ្ឌាទាំងអស់ ពិសេសនៅក្នុងគម្ពីរ ឧបនិស័ទ (Upanishads) នៅក្នុងទំនៀមហិនឌូ ។ មនុស្ស ភាគច្រើនហាក់មិនផ្តល់តម្លៃចំពោះវិធីសាស្រ្តជាច្រើន ដែលយើងប្រើប្រាស់នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានមូលដ្ឋានដូចគ្នាជាមួយនឹងប្រព័ន្ធជំនឿនៃទំនៀមឥណ្ឌាផ្សេងទៀតដែរ ។ ក៏ប៉ុន្តែវិធីសាស្រ្តអាចមានមូលដ្ឋានដូចគ្នា តែអ្វីដែលល្អឯកចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាគឺ អាស្រ័យលើបរិបទ៖ អ្វីជាគោលដៅរបស់យើង អ្វីជាការយល់ដឹងចំពោះសភាវៈពិតរបស់យើង និងអ្វីជាសង្កប្បៈ (ការលើកកំលាំងចិត្តត្រូវ) របស់យើង ។

ដំណាក់កាលទាំងបីគឺ ការស្តាប់ ការគិត ឬ ការភាវនាត្រិះរិះ ហើយនិងការបដិបត្តិសមាធិ ។ ប្រសិនបើ យើងកំពុងបដិបត្តិសមាធិទៅតាមបរិបទព្រះពុទ្ធសាសនា នុះយើងត្រូវប្រើប្រាស់វាដើម្បីបដិបត្តិមេរៀន ព្រះធម៌ទាំងនេះ ។ 

តើហេតុអ្វីបានជាយើងហៅដំណាក់កាលដំបូងថាជា “ការស្តាប់” ? ដំបូងបំផុត នៅក្នុងសម័យព្រះពុទ្ធអ ង្គ គ្មានមេរៀនព្រះធម៌ណាមួយត្រូវបានកត់ត្រាទុកទេ ដូច្នេះវិធីតែម៉្យាងគត់នៅគ្រានោះ គឺអ្នកអាចសិក្សា រៀនសូត្រមេរៀនព្រះធម៌ទាំងនោះ តាមរយៈការស្តាប់បុគ្គលណាម្នាក់សូត្រទន្ទេញទៅតាមការចងចាំរប ស់គេ និងធ្វើការពន្យល់ ។ ក្នុងពេលសព្វថ្ងៃនេះ យើងអាចអានបានគ្រប់មេរៀនព្រះធម៌ទាំងអស់ ដូច្នេះ សំនួរសួរតទៀតថា តើមានអត្ថប្រយោជន៍អ្វីទេបើយើងស្តាប់មេរៀនព្រះធម៌ទាំងនោះ? ពិតណាស់ អត្ថ ប្រយោជន៍ គឺវាផ្តល់ឪ្យយើងនូវទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាល់ជាមួយ គ្រូព្រះធម៌រស់ ដែលជាបុគ្គលម្នាក់មានក្តី ប្រាថ្នាចង់ឪ្យសិស្សមានការយល់ដឹងពិតប្រាកដ ។ ពួកគេអាចធ្វើការពន្យល់បានយ៉ាងក្បោះក្បាយទៅតាមវិធីច្រើនបែប ច្រើនយ៉ាងណាស់ ហើយបើអ្នកមានសំនួរ អ្នកអាចសួរបាន មិនដូចជាការអានសៀវភៅទេ ។ 

