Jak praktykować Wadżrasattwę

Kontekst: cztery szlachetne prawdy

Aby zrozumieć, jak karma może zostać oczyszczona, musimy zrozumieć cztery szlachetne prawdy. Oczyszczenie karmy może nastąpić jedynie w ramach czterech szlachetnych prawd: prawdziwych cierpień, prawdziwych przyczyn (prawdziwych źródeł), prawdziwych ustań (prawdziwych zatrzymań) i prawdziwych ścieżek umysłu (prawdziwych ścieżek).

Prawdziwe cierpienia

Prawdziwe cierpienia odnoszą się do doświadczania skutków, jakie dojrzewają z karmy. Mogą być to splamione uczucia pewnego poziomu szczęścia lub nieszczęśliwości, lub też mogą być to skalane zgrupowane czynniki składowe doświadczania (phung-po, sanskr. skandha). Ogólnie rzecz biorąc, słowo „splamiony” (zag-bcas, skalany) odnosi się do czegoś, co pochodzi z nieświadomości (ma-rig-pa, sanskr. awidja, niewiedza) rzeczywistości, a mianowicie albo do braku wiedzy w jaki sposób wszystkie zjawiska istnieją, albo do posiadania przeciwstawnego zrozumienia tego jak one istnieją.

Są trzy rodzaje prawdziwych cierpień:

• Doświadczanie nieszczęśliwości. Dojrzewa ono z destrukcyjnych zachowań, jakich dopuściliśmy się z powodu nieświadomości przyczyn i skutków zachowania oraz z nieświadomości rzeczywistości. Ogólnie rzecz biorąc, działania destrukcyjne to takie, które motywowane są zakłócającymi emocjami przywiązania, wrogości lub naiwności, jak również brakiem poczucia wartości i brakiem skrupułów.

• Doświadczanie skalanego, ulotnego szczęścia, które nie może przynieść zaspokojenia, bowiem nie może zapobiec powracaniu nieszczęśliwości, a kiedy się kończy, nie ma pewności, co nastąpi po nim. Dojrzewa ono z konstruktywnego działania dokonywanego z nieświadomością rzeczywistości. Ogólnie rzecz biorąc, działanie konstruktywne motywowane jest brakiem przywiązania, brakiem wrogości lub brakiem naiwności, a także poczuciem wartości i posiadaniem skrupułów.
• Doświadczanie zgrupowanych czynników składowych doświadczenia powstających z niekontrolowanie powtarzającego się odradzania ('khor-ba, sanskr. samsara). Owe zgrupowane czynniki składowe doświadczenia stanowią podstawę i kontekst, w jakim doświadczamy pierwszych dwóch rodzajów prawdziwych cierpień. Owe zgrupowane czynniki składowe dojrzewają również z dwóch wspomnianych powyżej rodzajów zachowań: destrukcyjnych i konstruktywnych, a także z nieokreślonych zachowań wynikających również z nieświadomości rzeczywistości. Dokładniej, ów trzeci rodzaj prawdziwego cierpienia odnosi się do:

• Doświadczania czynników składowych samego odrodzenia – formy życia, cech fizycznych i umysłowych oraz instynktów, z jakimi się rodzimy. Czynniki te stanowią dojrzałe skutki (rnam-smin-gyi 'bras-bu, sanskr. wipakaphalam) karmy i są etycznie neutralne – ani konstruktywne, ani destrukcyjne.
• Doświadczania miejsca i sytuacji, w jakiej się odradzamy. Powstaje ono jako dominujący skutek (bdag-po'i ‘bras-bu, sanskr. adhipatiphalam, nadrzędny skutek, wszechstronny skutek) karmy.
• Doświadczania, w trakcie tegoż odrodzenia, chwil chęci czy też ochoty robienia, mówienia lub myślenia w sposób przypominający nasze przeszłe karmiczne czyny, a mówiąc dokładniej, chęć (dga'-ba) lub pragnienie (‘dod-pa) działania, mówienia lub myślenia w tenże sposób. Takie doświadczenia są skutkami odpowiadającymi swej przyczynie w naszym zachowaniu (byed-pa rgyu-mthun-gyi 'bras-bu).
• Doświadczania przydarzania się nam rzeczy podobnych do naszych poprzednich działań karmicznych. Są to skutki odpowiadające swej przyczynie w naszym doświadczeniu (myong-ba rgyu-mthun-gyi 'bras-bu).

Prawdziwe przyczyny

Prawdziwymi przyczynami owych trzech rodzajów cierpienia są karma oraz zakłócające emocje i postawy (nyon-mongs, sanskr. kleśa, przeszkadzające, trapiące emocje, „kleszcze” przyp. tł.). „Zakłócające emocje i postawy” to czynniki umysłu, które gdy towarzyszą jakiejkolwiek chwili naszego doświadczenia, powodują utratę spokoju umysłu i samokontroli. Motywują one działania karmiczne, a także służą jako warunki doprowadzające do dojrzewania pokłosi karmicznych (następstw) owych działań. Jednakże w ostatecznym rozrachunku, zarówno karma, jak i zakłócające emocje i postawy wynikają z nieświadomości rzeczywistości, a dokładniej, z chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia (bden-'dzin).

Zgodnie z prawem pewności karmy, gdy doświadczamy nieszczęśliwości, jest pewne, iż dojrzewa ona z pokłosi karmicznych (następstw) destrukcyjnych działań. Kiedy zaś doświadczamy skalanego szczęścia, jest pewne, że owo skalane szczęście dojrzało z pokłosia karmicznego (następstw) konstruktywnych działań. Jednakże zarówno konstruktywne, jak i destrukcyjne działania karmiczne są motywowane i dokonywane z nieświadomością rzeczywistości.

Trzy warunki sprawiają, iż pokłosia karmiczne (następstwa) dojrzewają jako trzeci rodzaj prawdziwego cierpienia – jako doświadczanie skalanych skupisk – co stanowi podstawę doświadczania pierwszych dwóch rodzajów prawdziwych cierpień – doświadczeń nieszczęśliwości i splamionego szczęścia. Pierwsze dwa warunki to przeróżne rodzaje zakłócających emocji lub postaw, zaś trzeci to popęd karmiczny. Wszystkie trzy warunki powstają w kontekście doświadczania pewnego poziomu splamionego szczęścia, nieszczęśliwości lub neutralnego uczucia. Zaś owe trzy rodzaje splamionych uczuć są z kolei tym, co już dojrzało z innych pokłosi karmicznych. Te trzy warunki to:

• Pożądanie (sred-pa)
• Uzyskiwacz (len-pa)
• Popęd karmiczny do dalszego istnienia (srid-pa).

„Pragnienie” – w sanskrycie oznacza dosłownie „łaknienie” (trsna) – to zakłócająca emocja tęsknoty za pozbyciem się nieszczęśliwości, nierozstawaniem się ze splamionym szczęściem lub podtrzymywaniem neutralnego uczucia. Jako zakłócająca emocja, czy pragnienie, wyolbrzymia pozytywne lub negatywne właściwości uczucia, na którym się skupia, podczas gdy chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia, które towarzyszy pragnieniu rzutuje prawdziwie ustanowione istnienie na owe uczucie i jego właściwości.

„Uzyskiwacz” może być zakłócającą emocją pragnienia jakiegoś upragnionego przedmiotu zmysłowego – przywiązaniem do tego, którego doświadczamy obecnie albo tęsknym pragnieniem tego, którego nie mamy. Podobnie jak pragnienie, „uzyskiwacz” będący tęsknym pragnieniem lub przywiązaniem, wyolbrzymia dobre cechy upragnionego przedmiotu zmysłowego, na którym się skupia, podczas gdy chwytanie prawdziwie ustanowionego istnienia towarzyszące owej emocji „uzyskiwacza” rzutuje prawdziwie ustanowione istnienie na ów zmysłowy przedmiot.

„Uzyskiwacz” może być także jedną z kilku zakłócających postaw. Główną z nich jest błędny (ang. deluded – dosłownie: będący pod wpływem ułudy) pogląd na przejściowy zbiór (sieć) (‘jig-lta), co w tym przypadku odnosi się do chwytania się skalanych skupisk (sanskr. skandha) będących podstawą owych skalanych uczuć, aby ustanawiać prawdziwie istniejące „ja”. Zauważmy, że owe skalane skupiska, których chwyta się owa zakłócająca emocja, już wcześniej dojrzały z pokłosi karmicznych (następstw). Owej, będącej „uzyskiwaczem”, postawie towarzyszy chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia, które skupia się na skalanych skupiskach i rzutuje prawdziwie ustanowione istnienie – na nie oraz na konwencjonalne „ja”, które się im  bezpodstawnie przypisuje.

Tak więc, zarówno pragnienie, jak i zakłócająca emocja lub postawa będąca „uzyskiwaczem” powstają z powodu nieświadomości rzeczywistości – a konkretniej, z powodu chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia – i towarzyszy im nieświadomość i chwytanie. Tak więc, pragnienie i „uzyskiwacz” powodują powstawanie popędu karmicznego do dalszego istnienia. Ów popęd karmiczny uruchamia pokłosia karmiczne (następstwa karmiczne) tych rodzajów karmicznych działań, które mają moc doprowadzenia do kolejnego odrodzenia. Owe uruchomione (uaktywnione) pokłosia karmiczne składają się zarówno z popędu karmicznego, który rzuca nasze umysłowe kontinuum w doświadczenie kolejnego odrodzenia, jak i z popędów karmicznych, które spowodują doświadczanie przezeń warunków tegoż odrodzenia. Owe karmiczne popędy znane są, odpowiednio,  jako„karma rzucająca” (‘phen-byed-kyi las) oraz „karma spełniająca” (rdzogs-byed-kyi las).

