Эрдэнэт хүний төрөл, үхэл мөнх бус, аврал

Бидэнд буй энэхүү гэгээрэлд хүрэх зохих суурь болох хүний бие хэрэв маш өнө удаан хугацаанд орших байсан бол уужуу тайван байж, тухлан сууж болох байсан; гэвч ийм биш учраас түүнийг ашиглах үүднээс маш шаргуу хичээх шаардлагатай. Хэрэв энэ бие нь үхэшгүй мөнхийн зүйл байсан бол Ном бүтээх байдлаар ирээдүйдээ зориулсан сэргийлэх ямар нэг арга хэмжээ авах шаардлагагүй эсвэл хэрэв тодорхой арга хэмжээ авсан ч түүнийг хэзээ хүссэн цагтаа хийж болох байсан. Гэвч бидний өмнө ярилцсанчлан бүр Бурхан багш ч хүртэл мөнх бус дүр үзүүлсэн. Хэрэв та бүхэн өмнө амьдарч байсан бүхий л эрдэмтэн мэргэдийг, бүхий л бандида, махасидди нар, Энэтхэгийн их мэргэд, Төвөдийн бүх уламжлал Гаржүд, Нингма, Гэлүг, Сажа ёсны мэргэдийг авч үзвэл тэнгэрийн оддын тоотой тэнцүү олон мэргэд байсан. Гэвч бид тэдний хэнийг ч мөнх бусыг үзүүлээгүй, нас эцэслээгүй гэж сонсоогүй. Бүр эгэл хүмүүсийн дунд ч хэдэн мянган түүхт хүмүүс, хаадууд байсан ч тэдний дунд нас эцэслээгүй нэг ч хүн байхгүй. Хэрэв та төрсөн бол үхэх нь гарцаагүй. Төрсөн боловч үхээгүй нэг ч хүний тухай бид сонсож байгаагүй.

Тэгвэл үүнтэй холбоотойгоор мөнх бусыг байнга дурдан санаж байх сэтгэлийн зуршил бий болгох, мөнх бусыг бясалгахын ач холбогдол юу вэ? Үүний гол санаа нь хэрэв та өөрийн бий болгосон боловсрох чадамж бүхий сөрөг үйлийн сэтгэлд үлдсэн ул мөрүүдийг санаж тэдгээрээс боловсрон гарах үр дагавруудыг арилгах ерөндөг болох хүчийг хэрэглэвэл үнэндээ үхэх цаг ирэх үед та ямар ч айдасгүй байна. Таны амьдрах хугацаа дуусч, үнэндээ үхэх цаг ирэхэд хэдий сайн эмнэлэг байгаад ч тэд танд тусалж чадахгүй. Та Энэтхэгт байж байгаад Баруунд буцан очиж эмчлүүлэхийг хүссэн ч, эсвэл тэндээ барууны эмнэлэг эсвэл төвөд эмчийн аль алинд нь очсон ч ялгаагүй нэгэнт таны амьдрах хугацаа дуусч байгаа бол ямар ч эмнэлэг тус болохгүй. Танд хэдий олон найз нөхөд эсвэл төрөл төрөгсөд байсан ч, бүр өдий төдий албат ардтай хаан байсан ч хэн ч тус болохгүй. Эзэн хаан эсвэл удирдагчийн хувьд танд бүхэл бүтэн арми байсан ч энэ ялгаагүй юм. Үхэх цаг ирэхэд та нэг хүнийг ч өөртэйгөө хамт авч явж чадахгүй.

Ингээд хэрэв та энэ бүхний талаар бодож “Би тодорхой сэргийлэх арга хэмжээ авч, Номыг бүтээх ёстой; үүнээс өөр өөрийн үхэх цаг болоход түүнийг давж туулах арга зам, авах арга хэмжээ байхгүй” гэсэн ийм дүгнэлтэнд хүрч байвал энэ маш сайн, та тодорхой ахиц гаргасан гэсэн үг. Гэвч үүнд бэлдэх сэргийлэх арга хэмжээг маргааш, дараагийн долоон хоногт, дараа жил авъя гэх мэтээр хойш тавих тухай бодож байвал үүнийг та хойш тавьж болохгүй, учир нь таны хэзээ үхэх нь тодорхойгүй байдаг.

Үхэл хэзээ ирэх цаг нь тодорхойгүй байдаг. Та ид залуу насандаа автын ослоор маш хялбар амь насаа алдаж болно. Үхэл ямар ч үед гэнэт ирж болно. Жишээ нь өчигдөр амьд явсан хүн өнөөдөр нас барсан байдаг; өглөө амьд явсан хүн үдээс хойш нас барсан байдаг. Үхэл маш хялбар ирэх бөгөөд чухам хэзээ таны үхэл ирэхийг хэлэх ямар ч боломжгүй.

Хэрэв та залуу насандаа, ид амьдралын дунд явж байгаа үедээ ирээдүйдээ зориулан ямар нэг сэргийлэх арга хэмжээ авах шаардлагагүй, түүнийг хожим хийж болно хэмээн хойш тавьж байвал та алдаа гаргаж буй хэрэг. Та бага залуу насандаа нас эцэслэж болох төдийгүй амьдралынхаа хожуу үед жишээ нь оюун ухаан муудах, эсвэл тодорхой нэг хүнд өвчнөөр өвдөх гэх мэт нөхцөл үүсвэл та тэдгээрийг ердөө шийдвэрлэж чадахгүй. Иймд хэрэв та Номын эдгээр сэргийлэх арга хэмжээг авах талаар бодож байвал нэн даруй, одооноос эхлэх шаардлагатай.