គុណវិបត្តិចំពោះការស្តាប់គឺថា បើអ្នកបាត់បង់ការផ្តោតអារម្មណ៍ អ្នកមិនអាចសុំឪ្យគ្រូរំលងមួយទំព័រត្រ ឡប់ទៅក្រោយវិញ ឬខាឡើងវិញបានទេ ។ គួរឪ្យខ្មាស់គេបើយើងសុំគ្រួ ពិសេសពេលអ្នកនៅជាមួយក្រុមធំ ដើម្បីឪ្យគ្រូនិយាយសារជាថ្មីម្តងហើយម្តងទៀត ដោយសារអ្នកមិនយកចិត្តស្តាប់នុះ ។ អ្នកអាចអង្គុយ នៅក្រោយគេ មិនអាចស្តាប់លឺ ហើយបន្ទប់បង្រៀនអាចក្តៅស្អុះស្អាប់ ដែលធ្វើឪ្យអ្នកងងុយដេកជាដើមក៏ថាបាន ។ ដូច្នេះ ទាំងអស់នេះគឺជាគុណវិបត្តិនៃការស្តាប់ ។ តែវាមានន័យថាអ្នកត្រូវដាក់ការព្យាយាមឪ្យបានច្រើន ដែល ជាគុណតម្លៃមួយ ត្រូវបណ្តុះនៅក្នុងមេរៀនព្រះធម៌ ។ សិក្សារៀនសូត្រ និងបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាគឺមិនមែនជាវិធីសាស្រ្តអកម្មទេ (passive) ។ 

ការណែនាំចំពោះគ្រូ គឺពិតណាស់ថា គ្រូមិនគួរធ្វើឪ្យវាស្រួលពេកសំរាប់កូនសិស្សទេ អ្នកមិនគួរពន្យល់ ឪ្យច្បាស់ពេកនៅលើកទីមួយទេ ។ សំរាប់មនុស្សខ្លះ ដូចរូបខ្ញុំដែរ បែបនោះគឺពិបាកយល់ណាស់ ដោយសាររូបខ្ញុំជាមនុស្សចូលចិត្តការពន្យល់ច្បាស់ៗ ។ ប្រសិនបើខ្ញុំធ្វើតាមការណែនាំរបស់លោកគ្រូ របស់ខ្ញុំគឺព្រះមហាថេរៈ សឺកុង រីនប៉ូជេ ព្រះមហាថេរៈ គឺជាអ្នកបង្រៀនដល់រូបខ្ញុំអំពីរបៀប និងគរុកោសល្យនៃការបង្រៀន កាលខ្ញុំធ្វើជាអ្នកបកប្រែជូនលោកនៅពេលនោះ លោកបានលើកឡើងថា “សូមកុំពន្យល់ឪ្យច្បាស់ពេកនៅគ្រាដំបូង ពីព្រោះថា អ្វីដែលអ្នកចង់ចែកឪ្យដាច់នោះ គឺបែងចែករវាង អ្នកដែលពិតជាមានចំណាប់អារម្មណ៍ និងអ្នកដែលមកទីនេះតាមហេតុផលផ្សេងទៀត ។ អ្នកដែលពិតជាមានចំណាបអារម្មណ៍ គេនឹងសួរសំនួរច្រើន ហើយវាគឺសំខាន់ណាស់ដែលសិស្សមានបំណងប្រាថ្នាខ្លាំងក្លាដោយខ្លួនឯងដើម្បីធ្វើការសិក្សា បន្ថែមទៀត” ។ 

ក្នុងនាមជាសិស្សមួយរូប ប្រសិនបើអ្នកតវ៉ាថា លោកគ្រូម្នាក់នុះ បង្រៀនមិនច្បាស់ ដូច្នេះអ្នកមិនចង់ត្រ ឡប់ទៅរៀនវិញទេ អ្នកត្រូវសង្កេតពិនិត្យមើលថា តើអ្វីជាគុណធម៌របស់គ្រូ ។ តើគ្រូពិតជាមិនមានលក្ខ ណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ និងមិនចេះពីរបៀបពន្យល់ឪ្យច្បាស់ទេឬ? មានច្រើនណាស់បែបនេះ ។ ឬតើគ្រូ មានបំណង់មិនចង់ផ្តល់នូវសេចក្តីលម្អិតដល់សិស្ស ដើម្បីជំរុញលើកទឹកចិត្តសិស្ស ឪ្យអភិវឌ្ឍការតស៊ូ និង ការខន្តីទេ (ភាពអត់ធ្មត់)? គោលបំណងទាំងមូលនៃការស្តាប់ គឺសំរាប់ជំហានទីពីរ ឬដំណាក់កាលទី ពីរ ដែលជាដំណាក់កាលត្រូវ គិតពីមេរៀនព្រះធម៌ ។ វាមានអត្ថប្រយោជន៍ច្រើនជាង បើគ្រូមិនផ្តល់ចម្លើយភ្លាមៗ ដោយគ្រូចង់ឪ្យអ្នកគិតដោយខ្លួនឯងមុនសិន ការធ្វើបែបនេះ អ្នកនឹងអភិវឌ្ឍនូវគុណ ភាពនៃការសង្កេតលើមេរៀនព្រះធម៌ដោយខ្លួនអ្នកផ្ទាល់ ។ 