• Z nieświadomości rzeczywistości dokonujemy działań karmicznych. Pozostawia to pokłosia karmiczne w naszym  kontinuum umysłu. Niektóre pokłosia karmiczne dojrzewają jako doświadczanie przez nas pewnego poziomu splamionego szczęścia, nieszczęśliwości lub neutralnego uczucia. Doświadczamy owych skalanych uczuć w kontekście skalanych skupisk, które dojrzały z innych pokłosi karmicznych.
• Nieświadomość rzeczywistości wywołuje pragnienie skierowane na jakieś skalane uczucie, którego doświadczamy, a także wywołuje również emocję będącą „uzyskiwaczem” lub postawę skierowaną albo na przedmiot, wobec którego doświadczamy owego skalanego uczucia, albo na skupione czynniki składowe, poprzez które odbywa się doświadczanie przez nas owego przedmiotu.
• Owo pragnienie i „uzyskiwacz” służą jako warunki do powstania popędu karmicznego do dalszego istnienia. Ów popęd karmiczny uruchamia jeszcze inne pokłosia karmiczne, a następnie owe uruchomione pokłosia karmiczne, teraz w formie karmy rzucającej, powodują, iż doświadczamy przyszłych skalanych skupisk (zgrupowań).
• Jeszcze inne pokłosia karmiczne (następstwa) dojrzewają jako skalane uczucia, których doświadczamy w kontekście owych przyszłych skalanych skupisk  i doświadczamy owych uczuć z dalszą nieświadomością rzeczywistości.

Ostatecznie prawdziwą przyczyną cierpienia jest nieświadomość rzeczywistości, a dokładniej, chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia.

Ów złożony mechanizm opisuje niekontrolowanie powtarzające się odradzanie, a mianowicie „samsarę” przepełnioną od góry do dołu cierpieniem. Dwanaście ogniw zależnego powstawania w pełni opisuje ów mechanizm.

[Zobacz: Dwanaście ogniw: dogłębna analiza]

Prawdziwe ustania

Prawdziwe ustanie cierpienia może nastąpić jedynie poprzez prawdziwe zatrzymanie ich przyczyn. Tak więc, prawdziwe ustania odnoszą się do absolutnej nieobecności karmy oraz zakłócających emocji i postaw jako prawdziwych przyczyn oraz absolutnej nieobecności tego, co z nich dojrzewa: skalanych uczuć i skalanych skupisk jako prawdziwych cierpień. „Absolutna nieobecność” oznacza ustanie czy też zatrzymanie czegoś tak, że nigdy już ponownie nie powstanie.

Prawdziwa ścieżka umysłu

Prawdziwą ścieżką umysłu, która powoduje prawdziwe zatrzymanie jest niepojęciowe poznanie pustki (pustości) opierające się na bezpiecznym kierunku (schronieniu) po prostu wraz z wyrzeczeniem albo mają na celu bodhicittę.

• „Wyrzeczenie” to silna determinacja bycia wolnym od wszystkich prawdziwych cierpień i pozbycia się wszystkich ich prawdziwych przyczyn.
• „Bodhicitta” to umysł skupiający się na naszym własnym, indywidualnym oświeceniu, które jeszcze się nie wydarzyło, ale które jest prawomocnie przypisane kontinuum naszego umysłu i które może wydarzyć się w oparciu o czynniki naszej natury buddy. Owemu skupieniu towarzyszy zamiar osiągnięcia tegoż oświecenia i przynoszenia korzyści wszystkim ograniczonym istotom poprzez jego osiągnięcie.

• W kontekście tantry anuttarajogi, owo niepojęciowe poznanie odbywa się poprzez przejrzyste światło będące świadomością (‘od-gsal) mającą błogie urzeczywistnienie pustki. „Przejrzyste światło będące świadomością” (ang. clear light awareness) to najsubtelniejszy poziom świadomości, jaką mają wszystkie istoty. W kontekście praktyki dzogczen, owe błogie, niepojęciowe poznanie odbywa się z czystą świadomością (rig-pa, rigpa). Dla uproszczenia tej dyskusji ograniczmy naszą prezentację do świadomości przejrzystego światła, bowiem najważniejsze związane z nią kwestie odnoszą się również do czystej świadomości.

Wadżrasattwa reprezentuje w pełni urzeczywistnioną świadomość będącą przejrzystym światłem w jej dwóch aspektach:

• Jej aspekt trzeciej szlachetnej prawdy dotyczący podwójnej czystości (dag-pa gnyis-ldan) – cechuje się ona (1) naturalną czystością swej natury, nigdy niesplamioną przez karmę lub zakłócające emocje i postawy oraz (2) czystością osiągniętą dzięki usunięciu tychże przelotnych splamień, tak, że nigdy już się nie powtórzą.
• Jest aspekt czwartej szlachetnej prawdy jako tej, która uwalnia nas od prawdziwych cierpień i ich prawdziwych przyczyn.

Medytację Wadżrasattwy praktykuje się z naciskiem na oczyszczanie karmy. Kiedy dzięki świadomości Wadżrasattwy będącą przejrzystym światłem osiągniemy ostateczne oczyszczenie całej karmy, urzeczywistniamy oświecenie.

Co zostaje oczyszczone: pokłosia karmiczne

Ponieważ oczyszczanie karmy oznacza oczyszczenie pokłosi karmicznych naszych działań karmicznych, przyjrzymy się tutaj trzem rodzajom pokłosi karmicznych, które należy oczyścić. Ukułem termin „pokłosie karmiczne” (ang. karmic aftermath) w odniesieniu do wszystkich trzech:

• Sieci (tshogs, zbiory) siły karmicznej
• Tendencji karmicznych (sa-bon, nasiona, ślady)
• Stałych nawyków karmicznych (bags-chags)

Siły karmiczne obejmują zarówno negatywną siłę karmiczną (sdig-pa, „grzechy”), jak i pozytywną siłę karmiczną (bsod-nams, „zasługa”). Tylko systemy doktryn mahajany zakładają istnienie stałych nawyków karmicznych; systemy doktryn hinajany nie postulują ich istnienia.

Siły karmiczne, ale nie tendencje karmiczne, dojrzewają jako doświadczanie ogólnie skalanych skupisk samsarycznego odrodzenia. Jednak zarówno siły karmiczne, jak i tendencje karmiczne dojrzewają podczas odrodzenia jako:

• Doświadczanie skalanych uczuć szczęścia lub nieszczęśliwości
• Doświadczanie uczuć chęci, by powtarzać działania karmiczne podobne to tych, jakie już dokonywaliśmy
• Doświadczanie przydarzania się nam rzeczy podobnych do dokonywanych przez nas działań karmicznych
• Doświadczanie przeróżnych rodzajów środowisk, w jakich wszystkie one występują.

Siły karmiczne i tendencje karmiczne są do siebie podobne także w tym sensie, że zarówno jedne jak  i drugie dojrzewają sporadycznie, od czasu do czasu, a nie w sposób ciągły. Gdy zakończą już powodowanie powstawania swoich skutków, wyczerpują się; nie mogą już więcej być uruchomione. Jednak wciąż są obecne w naszym kontinuum umysłu, ale wówczas już w formie tak zwanych „spalonych nasion”. Dopóki nie zostaną całkowicie usunięte dzięki osiągnięciu prawdziwego ustania (położeniu kresu) wszelkich poznawczych zaciemnień (nyon-sgrib) poprzez niepojęciowe poznanie pustki, będą one, przekształcone w stałe nawyki karmiczne, nadal ograniczać naszą świadomość i utrudniać tym samym osiągnięcie przez nas wszechwiedzącego oświecenia. Co więcej, siły karmiczne są zjawiskami konstruktywnymi lub destrukcyjnymi, podczas gdy tendencje karmiczne są zjawiskami nieokreślonymi, neutralnymi etycznie.

Natomiast stałe nawyki karmiczne powodują powstawanie swoich skutków w sposób ciągły. W każdej chwili naszego doświadczenia powodują one powstawanie ograniczonej świadomości oraz niezdolności poznawania dwóch prawd jednocześnie – tego, co istnieje oraz tego, jak każda rzecz istnieje. Podobnie jak tendencje karmiczne, są to zjawiska nieokreślone. Sposobu, w jaki stałe nawyki karmiczne powodują powstawanie ograniczonej świadomości oraz owej niezdolności nie nazywa się „dojrzewaniem”. Dojrzewanie (smin-pa) jest naturalnym zakończeniem czegoś, gdy dana rzecz wyczerpuje się i nie może już przynosić dalszych skutków. Stałe nawyki karmiczne nigdy się nie wyczerpują; nigdy naturalnie nie ustają. Kończą się dopiero wówczas, gdy nasze niepojęciowe poznanie pustki, wraz osiągnięciem oświecenia, uwalnia nas również od naszych zaciemnień poznawczych (shes-sgrib). Pokłosia karmiczne są niezgodnymi (niewspółistniejącymi) mającymi wpływ zmiennymi.

„Oczyszczanie karmy” oznacza zatem uwalnianie naszego kontinuum umysłu od trzech rodzajów pokłosi karmicznych, sprawiając, by nie mogły powodować powstawanie swych skutków w przyszłości. Nie możemy oczyścić ani usunąć skutków, które już z nich powstały, takich jak na przykład, urodzenie się niewidomym.

Aby pojąć jak oczyszczenie jest możliwe, trzeba zrozumieć jakim rodzajem zjawisk są pokłosia karmiczne. Chociaż istnieją bardziej złożone wyjaśnienia tego rodzajów zjawisk, którymi niektóre z nich są, tutaj przyjrzymy się najmniej skomplikowanemu przedstawieniu tego zagadnienia.

