Tâm Xả Ly Như Nền Tảng Của Lòng Bi Định Nghĩa Về Lòng Từ, Lòng Bi Và Bồ Đề Tâm

Trước khi có lòng bi mẫn này, ước nguyện tất cả chúng thoát khỏi vấn đề của họ, thì trước hết, bạn phải nghĩ về vấn đề của chính mình, và ý thức được chúng. Nếu như không nghĩ về vấn đề của chính mình, và có ý muốn khắc phục chúng, giải quyết chúng, thì rất khó để phát tâm mong muốn tha nhân thoát khỏi vấn đề của họ. Trước khi bạn thật sự muốn thoát khỏi mọi khó khăn của mình, thì phải nhận ra là bất kể bạn sẽ tái sinh vào cõi nào, nếu đó là tình huống luân hồi cứ tái diễn một cách bất tự chủ, thì không có gì khác ngoài khó khăn. Cần phải thừa nhận rằng dù có giàu sang đến đâu, dù có bao nhiêu tài sản, thì bạn vẫn không có gì cả, ngoài những vấn đề.

Dù đang ở trong hoàn cảnh nào, về mặt mình có bao nhiêu tiền của, bao nhiêu tài sản, thì đó là điều gì chỉ liên quan đến vấn đề, nhưng đây là điều mà mình có xu hướng bỏ qua. Chúng ta có xu hướng nghĩ rằng mình hạnh phúc, trong khi thực tế thì vẫn còn rất nhiều vấn đề với những điều này. Bởi vì khi bạn ở trong một tình huống cứ tái diễn một cách bất tự chủ, thì trong tình huống đó, dù có địa vị rất cao, bạn vẫn gặp rất nhiều rắc rối. Bạn sẽ lo lắng về việc mất đi địa vị ấy, và bị giáng chức. Bạn sẽ lo lắng, băn khoăn về việc liệu mình có được lên chức nữa hay không, và thực tế là bạn chưa bao giờ hài lòng, và vẫn lo lắng về toàn bộ tình huống.

Tương tự như vậy, tất cả mọi người đã sinh ra, thì một ngày nào đó, sẽ phải chết,  nhưng vì tác động của bản năng mạnh mẽ, nên hầu hết chúng ta có xu hướng cố gắng bỏ mặc sự thật là hoàn cảnh của mình trong đời sống sẽ luôn luôn thay đổi, rằng không có điều gì tĩnh tại bao giờ. Các pháp luôn luôn vô thường, nhưng ta lại bám chấp vào những điều này, như thể chúng luôn tồn tại mãi mãi. Chúng ta chấp vào mọi thứ, như thể chúng tĩnh tại và thường hằng, trong khi trên thực tế thì chúng luôn luôn thay đổi.

Ngay cả khi bạn nhận thức được tính tử vong của chính mình, nhận thức được cái chết, thì vẫn có nhiều người rất cố gắng, để trở thành một vị Trời trong kiếp sau, để trở thành vị Trời vĩ đại nhất, hay người giàu có nhất, v.v... Có nhiều người có nguyện vọng đó. Giả sử, ngay cả khi bạn được tái sinh thành một vị Trời, thì bạn có thể tái sinh trong bất cứ cõi nào trong ba cõi giới có chư Thiên ở đó. Có chư Thiên trong dục giới, chư Thiên trong sắc giới, và có chư Thiên trong vô sắc giới.

Khi lên những tầng trời cao hơn trong mỗi một cõi giới này, thì cảnh giới sẽ ngày càng lộng lẫy hơn, chư Thiên và cung điện mà họ sống trong đó, và tất cả mọi thứ trên một tầng trời cao hơn thì đều vượt trội hơn mọi thứ ở tầng trời thấp hơn, và mọi thứ ở cảnh giới bên dưới trông rất thấp kém, so với cảnh giới cao hơn. Trên những cõi trời này, chư Thiên có thọ mạng rất lâu dài, tràn đầy hạnh phúc, và dường như không có vấn đề gì cả. Nhưng cuối cùng thì thời gian của họ cũng sẽ chấm dứt, và công đức mà họ đã tích tập để sống một đời hạnh phúc như một vị Trời đã kết thúc, đã cạn kiệt.