វាគឺពិតជាសំខាន់ខ្លាំងណាស់ក្នុងការត្រួតពិនិត្យមើលលើព្រះធម៌ ហើយមើលឪ្យឃើញថាតើមេរៀនព្រះ ធម៌ទាំងនោះសមហេតុផលចំពោះអ្នកទេ ។ តើអ្នកគិតយ៉ាងណាចំពោះមេរៀនព្រះធម៌ទាំងនោះ បន្ទាប់មក អ្នកអាចបញ្ចេញយោបល់ចំពោះការយល់ឃើញរបស់អ្នក (feedback) ។ នេះគឺមានការលំបាកចំពោះក្រុមធំ ជាពិសេស ពិបាកបើអ្នកជួបគ្រូរបស់អ្នកមួយឆ្នាំមួយដងតែប៉ុណ្ណោះ ។ នៅទីនេះខ្ញុំកំពុងតែនិយាយអំពីអ្វី ដែលអាចជាវិធីដ៏ល្អប្រសើរបំផុត ។ នៅតាមពុទ្ធមណ្ឌលជាច្រើន ដែលគ្រូមិនគង់នៅជាប់រហូតនោះ អ្នកត្រូវពឹងផ្អែកលើការអានមេរៀនព្រះធម៌ និងការស្តាប់អាត់សម្លេង ដែលយើងអាចសិក្សារៀនសូត្របានយ៉ាងច្រើនផងដែរ ។ យើងអាន និងស្តាប់ព្រះធម៌ទាំងនេះ គឺមិនមែនចាត់ទុកវាដូចជារឿងព្រេងនិទានទេ (novel) ឬមិនចាត់ទុកវាដូចជាអត្ថបទអ្វីមួយដែលយើងអានពេលយើងចូលបន្ទប់ទឹកទេ ។ ចូរអ្នកអានដោយសេចក្តីគោរពចេញពីចិត្ត ។ យើងអានមួយៗ យឿតៗ និងធ្វើការគិតលើអត្ថន័យនៃចំណុចនីមួយៗ ។ ប្រសិនបើអ្នកស្ថិតនៅឯពុទ្ធមណ្ឌលណាមួយដែលមិនមានគ្រូគង់នៅទេ អ្នកនៅតែអាចអានបាន និងធ្វើការពិភាក្សាលើចំណុចនីមួយៗជាមួយគ្នាជាក្រុមបាន ។ អ្នកខ្លះអាចមានការយល់ដឹងជ្រៅជ្រះជាងគេ ហើយគេអាចផ្តល់នូវចំណេះដឹងដល់អ្នកឯទៀតបាន ។ ប្រសិនបើយើងគឺជាអ្នកដែល គេហៅថា “អ្នកបដិបត្តិគ្មានផ្ទះសំបែង” មានន័យថាអ្នកមិនទាន់បានទៅពុទ្ធមណ្ឌលណាមួយទេ ឬ អ្នកដែលមិនចាត់ទុកពុទ្ធមណ្ឌលដែលនៅក្បែរយើងថាដូចជាផ្ទះរបស់អ្នកទេ វាអាចជាជំនួយមួយដ៏ល្អសំរាប់អ្នក ដើម្បីចូលរួមក្រុមពិភាក្សាព្រះពុទ្ធសាសនាតាមអនឡាញ (online) ប្រសិនបើយើងរកឃើញក្រុមមួយ ដែលសាកសមសំរាប់យើង ។ 