Zgodnie z tym wyjaśnieniem, trzy rodzaje pokłosi karmicznych są niestatycznymi abstrakcjami i wszystkie są przypisywane  kontinuum umysłu. W terminologii technicznej znane są one jako niezgodne (niewspółistniejące) mające wpływ zmienne (ldan-min 'du-byed), co oznacza, że są zjawiskami niestatycznymi, które nie są ani formami zjawisk fizycznych, ani sposobami bycia czegoś świadomym. Nie podzielają pięciu zgodnych cech ze świadomością podstawową chwili poznania, w której się wydarzają.

„Niestatyczny” (nietrwały) oznacza, że pokłosia karmiczne powstają w zależności od przyczyn i warunków a zatem są pod ich wpływem. Co więcej, ponieważ podlegają wpływom warunków, zmieniają się one z chwili na chwilę. Ponieważ pokłosia karmiczne wytwarzają skutki, wpływają na nasze doświadczenie.

Konwencjonalne „ja” jest również niezgodną mającą wpływ zmienną, czymś przypisanym kontinuum umysłu. Jednakże konwencjonalnego „ja” nie można nigdy usunąć z kontinuum umysłu, nawet poprzez oświecenie; podczas gdy pokłosia karmiczne można usunąć na zawsze. Możemy osiągnąć ich prawdziwe zatrzymanie (ich prawdziwe ustanie).

Konwencjonalne „ja” jest na zawsze prawomocnie przypisane kontinuum umysłu, ponieważ nie istnieje żaden wzajemnie wykluczający się z nim przeciwstawny mu czynnik, poprzez który można by je zniszczyć lub usunąć w taki sposób, by nigdy się już nie powtórzyło. Jednakże obecność pokłosi karmicznych jest prawomocnie przypisana ylko temu kontinuum umysłu, które zawiera doświadczenia powodujących je działań karmicznych i które ma możliwość zawierania w sobie dalszych przyszłych chwil doświadczania skutków karmicznych, które mogą z nich powstawać.

Istnienie trzech [rodzajów] pokłosi karmicznych można przypisać kontinuum umysłu jedynie wtedy gdy wciąż mają zdolność wytwarzania skutków. Wytworzenie skutku może wydarzyć się jedynie w zależności od przyczyn i warunków. Kiedy usuniemy przyczyny i warunki mogące powodować, iż pokłosia karmiczne wytworzą swe skutki, wytwarzanie przez nie skutków nie jest już możliwe. Kiedy zaś wytwarzanie przez nie skutków nie jest już możliwe, to nie możemy już więcej prawomocnie przypisać kontinuum umysłu istnienia pokłosi karmicznych, które mogłyby wytwarzać skutki. Wszakże owe trzy rodzaje pokłosi karmicznych nie istnieją  prawdziwie jako „rzeczy” dające się odnaleźć w kontinuum umysłu.

W ten sposób oczyszczamy pokłosia karmiczne. Poprzez niepojęciowe poznanie pustki, usuwamy chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia, a tym samym eliminujemy pożądanie i będące uzyskiwaczem zakłócające emocje lub postawy, które mogą działać jako warunki, w jakich pokłosia karmiczne mogą zostać uruchomione powodując powstawanie swych skutków.

Proces oczyszczania

Po pierwsze, pozbywamy się z (spang-ba) naszych umysłowych kontinuów ich sieci siły karmicznej oraz ich tendencji karmicznych. „Pozbycie się” czegoś – zazwyczaj tłumaczone jako „porzucanie” czegoś – oznacza oczyszczenie kontinuum naszego umysłu z jakiegoś skalanego zjawiska w sensie osiągnięcia prawdziwego ustania owego zjawiska. Wraz z osiągnięciem stanu arhata, innymi słowy wraz z osiągnięciem wyzwolenia, pozbywamy się naszych sieci zarówno pozytywnej jak i negatywnej siły karmicznej oraz wszystkich naszych tendencji karmicznych.

W ciągu pozostałej części życia, w którym osiągamy wyzwolenie, doświadczamy wciąż skalanych skupisk, z którym się urodziliśmy. Ponadto, nadal doświadczamy rzeczy podobnych do naszych przeszłych działań karmicznych. Jednakże, nie doświadczamy już skalanych uczuć szczęścia czy nieszczęśliwości i nie odczuwamy już chęci, by powtarzać nasze przeszłe zachowania karmiczne.

Odrodziwszy się w czystej krainie po zakończeniu owego życia, nie doświadczamy już skalanych skupisk ani przydarzania się nam rzeczy podobnych do naszych przeszłych działań karmicznych. Jednak nasza świadomość jest wciąż ograniczona.

Dopiero osiągnąwszy oświecenie pozbywamy się stałych nawyków karmicznych. Dzięki owemu osiągnięciu stajemy się wszechwiedzącymi buddami.

Chociaż ostateczna praktyka oczyszczająca Wadżrasattwy to niepojęciowa medytacja pustki wykonywana w kontekście praktyki tantry anuttarajogi, szczególnie wraz z przejrzystym światłem, które jest świadomością, to doraźną praktykę Wadżrasattwy wykonuje się poprzez recytację mantry i wizualizację, a w najlepszym razie, z pojęciowym zrozumieniem pustki. Doraźne oczyszczenie sprawia, iż potencjały i tendencje karmiczne stają się „spalonymi nasionami”. Podobnie jak w przypadku karmicznych potencjałów i tendencji, które wyczerpały swoje dojrzewanie jako skutki karmiczne, owych spalonych nasion nie można już uruchomić, tak by wytwarzały skutki karmiczne. Jednakże nadal są prawomocnie przypisywane kontinuum umysłu i – obecnie przekształcone w stałe nawyki karmiczne – nadal utrudniają osiągnięcie oświecenia. Co więcej, ponieważ nie uwolniliśmy się od chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia, nadal będziemy rozwijać zakłócające emocje i impulsy karmiczne oraz zbierać dalsze pokłosia karmiczne. Doraźne oczyszczenie daje nam jednak tak zwaną „przestrzeń na wzięcie oddechu”, by móc lepiej gromadzić dalsze przyczyny oświecenia.

Przyjrzyjmy się teraz różnym poziomom i kontekstom, w jakich powszechnie stosuje się ową doraźną praktykę oczyszczającą. Na wszystkich tych poziomach praktykę tę należy podejmować w takim sposób, by była skierowana na dążenie do osiągnięcia oświecenia dla dobra wszystkich – innymi słowy, podejmować ją mając na celu bodhicittę.

Poziom przed-tantryczny

Chociaż medytacja mantry Wadżrasattwy jest w istocie praktyką tantryczną, to większość ludzi podejmuje ją, jeszcze zanim faktycznie zaangażuje się w tantrę. Na początku praktyka taka odbywa się na etapie treningu będącym wyłącznie poziomem sutry mahajany. Według trzech stopniowanych zakresów motywacji i celu przedstawionymi w naukach lam-rim stopniowanych ścieżek umysłów, ów poziom ma trzy etapy: początkowy, średni i zaawansowany. Chociaż, ściśle rzecz biorąc, tylko zaawansowany zakres lam-rim jest poziomem motywacji mahajany, to na drodze do rozwinięcia zaawansowanej motywacji trzeba, jako stopnie przejściowe, podjąć początkowy i średni zakres motywacji. Co więcej, w kontekście praktyki sutry mahajany, jako krok przejściowy prowadzący do praktyki tantrycznej, trzeba rozwinąć wszystkie trzy zakresy motywacji lam-rim.

Początkowy zakres motywacji

Na początku możemy angażować się w praktykę mantry i wizualizacji Wadżrasattwy, pragnąc uniknąć zwykłego, niesubtelnego cierpienia. Podejmujemy tę praktykę, ponieważ jesteśmy przerażeni perspektywą doświadczania wszelkiego nieszczęścia lub bólu. Taka praktyka jest na poziomie wspólnym z początkowym zakresem motywacji przedstawionym z naukach lam-rim.
Celem owego początkowego poziomu praktyki Wadżrasattwy jest oczyszczenie naszych kontinuów umysłów jedynie z negatywnych sił karmicznych i negatywnych tendencji karmicznych, które dojrzewałyby razem jako pierwszy z trzech rodzajów prawdziwych cierpień – jako gorsze odrodzenia i zwykła, niesubtelna nieszczęśliwość nawet w ludzkim odrodzeniu. Pracujemy nad oczyszczeniem kontinuum naszego umysłu z negatywnych sił i tendencji, które wytworzyliśmy nie tylko w ciągu tego życia, ale również podczas wszystkich naszych poprzednich żywotów, bez początku. Dążymy do jednego z lepszych stanów odrodzenia jako człowiek lub istota boska, jakiś „bóg”.

Na tym poziomie pracujemy nad oczyszczeniem się z konieczności doświadczania negatywnych skutków karmicznych:

• Popełniania każdego z dziesięciu destrukcyjnych działań (dziesięciu nie-cnót)
• Wykraczania przeciwko, a tym samym osłabianiu, naszego bezpiecznego kierunku (schronienia) w każdym z trzech Drogocennych Klejnotów
• Postępowania niewłaściwie w stosunku do każdego z naszych duchowych przewodników, a tym samym osłabiania naszej bliskiej więzi (dam-tshig, sanskr, samaja) z każdym z nich
• Naruszania lub osłabiania każdego z naszych ślubów pratimokśi indywidualnego wyzwolenia, każdego z naszych ślubów bodhisattwy i każdej z 18 ściśle wiążących praktyk oraz 22 punktów, w jakich należy szkolić swój umysł (lodziong; trening postaw).