Хэрэв бидний бие очир алмааз мэт эсвэл хад чулуу мэт бат бэх байдаг байсан бол тэр нэг өөр хэрэг байхсан. Гэвч энэ талаар бодож үзвэл бидний бие мах, цус, яснаас бүтсэн; дотоод систем тогтолцоо нь маш нарийн цаг мэт ердөө багахан чичирхийлэл түүнийг гэмтээж болох зүйл байдаг. Иймд таны бүхий л дотоод эрхтэн, таны зүрх, уушги, элэг, венийн болон артерийн судас болон мэдрэлийн систем зэрэг нь маш, маш нарийн цаг адил байх бөгөөд эвдэрч гэмтэх нь маш, маш амархан байдаг.  

Цаашлаад таныг үхэлд хүргэх нөхцөл шалтгаанууд үнэхээр олон байдаг байхад таныг амьд мэнд байлгах нөхцөлүүд маш ховор, цөөн байдгийг бодож үзэх хэрэгтэй. Хэрэв та өвдөж эмнэлэгт хэвтсэн тохиолдолд эм тариа таныг анагааж болох ч тодорхой зарим өвчнийг анагаах явц урт удаан, бэрх байна. Ийнхүү таныг үхэлд хүргэж болох зүйлийн талаар бодож үзэх үед угтаа таны амьдралыг тэтгэх зүйл гэж тооцогдох хоол хүнс хүртэл үхэлд хүргэх зүйл байдаг – ердөө багахан хэмжээний буруу зүйл идэх нь таныг үхэлд хүргэж болно. Энэтхэгт миний таньдаг байсан төмс тариалдаг нэг ногоочин хүн өдрийнхөө хоолонд хэсэг талх шарж идэхээр хайруулын тавгандаа тос хийгээд түүнийгээ гал дээр тавиад гадагш түр нэг гарах зуур тэндээ ухаан алдан унаж нас барсан юм.  

Тэгэхээр та ямар нэг зүйл хийж яваад хэзээ ч гэнэт ийнхүү нас эцэслэж болох талаар бодож үзэн яг одоо, энэ мөчөөс эхлэн Номын эдгээр сэргийлэх арга хэмжээг авч, бүтээж эхэлье гэсэн хатуу шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Энд бүтээх гэдэг нь одооноос эхлэн би маш ёс зүйтэй хүн болъё гэсэн утгыг илэрхийлнэ. Би сөрөг байдлаар үйлдэл хийхийг зогсооё. Хийж, хэлж, бодож байгаа бүх зүйлдээ маш эерэг байж, ач санасан, сайхан сэтгэлтэй байхыг хичээе гэнэ. Сэргийлэх арга хэмжээ авч, бүтээх гэдэг нь бясалгаж байгаа дүр үзүүлэн сүржин байдалтай суухыг хэлэхгүй, харин өөрийн хувь хүний зан байдлын хэв маягийг өөрчилж, ач санасан, элэгсэг сайхан сэтгэлтэй байхыг хэлнэ.

Жишээ нь, бид бүгд дараагийн нэг дайн болох вий гэж эмээдэг боловч энэ талаар бодож үзэх үед дараагийн том дайн болох үгүйг баттай мэдэх ямар ч боломжгүй байдаг. Гэвч таны өөрийн үхлийн хувьд энэ бол тийм биш. Энэ гарцаагүй ирэх зүйл; энэ нь дараагийн нэг том дайны улмаас дэлхийн төгсгөл ирэх болов уу яах бол хэмээн гайхах, бодлогошрохтой адил асуудал биш. Үхлийн эзнийг хахуульдан өнгөрөх ч арга байхгүй. Юу ч болсон та үхэх учраас энэ бол ердөө сэргийлэх арга хэмжээ авснаар та үнэхээр эмх замбараагүй айдастай нөхцөлд бус харин зохистой байдлаар нас эцэслэж чадах тухай асуудал. Иймд яг одооноос эхлээд та ямар ч цагийг үрэхгүй, сэргийлэх арга хэмжээ авч, Номыг яг одооноос бүтээж эхэлнэ гэсэн хатуу шийдвэр гаргах хэрэгтэй.

Үхэх цаг ирэх үед та өөрийн биеийг орхих ёстой болно. Та өөрт байж болох аливаа материаллаг эд зүйлс, мөнгө, эд баялгаа орхих ёстой болно. Бүх найз нөхөд, гэр бүлээ орхих хэрэгтэй болно. Та бүр хэдэн зуун мянган доллартай байсан ч бүр нэг дэвсгэрт ч авч явах боломжгүй. Таны авч явж чадах цорын ганц зүйл бол эерэг байдлаар үйл үйлдэж бий болгосон эерэг үйлийн ул мөр мөн сөрөг байдлаар үйлдэл хийж бий болгосон сөрөг үйлийн ул мөрүүд байна. Эдгээр зүйлүүд нь тантай хамт явах цорын ганц зүйлс, таны бий болгосон чадамж, үйлийн ул мөр (авьяас) юм. Ном буюу тэдгээр сэргийлэх арга хэмжээг авах гэдэг нь тэдгээрийг хийн эерэг чадамж бий болгох тэрхүү арга, хэрэгсэл юм. Та энэ бол өөрийн бүхий л цаг хугацаа, хүчээ зориулах тэр зүйл байна гэсэн хатуу шийдвэр гаргах хэрэгтэй: энэ нь эерэг чадамж, авьяас бий болгох Номын бүтээл байх бөгөөд та өөрийн цаг хугацааг орчлонгийн амьдралын зөвхөн нэг материаллаг эрэл хайгуулд үрэхгүй.

