Бид бодь сэтгэлийн талаар, бодьсадва байх юу гэсэн утгатай болох талаар ярилцаж, бодьсадвын сахил авах нь бодь сэтгэлийн төлөвшлийн ерөнхий ахицад болон бодь сэтгэлийн төлөвшлийн үе шатуудад ямар үүрэгтэй байдгийг харцгаасан. Хамгийн чухал зүйл нь эдгээр сахилуудын үүрэг, тэдгээрийг хэзээ бодитойгоор авахыг ойлгох явдал. Бидний олонх нь үнэндээ бодь сэтгэлийн бүр эхний үе шатуудыг бүрэн төлөвшүүлээгүй байгаа үедээ, тэднийг бага зэрэг эрт авдаг байж магадгүй. Гэвч бодь сэтгэлийн талаар бүр нэг дэлгэрэнгүй биш ойлголттой байсан ч, бүр бүгдийн талаар чин сэтгэлээс бодоогүй байсан ч бодь сэтгэлийн сахилуудын зааврыг дагахыг хичээх нь маш тустай.
Гэвч хэдий бид бодьсадвын сахил авсан байсан ч бид бодь сэтгэл төрүүлэх, хөгжүүлэх үйл явцаа сайжруулахыг үргэлжлүүлэн хичээх хэрэгтэй, бодь сэтгэлийн сэтгэлийн төлөвт үнэндээ оролцдог тэдгээр зүйлүүдийг ач холбогдлыг хэзээ ч бууруулахгүй байх хэрэгтэй. Энэ нь эхэндээ үнэхээр хамаг амьтанд тэгш зорьсон байх төдийгүй, энэ асар өргөн, мөн гэгээрэлд – бидний өөрийн харааахан-хүрээгүй-байгаа гэгээрэлд, энэ нь асар өргөн хүрэх зүйл – зорьсон байх учраас, бидэнд түүний талаар тодорхой төрлийн үнэн зөв ойлголт байх хэрэгтэй.
Бодьсадвын сахил болон ангид гэтлэхүйн (сахилга бат) сахил авахын ялгаа
Хэзээ бид үнэндээ бодьсадвын сахил авдаг вэ? Тэдгээрийг хэрхэн авдаг вэ? Бид тэдгээрийг бодьсадвын сахил авах тусгай ёслолоор эсвэл тарнийн авшгийн нэг хэсэг болгож аль алинаар авна. Авшгуудын (дараа хийх зөвшөөрөл) өөр өөр төрлүүд болон тэдгээр бусад тарнийн зан үйлүүдийг нарийн тайлбарлах шаардлагагүй – тэд бүгд бодьсадвын сахил хүртээхийг багтаана. Тарнийн дээд хоёр ёс, бид Нингма уламжлалын тухайд ярьж байгаа бол, ханьцашгүй дээд тарни, эсвэл бид шинэ уламжлалын (Гэлүг, Сажа болон Гаржүд) талаар ярьж байгаа ялгаагүй, энэ ижил. Хэрэв энэ нь крияа (үйлийн дандар) эсвэл чаряа тарнийн (явдлын дандар) эрх эсвэл дараа хийх зөвшөөрөл бол үүнд зөвхөн бодьсадвын сахил байна, хэрэв энэ нь йога тарни (йогийн дандар) бол үүнд бодьсадвын болон тарнийн сахилууд дагалдана. Хэрэв энэ нь Шинэ урсгалын ануттарайога тарни (ханьцашгүй дээд тарни) эсвэл Нингма ёсны махайога, ануйога, эсвэл атийога (цогчин) бол мөн үүнд бодьсадвын болон тарнийн сахилууд дагалдана.
Сажа бандид, их мэргэн, маш тодорхой хэлсэн байдаг, “Сахил авахгүйгээр, ямар ч эрх байхгүй, ямар ч авшиг байхгүй.” Сахил хүртэхийн тулд бид үнэндээ юу хийж байгаагаа ухамсартайгаар мэдэж, ухамсартайгаар хүлээн авах ёстой; үгүй бол бид сахил хүртээгүй болно. Жишээ нь, хэрэв бид авшгийн үеэр юу хийж байгаа талаараа ямар ч ойлголтгүй байсан бол, энэ нь бүхэлдээ бидний ойлгохгүй нэг хэл дээр явагдсан байх бөгөөд ердөө дараа нь хэн нэгэн бидэнд “Та үнэндээ бодьсадвын болон тарнийн сахил хүртсэн” гэж хэлсэн байна, өөрийгөө битгий хуураарай. Бид сахил эсвэл авшиг аваагүй. Тийм бид тэнд байсан; бид Баруунд нийтлэг хэлэгддэг “авшгийн адис” гэдэг зүйлийг хүртсэн, үүнийг илүү үгчилбэл, энэ нь авшигт сууснаас авах урам зориг (түлхэц) байж болох боловч бид үнэндээ сахилыг хүртэж, ухамсартайгаар авшигт оролцоогүй тул авшиг аваагүй байна.
Хэрэв бид авшигт энэ маягаар юу хийж байгаагаа эсвэл юу болж байгаа талаар үнэхээр мэдэхгүй суусан бол бидний авшигт суусан явдал төвөдүүдийн авшигт авч ирдэг нэг гэрийн тэжээмэл нохойны авшигт ирсэнтэй ялгаагүй болсон байна – дашрамд хэлэхэд тэрээр авшигт сууснаар, авшиг хүртдэггүй. Гэвч хэрэв бид авшгаас авсан бүтээлүүдийг (дадлагууд) (тарни тоолох, дүрслэл хийх, уншлага унших зэргийг) хийхийг хичээж, хэрэв бид ирээдүйд боломж гарвал авшгийг зохих ёсоор хүртэнэ гэсэн хүчтэй санаатай байвал, энэ зүгээр. Тэр үед, энэ болно. Гол зүйл нь дүр эсгэхгүй байж, үнэндээ хүрээгүй байж, “Өө би их зүйлд хүрлээ!” гэж бодохгүй байх.