[Patrz: Rdzenne ślubowania bodhisattwy i Siedmiopunktowe ćwiczenie umysłu]

Gdyby medytację Wadżrasattwy praktykować w ten sposób jako cel sam w sobie, mogłaby ona wówczas być odpowiednikiem nie-buddyjskiej praktyki oczyszczania się z naszych grzechów dzięki łasce Jezusa Chrystusa, abyśmy mogli pójść do nieba. Buddyjskie oczyszczenie musi opierać się na bezpiecznym kierunku – dążeniu do trzeciej i czwartej szlachetnej prawdy: prawdziwych ustań i prawdziwych ścieżek umysłu –  oraz traktowaniu usuwania negatywnych sił karmicznych i negatywnych tendencji karmicznych jako zaledwie pośredniego kroku na drodze do wyzwolenia i oświecenia.

Aby medytacja Wadżrasattwy na tym poziomie mogła stanowić praktykę mahajany, musi się one również opierać na celu bodhicitty oraz traktowaniu usuwania przyszłego dojrzewania negatywnych sił i skłonności karmicznych w zwykłe, niesubtelne cierpienie jako niezbędny krok w lepszym niesieniu pomocy innym. Osiąganie lepszych stanów odrodzenia, szczególnie drogocennego ludzkiego odrodzenia w pełni obdarzonego wszystkimi wytchnieniami i wzbogaceniami umożliwiającymi optymalną praktykę Dharmy, ma na celu wykorzystanie takiego odrodzenia do osiągnięcia oświecenia dla dobra wszystkich.

Pośredni zakres motywacji

Z wyrzeczeniem jako naszą motywacją praktykujemy medytację Wadżrasattwy, by osiągnąć wyzwolenie od wszelkiego cierpienia. Taka praktyka jest na wspólnym poziomie z średniej poziomem zakresu motywacji lam-rim. W tym przypadku celem jest oczyszczenie naszych kontinuów umysłów z sieci zarówno pozytywnych, jak i negatywnych sił karmicznych oraz pozytywnych i negatywnych tendencji karmicznych. Osiągając to, unikniemy doświadczania wszystkich trzech rodzajów prawdziwych cierpień: nieszczęśliwości, skalanego szczęścia i niekontrolowanie powtarzającego się odradzania ze skalanymi skupiskami. Osiągniemy wyzwolenie od samsary.

Medytacja Wadżrasattwy z owym pośrednim zakresem motywacji musi jednak również opierać się na dążeniu do celu bodhicitty. Powinniśmy rozumieć, że aby lepiej pomagać innym, musimy na zawsze uwolnić się od niekontrolowanie powtarzającego się odradzania z jego wzlotami i upadkami szczęścia, i nieszczęśliwości oraz cierpieniami narodzin, choroby, starości i śmierci. W przeciwnym razie, będzie to poważnie hamować i ograniczać nasza zdolność przynoszenia pożytku innym.

Nie musimy czekać, aż zakończymy oczyszczanie naszego umysłowego kontinuum z wszelkiej negatywnej siły karmicznej i negatywnych tendencji karmicznych, aby skupić naszą praktykę Wadżrasattwy na oczyszczaniu naszych umysłowych kontinuów również z pozytywnych sił i tendencji. Gdy nasza motywacja ewoluuje z poziomu początkowego do poziomu średniego, w naturalny sposób poszerzamy zakres tego, co staramy się oczyścić.

Zaawansowany zakres motywacji

Gdy naszą wyłączną motywacją jest cel bodhicitty, nasza praktyka Wadżrasattwy rozszerza się, oczyszczając kontinuum naszego umysłu nie tylko ze wszystkich sił karmicznych i tendencji karmicznych, ale także ze wszystkich stałych nawyków karmicznych. Aby w jak największym stopniu przynosić korzyść wszystkim, musimy osiągnąć wszechwiedzący stan Buddy. Oznacza to, iż musimy pozbyć się ograniczonej świadomości, będącej tym, co w każdej chwili jest skutkiem naszych stałych nawyków karmicznych. W jakiż sposób będziemy w stanie pomagać wszystkim, nie mając pełnej znajomości zręcznych środków, nie żywiąc miłości do wszystkich itd?

Krótko mówiąc, początkowe i średnie zakresy motywacji lam-rim służą oczyszczaniu naszych umysłowych kontinuów z problemów związanych ze skrajnością kompulsywności samsarą (srid-mtha'). Zaawansowany zakres służy zaś do oczyszczenia ich z problemów związanych ze skrajnością spokoju nirwany (zhi-mtha').

Praktyka na poziomie nyndro

Kiedy podejmujemy praktykę recytacji mantry i wizualizacji Wadżrasattwy w kontekście ścisłej praktyki sutry mahajany, zakres motywacji lam-rim, z jaką to robimy nie ma znaczenia. Przy wszystkich trzech zakresach, powinniśmy traktować nasz poziom praktyki jako stopniowy krok w kierunku ostatecznego podjęcia praktyki tantry. Kiedy jesteśmy faktycznie gotowi, by przejść do tantry, praktykujemy medytację Wadżrasattwy jako część naszego „nyndro” – naszego zbioru formalnych praktyk wstępnych. Wiąże się to z powtórzeniem stu-sylabowej mantry 100 000 razy, recytując codziennie podczas czterech, trzech, dwóch lub jednej sesji, nie opuszczając ani jednego dnia, aż do ukończenia całej tej liczby. Podejmujemy się tego, by oczyścić się przynajmniej z największych przeszkód, które mogłyby utrudniać nam odniesienie powodzenia w praktyce tantrycznej mającej na celu osiągnięcie oświecenia dla dobra wszystkich.

Medytacja Wadżrasattwy w kontekście zaangażowania się w praktykę tantry

We wszystkich czterech klasach tantry, wykonujemy praktykę recytacji mantry i wizualizacji Wadżrasattwy jako cześć praktyk wstępnych poprzedzających pełne sadhany wszystkich postaci buddów. W późniejszej części takich sadhan, już po zakończeniu recytacji mantr owych postaci buddów, powtarzamy praktykę Wadżrasattwy w ogromnie skrótowej formie, aby oczyścić wszelkie pokłosia karmiczne powstałe z błędów popełnianych w trakcie recytacji owych mantr.

Praktyka tantr jogi i anuttarajogi w szkołach sakja, kagju i gelug – oraz podobnie, w tradycji nigma, praktyki tantr jogi, mahajogi, anujogi i atijogi – wiążą się ze złożeniem ślubów tantrycznych oraz otrzymaniem przekazu mocy (inicjacji). W takich przypadkach, możemy również wykonywać praktykę recytacji mantry i wizualizacji Wadżrasattwy w celu oczyszczenia osłabionych ślubów tantrycznych lub osłabionych ściśle wiążących praktyk (dam-tshig, sanskr. samaja). Jeśli utracimy śluby tantryczne poprzez całkowite ich przekroczenie, można oczyścić negatywną siła takiegoż działania poprzez wykonanie 100 000 powtórzeń stusylabowej mantry i ponowne przejęcie owych ślubów.

[Patrz: Czynniki związane ze złamaniem ślubów tantrycznych]

We wszystkich tych tantrycznych kontekstach praktyki Wadżrasattwy, naszą motywacją powinna być bodhicitta. Pragniemy uniknąć negatywnych konsekwencji naszych działań, które mogłyby przeszkodzić lub opóźnić [rozwinięcie] naszej zdolności pomagania innym i osiągnięcie przez nas oświecenia. Motywacja ta nie jest jedynie tą związaną z początkowym nie-mahajanistycznym zakresem, a mianowicie, by po prostu uniknąć sytuacji gorszych odrodzeń oraz cierpienia bólu i nieszczęśliwości.

Krótko mówiąc, na wszystkich poziomach, medytacja wizualizacji i mantry Wadżrasattwy powinna być praktyką mahajany. Wszakże jedynie mahajana postuluje istnienie możliwości oczyszczania karmy. Dlatego medytacje mające na celu oczyszczenie karmy mają sens jedynie wówczas, gdy praktykuje się je z motywacją mahajany.

Cztery przeciwdziałające siły

Bez względu na poziom, na jakim angażujemy się w praktykę oczyszczającą Wadżrasattwy, powinniśmy rozpoczynać każdą jej sesję od otwartego wyznania (bshags-pa, „spowiedź”) popełnionych przez nas wcześniej działań karmicznych, czemu towarzyszy przyznanie, iż były niewłaściwe i uznanie tego, że jeśli nie zostaną oczyszczone przyniosą nam cierpienie i problemy. Następnie stosujemy cztery przeciwdziałające siły (gnyen-po'i stobs-bzhi):

• Szczere żałowanie
• Mocne postanowienie, by starać się nie powtarzać więcej takiego działania
• Upewnienie się co do naszej podstawy, a mianowicie co do bezpiecznego kierunku i celu bodhicitty
• Zastosowanie konstruktywnego przeciwdziałającej siły, takiej jak mantra Wadżrasattwy i medytacja wizualizacji.

Zgodnie z naukami mahajany, nawet popełniwszy działania karmiczne, można osłabić siłę ich pokłosi karmicznych poprzez modlitwę i inne środki. Nawet jeśli inni ofiarowują modlitwy po naszej śmierci i kiedy wciąż doświadczamy okresu bardo pomiędzy odrodzeniami, siła owych pokłosi może zostać osłabiona. Dzieje się tak dlatego, że modlitwy innych mogą wpływać na powstawanie [lub nie] warunków powodujących dojrzewanie owych pokłosi karmicznych. Podobnie, otwarcie wyznawanie [błędów] oraz cztery przeciwdziałające siły zmniejszają ciężar karmicznego dojrzewania ponieważ przeciwdziałają czynnikom, które powodują, iż ich dojrzewanie jest silne.