Та бүхэн өөрийн амьдралыг шашны зам мөрд зориулахаар шийдсэн байж болох ч та бүхний дунд өмнөх төрлүүддээ хураасан эерэг үйлийн чадамжийн үр болсон их хэмжээний эд баялаг, хөрөнгө бүхий зарим нэгэн байж болно. Хэрэв та маш чинээлэг хүн бол шашны зам мөрийг дагахын тул өөрийн бүх мөнгө, эд зүйлсийг усанд хаях хэрэгтэй гэж бодож байж болох юм. Гэвч ингэх шаардлага байхгүй. Энэ бол ердөө зөв зүйтэй зүйл биш. Таны хийх хэрэгтэй зүйл бол өмнөх төрлүүддээ бий болгосон буян, эерэг чадамжийн үр болох танд байж болох аливаа хөрөнгө мөнгийг үрж барах бус харин түүнийг зөв зохистой хэрэглэх явдал. Түүнийг ядуу зүдүү хүмүүст туслахад хэрэглэх эсвэл Гурван эрдэнэд өргөл өргөхөд хэрэглэх хэрэгтэй, ингэхдээ хармын сэтгэлгүй байх нь чухал. Шашны зам мөрөөр урагшлах үүднээс өөрт байж болох хөрөнгө, эд баялгийг ухаалаг, зөв зохистой ашиглах хэрэгтэй.

Хэрэв та өөрт байж болох материаллаг эд зүйлс, хөрөнгийн талаар бодож үзэх юм бол тэдгээр нь үнэмлэхүй түвшиндээ танд туйлаас тус болж чадах зүйлүүд биш байдаг; эсрэгээрээ тэдгээр нь танд маш их асуудал, бэрхшээл үүсгэх зүйлс байдаг. Жишээ нь, нэгэнт танд ихээхэн мөнгө хөрөнгө, эд эдлэл байвал тэдгээрээс таны хүртэх зүйл нь тэдгээрийн талаар санаа зовох, хурааж хуримтлуулсан эд баялаг дээр төвлөрсөн асуудлууд байна. Шагжамүни Бурханы жишээг авч үзье. Тэрээр хунтайж болж төрсөн боловч язгууртны амьдралыг орхин өөрийгөө шашны зам мөрд бүрэн зориулсан.      

Мил богд хэдийгээр агаарт нисэхэд шаардлагатай бүхий л эрдэм болон бусад шид бүтээлийг олсон байсан ч мөнгө олох үүднээс тэдгээрийг ашигладаггүй байсан. Тэрээр бүхий л цаг хугацааг агуйд эрчимтэй бүтээл хийн өнгөрүүлж байсан. Түүний зургийг харахад бие нь хөх ногоон өнгөтэй байдаг. Учир нь тэрээр халгайгаар шөл хийн зөвхөн түүгээрээ хооллодог байсан. Түүндээ давс, мах, эсвэл тос хийдэггүй, өөр бусад ямар нэг амттан шимттэн иддэггүй, зөвхөн халгайн шөлөөрөө хооллон эрчимтэй бүтээл хийж байсан. Тэгэхээр үхэл, мөнх бусыг бясалгах, тэр тухай суралцах нь заавал тэр талаар номноос суралцах ёстой зүйл байдаггүй; үхэл, мөнх бусын талаар ойлголт төрүүлэхийн тулд заавал судар номонд тулгуурлах шаардлага байхгүй. Ердөө л эргэн тойрноо харах хэрэгтэй. Орчин тойрноороо явж үзэн, жишээ нь оршуулгын газрын дэргэдүүр өнгөрөх үед бид бүгдээрээ энэ газарт ирэх нь ердөө цаг хугацааны асуудал болох талаар бодно.

Ингэж бодох үед танд үхлээс айх хүчтэй сэтгэл төрж болно. Энэ маш эерэг зүйл юм. Учир нь энэ нь таныг үнэндээ сэргийлэх арга хэмжээ авах, Номыг бүтээхэд хүргэдэг. Мил богдыг гавал аяга барьсан байдалтай дүрсэлсэн байдаг ба тэрээр түүнийг үргэлж гартаа барин, түүнээсээ хооллодог байсан. Үүний учир нь үргэлж үхэл, мөнх бусыг санаж байх зорилготой байжээ. Хэрэв та бүхэн үхэл, мөнх бус буюу та хэзээ ч үхэж болох үнэн, энэ удаа эрдэнэт хүний төрөл авсан байгаа боловч тэр нь алдагдан одохыг үргэлж санаж байх юм бол эдгээр нь маш чухал суурь болно. Учир нь тэдгээр нь таныг ямар нэг зүйл хийх, Номыг бодитойгоор бүтээхэд хөтөлдөг.