Бодьсадвын сахил хүртэхийн хувьд өмнө нь ангид гэтлэхүйн сахилын (сахилга батын сахил) тодорхой түвшнийг авсан байх үнэхээр шаардлагатай. “Ангид гэтлэхүйн сахил” (пратимокша сахил) гэдэг нь хувь хүний гэтлэхүйн сахил гэсэн утгатай. Энэ нь бодьсадвын сахилын суурь болно. Энэ нь гэргийтний сахил, гэцүл (эрэгтэй), гэцүлмаа (эмэгтэй) хуврагийн сахил (ажиглах), эсвэл гэлэн (эрэгтэй), гэлэнмаа (эмэгтэй) хуврагийн сахилын (бүрэн сахил) гэсэн үе шатуудтай байж болно; мөн эмэгтэй хуврагийн түр сахил бас байна. Гэргийтний сахилд, таван сахил багтана; бид тавыг бүгдийг эсвэл дөрөв эсвэл гурав эсвэл хоёр эсвэл нэгийг авч болно; ялгаагүй – хамгийн багадаа л, сахилын тодорхой түвшин. Хэдийг авах нь биднээс шалтгаална, бидний хувийн шийдвэр байна. Бид багш гэх мэт хэнд ч түүнийг хэлдэггүй. Хэлж болно, гэвч энэ шаардлагатай биш.
Гэргийтний эдгээр сахилууд нь бусдын амь авахгүй байх, амь таслахгүй; өгөөгүй зүйлийг авах (хулгай хийхгүй байх); үнэн биш зүйлийг хэлэх эсвэл эсвэл дурдахгүй байх (худал хэлэхгүй байх); зохисгүй эр, эмийн үйлд дур хүслээ даган орохгүй байх – “зохисгүй” гэдэг энэ үг, зөв орчуулахад бага зэрэг хэцүү, гэвч үүнийг түр ингээд нэрлэе; сүүлийнх нь, мансууруулах зүйл хэрэглэхгүй байх, энэ нь голлон архийг илэрхийлэх боловч үүнд сэргээшийн бодисууд гэж нэрлэж болох марихуан, герион, кокайн гэх мэт бодисуудыг багтааж болно. Бид тэдгээрийг англи хэлэнд “сэргээшийн бодис” (англ. recreational drugs) гэж нэрлэх ба тэдгээр нь цэвэр өөрийн зугаа болгож хэрэглэдэг зүйлүүд байна, анагаах ухааны зорилгоор биш; жишээ нь, хорт хавдрын эцсийн шатанд байгаа өвчтөнүүдэд өвчин намдаах зорилгоор морфин хэрэглэх үе. Бид үүнийг эсвэл толгой өвдөхөд аспирин уухыг хэлээгүй.
Энэ бол эдгээр таван сахилын талаарх нарийн тайлбар руу орох үе биш боловч Богд Зонхов өөрийн Судар, тарнийн сургаалын талаарх зөвлөмж захидал бүтээлдээ юуны түрүүнд “Бурханы шашны сэтгэлийн ямар ч хөлгөний үүдээр орох үед” – тэгэхээр Бага хөлгөн, Их хөлгөний судар, эсвэл Их хөлгөний тарнийн сургаал – “бид хөлгөн тус бүрийн ёс суртахууны хувийн сахилга батын өөрийн гэсэн бүлэг сахилыг түүний суурь болгон тавих хэрэгтэй” гэж бичсэн байдаг. Энэ нь Бага хөлгөний хувьд ангид гэтлэхүйн сахил, ерөнхий Их хөлгөний хувьд бодьсадвын сахил болон ханьцашгүй дээд тарнийн сургаалын хувьд тарнийн сахил байна гэсэн утгатай. Тэрээр үргэлжлүүлэн, “Ингээд бид ялангуяа нууц тарнид орж байгаа бол” – энэ нь тарни – “бодь сэтгэл нь бүх Их хөлгөний сэтгэлийн зам мөрийн хамгийн чухал санаа учраас энэ нь бодьсадвын сахилтай бат холбогдсон байх нь маш чухал” гэж хэлсэн байдаг.
Богд Зонхов тарнийн сургаалтай бодьсадвын сахил холбоотой байх шаардлагыг онцлон тэмдэглэсэн. Тэрээр мөн үргэлжлүүлэн, “Бодьсадвын сахил авснаар төрсөн эрдмүүд нь Винайн (Номхотголын аймаг) сахилгын дүрмүүдийн дагуух түвшингүүдийн аль нэгээр аль хэдийн сахил хүртсэн байхтай зэрэгцэж байвал” – өөрөөр хэлбэл, гэргийтний эсвэл эрэгтэй, эмэгтэй гэцүл хуврагийн (ажиглах) сахилын аль алиныг авсан байхтай зэрэгцэж байвал – “эдгээр нь хамгийн сайн” хэмээсэн. Бодьсадвын сахилыг хүртэх нь, бодьсадвын сахилаар төрдөг эрдмүүд нь, эдгээр ангид гэтлэхүйн сахилуудын аль нэг дээр суурилсан байвал, “зөвхөн бодьсадвын сахилыг дангаар нь сахихаар төрсөн эрдмүүдтэй харьцуулахад хамгийн сайн байна.” Өөрөөр хэлбэл, хэрэв бидэнд зөвхөн бодьсадвын сахил байхаас илүүтэй ангид гэтлэхүйн нэг сахилын нэг хатуу суурь байвал бид илүү бат, илүү зохистой, илүү өндөр түвшний эрдэм төрүүлнэ.
Богд Зонхов үргэлжлүүлэн “Бурхан багш бүх талаараа ижил хоёр бодьсадва байвч, хэрэв нэг нь хувийн гэтлэхүйн сахил үгүй гэргийтэн” – өөрөөр хэлбэл, ангид гэтлэхүйн сахилгүй (пратимокша сахил) “нөгөө нь хувраг бол” – эрэгтэй, эмэгтэй хуврагийн тэдгээр өөр өөр түвшингүүдийн аль нэг түвшний сахилтай бол гэсэн утгаар, “сүүлийнх нь,” сахилын энэ түвшний сахилтай нь “илүү сайшаалтай. Бурхан багш сахилын талаарх өөрийн тайлбартаа эдгээр бүх санаануудыг тодорхой гаргасан” гэж хэлсэн.