Sau đó, chư Thiên sẽ nhận thức được rằng bây giờ, đã đến lúc ác nghiệp trong quá khứ sẽ trổ, và biết rằng họ sẽ lìa xa cõi trời, và tái sinh trong một cõi giới khủng khiếp. Khi những dấu hiệu của cái chết xuất hiện với chư Thiên, thì họ sẽ trải qua rất nhiều nỗi thống khổ và bất hạnh. Những vòng hoa mà họ đeo bắt đầu khô héo và tàn úa. Thân họ bắt đầu bốc mùi hôi thối, và những người bạn thường ở bên cạnh họ thì giờ đây không màng gì đến họ nữa. Mọi người sẽ bỏ rơi họ, cô đơn một mình. Nỗi đau khổ và thống khổ về mặt tinh thần mà chư Thiên này sẽ trải qua là điều gì vô cùng lớn lao.

Các cung điện, nơi chư Thiên sống thì thật là nguy nga tráng lệ. Chúng được làm bằng đá quý đẹp đẽ, và đá được đánh bóng. Nhưng rồi họ phải chịu đựng nỗi khổ và bất hạnh tột cùng, khi thấy rằng mình sắp phải rời xa những ngôi nhà đẹp đẽ, những người bạn xinh đẹp và tuyệt vời, v.v... Nỗi khổ của họ không thể chịu đựng được. Dạng tái sinh tuyệt vời nhất mà ta có thể tưởng tượng là tái sinh như một vị Trời, và điều quan trọng là phải nhận ra rằng ngay cả khi là một vị Trời, bạn vẫn không có được gì cả, ngoài những sự rắc rối, vì bạn phải trải qua tất cả những điều bất hạnh này.

Khi xem xét tất cả những cảnh giới huy hoàng và tráng lệ mà bạn có thể tái sinh vào đó, và nhận ra rằng tất cả đều nằm trong tình huống tái diễn bất tự chủ, và không có gì ngoài rắc rối, thì bạn sẽ phát triển thái độ và ý nghĩ rằng: “Tôi phải thoát khỏi tất cả những tình huống rắc rối này.”, và điều này được gọi là quyết tâm được tự do, hay tâm xả ly. Đó là quyết tâm thoát khỏi mọi vấn đề.

Loại quyết tâm để được tự do này được gọi là quyết tâm mà nhờ đó, bạn sẽ thoát khỏi nỗi ám ảnh về những kiếp tương lai. Nếu thật sự thiền quán và tạo dựng tất cả những điều này như một tập khí lợi lạc cho tâm thức, thì bạn có thể phát triển quyết tâm thoát khỏi những vấn đề của mình. Nhưng trước khi có thể quyết tâm để được tự do, là điều mà nhờ đó, bạn sẽ thoát khỏi nỗi ám ảnh về những kiếp tương lai, và nhất quyết thoát khỏi tất cả những vấn đề liên quan đến việc tái sinh trong những kiếp sau như một vị Trời, hay một người giàu có, trước khi bạn có thể phát triển điều đó, thì điều cần thiết là phải có quyết tâm để được tự do, từ bỏ nỗi ám ảnh về những pháp trong kiếp này, bởi vì nếu không quay lưng với nỗi ám ảnh về kiếp này, thì sẽ rất khó để quay lưng với nỗi ám ảnh về những kiếp sau.

Nếu nghĩ về tình huống mà tất cả chúng ta phải đối diện trong kiếp này, thì ta phải đối mặt với bốn loại vấn đề chính, hay hoàn cảnh khó khăn. Tất cả chúng ta đều phải đối mặt với bốn nỗi khổ này. Bốn loại tình huống rắc rối đó là gì? Đó là sinh, lão, bệnh, tử - lão và tử.

Còn tình huống rắc rối của việc sinh ra thì sao? Đây là điều liên quan đến rất nhiều nỗi khổ và bất hạnh, nhưng khi nó xảy ra thì mình còn rất nhỏ, nên không nhớ những điều này. Bây giờ, điều gì liên quan đến việc sinh ra? Sát na đầu tiên của sinh thật ra nói về thời điểm thụ thai, khi mà trước hết, dòng tâm thức của bạn sẽ sát nhập vào nền tảng cho thân thể tương lai. Đây là thời điểm thụ thai, và thật ra là những gì được đề cập đến, như việc sinh ra, và từ sát na thứ hai sau khi thụ thai, thì toàn bộ quá trình lão hóa sẽ xảy ra, và bạn có tất cả những vấn đề và đau khổ liên quan đến vấn đề lão hóa.

Đối với những nỗi khổ liên quan đến bệnh tật, thì đây là điều mà tất cả chúng ta đều quen thuộc. Bệnh tật có thể được phân loại trong hệ thống 404 căn bệnh, và thêm vào đó, có nhiều bệnh mới xuất hiện, đã được dự đoán là sẽ phát sinh trong thời mạt pháp sau này, và chúng ta có thể thấy đây là điều đang xảy ra.