Хэрэв бид өөрсдийн амьдралд ямар нэг сөрөг үйлийн ул мөр ердөө суулгаагүй, тийм ч учраас ямар нэг муу төрөлд төрөх аюул байхгүй бол үхлээс айх шаардлагагүй юм. Гэвч хэрэв амьдралын явцад бид маш сөрөг, гэм бүхий хандлагатай байж ихэнхдээ сөрөг авьяас чадамжуудыг бий болгосон бол үхэх үед биднийг хүлээх зүйл нь хамгийн боломжит муу төлөв буюу муу төрлийн аль нэг байна. Ийм нөхцөлд одоо бидэнд байгаагийн адил ийм эрдэнэт хүний төрлийг дахин олох маш хэцүү. Муу төрлүүдийн аль нэгд төрөх нь тийм холын зүйл байдаггүй; энэ нь ердөө та амьсгалаа гаргаад дахин авахгүй болох тэр үед тохиолдож болох зүйл; энэ үед та амьсгал хураан та муу төрөлд төрсөн байна. Энэ ердөө тийм холын зүйл биш; та ирмэг дээр нь байж байдаг.

Хэдийгээр бид там, бирдийн төрлийн амьтад ямар хэлбэрийн зовлон зүдгүүр эдэлж байдгийг үнэндээ харж, эсвэл ойлгож чадахгүй ч бид амьтдын туулах бүхий л зовлон, асуудал, бэрхшээлүүдийг харж байдаг. Эдгээр нь бидэнд маш ойлгомжтой, илэрхий байдаг. Бид амьтан болж төрөн эдгээр асуудал, бэрхшээлүүдийг туулах ёстой болбол хэчнээн таагүй болох талаар бодож, ингээд бидэнд тэдгээр зүйлийг амсахгүй байхад туслах аюулгүй зам мөр, аврал болох тэр зүйл, тэр төрөлхтөнд бид ханддаг. Гурван эрдэнэ болох Бурхан болон сэргийлэх арга хэмжээ (тэдний заасан Ном), тэднийг хүрээлэх зам мөрд зорьсон тэдгээр төрөлхтөн нараас (Хуврагийн чуулган) өөр юу ч бидэнд тэдгээр асуудлуудтай учрахгүй байх аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг үзүүлж чадахгүй.

Өөрсдийн нисваанис, мунхагийг (сөрөг сэтгэлүүд, төөрөгдөл) арилгаж, маш их шид, хувилах хүч зэргийг олсон Шравака нар буюу сургаалыг сонсогчдыг авч үзье. Хэдийгээр тэд энэ бүх хүчийг олсон ч тэд биднийг өөрсдийн бүхий л хэцүү нөхцөл байдлаас гарахад хөтөлж чаддаггүй. Их сонсогч, их шидэт Маудгаляаяанагийн ээж нь газрын доорх хэдэн мянган бээрийн алсад байх нэгэн ертөнцийн нэгэн тамд төрсөн байжээ. Тэрээр бүрэн гэгээрсэн Бурхан бус, эгэл сэтгэлтэй эгэл төрөлхтөн байсан учраас түүний чадал хязгаарлагдмал байв. Хэдий тэр шид хүчтэй байсан ч өөрийн эхийн төрсөн там байх тэр алсын алсад орших ертөнцийн орныг харж чадахгүй байжээ. Харин Бурхан багш өөрийн хязгааргүй шид хүчээр түүнийг шамдалгүй харж чадаж байв.

Өөрийн эх хаана төрснийг харж чадахгүй байсан Маудгаляаяана Бурхан багшаас тэр тухай асуухад Бурхан багш түүнд “Чиний эх хэдэн мянган бээрийн хэтэрхий алс ертөнцийн орны газрын доорх нэгэн тамд төрсөн байна” гэж хэлжээ. Тэрхүү орны газрын доорх тэр тамд түүний эх нэг төмөр байшингийн дотор байх нэг төмөр байшин, түүний доторх өөр нэг төмөр байшинд байх бөгөөд эдгээр байшингууд бүгд хаалга, цонхгүй, улайссан ган төмөр байх ажээ. Маудгаляаяана өөрийн шидийг ашиглан тэнд хүрч, орчныг харж чадсан боловч эхдээ туслах, түүнийг тэндээс хэрхэн гаргах аргыг олж чадсангүй. Тэрээр буцан явж Бурхан багшаас юу хийхийг асуув. Бурхан багш түүнд дулдуйгаа өгөн “Үүнийг авч очин газарт гурван удаа хатгавал хаалга нээгдэнэ” хэмээжээ. Ингээд Маудгаляаяана Бурхан багшийн дулдуйг аван тэрхүү тамын үүдний дэргэд гурван удаа түүнийг газар хатгасанд өнөөх байшин нуран унажээ. Ийнхүү Бурхан нь бүхий л нөхцөл шалтгааныг мэдэж байдаг, бүх зүйлийг харах ийм гайхалтай чадвартай төрөлхтөн байдаг. Иймд зөвхөн Бурхан бидэнд ямар ч аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв амьдралын зам мөрийг үзүүлж чадна, зөвхөн бүрэн гэгээрсэн Бурхан бидэнд аврал үзүүлж чадна. Бурханы адил бид өөрсдөө бүрэн гэгээрч, бас Бурхан болох боломжтой байдаг. Бидний болох тэрхүү Бурхад бас бидэнд тэрхүү аюулгүй, бүрэн гүйцэд зам мөрийг үзүүлдэг.