Бидэнд бодьсадвын сахил авахын өмнө мэдээж, бодь сэтгэлийн тодорхой түвшнийг төлөвшүүлсний дээр ангид гэтлэхүйн сахилын тодорхой түвшин байх хэрэгтэй. Бид бодьсадвын сахилыг бодь сэтгэлийн орохуйн төлөвт хүрэх үед авдгийг санаарай. Бид бодь сэтгэлийн хүсэх эсвэл ерөөхүйн төлөвийг аль хэдийн төлөвшүүлсэн байх ёстой. Бид ерөөхүйн бодь сэтгэл хоёр үе шаттай гэдгийг авч үзсэн: ердөө хүсэх үе шат – бусдад туслах үүднээс бид нэг Бурхан болохыг ердөө хүсэх; бодитойгоор гэгээрэлд хүрэх хүртэл энэ зорилгоо орхихгүй байх үүрэг хүлээсэн төлөв. Бид тус үүрэг хүлээсэн төлөвийг төлөвшүүлэх үед үүнийг тусдаа ёслолоор хийж болдог. Дээрхийн гэгээн Далай лам ердөө хүсэх болон үүрэг хүлээсэн аль аль төлөвийг багтаасан бодь сэтгэлийн энэ ерөөхүйн төлөвийн төлөвшилд зориулсан ёслолыг бодьсадвын сахил хүртээхийн өмнө тэрээр байнга хийдэг. Ингээд ерөөхүйн бодь сэтгэлийн үүрэг хүлээсэн тэр төлөвийн үүднээс бид суртгаалын (суралцах зүйл) таван төрлийг дагахыг хичээх амлалт авна.
Бодь сэтгэлийн шийдвэрийн таван суртгаал (суралцах зүйл)
Энэ нь бодь сэтгэлийн шийдвэр энэ насанд доройтохгүй байх дөрвөн суртгаал, мөн бодь сэтгэлийн шийдвэрээ ирээдүйн төрлүүдэд алдахгүй байх нэг суртгаал гэсэн утгатай. Сүүлийн нэг нь зан байдлын дөрвөн хэлбэрээс зайлсхийж тэдгээрийн эсрэг болох зан байдлын дөрвөн хэлбэрийг дадлага болгохыг багтаана. Энэ нь бид бодьсадвын сахил хүртэхээс өмнө аль хэдийн тодорхой төрлийн нэг бэлтгэлийг, нэг тодорхой төрлийн сахилга батыг зөвхөн ангид гэтлэхүйн сахилуудын үүднээс биш харин эдгээр амлалтууд, эдгээр суртгаалуудын үүднээс дагаж байсан гэсэн үг.
Эдгээр суртгаалууд нь юу байдаг вэ? Дөрвөн суртгаал нь бодь сэтгэлийн шийдвэр энэ насанд доройтохгүй байх тухайд байна. Бидний хийхийг хүсэх зүйл нь үргэлж нэг хүчтэй бодь сэтгэлийн зорилготой байх явдал. Бид түүнийг сулрахыг хүсдэггүй. Бид үүнийг хэрхэн хүчтэй байлгах вэ? Эхний арга (суртгаал, суралцах зүйл) нь өдөр бүр бодь сэтгэлийг хөгжүүлэхийн ач тус болон давуу талуудыг санах. Шантидэва гэгээний Бодьсадвын явдалд орохуй зохиолын эхний бүлэгт эдгээр ач тусуудыг жагсаасан нэг урт жагсаалт бий. Хэрэв бид түүнийг өдөр бүр уншин, нягтлан шалгавал, мэдээж, энэ маш тустай. Хэдий бид тус эх зохиолыг өөрсдийн өдөр тутмын дадлага болгон үнэндээ уншихгүй байсан ч, бид гол санаануудыг нь өөртөө сануулах үүднээс тэдгээрийн талаар бодож болно. Бидний гэгээрэлд хүрч болох цорын ганц арга нь дараах бодь сэтгэлийн зорилготой байх явдал: “Би гэгээрэлд хүрэхийг хүсэж байн, би түүнд хүрэхээр хичээж байна, би түүнд хүрч чадна гэсэн итгэлтэй байна, миний түүгээр хийх зүйл нь хамаг амьтанд туслах явдал.”
Ийм хүрээнд хичээснээр бид зөвхөн өөртөө амар амгалан авчирч чадах төдийгүй – учир нь хэрэв бид гэгээрэлд хүрэх гэж байгаа бол мэдээж бид өөрийн хязгаарлагдмал байдлуудаа давж гарахаар хичээж байгаа – мөн бусдад ач тус хүргэж, амар амгалан авчирч чадна. Хэрэв ердөө орчлонгийн үнэ цэний үүднээс бодож үзэх үед, бусдын магтаал, талархал хүлээх гэх мэт, Шантидэва гэгээний хэлсэнчлэн, “Хэрэв хэн нэгэн ердөө цөөн хэдэн өлссөн хүнд нэг удаа бага зэрэг хоол өгснөөөр сайшаалтай болдог бол” – газар хөдлөх гэх мэт зүйлийн дараа тусламж хүргэх гэх мэт – “хэрэв энэ нь сайшаалтай юм бол орчлон ертөнц дээрх ерөөс хамаг амьтанд мөнх үргэлжлэх дуусашгүй амар амгалан авчирч, тэднийг гэгээрэлд хүргэх нь ямар байх вэ?”
Хэрэв бид гэгээрэлд хүрэхээр хичээж байгаа бол бид шантарч эсвэл ядардаггүй (өдрийн төгсгөлд ядрах гэх мэт ердөө эгэл түвшинд ядрахыг би хэлээгүй), харин бидэнд: “Би хамаг амьтанд туслахын тулд үүнд хүрэх ёстой” гэсэн хүч байна. Энэ нь бидэнд цаг үргэлж бусдад туслахаар хичээх итгэхийн аргагүй их хүч өгнө. Энэ нь сөрөг байдлаар үйлдэл үйлдэх эсвэл нэг тэнэг хүн адил үйлдэл үйлдэхгүй байх хамгийн сайн хамгаалалт, ерөндөг. “Хэрхэн би нэг тэнэг хүн адил үйлдэл хийж чадах вэ? Хэрхэн би хувиа хичээж чадах вэ? Хэрэв би үнэхээр бусдад тус болохоор гэгээрэлд хүрэхээр хичээж байгаа бол хэрхэн би сөрөг байдлаар үйл үйлдэж хэн нэгэнд гэм хүргэж чадах вэ?” Маш их тус байдаг тул үүнийг бид өдөр бүр өөртөө сануулахыг хичээнэ. Үнэндээ, энэ нь ердөө хичээх бус, гэж хэлэх гэсэн юм. Бид түүнийг хийхээр амлаж, тэр амласан суурин дээрээ түүнийг хийхээр хичээнэ.