Nếu như nghĩ về việc này, thì bất cứ ai đã từng sinh ra, sẽ phải đối diện với vấn đề chết đi. Nếu nghĩ về điều đó, thì bạn sẽ nhận ra là vào lúc lìa đời, bạn sẽ phải từ bỏ tất cả quần áo đẹp, bạn sẽ phải từ bỏ tất cả những món ăn mà mình yêu thích, và sẽ rơi vào tình huống rất thảm hại, khi phải rời bỏ kiếp sống này. Không có gì chắc chắn về thứ tự mà vấn đề lão, bệnh và tử sẽ xảy ra, bởi vì ai đó có thể chết, chỉ vài giây sau khi được thụ thai, khi vẫn còn trong bụng mẹ, sau khi họ đã lão hóa trong một vài phút trong bụng mẹ, rồi qua đời.

Nên nghĩ đến việc ngay cả khi bạn sống sót trong suốt thời gian nằm trong bụng mẹ, nếu như bạn còn trong bụng mẹ, thì sẽ bị giam giữ trong không gian rất chật hẹp hơn chín tháng. Hãy thử tưởng tượng xem việc này sẽ như thế nào, nếu bạn bị nhốt trong một cái tủ nhỏ xíu không có cửa, không có cửa sổ. Nếu bạn bị nhốt trong đó chỉ ba hay bốn ngày, thì sẽ rất khó mà chịu đựng nổi.

Hãy xem xét tình hình của mình, khi vừa ra khỏi bụng mẹ, khi còn là đứa bé nhỏ xíu. Chúng ta không có răng, không có quần áo, và hoàn toàn bất lực. Chúng ta không thể làm điều gì cho bản thân, mà phải hoàn toàn phụ thuộc vào sự chăm sóc yêu thương của mẹ, và chính vì điều đó, vì sự chăm sóc ấy, khi còn là đứa bé nhỏ xíu, mà ta đã vượt qua giai đoạn khó khăn nhất, và sống còn cho tới bây giờ. Khi còn rất nhỏ, ta không biết làm gì cả, và điều đó đã tạo ra cho mình vô số vấn đề. Nếu như nghĩ về việc này, thì bạn sẽ nhận ra mình đã gặp biết bao nhiêu vấn đề khi còn nhỏ, là một em bé. Đó không phải là điều thú vị.

Chính quá trình sinh ra là điều vô cùng đau đớn, và chứa đựng rất nhiều nỗi khổ, liên quan đến quá trình được sinh ra, chào đời. Tuy đây là điều rất đau đớn, nhưng ta lại không nhớ sự kiện này.

Nếu bạn sống lâu đủ để già nua, thì vấn đề lão hóa và già nua là vấn đề tồn tại lâu nhất. Nó có thể tồn tại trong suốt cuộc đời của bạn. Giả sử, nếu như sống đến 80 tuổi, thì bạn sẽ gặp những vấn đề đáng sợ khi ngày càng già nua. Những vấn đề của tuổi già là điều gì âm thầm xảy ra, mà ta không hề nhận ra. Việc lão hóa diễn ra rất đều đặn và dần dà, trong một thời gian dài, mà thậm chí mình không ý thức được. Nếu như nỗi khổ và vấn đề của việc già nua là điều gì không chỉ xảy ra từ từ, mà lại xảy ra một cách đột ngột, trong cùng một lúc, thì đó sẽ là điều vô cùng khủng khiếp. Chỉ cần tưởng tượng bạn sẽ ra sao, khi đang 16 tuổi, và ngày hôm sau, khi thức dậy thì bạn đã 80. Giống như bạn mới vừa đeo mặt nạ của một người già. Hãy nhận thức rằng thật ra thì bạn đã trưởng thành dần dần, để thay đổi, và trông như thế này.

Nếu như nghĩ về những vấn đề bạn phải đối mặt khi về già, chẳng hạn như về thể lực của mình, ngay cả khi bạn muốn làm việc, và tâm trí rất sinh động, và muốn làm việc, nhưng thân bạn vẫn không thể làm điều đó, và điều đó sẽ tạo ra thất vọng não nề. Ngay cả khi có đầu óc rất minh mẫn lúc còn trẻ, bạn sẽ bắt đầu quên đi mọi việc, thị giác của bạn không còn rõ ràng nữa, và điều đó thật tồi tệ. Tương tự như vậy, bạn sẽ thấy rằng những món ăn mà bạn đã rất yêu thích không còn thích hợp với mình nữa. Dù muốn ăn những món này, nhưng bạn không thể dùng chúng, vì chúng chỉ khiến cho mình bị bệnh. Tất cả những nơi bạn đã thích đi, và những việc bạn đã thích làm, thì không còn khả năng để đến đó, hay thực hiện chúng nữa. Đó là một vấn đề khủng khiếp và bất hạnh.