Үхэл, мөнх бус мөн эдгээр нөхцөлүүдэд төрж болох боломжуудын талаар бодож, тийм зүйл болохоос эмээх хүчтэй сэтгэл төрүүлэх нь маш чухал. Энэ бол төлөвшүүлэх ёстой хамгийн чухал зүйл. Учир нь ийнхүү эмээх сэтгэлээр та тэдгээр аймшигтай зүйлүүдийг эдэлж амсахаас таныг хамгаалах аврал буюу аюулгүй зам мөрийг эрж хайна. Ингээд ажиж, шинжилж үзсэнээр та зөвхөн Бурхад болон тэдний заасан Номын сэргийлэх арга хэмжээ, зам мөрд зорьсон түүний Хуврагийн чуулган танд дагах аюулгүй зам мөрийг үзүүлэх чадал, хүчтэй бөгөөд танд үнэндээ аврал болж чадна гэдгийг ойлгож мэднэ. Иймд үнэндээ тэд хэрхэн бидэнд аврал болдог, хэрхэн аюулгүй зам мөрийг үзүүлдэг талаар бодож үзсэнээр танд тэдэнд хандах, тэд бидэнд аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг үнэхээр үзүүлнэ гэсэн итгэл, үнэмшил төрнө.

Үүний дээр та зөвхөн өөрийн тухай бодох төдийгүй хүн бүрд амьдралдаа баримтлах аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөр хэрэгтэй гэж бодох нь чухал; хүн бүрд аврал хэрэгтэй. Энэ үүднээс хэрэв та энэ бүхнийг их сэтгэлтэн буюу Их хөлгөний аюулгүй зам мөрийн шалтгаан болгон авах юм бол та үнэндээ тэдний үзүүлсэн зам мөрд өөрийн сэтгэлийг бүрэн чиглүүлж буй хэрэг болно. Энэ нь үнэндээ аврал одуулах буюу амьдралд аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөр гаргах гэдгээр бидний мэдэх тэр зүйл юм.

Сэтгэлийн хир нь бүрэн арилсан, эцсийн дээд чанарт хүрсэн төрөлхтөн болох Бурханы мөн чанар, онцлог шинжийн хувьд үүнд түүний лагшинтай холбоотой, тухайлбал, тэргүүн үснир лүгээ төгөлдөр гэх мэтээр бидний мэдэх гучин хоёр лагшин (сайн шинж), наян найраг (үлгэр шинж) багтана. Хөмсөгний хооронд сангийн нэг үс байх ба тэр нь нар зөв эрчилсэн, татвал барагдашгүй урт сунадаг. Гарын алга, хөлийн ул зэрэгтээ хүрдэн хээтэй. Түүнд лагшингийн олон гайхалтай шинж бүрдсэн байдаг.

Бурханы хэлний төгс чанарын хувьд жаран үет зарлиг эгшгүүд гэж байна. Жишээ нь, Бурхан багшид ойр эсвэл хол суухаас хамаарахгүй түүний яриаг хүн бүр дууны ижил түвшинд сонсох төдийгүй түүний яриаг өөр өөрийн хэлээр ойлгодог: Бурхан бүхий л хэлээр ярих чадвартай байдаг.

Бурханы гэгээрсэн сэтгэлийн (таалал) хувьд тэрээр бүх үзэгдлийг мэдэх чадвартай илт мэдэлтэй байна. Бурхан бүх зүйлийг алган дээр байгаа мэт тодорхой хардаг.

Бурханы бие, хэл, сэтгэлийн эдгээр бүх чанарууд шалтгаанаас бий болсон. Бурхан багш өөрөө таван зуун ариун (сэтгэлийн хир үгүй), таван зуун ариун бус бие бүхий төрөл авч байсан тухай дүрсэлсэн олон арван түүхэн үйл явдлуудыг ярьсан байдаг бөгөөд түүндээ тэрээр тэдгээр төрлүүдэд хэрхэн эерэг үйлийн ул мөр, авьяасыг ихээр бий болгон хураасан тухай өгүүлдэг. Жишээ нь, өнөөдөр өглөө бид Бурхан багш өмхөн нэг төрөлдөө маш том бич болон төрж олон амьтдыг гол давуулан гаргахаар гүүр болж байсан талаар ярилцсан. Энэ мэт Бурхан багш өглөг бүтээлийн үүднээс биеийнхээ олон хэсгүүдийг өргөж байсан олон түүхүүд байдаг. Тэрээр тэргүүнээ өргөж, хоолойгоо огтлон, нүдээ өргөж байсан бөгөөд энэ бүхнийг бүхий л эгэл төрөлхтөнд туслах үүднээс хийж байжээ. Үүний үрд тэрээр хирээс бүрэн арилсан сэтгэлтэй, эцсийн дээд чанарт хүрсэн төрөлхтөн болсон.      

Тэрээр аль нэг талыг баримтлахгүйгээр хамаг амьтанд туслах бүтээл үйлдэж байсан. Найз нөхөд, гэр бүлээ илүүд үзэн шунаж, дайсандаа өширхөж, үл таних бусдыг хайхрахгүй орхих байдлаар бүтээлээ үйлдэж байгаагүй. Тэрээр бүгдэд тэгш өгөх, өглөг болон ёс суртахууны бүтээлийг тууштай баримтлан өглөгийг бүрэн өгч байсан. Түүний үрд бүхий л сул талаа арилган, сайн чанар бүхнийг төрүүлэн, өөрт төрүүлэх айдасгүй бүрэн гэгээрсэн төрөлхтөн болсон. Энэ л бидний амьдралдаа гаргах аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг заалгах үүднээс хандах хэрэгтэй тэр төрөлхтөн юм. Энэ бол бидэнд аюулгүй, бүрэн аврал болох нэгэн.