Хоёрдох суртгаал (суралцах зүйл) нь өдөр бүр өөрийн зүрх сэтгэлийг дахин зориулах байдлаар энэ сэдлээ баталж, хүчтэй болгох, өглөө гурван удаа мөн орой гурван удаа бодь сэтгэлийг авч, төрүүлэх байдлаар хийнэ. Энэ нь бид нэг бадгийг зорилгогүй уншдаггүй гэсэн утгатай. Бид төвөд хэл эсвэл өөрийн хэл аль аль дээр байгаа нэг бадгийг зорилгогүй уншиж болно. Энэ нь ердөө бидний өөрийн хэл дээр байгаа гэдэг шалтгаанаар тэр нь зорилгогүй болохгүй гэсэн баталгаа өгөхгүй. Зорилгогүй гэдэг нь ердөө нэг дэмий зүйл хэлж, үнэндээ сэтгэлдээ үгнээс өөр ямар нэг зүйл мэдэрч эсвэл төрүүлэхгүй байх гэсэн утгатай. Энэ нь бид ач тусуудыг нь санаж, дараа нь үе шатуудыг дараалуулан бодох хэрэгтэй гэсэн үг: тэгш сэтгэл, ерөөс хүн бүхэнд адил тэгш нээлттэй байх; хүн бүр бидэнд ач хүргэсэн, бидний эх болж мөн бусад үеүдэд ч, гэх мэтээр цувралыг нийтэд нь дараалуулан бодно. Ингээд ийм байдлаар энэ нь бидний бодь сэтгэлд хүч өгнө. Хэрэв бид үүнийг өдөр бүр хийвэл бидний бодь сэтгэлийн шийдвэр доройтож эсвэл сулрахгүй.
Хэдийгээр бидэнд тодорхой хийх дадлагууд, бидний өглөө гурван удаа, орой гурван удаа уншиж болох энэ хүслийг төрүүлэх, энэ бодь сэтгэлийг төрүүлэхэд хэрэглэж болох тодорхой стандарт бүхий мөртүүд байдаг ч бид түүнийг нэг дэмий зүйл хэлэх түвшинд ердөө орхихгүй байхыг хичээх хэрэгтэй. Өөрсдийгөө хуурахгүй байя. Үнэндээ өглөө бүр, орой бүр түүнийг хийх тийм хялбар биш. Үүнд нэлээд бага зэрэг хүчин чармайлт шаардагдана, тэгнэ биз?
Гуравдах суртгаал (суралцах зүйл) нь эерэг хүч болон гүн мэдэхүйн сүлжээ бий болгоход шамдах. Үүнийг гол төлөв “буян, билгүүн хураах” гэж орчуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, бид бодь сэтгэлийн энэ хүсэх төлөвөөр чадах чинээгээрээ бусдад туслахыг аль болох их хичээнэ. Энэ нь эерэг хүчийг хураана. Бид ердөө олбог дээрээ суугаад, хүн бүхэнд сайн сайхныг хүсдэггүй харин бүр бодьсадвын сахил авахаас өмнө бусдад өөрийн чадах чинээгээр туслахыг хичээдэг. Энэ нь эерэг хүчний нэг сүлжээ хураах.
Өөрөөр хэлбэл, өөрийн аюулгүй жижигхэн бясалгалын газраа байж: “Би хүн бүгдэд сайн сайхныг хүсэж байна. Би гэгээрэлд хүрч, хүн бүхэнд тусална” гэх боловч, өдөр тутмын амьдралдаа, бусад биднээс тусламж хүсэх үед “Би хэтэрхий завгүй байна,” “Надад саад болж болохгүй” гэх мэтээр хэлдэг, энэ тохирохгүй. Бид аль болох ихээр туслахыг хичээнэ. “Аль болох их” гэдэг нь бодит байдалтай нийцсэн, өөрийн одоогийн байгаа үе шатандаа хийж чадахаас илүү ихийг амлахгүй байх гэсэн утгатай. Өөрийн хүргэж чадахаас илүүг бүү амлаарай. Хэрэглэгддэг тэр хэллэг нь “Би хүн бүрийг миний гэгээрлийн цайллагын зочин болохыг урьж байна” гэх хэллэг. Шантидэва гэгээн үүнийг маш яруу тансаг байдлаар хэлсэн, энэ нь би таны гэгээрлийн төлөө хичээж байна, ингэснээр таныг бас гэгээрэлд хүрэх тэр зочноор урьж байна гэсэн утгатай. Үүнийг бид амлаж байгаа, үүнийг бид хэзээ ч орхихгүй бөгөөд үүнийг би гэгээрэлд хүрэх үедээ танд хүргэе. Энэ нь миний хэлж байсан зүйлээс өөр, энэ нь нэг түвшинд байгаа бодьсадва илүү нэг өндөр түвшинд байгаа бодьсадвын бодьсадвын үйлийг хийхийг оролддоггүй гэсэн утгатай. Үүнийг шүлэглэн “Үнэг арслангийн харайх газраар харайдаггүй” хэмээн хэлсэн.