Tương tự như vậy, dù suốt đời có thể tích lũy bao nhiêu của cải và tài sản, thì cuối cùng, cũng sẽ đến lúc bạn phải rời bỏ mọi thứ. Đó là một vấn đề khủng khiếp, khiến cho bạn vô cùng bất hạnh và thống khổ.

Vấn đề lớn nhất mà chúng ta phải đối diện là khi phải chết, khi tất cả những loại thuốc mà mình đang dùng không còn tác dụng gì nữa. Không có điều gì có hiệu quả, không có kỹ thuật y tế nào có thể giúp ích được nữa, và ta sẽ phải đối mặt với cái chết của mình. Chúng ta sẽ phải bỏ lại tất cả những gì mình đã sở hữu, và dòng tâm thức sẽ phải ra đi một mình, đó là vấn đề và nỗi khổ lớn nhất mà ta phải đối diện.

Nỗi khổ mà bạn sẽ trải qua vào phút lâm chung là một điều gì rất mãnh liệt, nhưng nó rất ngắn ngủi, vì bạn chỉ mất một thời gian rất ngắn để chết. Nếu sau đó thì mọi việc sẽ chấm dứt, và chỉ có vậy thôi, thì sẽ không quá tệ, bởi vì nỗi khổ tột cùng khi hấp hối chỉ là điều ngắn ngủi, và bạn sẽ vượt qua nó, và nó đã chấm dứt. Nhưng trên thực tế thì không phải vậy, vì sau đó, bạn lại phải tái sinh. Bạn lại phải trải qua toàn bộ chu kỳ một lần nữa. Đó là một tình huống cứ tái diễn một cách bất tự chủ, cứ lặp đi lặp lại mà không có đoạn kết.

Chu kỳ tái diễn một cách bất tự chủ này, tình trạng này là điều gì chỉ lặp đi lặp lại. Nó giống như các mùa trong năm. Trải qua bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, rồi chu kỳ cứ lặp đi lặp lại. Nó giống như những cỗ máy lớn này, được sử dụng trên cánh đồng để thu hoạch, nên bánh xe của nó sẽ quay, để thu hoạch mùa màng. Sau đó, nó sẽ làm việc cày cấy, gieo hạt trên đồng, và việc này chỉ là một vòng tròn, cứ tái diễn mãi.

Bạn có thể thắc mắc rằng: "Mục đích của việc ý thức và chánh niệm về tất cả những vấn đề này là gì?". Nó có mục đích, bởi vì nó sẽ truyền cảm hứng cho bạn, và thúc đẩy bạn phát tâm mong muốn thoát khỏi tất cả những vấn đề này ngay bây giờ, và trên thực tế, có một cách để thoát khỏi tất cả những vấn đề của bạn, mà có thể bạn phải đối diện. Nếu rơi vào trường hợp không có cách nào để thoát khỏi vấn đề, thì tốt hơn hết là bạn không nên chánh niệm về chúng, và không nghĩ đến chúng nữa. Nhưng trên thực tế thì có một cách để thoát khỏi chúng, nên khi nghĩ về chúng, bạn sẽ thấy cảm động, và cố noi theo phương pháp đó.

Khi nghĩ về những vấn đề liên quan đến việc chỉ bị mắc kẹt trong những công việc của kiếp này, chỉ liên quan đến chén cơm, manh áo, danh vọng, và bạn thấy rằng việc dồn hết sức lực vào đó không có thực chất gì, không có ý nghĩa gì cả, thì bạn sẽ thoát khỏi nỗi ám ảnh về những việc trong kiếp này, và quyết tâm thoát khỏi tất cả những vấn đề này. Nên nghĩ về tất cả những vấn đề mà bạn sẽ gặp phải, nếu được sinh ra trong bất cứ hoàn cảnh nào, trong số những tình huống cứ tái diễn một cách bất tự chủ này, đặc biệt là nếu phải tái sinh trong bất cứ cõi nào tồi tệ nhất, thì sẽ tệ hại như thế nào, và sẽ có được quyết tâm, khi cảm thấy rằng: "Tôi phải thoát khỏi tất cả những vấn đề này, vì chúng thật tồi tệ.".