Цаашлаад Бурхан нь өөрт төрүүлэх айдасгүй байх төдийгүй, ер нь бидний аюулгүй зам мөр эрэн хандах, бидэнд аюулгүй зам мөр үзүүлж чадах тэр төрөлхтөн нь хамаг амьтанд айдасгүй байхад туслах бүх шаардлагатай аргыг эзэмшсэн байх ёстой. Бурхан багш өмнөх нэг төрөлдөө биеийнх нь үсний ширхэг бүрээс гэрэл цацардаг арслангийн биетэй төржээ. Нэг удаа өтгөн ойн гүнд нэг хүн хадан хавцал дээрээс халтиран, доош унах аюултай үнэхээр хэцүү байдалд орсон байхтай таарч гэнэ. Тэр нь хэн ч очиж туслах боломжгүй, маш өтгөн шигүү ой мод бүхий алслагдсан бөглүү газар байх бөгөөд тэрээр буцаж авирах ямар ч боломжгүй байдалд орсон байжээ. Өмнөх нэг төрөлдөө ширэнгэн ойн энэхүү араатан амьтан байсан Бурхан багшид тэр хүнийг асран тэтгэх сэтгэл төрж түүний зүүгдсэн хадны доороос түүнийг аврахаар үсрэн буув. Гэвч тэр арсланд тэр хүнийг өргөх хүч эхэндээ байсангүй. Ингээд арслан нуруун дээрээ хад чулуу тавин зөөж өөрийгөө дасгалжуулав. Эхлээд тэрээр жижигхэн хад чулуунаас эхлэн тэр хүнийг нуруун дээрээ тавин дааж явж чадах хүч, чадалтай болох хүртэл бага багаар илүү том хад зөөн бэлтгэл хийжээ. Ийнхүү тэрээр өөрийгөө дасгалжуулаад тэр хүний аварч чаджээ. Өөрийгөө сургаж бэлтгэсний дараа тэрээр тэр хүнийг өргөж дийлэх чадалтай болжээ. Тэрээр доош үсрэн бууж, тэр хүнд энэрэн нигүүлсэх сэтгэл төрүүлэн түүнийг нуруун дээрээ тавин буцан авирчээ. Ингээд түүнийг аварсныхаа дараа тэрээр тэр хүнд “Миний тухай, намайг энэхүү ойд байна хэмээн хэнд ч бүү хэлээрэй” гэжээ.

Үүний дараа ойролцоох хаант улсын хаан нэг өдөр ширэнгэн ойд нэг гайхалтай амьтан байгаа талаар зүүдэлж тэрээр тэр амьтныг барьж ирэхийг анчиддаа даалгажээ. Гэвч анчид тэр амьтныг барьж чадсангүй. Ингээд хаан тэр амьтныг барьж ирсэн хүнийг ихэд шагнана хэмээн зар тараав. Тэр арслангийн аварсан өнөөх хүн мэдээж түүнийг харсан, гэвч тэрээр шагнал авахыг хүсэн тэр амьтныг харсан хэмээн хаанд айлтгав. Анчид тэр амьтныг олох түүний өгсөн зааврыг даган явж түүнийг олж агнан хаанд авчирч өгөв. Эндээс Бурхан олон амьтдад бүр ердөө талархал илэрхийлээгүй тэдгээр амьтдад ч олон төрөлдөө хэрхэн тусалж байсныг харж болно.

Эдгээр нь Бурхан багшийн гэгээрэлд хүрэхийн өмнө болж байсан түүхүүд. Тэрээр гэгээрэлд хүрснийхээ дараа хамаг амьтанд, тэд түүнд юу ч хүргэж байсан ч хэчнээн их тусалж байсан нь бүр гайхалтай! Нэг удаа, нэгэн чинээлэг айл маш муухай дүр төрхтэй нэг хүүтэй байжээ. Тэр хүүг том болж ирэх үед гэр бүл нь түүнийг ойд төөрүүлэн хаяжээ. Тэр хүү, үзэшгүй муухай дүр төрхтэй байсанд гэр бүл нь орхин, хэн ч түүнийг хайрлаагүйд гутран ойдоо амьдрах болов. Хэдийгээр тэр хүн боловч түүний биед харах нэг ч сайхан зүйл байдаггүй байжээ. Ингээд ойд амьдарч байгаад нэг өдөр түүнээс муухай, түүнээс илүү эрэмдэг нэг хүнтэй тааралдав. Бүр түүнээс илүү муухай хэн нэгнийг хараад тэрээр дэлхий дээрх хамгийн муухай хүн биш байгаадаа бага зэрэг баяртай, таатай байлаа. Ингээд тэрээр нөгөө хүнийг сүрдүүлэн өөрийн зарцаа болгов. Тэр илүү муухай хүн нь тэр хүүд туслахаар энэ бүхнийг хийж байсан Бурханы хувилгаан байжээ. Цаг хугацаа өнгөрөх хэрээр Бурхан багш өөрийгөө илүү төгс сайхан болгон тэр хүүд заан сургаж, улмаар нөгөө хүү өөрийг өөрчлөн, үзэшгүй муухай төрхөө өөрчилж чаджээ.