Шантидэва гэгээн ямар нэг зүйл хийхээр амлахаасаа өмнө өөрсдийгөө шинжлэх хэрэгтэй гэж хэлсэн, жишээ нь, “Би Гаанжуурыг бүхэлд нь орос хэлэнд хөрвүүлнэ” гэж хэлэх үед бид тэр амлалтыг энэ тодорхой богино хугацаанд бараг биелүүлж чадахгүй. Бид түүнийг хийж чадах эсэхээ маш сайн нягталж үзэх хэрэгтэй. “Би үүнийг хийж чадахгүй” гэж өмнө хэлэх нь, амлаад, эхлүүлээд, дараа нь хийж чадахгүй болсноор түүнийг орхихоос дээр байна. Гэвч энэ нь хүн бүрийг гэгээрэлд хүргэнэ гэж амлахаас өөр. Бид бусдад туслахаар, эерэг хүчний сүлжээ бий болгохоор, хоосон чанар дээр бясалгахаар, хоосон чанарын ойлголтын ямар ч түвшин бидэнд байсан ч ялгаагүй гүн мэдэхүйн тэр сүлжээг бий болгохоор аль ихээр хичээнэ. Би ямар учраас үүнийг хийж байна вэ, гэж бид асууна. “Би бусдад туслахаар гэгээрэлд хүрэхээр үүнийг хийж байна.” Энэ нь бидний бодьсадвын шийдвэр доройтохгүй байхад тусална.
Дөрөвдөх суртгаал (суралцах зүйл) нь бид хэн нэгэнд туслахыг хичээхийг (эсвэл наад зах нь хүсэхийг) хэзээ ч орхихгүй, тэр хүн хэчнээн хэцүү байсан ч. Бодь сэтгэл нь: бид ерөөс хүн бүхэнд, тэд хэдий их хэцүү байсан ч хамаагүй, туслахаар хичээнэ гэх сэтгэл гэдгийг санаарай. Мэдээж, үүнийг биднийг унтахаар хичээж байхад толгой тойрон нисэх тэр шумуул руу бид тэлж болно. “Ноён Шумуул аа, би таныг гэгээрэлд хүргэхэд туслахаа хэзээ ч орхихгүй, учир нь та өөрийн өмнөх төрөлдөө миний эх байсан.” Энэ нэлээд гүнзгий, тийм биш гэж үү? Гэвч, бид үүнийг наад зах нь бусад хүн төрөлтнүүдэд тэлэхийг хичээж болно.
Би өөрт тохиолдсон нэг зүйлийн жишээ татъя. Германд амьдардаг нэг ийм эмэгтэй байдаг, тэрээр нэлээд хүнд хэлбэрийн шизофрени өвчтэй; тэр нэлээд махлаг, тэгээд мэргэжлийн сэтгэл зүйн туслалцаа авахаас татгалздаг. Тэр үргэлж өөр өөр Номын төв, байгууллагууд, багш нар дээр өөртөө туслахаар ханддаг ба тэрээр өөрийгөө шизофрени өвчтэй гэдгээ бүр хэлдэггүй. Тэр надад ялангуяа их сайн хандах бөгөөд цаг үргэлж утсаар ярьж, цахим шуудан илгээнэ. Тэр олон Номын төвүүд, байгууллагуудаас хөөгдсөн. Учир нь тэр хүмүүсийг нэлээд их бухимдуулдаг, ингэхдээ тэрээр маш хэцүү байдлаар үйлдэл хийдэг. Түүнийг над руу утасдахад би үргэлж түүнд “Байзнаарай, би танд тусалж чадахгүй нь. Энэ миний чадлаас хэтэрсэн зүйл. Би мэргэжлийн сэтгэл зүйч биш. Би танд хэрхэн туслахыг мэдэхгүй байна. Та хэн нэгэн мэргэжлийн хүн дээр очих ёстой” гэж хэлдэг. Түүнд унших зарим нэг тарни хэлж өгөх гэх мэт зүйлийг хийх нь утгагүй. Энэ түүний сэтгэл зүйн эмгэгийн энэ үе шатанд туслахгүй.
Тэгвэл хэрэв тэр утасдвал утсаа аваад “Над руу дахин битгий залга” гэж хэлээд энэ явдлыг мартах нь маш хялбар байж болно. Гэвч ийм суртгаал бий. Би одоо танд тусалж чадахгүй нь, гэвч би ядаж “Би танд тусалж чаддаг болоосой гэж хүсэж байна” гэсэн хүсэлтэй байх явдал гэж би маш тодорхой хэлсэн. Би одоогоор үүнийг хийж чадахгүй нь. Би түүнийг ердөө хогийн сав руу шидээгүй. Үүнд маш их тэвчээр, хүлээц шаардлагатай, гэвч, мэдээж, энэ бидний энэ суртгаалын хүрээнд хичээх тэр төрлийн зүйл. Үнэндээ, би түүнд уур уцаар бүү хүргэ, холд гэж хэлээгүй нь дор хаяж тодорхой хэмжээгээр тусална. Гэвч миний өмнө хэлсэнчлэн би өөрийн хийж чадахаас илүүг хийж чадна гэж дүр эсгээгүй. Би түүнд тусалж чадахгүй.
Эдгээр нь бодьсадвын шийдвэр энэ насанд доройтохгүй байх тухай дахь дөрвөн суртгаал (суралцах зүйл). Бидний дагахаар амладаг тавдах суртгаал нь бодь сэтгэлийн шийдвэрээ ирээдүйн төрлүүдэд алдахгүй байх зорилготой. Үүнд дөрвөн бүлэг түүнийг сөрөх зан байдлын дөрвөн хэлбэр багтана. Энэ нь тодорхой байдлаар үйлдэл хийхээс зайлсхийж эсвэл түүнийг больж түүний оронд нь эсрэг байдлаар нь тус үйлдлийг хийх гэсэн утгатай. Энэ нь зан байдлын нэг эсрэг хэлбэр гэдгийн утга.
Зан байдлын эсрэг хэлбэрийн дөрвөн зүйл
Эхний зан байдал нь бид өөрийн багш, эцэг эх, Гурван эрдэнийг (Бурхан, Ном, Хуврагийн чуулган) хуурахыг болих. Түүний оронд бид тэдэнд үргэлж үнэнийг хэлнэ, ялангуяа бусдад туслах сэдэл, хүчин чармайлтын талаар. Энэ маш чухал. Эцэг эхийн хувьд, тэд биднийг нярай байхад асарч, улмаар өсгөж хүмүүжүүлнэ гэх мэтээр эхэлнэ. Бид үргэлж эцэг эхийн халамж анхааралд байх ёстой болно – хэрэв бид Бадамжунай бурхан адил лянхуагаас төрөөгүй бол, гэвч илүү нийтлэг тохилдох зүйлийн талаар ярьцгаая. Тэдний бидэнд хүргэсэн ач, ирээдүйд эцэг эхээс хамаарах бидний хэрэгцээ шаардлагын улмаас бид тэднийг хуурах ямар нэг байдлаар үйлдэл хийхийг хүсэхгүй, энэ нь тэднийг мэхлэх, ямар нэг байдлаар дүр эсгэх явдал, ялангуяа Номтой холбоотой зүйлийн талаар. Гэвч миний хэлсэнчлэн бид тэдэнд үнэнч шударга хандана.