• Otwarcie przyznanie się do błędu – przeciwdziała nieuznawaniu wykroczenia za szkodliwe
• Żałowanie – przeciwdziała nieodczuwaniu żalu, rozkoszowaniu się negatywnym działaniem karmicznym i dokonywaniu go z radością
• Staranie się by nie powtarzać danego działania – przeciwdziała brakowi pragnienia czy intencji, by zaprzestać powtarzania danego czynu
• Upewnienie się co do naszego bezpiecznego kierunku i celu  bodhicitty – przeciwdziała brakowi moralnej godności własnej i niedbaniu o to, jak nasze działania odbijają się na innych
• Stosowanie przeciwdziałających konstruktywnych działań – przeciwdziała niemyśleniu o naprawianiu szkód.

Wszelkie przeciwdziałające konstruktywne działania należy podejmować z celem bodhicitty i powinny im towarzyszyć sześć dalekosiężnych postaw (pha-rol-tu phyin-pa, sanskr. paramita, doskonałości, doskonałe zalety), jakimi są szczodrość, samodyscyplina etyczna, cierpliwość, radosna wytrwałość stabilność umysłowa oraz rozróżniająca świadomość – tak, by działania te kwalifikowały się jako postępowanie bodhisattwy. W szczególności, oznacza to praktykowanie medytacji Wadżrasattwy z pewnym poziomem właściwej koncentracji i pewnym poziomem właściwego poznania pustki – a konkretniej, z pewnym poziomem późniejszego osiągnięcia (rjes-thob, stan po-medytacyjny) postrzegania wszystkiego jako złudzenia. Początkowo poziom właściwego poznania pustki będzie pojęciowy i może nie być zgodny z najbardziej wyrafinowanym rozumieniem madhjamaki.

Zwróćmy uwagę, że zastosowanie czterech przeciwdziałających sił powoduje zmianę niewłaściwego odnoszenia się do, czy też traktowania (tshul-min yid-la byed-pa), popełnionych przez nas wcześniej czynów karmicznych na poprawne odnoszenie.

• Widzenie działania karmicznego jako szkodliwego wskazuje na zmianę w naszym odnoszeniu się do niego z traktowania go jako bycia szczęśliwością na traktowanie go jako bycia cierpieniem oraz z traktowania go jako czyste na traktowanie go jako nieczyste.
• Raczej żałowanie owego działania raczej, niźli rozkoszowanie się nim wynika właśnie z owej zmiany trybu tego jak się do niego odnosimy.
• Przyrzeczenie, iż będziemy się starać nie powtarzać już więcej owego działania wskazuje na zmianę w naszym odnoszeniu się do trybu zachowania z traktowania go jako trwały na traktowanie go jako nietrwały.
• Nietrwały lub niestatyczny oznacza, że mogą wpływać na niego inne zjawiska, zaś upewnianie się co do naszego bezpiecznego kierunku i bodhicitty oraz stosowanie konstruktywnych działań przeciwdziałających wskazuje na zrozumienie tego.
• Towarzyszące konstruktywnemu działaniu przeciwdziałającemu pewne zrozumienie pustki wskazuje również na zmianę naszego odnoszenia się do działań karmicznych z uznawania ich za posiadające prawdziwie ustanowioną tożsamość na wolne od owej tożsamości.

Aby zobaczyć wszystko jako złudzenie (iluzję), musimy najpierw przeanalizować, a następnie skupić się na „trzech bramach wyzwolenia” (rnam-par thar-pa'i sgo gsum) w odniesieniu do działania karmicznego i oczyszczania jego pokłosi karmicznych. Owe trzy bramy to:

• Pustka (stong-pa-nyid) – odnosząca się do pustki związanych z tym zjawisk
• Brak znamienia (sanskr. lakshana, znaku, cechy) (mtshan-ma med-pa) – odnoszący się do braku znamienia istniejącej prawdziwie przyczyny owych zjawisk
• Brak nadziei (smon-pa med-pa) – odnoszący się do braku nadziei na istniejący prawdziwie skutek owych zjawisk.

Zatem powinniśmy skupić się na pustce:

• Samych zjawisk – a mianowicie pustce działań karmicznych i ich pokłosi
• Przyczyn działań karmicznych oraz przyczyn, które przyniosą oczyszczenie ich pokłosi karmicznych
• Skutków, jakie wynikną z owych pokłosi karmicznych oraz skutków, jakie powstaną z oczyszczenia owych pokłosi karmicznych.

Możemy również przeanalizować to pod kątem „czterech bram wyzwolenia”, w którym to przypadku czwartą bramą jest:

• Brak mających wpływ zmiennych owego działania (mngon-par 'du-byed med-pa) – co odnosi się do braku prawdziwie istniejących „trzech kręgów” (‘khor-gsum) działania, a mianowicie dokonywanego czynu, sprawcy i działania (bya-byed-las-gsum).

Dlatego musimy również skupić się na pustce

• oczyszczenia, jakiego należy dokonać,
• siebie samego, jako sprawcy dokonującego tegoż oczyszczenia,
• czynu, jakim jest medytowanie nad pustką przynoszące oczyszczenie i samego, aktu oczyszczenia.

 

Chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia i oczyszczenie

Jak to już omawialiśmy, chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia leży u podstaw pożądania i emocji lub postawy będącej „uzyskiwaczem”, które są umysłowymi czynnikami uruchamiającymi pokłosia karmiczne, w szczególności w chwili naszej śmierci, tak że przynoszą one swe skutki karmiczne. Mówiliśmy również, że nawet doraźnie metody oczyszczania, takie jak medytacja mantry Wadżrasattwy, wymagają przynajmniej podstawowego zrozumienia pustki prawdziwie ustanowionego istnienia. Powinniśmy uprzytomnić sobie, że przejawianie się prawdziwie ustanowionego istnienia, które nasze umysły rzutują na wszystko nie odnosi się do żadnego rzeczywistego sposobu, w jaki cokolwiek istnieje. Nie ma czegoś takiego jak prawdziwie ustanowione istnienie.

Wskutek projektowania prawdziwie ustanowionego istnienia i wierzenia weń doświadczamy wielu emocjonalnie bolesnych konsekwencji. Na przykład, możemy chwytać się:

• Istnienia destrukcyjnego działania karmicznego, które popełniliśmy jako prawdziwie ustanowione jako „złe”, niezależnie od umysłowej etykiety „złe”
• Istnienia siebie samych jako prawdziwie ustanowionych jako „złych” z powodu popełnienia go
• Istnienia skutków karmicznych owego działania jako prawdziwie ustanowionych jako „nieunikniona wieczna kara”.

Takie chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienie leży u podstaw zakłócającej postawy poczucia winy.

Podobnie możemy chwytać się:

• Istnienia konstruktywnego działania karmicznego, którego dokonaliśmy jako prawdziwie ustanowionego jako „dobre”
• Istnienia siebie samych jako prawdziwie ustanowionych jako „dobrych” z powodu dokonania go
• Istnienia skutków karmicznych owego działania jako prawdziwie ustanowionych jako „nieunikniona nagroda”.

Takie chwytanie leży u podłoża zakłócającego poczucia dumy.

Zrozumienie pustki, które towarzyszy naszej praktyce mantry Wadżrasattwy może nie być tak dokładne i precyzyjne, a tym samym nie byłoby w stanie całkowicie oczyścić naszych pokłosi karmicznych. Niemniej jednak, nieco medytacji nad pustką naszych działań karmicznych, nas samych itd. jest tylko czymś właściwym, lecz wręcz nieodzownym. Czyniąc to, możemy uwolnić się przynajmniej tymczasowo, na doraźnym poziomie, od poczucia winy lub dumy oraz problemów, jakie te dwa niosą ze sobą.

Nawet jeśli praktykujemy medytację Wadżrasattwy bez właściwego zrozumienia pustki, ale z czystą motywacją i dobrą koncentracją, cztery przeciwdziałające siły mają moc, aby, przynajmniej do pewnego stopnia, doraźnie oczyścić pokłosia karmiczne. Jest to podobne do tego w jaki sposób medytacja nad brzydotą ma moc doraźnego przezwyciężania pożądania i przywiązania. Medytacja nad brzydotą czyjegoś ciała, z którego usunięto skórę, może wyeliminować pożądanie i przywiązanie do tegoż ciała, jakiego teraz doświadczamy. Nie zapobiega ona jednakże powracaniu pragnień i przywiązań, bowiem nie naciera na rdzenną przyczynę czy też warunek powtarzania się pożądania i przywiązania, a mianowicie na chwytanie się prawdziwie ustanowionego istnienia.

Mantrę Wadżrasattwy i medytację wizualizacyjną można praktykować w celu oczyszczenia niezależnie od tego, czy otrzymaliśmy inicjację tantryczną (dbang, sanskr. abhiśekha, inicjacja, przekaz mocy, „łąg") do jakiejś innej postaci buddy. W obu przypadkach możemy praktykować Wadżrasattwę z lub bez późniejszego zezwolenia (rje-snang, „dzienang”) Wadżrasattwy, chociaż potrzebujemy przynajmniej ustnej przekazu (lung) mantry.

Jeśli praktykujemy Wadżrasattwę bez żadnej inicjacji tantrycznej (przekazu mocy) lub jeśli w połączeniu z praktyką jakiejkolwiek postaci Buddy z pierwszych trzech klas tantry, Wadżrasattwa jest pojedynczą postacią. Jego pojedyncza forma jest białego koloru, z jedną twarzą i dwoma ramionami.