អន្តរកម្មជាមួយអ្នកដ៏ទៃបែបនេះគឺជាជំនួយដ៏ល្អប្រសើរ បើពុំដូច្នោះទេការសិក្សាព្រះធម៌អាចបានត្រឹមតែ កំរិតសតិប្រាជ្ញាតែប៉ុណ្ណោះ (បរិយត្តិ) នឹងមិនស្តែងពីជីវិតពិតទេ ។ យើងត្រូវតែមានភាពហ្មត់ចត់ចំពោះរឿងនេះ  នោះមិនមែនមានន័យថាយើងត្រូវអង្គុយរឹងកំព្រឺសនៅនឹងមួយកន្លែង មិនញញឹមនោះទេ តែមានន័យថាយើងត្រូវហ្មត់ចត់សុីជម្រៅ ពិភាក្សាអំពីព្រះធម៌ ។ យើងអាចសើចសប្បាយបាន ពេលណាមាននរណាម្នាក់និយាយរឿងអ្វីមួយកំប្លែង ឬពេលគេនិយាយអ្វីមួយខុសជាដើម ។ 

តែសំរាប់ជនបស្ចឹមប្រទេសខ្លះ ពិតជាពិបាកសំរាប់ពួកគេ ដែលត្រូវលែងសើចផង និងហ្មត់ចត់ផងក្នុងពេ លតែមួយ ។ វាគឺជាសញ្ញាមួយបញ្ជាក់អំពី ថាតើអ្នកបញ្ចូលការបដិបត្តិព្រះធម៌ទៅក្នុងជីវិតរបស់អ្នកដោយរបៀបណា ។ សរុបទៅ គោលបំណងសាមញ្ញមួយក្នុងចំណោមគោលបំណងជាច្រើនទៀតនៃព្រះធម៌គឺ ធ្វើឪ្យអ្នកមានសេចក្តីសប្បាយរីករាយកាន់តែច្រើនជាងមុន ។ ប្រសិនបើយើងនៅតែមឺងម៉ាត់ហ្មត់ចត់ផ្លូវ ការដូចយើងនៅក្នុងជួរកងទ័ពនោះ មានន័យថា នុះគឺមិនមែនជាសភាពសប្បាយរីករាយនៃចិត្តទេ ។ យើងមានសេចក្តីភ័យខ្លាចថាយើងមិនមែនជាមនុស្សល្អឥតខ្ចោះ និងអាចបង្កកំហុស ដែលត្រូវគេដាក់ ទោសជាដើម  តែនុះមិនមែនជាព្រះពុទ្ធសាសនាទេ! 

ដូច្នេះ តោះយើងត្រឡប់ទៅនិយាយអំពីការស្តាប់វិញ ។ យើងទទួលបានដំបូន្មានអំពីរបៀបស្តាប់មេ រៀនព្រះធម៌ ពោលគឺ កុំធ្វើខ្លួនឪ្យដូចនឹងថូផ្កាឪ្យសោះ ។ ដំបូងបំផុត យើងកុំធ្វើជាមនុស្សដូចថូផ្កាផ្កាប់ចុះក្រោមឪ្យសោះ ពីព្រោះថា គ្មានអ្វីអាចចូលទៅក្នុងថូផ្កានោះបានទេ ផ្ទុយទៅវិញយើងត្រូវបើកចិត្តឪ្យទូលាយ ។ យើងមិនគួរធ្វើជាមនុស្សដូចថូផ្កាប្រេះស្រាំទេ ដាក់អ្វីចូលទៅស្រាប់តែវាចេញមកក្រៅវិញអស់ (ត្រង់នេះស្រដៀងនឹងសុភាសិតខ្មែរមួយឃ្លាដែលពោលថា៖ ដូចចាក់ទឹកលើក្បាលទា) ។ ចុងក្រោយបង្អស់ យើងមិនគួរធ្វើខ្លួនឪ្យដូចនឹងថូផ្កាប្រឡាក់ដីទេ ពោលគឺយើងមានគំនិតសន្មត់ទុកមុននៅក្នុងចិត្តរួចជាស្រេចជាច្រើន ដែលធ្វើឪ្យព្រះធម៌ប្រឡាក់ប្រឡូសមិនច្បាស់ ជាមួយនឹងគំនិតនោះ (preconceptions) ។ 