Sau đó, bạn sẽ tiếp tục với dòng tư tưởng đó, và cũng như bạn có quyết tâm mạnh mẽ để thoát khỏi mọi vấn đề của bản thân, thì nên nghĩ về cách mà tất cả những chúng sinh khác đang ở trong hoàn cảnh giống y như mình. Tất cả những chúng sinh khác đều phải đối mặt với tất cả những vấn đề này trong đời sống, dù họ có thể tái sinh ở đâu, rồi bạn chỉ cần trao đổi thái độ này, và thay vì chỉ nghĩ về điều này cho bản thân mình – tức là quyết tâm để thoát khỏi vấn đề của mình – thì bạn nên phát triển cùng một quyết tâm, rằng những chúng sinh khác cũng nên thoát khỏi vấn đề của họ. Thái độ mà bạn ước nguyện tất cả chúng sinh sẽ thoát khỏi nỗi bất hạnh và khổ đau, được gọi là lòng bi mẫn.

Điều cực kỳ quan trọng là bạn phải phát tâm bi trong dòng tâm thức của mình, như một phần của mình, vì vậy, nên xác quyết về phương pháp để có thể thực hiện điều này. Khi bạn mong muốn mọi việc tốt đẹp với tha nhân, để tất cả chúng sinh đều được hạnh phúc, thì cảm giác và tư tưởng đó được gọi là lòng từ. Đây là những điều bạn phải thực hành, để phát triển chúng, và phải chắc chắn là sẽ phát tâm từ bi như một phần của bản thân mình.

Chẳng hạn như khi đang ăn món gì ngon lành đặc biệt, thì bạn nên cố nghĩ rằng: "Nếu như người khác cũng có thể thưởng thức món ngon này, thì không phải là tuyệt vời hay sao.". Khi trời rất lạnh ở bên ngoài, và bạn đang mặc một chiếc áo khoác, hoặc áo len ấm, thì tương tự như vậy, nên nghĩ về tất cả chúng sinh và những người đang bị lạnh, và cầu nguyện, ước nguyện rằng: "Nguyện tất cả chúng sinh đều có một chiếc áo ấm tốt như vậy.". Khi đang sống trong một ngôi nhà tốt đẹp, thoải mái và ấm áp, thì nên nghĩ về tất cả những chúng sinh không có nhà để ở, và một lần nữa, phát tâm nguyện mãnh liệt này: "Ước gì tất cả chúng sinh đều có thể sống trong một ngôi nhà tốt đẹp và thoải mái.". Nếu bạn thực hành và cầu nguyện như vậy, thì trước tiên, tất cả những điều này sẽ xảy ra cho bạn. Nhưng việc cầu nguyện như thế, vì nhận ra là những điều tốt đẹp này sẽ xảy ra cho mình trước, thì hoàn toàn sai.

Trong số ba anh em nổi tiếng trong truyền thống Kadam, truyền thống Kadampa, thì một vị được gọi là Geshe Chenngawa, và ngài luôn cầu nguyện rằng: "Nguyện cho con tái sinh ở một trong những địa ngục, vì lợi lạc của tất cả chúng sinh.". Khi sắp viên tịch, ngài đã nói: "Hỡi ôi, những lời cầu nguyện của ta sẽ không trở thành hiện thực.". Thị giả của ngài đã thắc mắc rằng: "Thầy đã tu tập suốt đời, và bây giờ, Thầy lại nói rằng ước nguyện của mình sẽ không trở thành hiện thực là sao?". Geshe Chenngawa nói rằng: "Suốt đời, ta luôn cầu nguyện là vì lợi lạc của tất cả chúng sinh, ta nguyện tái sinh vào một trong những cõi tồi tệ nhất, và bây giờ, khi sắp lâm chung, ta đã có linh kiến rằng mình sẽ tái sinh trong tịnh độ, nên hãy trưng bày các thức cúng dường.". Sau đó, ngài bắt đầu cúng dường một mạn đà la, với biểu tượng tròn của vũ trụ, và đã viên tịch.

Điều vô cùng tuyệt vời là quý vị có sự quan tâm, và đã thỉnh cầu giáo pháp về toàn bộ quá trình, về cách thay đổi thái độ đối với tự thân và tha nhân. Khi quan tâm đến pháp bình đẳng hóa và hoán chuyển ngã tha, thì điều rất quan trọng là phải trải qua quy trình này, và các dòng tư tưởng như đã được giải thích ở đây. Chẳng hạn, nó giống như việc thiết lập sơ đồ mặt bằng, hay kế hoạch kiến trúc, để xây dựng một ngôi nhà, xem xét tất cả những điều này như một điểm sơ khởi, rồi mới thiết lập toàn bộ phác thảo và hệ thống mà quý vị sẽ xây dựng một ngôi nhà.