Jeśli praktykujemy Wadżrasattwę w połączeniu z praktyką jakiejkolwiek postaci tantry anuttarajogi, Wadżrasattwa jest parą. Obie postaci w parze mogą być białe, z jedną twarzą i dwoma ramionami, przy czym postać męska może mieć, albo łagodny wyraz ust, jak w tantrach Guhjasamadżi i Jamantaki, albo na poły łagodny, na poły groźny wyraz ust z kłami, jak Wadżrasattwa Heruka praktykowany w Czakrasamwarze, Wadżrajogini i Hewadżrze. W Kalaczakrze Wadżrasattwa jest niebieski, forma kobieca jest zielona, a obie postacie mają trzy twarze i sześć ramion.

Jeśli praktykujemy Wadżrasattwę bez inicjacji do postaci Buddy, to podczas praktyki wizualizujemy siebie samych w naszej zwykłej formie. Wizualizujemy wszystkie otaczające nas istoty z Wadżrasattwą siedzącym na ich głowach i każda z nich jest oczyszczana. Jeśli praktykujemy posiadając przekaz mocy do jakiejś postaci Buddy, to podczas praktyki wizualizujemy siebie jako ową postać Buddy, ale utrzymujemy bardzo słabą „dumę bóstwa” (lha'i nga-rgyal). Wizualizujemy siebie w zwykłej formie na dysku księżyca w naszych sercach w otoczeniu wszystkich istot, z których każda jest oczyszczana. „Duma bóstwa” jest poczuciem faktycznie bycia ową postacią Buddy.

Ningma i sakja praktykują Wadżrasattwę również jako postać buddy (jidam), w którym to przypadku istnieje możliwość otrzymania inicjacji Wadżrasattwy. Jeśli otrzymaliśmy taką inicjację, to podczas praktyki możemy wizualizować siebie samych jako Wadżrasattwę, ze sobą samym w zwykłej formie, siedzącym na dysku księżyca w naszym sercu, otoczeni przez wszystkie istoty. Możemy również wizualizować wszystkie istoty wokół siebie i po uzyskaniu oczyszczenia, sami, jako Wadżrasattwowie, wysyłamy promienie światła, oczyszczające je wszystkie. Gelug i kagju nie praktykują Wadżrasattwy jako jidama. Tak więc, nie mają inicjacji Wadżrasattwy i nie wizualizuje się tam siebie samych jako Wadżrasattwy, ani też nie wykonuje się żadnej wizualizacji światła wychodzącego z nas samych i oczyszczającego wszystkie istoty wokół nas.

Praktyki wstępne

W medytacji mantry i wizualizacji Wadżrasattwy praktyki wstępne rozpoczynają się od wyciszenia poprzez skupienie się na oddechu, oddychając normalnie przez nos. Jeśli nasz umysł często błądzi, liczymy oddechy. Jeśli nasze umysły są już w miarę wyciszone, skupiamy się jedynie na odczuciu wchodzącego i wychodzącego z nozdrzy oddechu. Następnie możemy wizualizować przez sobą Wadżrasattwę ucieleśniającego sobą wszystkie obiekty wskazujące bezpieczny kierunek. Po czym upewniamy się co do naszej motywacji bezpiecznego kierunku i mając na celu bodhicittę.

Ewentualnie możemy wówczas wykonać także siedmioczęściową praktykę:

• Pokłony wykonywane w kontekście bezpiecznego kierunku i bodhicitty
• Ofiarowania
• Otwarte wyznanie swych wad i zastosowanie czterech przeciwdziałających sił
• Radowanie się z własnych dobrych właściwości i dobrych właściwości innych jak również dobrych właściwości Wadżrasattwy jako przejrzystego świata, które jest pełną oświeconą świadomością
• Prośba o naukę –  w tym przypadku prośba o oczyszczenie, a mianowicie o to, by Wadżrasattwa jako przejrzyste światła, które jest świadomością umożliwił oczyszczenie
• Błaganie nauczycieli, aby nie odchodzili – w tym przypadku zwrócenie się do Wadżrasattwy, jako przejrzystego światła, które jest świadomością, by nie odchodził lecz pozostawał, umożliwiając oczyszczenie i pomoc aż do oświecenia
• Poświęcanie wszelkiego osiągniętego oczyszczenia oświeceniu i niesieniu w jak największym stopniu pomocy innym.

Następnie podejmujemy świadomą decyzję, by medytować z koncentracją, by z kolei skupiać się na punkcie pomiędzy brwiami w celu korygowania otępienia, a na pępku w celu korygowania umysłowego rozkojarzenia.

Jeśli nie wykonujemy siedmioczęściowej praktyki, po prostu przypominamy sobie i otwarcie przyznajemy się do naszych błędów, w czymkolwiek, co uczyniliśmy a co pragniemy oczyścić, stosując cztery przeciwdziałające siły. Jako czwartą przeciwdziałające siłę stosujemy główną część praktyki Wadżrasattwy, ze świadomą decyzją, by się na niej koncentrować.

Wizualizacja Wadżrasattwy

W zależności od kontekstu, w jakim praktykujemy, wizualizujemy odpowiednią formę Wadżrasattwy siedzącego na czubku naszych głów. Jeśli mamy trudności z wizualizacją szczegółów, możemy po prostu wizualizować kulę białego światła. Aspekt utrzymania dumy bóstwa – w tym przypadku poczucie, że Wadżrasattwa faktycznie siedzi na naszych głowach – jest ważniejszy niż aspekt klarowności sprawiania, że coś pojawia się w naszej wyobraźni. Jedną z metod uczenia się wizualizowania czegoś na naszych głowach jest położenie sobie na głowie dłoni, po czym zdjęcie jej. Nadal wyczuwamy miejsce w naszej głowie, na którym spoczywała nasza dłoń i wciąż czujemy, jakby coś tam jeszcze było.

Stusylabowa mantra

Tybetańska wymowa mantry różni się od oryginalnej wymowy sanskryckiej. Niektórzy mistrzowie tybetańscy instruują swoich nie-tybetańskich uczniów, by  wymawiali tę mantrę tak, jak robią to Tybetańczycy, zaś inni zalecają wymawianie jej w stylu sanskryckim. Jego Świątobliwość Dalajlama doradza, by nie-tybetańczycy podążali za oryginalnym sanskryckim sposobem wymowy (w polskiej transkrypcji):

OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA, WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA, DRIDHO ME BHAWA, SUTOŚIO ME BHAWA, SUPOŚIO ME BHAWA, ANURAKTO ME BHAWA, SARWA SIDDHIM ME PRAJAĆA, SARWA KARMA SUĆIA ME, ĆITTAM ŚRIJAM KURU HUM, HA HA HA HA HOH BHAGAWAN, SARWA TATHAGATA WADŻRA, MA ME MUNĆIA, WADŻRI BHAWA, MAHA-SAMAJA-SATTWA, AH HUM PHAT.

Dosłowne tłumaczenie owej mantry jest następujące:

Om Wadżrasattwo, podtrzymuj swą bliską więź. Spraw, bym pozostawał w ścisłej bliskości ze stanem Wadżrasattwy. Spraw, bym był stabilny. Spraw, bym był szczęśliwy. Spraw, by przepełniała mnie radość. Spraw, bym był chroniony. Obdarz mnie wszystkimi prawdziwymi osiągnięciami. Spraw, by wszystkie moje działania były doskonałe. Spraw, aby umysł był najdoskonalszy - HUM. HA HA HA HA HO, Zwycięski Mistrzu, przewyższający wszystkich, stanie wadżry Wszystkich, Którzy  Tak Przeszli. Nie pozostawiaj mnie. O Istoto Wadżry o wielkiej więzi. AH, HUM, PHAT.

Chociaż każdą frazę tej mantry można objaśniać na wiele sposobów, jedno z objaśnień  jest następujące:

OM = sylaba nasienna ciała; WADŻRASATTWA = Ten o umyśle mocnym jak diament

• O, Ty o umyśle mocnym jak diament – czyli ty z niezniszczalnym stanem umysłu, a mianowicie Wadżrasattwo – reprezentujący przejrzyste światło które jest błogą świadomością pustki. OM na początku mantry ma związek z sylabami AH i HUM na końcu mantry odnoszącymi się do mowy i umysłu. Owe trzy wskazują na ciało, mowę i umysł, które muszą zostać oczyszczone oraz na oczyszczone stany ciała, mowy i umysłu osiągnięte w wyniku oczyszczania.

SAMAJAM = ścisła więź; ANUPALAJA = utrzymać.

• Utrzymuj bliską więź – mianowicie, ścisłą więź lub obietnicę, że dzięki przejrzystemu światłu będącemu błogą  świadomością pustki, będę w stanie oczyścić wszystkie pokłosia karmiczne.

WADŻRASATTWATWA = Stan Wadżrasattwy; ENA = to, ten; UPATIŚTA = pozostań blisko

• Spraw, abym pozostał w ścisłym [związku] ze stanem Wadżrasattwy – innymi słowy ze stanem przejrzystego światła które jest świadomością.

DRIDHO = stabilny; ME = mnie; BHAWA = spraw [aby coś się stało]

• Spraw, abym był stabilny – dzięki temu, że usunę sieć negatywnych sił karmicznych i negatywnych tendencji karmicznych z kontinuum mojego umysłu.

SUTOŚJO = szczęśliwy; ME = mnie; BHAWA = spraw [aby coś się wydarzyło]

• Spraw, abym był szczęśliwy – poprzez usunięcie sieci wszystkich sił karmicznych i wszystkich tendencji karmicznych tendencji z kontinuum mojego umysłu, tak abym osiągnął oświecenie z jego nieskalaną szczęśliwością.

SUPOŚJO = radosny; ME = mnie; BHAWA = spraw [aby coś się wydarzyło]

• Spraw, aby przepełniła mnie radość – dzięki usunięciu przeze mnie wszystkich stałych nawyków karmicznych, tak bym osiągnął oświecenie z jego wieczną błogością.