នៅពេលអ្នកស្តាប់ព្រះធម៌ អ្នកត្រូវតែចៀសវាងឪ្យបាន កុំប្រៀបធៀបព្រះធម៌ជាមួយប្រព័ន្ធជំនឿផ្សេងទៀត ។ អ្នកអាចគិតប្រៀបធៀបគ្នាថា “ពិតណាស់ សាសនាហិនឌូបង្រៀនបែបនេះ ហើយលទ្ធិតៅនិយម បង្រៀនយ៉ាងនោះជាដើម” គ្រូរបស់ខ្ញុំមួយរូបធ្លាប់មានប្រសាសន៍ថា “ប្រសិនបើអ្នកព្យាយាមប្រៀបធៀ បរឿងពីរ ដែលរឿងទាំងពីរនោះអ្នកយល់មិនច្បាស់ទេ វានឹងមិនមានអត្ថន័យអ្វីឡើយ តែផ្ទុយទៅវិញ អ្នកនឹងមានតែការយល់ច្រឡំតែប៉ុណ្ណោះ” ។ ប្រសិនបើអ្នកមានការយល់ដឹងជ្រៅជ្រះចំពោះរឿងទាំងពីរនោះ អ្នកអាចធ្វើការប្រៀបធៀបឪ្យមានផ្លែផ្កាបាន ។ ដូច្នេះបើអ្នកមិនទាន់យល់ច្បាស់អំពីព្រះធម៌ទេ រឿងដំបូងដែលអ្នកត្រូវធ្វើគឺត្រូវទុកគំនិតនោះ “តើវាបែបនេះ ឬតើវាបែបនោះ” មួយឡែកសិនទៅ បន្ទាប់មក អ្នកគ្រាន់តែស្តាប់ព្រះធម៌ទៅបានហើយ បើពុំដូច្នោះទេអ្នកនឹងមានការច្រឡំបល់បញ្ចូលគ្នានឹង ការគិតសន្មាត់ទុកមុនរបស់អ្នកមិនខាន់ ដែលមិនត្រឹមតែអាចខុសប៉ុណ្ណោះទេ តែវាថែមទាំងអាចមិនពាក់ព័ន្ធគ្នាផងក៏ថាបាន ។ 

នៅត្រង់ឃ្លាមួយនៃដំបូន្មានថា កុំធ្វើខ្លួនឪ្យដូចនឹងថូផ្កាប្រេះស្រាំឪ្យសោះ គឺសំដៅដល់ការមិនចង់ចាំនូវអ្វី ដែលយើងបានសិក្សាមកហើយ ។ មនុស្សជាច្រើនយល់ថា ការកត់ត្រាទុកគឺជាជំនួយដ៏មានប្រយោជន៍ សំរាប់គេ តែត្រូវចាំថា វាគឺជាការល្អប្រសើរ បើអ្នកអានកំណត់ត្រាទាំងនោះនៅពេលក្រោយ ។ ក្នុងករណី ដែលអ្នកមិនបានកត់ត្រាទុកទេ វាលុះត្រាណាតែអ្នកមានការចងចាំល្អ ។ វាគឺជាការល្អប្រសើរដែលត្រូវ កត់ចំណុចសំខាន់ៗទុក ។ 