Энэ нь Бурхан багш бусдад айдас, асуудлаа даван гарахад хэрхэн аргуудыг чадварлаг ашигладгийг харуулж байгаа юм. Үүнийг харуулах үүднээс ярьж болох олон жишээ, түүхүүд бий. Бурхан багш хамаг амьтанд тэд өөрт нь тусалсан үгүйгээс үл хамааран тусалдаг; Бурхан зөвхөн өөрт нь тусалсан тэдгээр төрөлхтөнд тусалж, түүний төлөө ямар нэг зүйл хийгээгүй тэдгээр амьтан, хүнийг үл хайхардаг биш юм. Цаашлаад Бурхан багш нэг талыг барьж, ямар нэг зүйлд онцгойлон дурладаггүй, тэрээр зарим хүмүүсийг найз нөхөд, гэр бүл хэмээн асран хамгаалж тэднийг өөрийн ойр дотны гэж үзэн, зарим хүмүүсийг холын, өөрт хамаарахгүй хэмээн мартаж орхидоггүй. Ердөө тийм байдаггүй. Бурханд дуртай хэмээн онцгойлон үзэх зүйл байдаггүй; тэрээр хамаг амьтанд ижил тэгш ханддаг.

Жишээ нь, Бурхан багшийн үеэл болох Дэвадаттаг авч үзье. Тэрээр Бурхан багшид атаархан үргэлж түүнтэй өрсөлдөж, түүнтэй адилхан болох үүднээс сургаал ном заан өөрийн гэсэн шавь нартай болохыг оролддог байв. Тэр цагт мөн хаан ширээнд суух үүднээс эцгийнхээ амийг хороосон Ажаташатру хэмээх нэг хаан байжээ. Ажаташатру хаан болон Бурхан багшийн үеэл Дэвадатта хоёр хамтран Бурхан багшид таагүй зүйлүүд хийхийг үргэлж төлөвлөдөг байлаа. Жишээ нь, тэд орчин үеийн их буу адилын хүнд биетийг харвах зүйлтэй адил төстэй янз бүрийн оньсон хөдөлгүүр ашиглан Бурхан багш руу хад, үхэр чулуу шидэхийг оролддог байв. Тэд Бурхан багшид гэм хүргэх үүднээс бүхий л төрлийн арга ашигладаг байлаа; гэвч мэдээж Бурхан багш гэгээрсэн төрөлхтөн байсан учраас тэдгээр аргуудад өртөж гэмтдэггүй байв. Бурхан багш хамаг амьтанд, бүр тэдгээр дайсагнах төрөлтхнүүд бүгдэд нь тэгш ханддаг байв.

Бурхан багш биеийн хүчний хувьд маш хүчтэй; жишээ нь тэрээр зааныг ердөө няслан унагах хүчтэй байдаг байв. Нэг хаант улсад асар том нэг заан байжээ. Тэр зааны үхэх цаг болж үхэх үед түүний биеийг зөөвөрлөх хангалттай том машин, тэрэг гэх мэт зүйл байгаагүй учраас биеийг хөдөлгөж чадсангүй. Зааны цогцос муудан маш муухай үнэр гарган, олон янзын халдварт өвчин гарахад хүрэв. Ингээд Бурхан багш хүрэлцэн ирж нэг хөлөөрөө зөөлөн өшиглөх төдийгөөр хүүрийг маш хол газар хаяжээ.

Бурхан багшийн үед мөн алдартай хэдэн оточ, эмч нар байдаг байв. Тэд Бурхан багшид хэсэг эм барьсан бөгөөд Бурхан багш гайхалтай их хүчтэй байдаг байсан учраас тэд маш хүчтэй эм барьсан байна. Үргэлж Бурхан багштай өрсөлдөх Дэвадатта тэдгээр эмч оточ нарыг түүнд бас Бурхан багшид барьсны адил тунгаар адил хүчтэй эм барихыг хүсжээ. Оточ нар түүнд Бурхан багш маш их биеийн хүчтэй учраас тэрээр их тунгаар, үнэхээр хүчтэй эм хүртэх боломжтой харин “Та тийм хүчтэй эм хүртэх адилхан хүчтэй биш” гэжээ.

Дэвадатта ихэд бухимдан тэр хэмжээний тунгаар эмийг хүртэнэ хэмээн зүтгэсээр байв. Дэвадатта сонсохгүй байсан учраас оточ нар энгийн хүмүүст өгдгөөс илүү тунгаар түүнд эмийг барин Дэвадатта ч түүнийг хүртжээ. Мэдээж, эм маш чанга, хүчтэй байсан учраас Дэвадатта ч өвдөн үхэхийн ирмэгт иржээ. Тэрээр газарт унан өнхөрч ёолон, орь дуу тавин, маш хүндээр өвдөв. Бурхан багш газарт эвхрэн хэвтэх Дэвадатта дээр ирэн “Хэрэв би өөрийн хүү Рахула болон үргэлж надад гэм хор хүргэхийг оролдох, надтай тэмцэлдэх, цаг үргэлж төвөг удах та хоёрт тэгш сэтгэл төрүүлдэг бол; хэрэв би өөрийн хүү, та хоёрт тэгш сэтгэлээр ханддаг бол чи даруй эдгэх болтугай” хэмээжээ. Ингээд тэрээр гараа Дэвадаттагийн толгойд хүргэхэд Дэвадатта үнэндээ эдгэрсэн байна. Тэрээр илааршин, Бурхан багшид хандан хэлсэн түүний үг нь ердөө “Бохир гараа тэргүүнээс минь тат” гэсэн үг байлаа.