Энэ зан байдал бидний Номын багшийн тухайд ярьж байх үед маш тодорхой, шууд байна. Бид тэднийг хуурч, тэдэнд худал хэлж, өөрт байхгүй байтал “Өө, надад энэ эрдэм байгаа, тэр эрдэм байгаа,” эсвэл хийгээгүй байтал “Би энэ бүтээлийг (дадлага), тэр бүтээлийг хийж байгаа” гэж хэлэхийг хүсэхгүй. Эсвэл Бурхан, Ном, Хуврагийн чуулганы (Гурван эрдэнэ) тохиолдолд: тэдний зүг яваагүй байтал “Би энэ зүгт явж байгаа, би амьдралдаа энэ зүг чигийг гаргаж байгаа” гэх. Бид ердөө тодорхой төрлийн гэм бүхий зорилгыг биелүүлэхээр хичээж байгаа. Хэрэв бид ирээдүйн төрлүүддээ бодь сэтгэлээ үргэлжлүүлэхийг хүсвэл бидэнд эцэг эхийн тусламж дэмжлэг хэрэгтэй болно, бидэнд багш нарын тусламж дэмжлэг хэрэгтэй болно; бидэнд аврал хэрэгтэй болно, Бурхан, Ном, Хуврагийн чуулганы аюулгүй зүг чиг хэрэгтэй болно. Ийм учраас бид тэднийг хуурдаггүй. Бид тэдэнд үнэнч шударга байж ингэснээр бид ирээдүйн төрлүүддээ бодь сэтгэлийн энэ шийдвэрээ үргэлжлүүлэн төлөвшүүлэх, сэргээх, түүнийг дахин төрүүлэх ирээдүйн төрлүүд дэх нөхцөлүүдтэй байна.
Бодьсадвын болон тарнийн сахилууд нь ангид гэтлэхүйн сахилуудтай адил биш. Бид ангид гэтлэхүйн сахилыг зөвхөн энэ насны амьдралд зориулж авна. Бодьсадвын болон тарнийн сахилыг, гэгээрэлд хүрэх хүртэлх, бүх насны амьдралдаа зориулж авна. Хэрэв бид бодьсадвын сахилыг энэ насандаа авбал, дараагийн төрөлд, эхэндээ, тэдгээр нь идэвхгүй, унтаж буй байдалтай байна. Бид жоом болж төрсөн гэж бодъё. Жоом бодьсадвын сахил сахих уу? Хэрэв тэр жоом өмнөх төрөлдөө бодьсадвын сахил авсан бол, тийм тэдгээр нь идэвхгүй байна. Сэтгэлийн үргэлжлэлийнх нь хаа нэг газар байна гэсэн үг. Гэвч жоом бодьсадвын зан байдлыг дадлага болгохгүй байгаа.
Бид бодьсадвын сахилыг өөрсдийн гэгээрэлд хүрэх хүртэл хугацаатай авна. Жишээ нь, хэрэв би бодьсадвын сахилаа бүрэн авсан хэвээр нас эцэслэж, дараагийн төрөлдөө жоом болж төрвөл би бодьсадвын сахилаа жоомоор жоомны төрөлдөө хадгалсаар байх уу? Тийм. Тэдгээр нь идэвхтэй байх уу? Үгүй. Бид хэдий хүн болж төрсөн ч бодь сэтгэлээ дахин төрүүлэн, хөгжүүлж, бодьсадвын сахилыг дахин авах ёстой болох уу? Энэ нь бид эцэг эхээс, багшаас, Гурван эрдэнээс шалтгаалах ёстой болно гэдгийн утга. Бид тэдэнтэй хуурмаг биш, нэг үнэнч, шулуун шударга харилцаатай байхыг хүснэ. Учир нь хэрэв бидний багш хуурмаг бол юу болох вэ? Тэр үед, бид бүхий л зүй бус нөхцөлүүд, шашны бүлэглэл, бидэнтэй зүй бусаар харьцах эцэг эхтэй болох гэх мэт нөхцөл үүснэ. Бид үүнээс зайлсхийхийг хүсэх ба ингэснээр бид цэвэр ариун бодь сэтгэлийг ирээдүйн төрлүүддээ дахин төлөвшүүлж чадна.
Гэвч, миний дурдсанчлан, эцэг эхийн хувьд энэ нь бага зэрэг эмзэг, учир нь бидний ихэнх нь бидний шашны зам мөрийг заавал ойлгох эсвэл түүнд таатай байх эцэг эхтэй төрөхгүй байж болно. Бид эцэг эхдээ өөрийн хувийн амьдралын бүх жижиг нарийн зүйл болгоныг хэлэх ёстой болох тухай яриагүй байна. Бид худал хэлэх шаардлагагүй, гэвч энэ нь ерөөс бүх зүйлээ ярих ёстой гэсэн үг биш. Бидний илэрхийлж байгаа санаа бол Номтой холбоотой зүйлүүд болон тэдэнд туслах явдлын үүднээс яригдаж байгаа. Хэрэв бид эцэг эхдээ өдөр бүр хогийг нь гаргахад тусална гэж хэлж байгаа бол тэр тохиолдолд өдөр бүр хогийг нь гаргана. Тэдэнд туслах тухайд, мөн тэд бидний Номын амьдралын талаар асуух тохиолдолд бид тэднийг хуурахгүй. “Тэгэхээр, тийм, би ...” Тэр бол бидний амьдрал дахь тийм чухал зүйл биш гэж бид худал хэлэхгүй.