ពិតជាគួរឪ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងណាស់បើយើងក្រឡេកមើលទៅលើ ចិត្តសាស្រ្តនៅឯបស្ចឹមប្រទេសវិញ ។ វាលុះត្រាណាតែយើងដល់ពេលប្រឡង ទើបយើងចាប់ផ្តើមកត់ចំណាំចំណុចសំខាន់ៗ តែជាធម្មតា យើងមិនសូវខំរៀនប៉ុន្មានទេ ។ យើងរៀនគឺគ្រាន់តែដើម្បីឪ្យប្រឡងជាប់តែប៉ុណ្ណោះ ហើយបើយើងអាច លួចចម្លងបាន ហេតុអ្វីមិនធ្វើ? ពិតណាស់ វាមិនមានប្រសិទ្ធិភាពទេនៅទីនេះ ពោលគឺគ្មានការប្រឡង គ្មាននិទ្ទេស និងគ្មានការសម្រេចពីគ្រូអ្វីទេនៅទីនេះ ។ អត្ថន័យទាំងស្រុង គឺថាយើងកំពុងព្យាយាមធ្វើឪ្យ ខ្លួនយើងប្រសើរឡើង និងធ្វើឪ្យពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធល្អប្រសើរឡើងថែមទៀត - ប្រ សិនបើយើងពិតជាមានសេចក្តីជឿទុកចិត្តលើព្រះអង្គមែននោះ - ក្នុងគោលបំណងដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់មនុស្សគ្រប់រូប ។ គ្មានការប្រកួតប្រជែងជាមួយអ្នកដ៏ទៃឡើយ យើងត្រូវការគិតចំពោះមេរៀនព្រះធម៌ដោយខ្លួនឯង ។ យើងកុំគិតថា “បុគ្គលនោះមានកំហឹងក្នុងខ្លួន (ទោសៈ) ខ្ញុំមិនមានកំហឹងទេ” ។ កញ្ចក់ព្រះធម៌គួរ បែរមុខទៅរកអ្នកផ្ទាល់ មិនមែនបែរមុខទៅខាងក្រៅទេ ។ 

ការណែនាំមួយទៀតចំពោះការស្តាប់ព្រះធម៌ គឺត្រូវចាត់ទុកខ្លួនយើងដូចជា អ្នកឈឺ ចាត់ទុកព្រះពុទ្ធ និង គ្រូសម្តែងធម៌ ដូចជាគ្រូពេទ្យ និងចាត់ទុកព្រះធម៌ដូចជាឪសថព្យាបាលរោគរបស់អ្នក ។ យើងក៏ត្រូវចាត់ ទុកបុគ្គលសម្រេចធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ថាជាគិលានុបដ្ឋាក ដែលជាជំនួលដល់យើង ។ បើនិយាយឪ្យ សាមញ្ញទៅ មានន័យថា យើងចូលខ្លួនទៅក្នុងការប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា  ជាមួយនឹងការទទួលស្គាល់ ថា “ខ្ញុំមានបញ្ហា” ។ យើងមានជម្ងឺ ដែលជម្ងឺនោះអាចជា ភាពអត្មានិយម ឬ កំហឹង (ទោសៈ) ឬអាចជា អ្វីផ្សេងក៏ដោយ ដែលយើងចង់ព្យាបាលវាឪ្យជា ។ ព្រះពុទ្ធគឺជាព្រះបរមពេទ្យ ខ្ញុំនឹងទៅយកឪសថដ៏ស័ក្កិសិទ្ធិពីព្រះអង្គ និងមិនត្រូវភ្លេចលេបឪសថនោះទៅតាមការណែនាំរបស់ព្រះអង្គឡើយ ។ ខ្ញុំនឹងព្យាយាម លេបវាឪ្យបានទៀតទាត់រាល់ថ្ងៃ ខ្ញុំនឹងមិនលេបវាទាំងអស់តែម្តងនោះទេ ។ បដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាគឺដូចលេបថ្នាំអង់ទីប៊ីយ៉ូទិកអ៊ីចឹង (ថ្នាំសម្លាប់មេរោគ)! ដែលអ្នកត្រូវលេបវាឪ្យត្រឹមត្រូវទៅតាមពេលម៉ោង ជាក់លាក់មួយ ហើយទៅតាមចំនួនត្រឹមត្រូវផងដែរ ។ ឪសថនុះនឹងមិនមានប្រសិទ្ធិភាពទេបើអ្នកឈប់ ពាក់កណ្តាលទី ឬរំលងច្រើនថ្ងៃមិនបានលេបវាទេ ។ នេះគឺជាការណែនាំមួយចំពោះការចាត់ទុកព្រះពុទ្ធសាសនាដូចទៅនឹងស្ថានភាពវេជ្ជសាស្រ្ត ។ 