ANURAKTO = chroniony; ME = mnie; BHAWA = spraw [aby coś się wydarzyło]

• Spraw, bym był chroniony – aby mój umysł nigdy nie opuścił przejrzystego światła będącego błogą świadomością pustki.

SARWA = wszyscy; SIDDHIM = rzeczywiste osiągnięcie; ME = mnie, ja; PRAJAĆA = udzielić, obdarzyć

• Obdarz mnie wszystkimi rzeczywistymi osiągnięciami – a konkretnie, najwyższym rzeczywistym osiągnięciem oświecenia.

SARWA = wszyscy; KARMA = działanie; SUĆIA = doskonała; ME = mnie, ja

• Niech wszystkie moje działania będą doskonałe – jeśli chodzi o oświecenie, abym osiągnął Rupakaję (Ciało Form) Buddy, tak by wszystkie moje działania były doskonałe, tak by przynosiły jak najwięcej pożytku innym.

ĆITTAM = umysł; ŚRIJAM = najdoskonalszy; KURU = spraw, uczyń

• Spraw, aby (mój) umysł był najdoskonalszy – jeśli chodzi o oświecenie, obym osiągnął Dharmakaję (Ciało Obejmujące Wszystko), tak bym miał wszechwiedzącą świadomość i wszechogarniające serce.

HUM = sylaba nasienna dla umysłu;

HA = reprezentuje umysł ścieżki budowania (ścieżka nagromadzenia); HA = reprezentuje umysł ścieżki zastosowania (ścieżka przygotowania); HA = reprezentuje umysł ścieżki widzenia (ścieżka widzenia); HA = reprezentuje umysł ścieżki przywykania (ścieżka medytacji); HOH = reprezentuje umysł ścieżki, która nie wymaga dalszego treningu (ścieżka nieuczenia się już).

• Oby mój umysł stopniowo przekształcił się w pięć umysłów ścieżki.
• Alternatywnie, HA HA HA HA HOH może reprezentować pięć rodzajów głębokiej świadomości, które w swych całkowicie oczyszczonych stanach stanowią wszechwiedzący umysł Buddy. W takim przypadku linijka ta oznacza: Niech mój umysł rozwinie się w pięć rodzajów oczyszczonej głębokiej świadomości.

BHAGAWAN = Zwycięski Mistrz Przewyższający Wszystkich; SARWA = wszyscy; TATHAGATA = Ci, Którzy Tak Przeszli; WADŻRA = mocny jak diament.

• Niech w ten sposób stanę się tym, który przezwyciężył i oczyścił wszystkie pokłosia karmiczne i opanował, a tym samym uzyskał, wszystkie dobre właściwości, przewyższając wszystkie inne istoty. Innymi słowy, obym osiągnął mocny jak diament stan wszystkich tych, którzy tak-przeszli do oświecenia.

MA = nie; ME = mnie, ja; MUNĆIA = pozwolić utracić, dopuścić do straty

• Nie pozwól mi utracić – innymi słowy, nie pozwól mi utracić lub pozostawić przejrzystego światła będącego błogą świadomością pustki.

WADŻRI = mocny jak diament; BHAWA = istota

• O Istoto Wadżry, a mianowicie Wadżrasattwo.

MAHA = wielki; SAMAJA = bliska więź; SATTWA = obdarzony umysłem,

• Ty, którego umysł ma wielką więź – innymi słowy, O przejrzyste światło będące błogą świadomością pustki, obdarzone wielką więzią doprowadziania do całkowitego oczyszczenia.

AH – sylaba nasienna dla mowy; HUM = sylaba nasienna dla umysłu; PHAT = sylaba stabilizująca.

• Sylaby AH oraz HUM dla mowy i umysłu dopełniają sylabę OM dla ciała na początku mantry. Oby wszelkie zakłócenia i przeszkody ciała, mowy i umysłu zostały oddalone i oby oczyszczanie było stabilne.

Różne warianty mantry

Powyższa mantra jest zwykłą formą stu-sylabowej mantry i pojawia się w większości praktyk tantry krija, czarja i jogi, a także w praktykach tantry anuttarajogi tantr Guhjasamajdżi, Mahaczakry Wardżrapani i Kalaczakry. Istnieje jednak kilka wariantów owej stusylabowej mantry, w których kończy się ona na AH HUM PHAT lub AH HUM  lub po prostu AH. Nie ma znaczenia której formy używamy.

W części praktyk Wadżrabhairawy (rDo-rje ‘jigs-byed), znanych również jako praktyki Jamantaki (gShin-rje gshed):

• OM JAMANTAKA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuję OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• JAMANTAKA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA,
• JAMANTAKA MA ME MUNĆIA zastępuję SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆIA,
• JAMANTAKA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

W wielu praktykach Czakrasamwary (‘Khor-lo sdom-pa, ‘Khor-lo bde-mchog) znanych również jako praktyki Heruka (He-ru-ka), jak również w praktykach Wadżrayogini (rDo-rje rnal-‘byor-ma), znanej również jako Wadżrawarahi (rDo-rje Pag-mo):

• OM WADŻRA HERUKA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuje OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• HERUKA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA,
• WADŻRA HERUKA MA ME MUNĆIA zastępuje SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆIA,
• HERUKA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

W wielu praktykach Hewadżry (Kyai rdo-rje):

• OM ŚRI WADŻRA HERUKA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuje OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• HERUKA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA,
• SUTOŚJO ME BHAWA, ANURAKTO ME BHAWA, SUPOŚJO ME BHAWA zastępuje SUTOŚJO ME BHAWA, SUPOŚJO ME BHAWA, ANURAKTO ME BHAWA,
• WADŻRA HERUKA MA ME MUNĆIA zastępuje SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆIA,
• HERUKA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

W wielu praktykach Guhjasadhana Hajagriwy (rTa-mgrin gsang-sgrub):

• OM PADMA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuje OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• PADMA-SATTWA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTVA TWENO-PATIŚTA,
• PADMA-SATTWA MA ME MUNĆIA zastępuje SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆA,
• PADMA-SATTWA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

W wielu praktykach formy Tamdrin Jangsang (rTa-mgrin yang-gsang) Hajagriwy:

• OM PADMA ŚRI HERUKA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuje OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• PADMA ŚRI HERUKA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA,
• PADMA ŚRI HERUKA MA ME MUNĆIA zastępuje SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆIA,
• PADMA ŚRI HERUKA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

W wielu praktykach Padmasambhawy (Pad-ma ‘byung-gnas) czyli Guru Rinpocze (Gu-ru rin-po-che), takich jak Sasum-rigdzin (Sa-gsum rigs-‘dzin) oraz Jangsang Dordże-trolo (Yang-gsang rDo-rje Gro-lod):

• OM GURU PADMA SAMAJA MANU-PALAJA zastępuje OM WADŻRA-SATTWA SAMAJA MANU-PALAJA,
• GURU PADMA TWENO-PATIŚTA zastępuje WADŻRA-SATTWA TWENO-PATIŚTA,
• GURU PADMA MA ME MUNĆIA zastępuje SARWA TATHAGATA WADŻRA MA ME MUNĆIA,
• GURU PADMA BHAWA zastępuje WADŻRI BHAWA.

Istnieje również krótsza wersja mantry Wadżrasattwy, którą można również powtarzać w celu oczyszczenia, lecz nie używa się jej tak powszechnie jak stu-sylabowej mantry:

• OM WADŻRASATTWA HUM, jak w niektórych praktykach ningmy.

Wizualizacje oczyszczenia

Różne teksty i różni nauczyciele przedstawiają rozmaite zbiory wizualizacji, jakie można stosować wraz z medytacją mantry Wadżrasattwy. Przedstawimy tutaj jeden taki wieloetapowy model.

W celu oczyszczenia zgodnie początkowym zakresem motywacji lam-rim

Jako pierwszy krok w procesie oczyszczenia potrzebnego do osiągnięcia oświecenia, pracujemy nad oczyszczeniem się z negatywnej siły karmicznej i negatywnych tendencji karmicznych. Ponieważ te rodzaje negatywnych pokłosi karmicznych dojrzewają jako zwyczajne, niesubtelne cierpienia i najgorsze stany odrodzenia, zakres tej praktyki jest zgodny z początkowym zakresem  motywacji lam-rim. Skupiają się one na oczyszczeniu pierwszego z trzech rodzajów prawdziwego cierpienia.

Aby oczyścić negatywne pokłosia karmiczne, które dojrzałyby jako przeraźliwe doświadczenia wpływające na nasze ciało lub mowę, stosujemy następujący zestaw trzech wizualizacji – jeden pełny zestaw dla ciała, a następnie jeden pełny zestaw do mowy. Robimy to, recytując wielokrotnie którąś z mantr Wadżrasattwy. Kiedy recytujemy mantrę w połączeniu z praktyką sutry lub jednej z trzech pierwszych klas tantry, wyobrażamy sobie, że z wielkiego palca stopy Wadżrasattwy wypływa światło i przechodząc przez ciemię naszej głowy wypełnia całe nasze ciało. Kiedy praktykujemy w połączeniu z tantrą anuttarajogi, wyobrażamy sobie, że z miejsca zjednoczenia pary Wadżrasattwy wypływa zarówno światło, jak i nektary, które wnikając w nas, podobnie wypełniają nasze ciało.

Jeśli chodzi o nasze ciało, to wyobrażamy sobie, iż światło lub światło i nektary wypełniają je od góry do dołu a związane z tym skalania opuszczają nas prze dolne otwory służące do wydalania kału i moczu. W przypadku naszej, mowy, wyobrażamy sobie, że światło lub światło i nektary wypełniają nasze ciało od dołu do góry, a podobny zestaw skalań opuszcza nas przez nasze górne otwory, a mianowicie przez usta, nos, oczodoły i uszy.