Хоёрдох зан байдал нь бодьсадва нарыг буруутгаж, жигшихийг болих. Жигших гэдэг нь хэн нэгэнд дургүй байх гэсэн утгатай; тэр хүнд уурлаж бухимдсаны улмаас түүнээс гэм алдаа хайна. Энд асуудал нь бид нэг Бурхан биш бол, бид хэн үнэндээ нэг бодьсадва болох талаар итгэлтэй байж хэзээ ч чадахгүй. Үүний эсрэг нь хүн бүрийг өөрийн багшид тооцох явдал. Бүр хүмүүс нэг бүдүүлэг, эвгүй байдлаар үйлдэл гаргаж байсан ч, тэд бидэнд тэр байдлаар биеэ авч явахгүй байхыг заана. Тэгэхээр бид үүнд маш анхааралтай байх ёстой, учир нь бид үүнийг нэг хууль бөгөөд энэ нь өөрийн зүгээс өөрөөрөө орших оршихуйтай гэж хэлэх байдлаар алдаа гаргаж, үүний бодит байдлыг харахыг хичээхгүй байж болно. Энэ нь хэрэв хэн нэгэн сөрөг байдлаар үйлдэл хийж байвал бид тэднийг болиулахыг хичээхгүй гэж хэлж буй биш. Жишээ нь, хэн нэгэн алдаа гаргаж байвал эсвэл гэм хортой байдлаар үйлдэл хийж байвал, тэр үед энэ нь бодьсадвын сахилын хэсэг байна: хэрэв бидэнд тэднийг болиулах чадвар байвал, бид тэднийг зогсооно. Бурхан багш үүнийг цаг үргэлж хийдэг байсан. Гол зүйл нь уур, үзэн ядах сэтгэлийн улмаас гэм буруу хайхгүй байх. “Та муу хүн, одоо би таныг шийтгэнэ, би таныг цохино” гэх. Энэ хүн сөрөг байдлаар үйл үйлдэж байна; тэд миний багш; мэдээж, тэд надад тэр байдлаар үйлдэл хийхгүй байхыг зааж байгаа. Гэвч, би тэдэнд туслахыг хүсэж байна, тэдэнд туслахыг тулд бид тэдэнд сөрөг үйлийн үр хураахыг болиход, гэм хор учруулахыг нь зогсооход туслах хэрэгтэй. Бид үүнийг асрал хайр, энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн үүднээс хийж байгаа.
Миний өөрийн багш, Сэркон Ринбүүчи, ямар нэг нэр дурдалгүйгээр ярьж байсныг би санаж байна, өөрийн шавь нартаа нэг зүйл хийхийг, маш гүнзгий, тэдгээр шавь нарынх нь түвшнээс дээгүүр нэг тодорхой бүтээл, дадлага хийхийг зааж байсан өөр нэг Номын, төвөд багш байжээ. Сэркон Ринбүүчи, “Яах вэ, тийм, тэр багшийн сэдэл нь шавь нартаа туслах гэсэн бодь сэтгэлийн нэг хиргүй ариун сэдэл байсан байж болно, гэвч түүний арга нь тийм их чадварлаг, уран биш байна” гэж хэлсэн. Тэр гэм хайгаагүй, бүр түүнийг тэр багш руу ч хандуулаагүй, харин тэр түүнийг над руу, өөрийн шавь руу хандуулж байсан. Энэ хов жив үү? Үгүй. Сэркон Ринбүүчи юу хийж байсан бэ? Тэр үүнийг зааж байсан – тэрээр тэр нөгөө багшид уурлаж бухимдаагүй, харин тэр надад бид хэдий сайн санаатай, бодь сэтгэлийн сэдэл, зорилготой байсан ч, бид бусдад туслахаар хэрэглэж байгаа арга дээрээ чадварлаг, уран байх ёстой гэж зааж байсан. Бид бусдад зааж байгаа зүйлийнхээ талаар анхааралтай бодох хэрэгтэй.
Бид хэн нэгэн буруу зүйл хийж байгаа үед түүнийг буруу зүйл хийж байна гэж мэдэгдэнэ; бид уурлаж бухимдахгүй ба түүнээс суралцахыг оролдоно. Хэрэв тэр хүн өөрчлөлт хүлээн авах чадвартай бол бид тэдний бурууг хэлнэ. Хэрэв тэд нэг бодьсадва, эсвэл бодьсадва болохоор тэмүүлж байгаа бол, энэ нь тэд Бурхан багшийн адил уран аргатай байж, юу үйлдвэл хамгийн сайн арга болж, түүний тус юу гарахыг эргэлзээгүй мэднэ гэсэн үг биш. Бид үүнийг өөрсдийг дээгүүр тавихгүйгээр хийнэ: “Би нэг ариун нэр хүндтэн,” “Ариун, ариун, гэгээн би! Би юу хамгийн сайн болохыг мэднэ.” Тийм төрлийн дүр эсгэх байдлаар бус, харин маш даруу байдлаар, зөвлөгөө санал болгоно.
Санаа нь шүүмжлэх, уурын улмаас гэм хайх бус; тухайн хүнийг үзэн ядаж, түүнд уурлаж бухимдсан “сэтгэлийн жигшсэн төлөвөөр” бус гэж хэлдэг. Учир нь тэд хичээж байгаа. Бид мэдэхгүй. Бид нэг Бурхан биш, тэгэхээр бид, тэд бага зэрэг чадварлаг бус бодьсадва учраас ийм байдлаар үйлдэл хийж байгаа, эсвэл тэд ердөө итгэхийн аргагүй төөрөлдсөн учраас ийм байдлаар үйлдэл хийж байгаа эсэхийг мэдэхгүй. Санаа нь тэр хүнд уурлахгүй байх, учир нь тэр шаардлагатай боломж нь бүрдэх үед нэг бодьсадва болох боломжит бодьсадва байж болох бөгөөд тэдний хийж байгаа зүйл нь бидэнд ямар нэг зүйл зааж байгаа хэрэг байж болно. Тэр үед бид бодьсадвын зан байдлыг хүндэлж, энэ нь бидэнд ирээдүйн төрлүүдэд энэ бодьсадвын шийдвэрээ үргэлжлүүлэн хадгалахад тусална.