ដំបូន្មានមួយទៀតនុះគឺថាពេលយើងទទួលស្តាប់មេរៀនព្រះធម៌ យើងអាចស្រមៃថា យើងស្ថិននៅក្នុងដែនដីបរិសុទ្ធមួយ ហើយគ្រូរបស់យើងគឺជាព្រះពុទ្ធ ហើយយើងកំពុងតែទទួលបាននូវមេរៀនព្រះធម៌បរិសុទ្ធ ។ មិនមែនមានន័យថា យើងត្រូវតែគិតថាគ្រូជាព្រះពុទ្ធមែនទេនទេ តែយើងត្រូវមានសេចក្តីគោរពចំពោះគ្រូ ចំពោះរូបយើងផ្ទាល់ និងចំពោះព្រះធម៌ ។ យើងកំពុងតែធ្វើអ្វីមួយហ្មត់ចត់ពិតប្រាកដ តែមិនមានន័យថា យើងត្រូវអង្គុយនៅទីនោះដោយទឹកមុខក្រៀមក្រំទេ យើងមិនត្រូវខ្វល់ថាបន្ទប់នោះក្តៅស្អុះស្អាប់ពេក  តែយើងត្រូវផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើអ្វីដែលគេកំពុងបង្រៀន ដោយបើកចំហចិត្តរបស់យើងឪ្យទូលាយ ។ 

ព្រះពុទ្ធបានសម្តែងយ៉ាងច្បាស់ៗថា យើងគួរធ្វើការត្រួតពិនិត្យព្រះធម៌ ឪ្យដូចពេលដែលយើងទិញមាស ដូច្នោះដែរ ។ យើងមិនគួរជឿ ដោយគ្រាន់តែយើងមានជំនឿលើព្រះអង្គទេ ។ ដើម្បីធ្វើការសង្កេតពិនិត្យ លើព្រះធម៌បាន លុះត្រាណាតែយើងបើកចិត្តឪ្យទូលាយជាមុនសិនស ហើយគិតថាព្រះអង្គមិនបង្រៀនមកដោយគ្រាន់តែសេចក្តីសប្បាយរបស់ទ្រង់ទេ ។ មានចិត្តបើកទូលាយ យើងអាចមើលឃើញអត្ថន័យរបស់ព្រះធម៌ បន្ទាប់មក យើងអាចទទួលយកនូវចំណុចណាដែលយើងគិតថា ពិត និងមានប្រយោជន៍ ។ ខ្ញុំសូមលើក យកឧទាហរណ៍មួយស្តីអំពី ការគិតសន្មត់ទុកមុន ចំពោះអតីត និងអនាគតជាតិ ។ 

ខ្ញុំធំដឹងក្តីនៅក្នុងវប្បធម៌បស្ចឹមប្រទេស ពិតណាស់គឺគ្មានជំនឿលើអតីត និងអនាគតជាតិទេ ពេលខ្ញុំចាប់ ផ្តើមសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនាលើដំបូង ។ ទស្សនៈនេះគឺថ្មីថ្មោង មិនដែលមានទេនៅក្នុងការគិតរបស់មនុ ស្សភាគច្រើននៅឯបស្ចឹមប្រទេស៖ តែបើយើងគិតអំពីជីវិតបន្ទាប់ពីការស្លាប់វិញ ភាគច្រើនគឺគេគិតដល់ ឋានសួគ៌ និងឋាននរកតាមបែបគ្រិស្តសាសនាវិញ ។ ដល់ពេលមកគិតថា មនុស្សគ្រប់រូប គឺអាចជាអតីតម្តាយរបស់ខ្ញុំកាលពីជាតិមុនៗ ទៅតាមទ្រឹស្តីព្រះធម៌នុះ អ្នកមិនអាចបោះចោលព្រះធម៌នុះ តាមបង្អូចទេ បើទោះបីជាវាគឺជារឿងថ្មីសំរាប់អ្នកក្តី ។ 