• Negatywne pokłosia karmiczne do doświadczania (1) zwykłych, niesubtelnych cierpień nieszczęśliwości i bólu oraz (2) przydarzania się nam rzeczy podobnych do naszych przeszłych działań karmicznych opuszczają te otwory w postaci sadzy, smoły i czarnego atramentu.
• Negatywne pokłosia karmiczne do doświadczania (1) przeszkód karmicznych, blokad oraz skalań w skupiskach i środowisku przyszłych gorszych odrodzeń lub (2) fizycznych czy werbalnych przeszkód w przyszłym ludzkim odrodzeniu, a także (3) chwil chęci robienia, mówienia lub myślenia w sposób przypominający nasze przeszłe działania karmiczne opuszczają nas w postaci smarków, śluzu, ropy, kału i moczu.
• Negatywne pokłosia karmiczne do doświadczania chorób oraz wszelkich innych przeszkód w przyszłości, takich jak te powodowane przez szkodliwe siły, opuszczają nas w postaci wszelkich stworzeń, których najbardziej się boimy, na przykład jako skorpiony, pająki, szczury czy węże.

Do oczyszczania naszego umysłu wykorzystujemy tylko jedną wizualizację, stosując ją trzykrotnie, po jednym razie na każdy z powyższych trzech rodzajów skalań. W ten sposób wyobrażamy sobie w naszych sercach każdy z owych trzech rodzajów skalań, jeden po drugim, w postaci czarnej bryły. Podczas recytowania mantry Wadżrasattwy wyobrażamy sobie jak z serca Wadżrasattwy bije piorun i wnika w nasze serce rozkruszając każdą taką bryłę.

Do oczyszczania jakiegokolwiek pozostałego skalania mogącego wpływać na nasze ciało, mowę i umysł, stosujemy naraz wizualizacje dla ciała, mowy i umysłu, wszystkie razem, jednocześnie dla każdego z trzech zestawów skalań.

Do oczyszczenia w zgodzie ze średnim i zaawansowanym zakresem motywacji lam-rim

Aby osiągnąć wyzwolenie, co jest celem średniego zakresu motywacji lam-rim, musimy pozbyć się nie tylko zaciemnień emocjonalnych (nyon-sgrib), ale także wszystkich sił karmicznych i tendencji karmicznych – zarówno negatywnych, jak i pozytywnych. Dlatego skupiamy się na oczyszczeniu wszystkich trzech rodzajów prawdziwego cierpienia. Aby osiągnąć oświecenie, co jest celem zaawansowanego zakresu motywacji, musimy pozbyć się nie tylko zaciemnień poznawczych (shes-sgrib), ale również stałych nawyków karmicznych ograniczających nasze ciało, mowę i umysł uniemożliwiające im funkcjonowanie jak ciało, mowa i umysł Buddy.

Na tym drugim etapie medytacji mantry Wadżrasattwy powtarzamy te same wizualizacje, co w trakcie pierwszego kroku. Jednakże, jeśli chodzi o oczyszczenie ciała i mowy, wyobrażamy sobie, że opuszczające nas:

• Sadza, smoła i czarny atrament reprezentują siły karmiczne
• Smarki, śluz, ropa, odchody i mocz reprezentują tendencje karmiczne
• Stworzenia, których się najbardziej boimy reprezentują stałe nawyki karmiczne.

Jeśli chodzi o oczyszczenie naszego umysłu, wyobrażamy sobie, że czarna bryła w naszych sercach reprezentuje każdy z trzech rodzajów pokłosi karmicznych, każdy po kolei.

Zauważmy, że na obu etapach tej formuły oczyszczania owe trzy wizualizacje sadzy, smarków i przerażających stworzeń są takie same jak trzy wizualizacje stosowane w praktyce dawania i brania (gtong-len, „tonglen”), w której to praktyce wyobrażamy sobie, że przyjmujemy od innych to, co reprezentują te trzy rzeczy wizualizowane w owych trzech formach. Rzecz leży w tym, że większość ludzi, jeśli zostałaby przez nie skalana, coraz bardziej życzyłaby sobie usunąć z siebie, pozbyć się i oczyścić się z owych trzech rodzajów rzeczy.

Doraźne oczyszczenie

Rezultaty oczyszczenia poprzez mantrę Wadżrasattwy na poziomie sutr są ograniczone. Powtarzając mantrę dwadzieścia jeden razy każdego dnia, zapobiegamy temu, by negatywne siły karmiczne i negatywne tendencje karmiczne stawały się z każdym dniem silniejsze. Dzieje się tak bowiem siła stosowanych przez nas przeciwdziałających sił stanowi przeciwwagę i zmniejsza ciężar naszego destrukcyjnego działania. W ten sposób codzienna praktyka neutralizuje siłę dojrzewania pokłosi karmicznych. Jednym z praw karmy jest to, że z małych działań mogą dojrzeć ogromne skutki.

Jeśli powtarzamy mantrę 100 000 razy w czysty sposób – z celem bodhicitty, właściwą koncentracją, a optymalnie, także z pojęciowym zrozumieniem pustki –  osiągamy „tymczasowe (doraźne) oczyszczenie” naszych tworzących samsarę sił karmicznych i tendencji karmicznych. Dzięki doraźnemu oczyszczeniu dokonanemu za pomocą metod mahajany, którym brakuje niepojęciowego poznania pustki, owe uprzednio nagromadzone pokłosia karmiczne stają się „spalonymi nasionami” i nie mogą już zostać uruchomione ani powodować powstawania skutków karmicznych. Teraz, przekształcone w karmiczne stałe nawyki i w dalszym ciągu przypisywane kontinuum naszego umysłu, utrudniają osiągnięcie oświecenia. Nie osiągnąwszy jeszcze prawdziwego ustania chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia, nadal będziemy gromadzić kolejne, tworzące samsarę pokłosia karmiczne. Jednakże, ponieważ przeprowadziliśmy nasze doraźne, czy też tymczasowe oczyszczenie z celem bodhicitty i poświęciliśmy nagromadzoną przezeń pozytywną siłę osiągnięciu przez nas oświecenia dla dobra wszystkich, to wytworzyliśmy również wiele pozytywnej, budującej oświecenie siły.

Ostateczne oczyszczenie

Ostateczne oczyszczenie jest równoznaczne z prawdziwym ustaniem – całkowitym usunięciem raz na zawsze z kontinuum naszego umysłu wszystkich pokłosi karmicznych. Osiągamy owo prawdziwie ustanie poprzez powtarzające się niepojęciowe poznanie pustki w połączeniu z celem bodhicitty – innymi słowy, poprzez dalekosiężną, rozróżniającą świadomość pustki, pradżnię paramitę. Takie poznanie jest ostateczną mantrą Wadżrasattwy. Jak głosi Sutra Serca: „Dalekosiężna rozróżniająca świadomość to (wielka), chroniąca umysł mantra, chroniąca umysł mantra wielkiej wiedzy, chroniąca umysł mantra, nieprześcigniona, chroniąca umysł mantra, co równa jest niezrównanemu, chroniąca umysł mantra całkowicie uśmierzająca wszelkie cierpienia”.

Wraz z osiągnięciem prawdziwego ustania naszych zaciemnień emocjonalnych pozbywamy się z kontinuum naszego umysłu chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia. Gdy nie ma już chwytania się, nie ma już możliwości rozwinięcia postaw pragnienia i uzyskiwania, jakie mogłyby uruchamiać którekolwiek z pozostałych niedojrzałych lub nieoczyszczonych wytwórców samsary, by spowodować powstanie ich skutków. Podobnie jak wytwórcy samsary, którzy stali się już spalonymi nasionami poprzez wyczerpanie ich dojrzewania lub oczyszczenie doraźnymi praktykami Wadżrasattwy, również one przekształcają się w stałe nawyki karmiczne. Wraz z osiągnięciem prawdziwego ustania naszych zaciemnień poznawczych, pozbywamy się z naszego kontinuum umysłu stałych nawyków chwytania się prawdziwie ustanowionego istnienia. Osiągamy wszechwiedzące, jednoczesne, niepojęciowe poznanie dwóch prawd. Dokonawszy tego, [sprawiamy, iż] stałe nawyki karmiczne nie mogą już powstrzymywać naszego osiągnięcia oświecenia. Osiągamy prawdziwe ustanie wszystkich zaciemnień karmicznych (las-sgrib).

Możemy osiągnąć niepojęciowe poznanie pustki, albo poprzez nagie poznanie jogiczne (rnal-sbyor mngon-sum), albo poprzez przejrzyste światło będące świadomością.

• Nagie poznanie jogiczne stosuje się na ścieżce sutry i w pierwszych trzech klasach tantry. Wykorzystuje ono subtelną świadomość umysłową będącą poziomem świadomości, na którym może powracać tworzenie przejawień prawdziwie ustanowionego istnienia i która nie jest zdolna do równoczesnego poznania dwóch prawd.
• Przejrzyste światło będące świadomością stosuje się wyłącznie na ścieżce tantry anuttarajogi. Wykorzystuje ono najsubtelniejszy poziom świadomości – poziom świadomości, który nie wytwarza przejawień prawdziwie ustanowionego istnienia i który jest zdolny do jednoczesnego poznania dwóch prawd.

Poprzez nagie poznanie jogiczne pustki oraz cel bodhicitty możemy dojść do osiągnięcia dziesiątego poziomu bhumi umysłu. Jednakże, aby osiągnąć pełne, prawdziwe ustanie stałych nawyków karmicznych a tym samym oświecenie, musimy osiągnąć niepojęciowe poznanie pustki poprzez przejrzyste światło będące błogą świadomością. Wadżrasattwa reprezentuję owe niepojęciowe poznanie.