Гуравдах зан байдал нь бусдад өөрийн хийсэн ямар нэг эерэг эсвэл буянтай зүйлд харамсах шалтгаан гаргахыг зогсоох. Түүний оронд бид бусдад буянтай, тусч байх урам өгч, хэрэв тэд хүлээн авахад бэлэн бол тэдэнд бодь сэтгэл төлөвшүүлэх, гэгээрэлд хүрэх Номын зам мөр дагахыг хичээх урам өгнө. Жишээ нь, хэн нэгэн ямар нэг буянтай зүйл хийж байвал, бидний өөрийн биш зарим багшийг даган тодорхой төрлийн Номын бүтээл (дадлага) хийж байна гэж бодъё. Тэдэнд харамсах шалгаан гаргах ямар нэг зүйлээс зайлсхийх зүйл нь: “Та тэр багшид очдог, тэр дадлагыг хийдэг, тэр Номын төвд харьяалагддаг ухаангүй юм” гэх байдлаар – тэдэнд тэдгээрийг хийсэндээ харамсах сэтгэл төрүүлэх. Тэд маш их урам хугарч, түүнийг үргэлжлүүлэхийг ердөө хүсэхгүй болж болно. Түүний оронд бид тэдэнд урам өгч, тусална.
Хэрэв тэдний хийж байгаа зүйл буянтай, эерэг бол гайхалтай! Хэрэв тэд хүлээн авахад бэлэн бол тэдний хийж болох дараагийн зүйлүүдийг зөвлөж болно. Хэрэв тэд хүлээн авахад бэлэн биш бол бид зөвлөхгүй. Хэрэв бид хүн бүрийг гэгээрэлд хүрэхийг хүсэж байгаа бол, тэдэнд гэгээрэлд хүрэхэд нь туслах зүйл нь тэд буяны үйлдэл хийх; хэрэв тэд буяны үйлдэл хийж байвал тэднийг хөхүүлэн дэмжинэ. Тэднийг түүндээ харамсах шалтгаан гаргаж урмыг нь хугалж болохгүй. Жишээ нь, тэд бидний Номын төв биш, тэр өөр Номын төвд мөнгө хандивласан бол. “Өө, та түүнийг тэдэнд хандивлах хэрэггүй байсан юм – та түүнийг надад хандивласан бол дээр байсан юм” гэх. Энэ бидний хийх зүйл биш.
Тэдгээр дөрвөн зан байдлын сүүлийн зан байдал нь бусадтай харилцахдаа хуурамч, дүр эсгэх байдлыг гаргахыг зогсоох. “Хуурамч” байх гэдэг нь өөрийн гэм алдааг нуух, бидэнд тэр зүйл байхгүй мэт дүр эсгэх, харин “дүр эсгэх” гэдэг нь бидэнд байхгүй чанаруудыг байгаа мэт дүр эсгэх байх болов уу. Бид хуурамч болно: Бид хэн нэгэнд тамхи таддаггүй гэж хэлэх боловч гадагш гарч эсвэл өрөөндөө орж ирэн тамхи татна. Энэ нь хуурамч байх. Бид өөрийн сул талыг нууж байна. Бусадтай харилцахдаа ийм байдлаар үйлдэл хийхийн оронд хэрэв бид бусдад туслах үүрэг хүлээж байгаа бол бид үргэлж тэдэнд үнэнч шударга хандаж, нээлттэй байх ёстой. Бидний хязгаарлагдмал талууд юу вэ? Бидний чаддаг зүйлүүд юу вэ? Үүнийг мэдэх маш чухал.
Ялангуяа хэрэв бид Номын орчинд байж, нэг багш эсвэл нэг Ном дадлага болгож байгаа хүнээр бусдад туслахыг хичээж байгаа бол тийм биш байтлаа тодорхой нэг ариун мэт хүн болж дүр бүү эсгээрэй. Арга баран тусламж эрж байгаа олон хүмүүс тэдэнд тусалж чадаж магадгүй гэж харсан хэн нэгэнд бүхий л янз бүрийн зүйлийг хялбар тусган хардаг. Тэд дэвэргэн бодож, хэт сайшаан, бүхий л төрлийн хий горьдлого төрүүлнэ. Ихэнх тохиолдолд тэд эцэст нь маш ихээр сэтгэл гонсойн, маш их халширч – “итгэл алдарч” (англ. disillusioned) гэж бид англи хэлэнд хэлдэг – ингээд бүр тэр бүхнийг орхиж магадгүй болдог.
Гэвч хэрэв бид бусдад туслах нэг байр суурин дээр байгаа бол, эсвэл бид нэг багш бол өөрийн сул талын талаарх ерөөс бүх зүйлийг уудлах шаардлагагүй; энэ нь нөгөө хүнд хамаатай бол бид өөрийн сул талыг хүлээн зөвшөөрнө. “Би энэ зүйлийг судлаагүй. Би одоо хэр нь тэвчээр алддаг. Би одоо хэр нь уурлаж бухимддаг.” Бид эдгээр сул талуудыг хүлээн зөвшөөрнө. Бид тэдгээрийг нуудаггүй, гэвч бид тэдгээр дээр ажиллаж байгаа гэж хэлнэ. Хэрэв бид бусдад туслахыг хичээж байгаа бол – хэдийгээр тэд тодорхой хэмжээгээр биднийг туйлын сайнд тооцож түүнд биширч байж болох ч – ихэнх тохиолдолд нэг тогтвортой түвшинд илүү их нөлөө, бишрэл үзүүлдэг зүйл нь хэн нэгний өөрийн сул тал дээрээ маш чин сэтгэлээс ажиллаж байгаа жишээ байдаг. Энэ нь тусламж хэрэгтэй байгаа шавийн хувиар илүү их биднийг холбож үзэж болох зүйл.
Эдгээр нь ерөөхүйн бодь сэтгэлийн төлөвт байх үед ялангуяа ерөөхүйн үүрэг хүлээсэн төлөвт байх үед дагахаар амладаг суртгаалын тэдгээр таван төрөл. Дөрвөн суртгаал нь бодь сэтгэлийн шийдвэр энэ насанд доройтохгүй байх тухай байх бол; нэг суртгаал нь (үнэндээ эдгээр дөрвөн хэсэгтэй) бодь сэтгэлийн шийдвэрээ ирээдүйн төрлүүдэд алдахгүй байх тухай байна.