វិធីដែលខ្ញុំទទួលយកការបង្រៀនស្តីពីជាតិកំណើតនេះ ពីដំបូងខ្ញុំត្រូវគិតថា “អូខេ ខ្ញុំឧបមាថា ទស្សនៈ នៃការកើតឡើងវិញនេះគឺត្រឹមត្រូវទៅចុះ បើទោះជាខ្ញុំមិនទាន់យល់ច្បាស់ក្នុងពេលនេះក្តី ខ្ញុំនឹងមិនរក លេះបដិសេធ ឬបំភ្លេចវាចោលទេ តែខ្ញុំត្រូវព្យាយាមប្រើពេលវេលាដើម្បីយល់ឪ្យច្បាស់អំពីធម៌នេះ” ។ អស់មួយរយៈពេលធំ ទើបខ្ញុំចាប់ផ្តើមយល់ច្បាស់ថា អ្វីៗដែលកើតឡើងផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃការចាប់បដិ សន្ធិឡើងវិញ (កើតឡើងវិញ) គឺពិតជាមានសារៈប្រយោជន៍ និងពិតជាត្រឹមត្រូវ ដូច្នេះទស្សនៈនៃការកើ តឡើងវិញនេះផ្ទាល់ ប្រហែលអាចជាការពិត ។ 

ក្រោយមកអ្នកដឹងថា ពេលអ្នកមិនយល់ថាអ្វីទៅជាព្រះធម៌ផងនុះ (ការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ) ដែលសម្តែងពីការ កើតឡើងវិញនោះ ពេលនោះអ្ននមិនអាចយល់អំពីការកើតឡើងវិញបានទេ ។ អ្នកត្រូវតែសិក្សាឪ្យបានសុីជម្រៅ ពេលនោះកាលណានិយាយអំពី ឋាននរក និងពិភពខ្មោចអវចិយ៍ អ្នកនឹងគិត ថាវាសមហេតុសមផលចំពោះអ្នកមិនខាន ។ ហើយបើយើងមិនយល់ពីធម្មជាតិនៃចិត្តទេ អ្វីៗក៏គ្មានន័យដែរ ។ ដូចនេះវាគឺជាការសំខាន់ខ្លាំងណាស់ មិនត្រូវបដិសេធចំណុចណាមួយនៃព្រះធម៌ភ្លាមៗទេ ដោយយើងខ្លួនឯងមិនយល់ ឬទំនងដូចជាចម្លែកចំពោះយើងនោះ ។ នេះហើយគឺជាអត្ថន័យនៃពាក្យថា បើកចិត្តឪ្យទូលាយ និងត្រូវមានសតិរិះគិតថា “បាទ នេះគឺជាអ្វីដែលព្រះពុទ្ធបានបង្រៀន ព្រះពុទ្ធបានសម្តែង អំពីការកើតឡើងវិញ សុំទោស ខ្ញុំអាចមិនចូលចិត្តការបង្រៀននេះទេ តែនេះជាព្រះធម៌ ហើយខ្ញុំត្រូវតែទទួលយក បើខ្ញុំប្រាថ្នាចង់សិក្សាឪ្យកាន់តែសុីជម្រៅជាងនេះនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា” ។ 

ដំបូន្មាននៅក្នុងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាមិនត្រឹមតែមានអត្ថប្រយោជន៍ពេលយើងសិក្សាព្រះពុទ្ធសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏មានអត្ថប្រយោជន៍សំរាប់ជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងផងដែរ ។ ពិតជាមិនល្អទេបើយើងធ្វើខ្លួនដូចជាថូប្រឡាក់ ឬដូចជាថូផ្កាប្រេះស្រាំនោះ! ការបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងជីវិតរបស់យើងគឺជាវិធីសាស្រ្តមួយដែលសកម្មជានិច្ច ដែលត្រូវចាប់ផ្តើមពីការស្តាប់នេះទៅ ។ នៅពេលណាយើងបាន ធ្វើរឿងនេះហើយ យើងអាចធ្វើការពិនិត្យសង្កេតចំពោះព្រះធម៌ ឪ្យដូចពេលដែលយើងបំរុងនឹង ទិញចិញ្ចៀន ពេជ្រមួយវង់ ដូច្នោះដែរ ត្រូវបើកចិត្តឪ្យទូលាយចំពោះប្រធានបទ ឬរឿងនុះដែលយើងអាចមិនទាន់យល់ច្បាស់នៅឡើយ ។