Ийнхүү Бурхан багш хэнийг ч онцгойлон үздэггүй бөгөөд өөрт хэчнээн таагүй зүйл хүргэх ч байсан түүнийг үл харгалзан бусдад тусалдаг. Танд аврал болох, амьдралын аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг үзүүлж чадах төрөлхтөн бол зөвхөн ийм төрөлхтөн, бүрэн гэгээрсэн Бурхан л байна. Олон судар зохиолуудаас та бүхэн энэ талаар судалж мэдэх боломжтой. Энэ талаар хэдий их мэднэ төдий чинээ танд Бурхан бол амьдралын аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөр, аврал үзүүлэх тэр төрөлхтөн мөн гэсэн итгэл, сүсэг, хүндэтгэх хүндлэл төрнө.

Бурханы лагшингууд буюу өөр өөр төрлийн Каяагийн (бие) хувьд бүх зүйлийг эрхшээх Номын лагшин Дхармакаяа, өөр өөр дүрст лагшин үзүүлэх Самбхогакаяа, мөн олон төрлийн хувилгааны лагшинг үзүүлэх Нирманакаяагийн тухай ярилцсан. Энэ талаар дахин ярилцах шаардлагагүй юм. Та бүхэн Бурхан гэж юу болохыг үнэндээ Дээрхийн гэгээн Далай ламын адил хэн нэгнийг авч үзэх байдлаар таньж, мэдэж болно.
Цаашлаад зурсан болон баримал Бурханы дүрүүдийг мөн хүндэтгэлтэйгээр авч үзэх нь чухал. Хумсны толион чинээ хамгийн жижиг Бурханы дүр байсан ч түүнийг үнэндээ Бурхан гэж үзэх хэрэгтэй. Учир нь бодь хутагт хүргэх бодит ухааны ормыг (мөрд оршигчийн сэтгэл) төлөвшүүлж эхлэх үед тэд таньтай ярьж эхэлдэг. Бодь хутагт хүргэх таван ухааны ором (мөрд оршигчийн сэтгэл) буюу мөр байдаг. Тэдгээрийн эхнийх нь чуулганы мөр буюу хураах мөрийн сэтгэл юм. Энэ нь гурван хэсэгтэй: бага, дунд, их хураах мөрийн сэтгэл гэж байна. Та их хураах мөрийн сэтгэлийн түвшинд хүрэх үед өөрийн харсан, Бурхан гэж таньсан тэдгээр бүхий л дүрүүдээс сургаал сонсож чадах болно; тэд үнэндээ таньтай ярина. Иймд тэдгээр бүх дүрүүдийг бодит Бурхад гэж үзэх энэхүү сэтгэлийг одооноос бий болгож эхлэх нь чухал. Бодит Бурхантай уулзахаас Бурхан мөн хэмээн үзэх эдгээр олон дүрүүдтэй учрах нь илүү сайн нөлөөтэй байдаг гэдэг.

Чухаг, ховор эрдэнэ буюу Ном эрдэнийн хувьд, Бурханы сэтгэлийн үргэлжлэлд байх бодит чанарууд нь Номын аврал буюу Ном эрдэнэ болдог. Сургаал номыг бүтээж байгаа үед та олон судар бичгүүдийг авч үздэг ба эдгээр нь Ном эрдэнэ болох тэдгээр сэтгэлийн чанаруудаас гарсан байдаг.

Зам мөрд бүрэн зорьсон төрөлхтөн нар болох Хувраг эрдэнийн хувьд энэ нь хутагт буюу өндөр эрдэмд хүрсэн төрөлхтөн нарыг илэрхийлэх ба тэд бодит байдлыг таньсан байна. Энэ нь бодит байдлыг шууд таньсан гэргийтэн хүн байсан ч тэр хүн Хувраг эрдэнийн чуулганд багтана. Учир нь тэр хүн эрэгтэй, эмэгтэй аль нь ч байсан зам мөрд бүрэн зорьсон хутагт төрөлхтөн нарын зэрэгт хүрсэн байдаг.

Хутагт төрөлхтөн болох Хувраг эрдэнийг төлөөлөх зүйлийн хувьд тэр нь доод тал нь жишээ нь зам мөрд хамтран зүтгэж буй дөрвөн ламаар илэрхийлэгдэнэ. Хэрэв нэг эсвэл хоёр лам байвал тэр нь зам мөрд бүрэн зорьсон төрөлхтөн нар буюу хуврагт тооцогдохгүй, тэр нь ердөө нэг эсвэл хоёр лам гэж тооцогдоно.

Бурхад нь бидэнд тухайлбал арван хар нүглийг (сөрөг үйлийг) тэвчиж, арван цагаан буяныг (эерэг үйлийг) бүтээх зэргийг заах замаар бидний аврал одуулах тэрхүү аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг үзүүлж, заадаг бодит төрөлхтөн нар юм. Аврал одуулах жинхэнэ аюулгүй, гүйцэд зам мөр нь тухайлбал сөрөг үйлүүдийг тэвчиж, эерэг үйлүүдийг бүтээж байх ёс зүйн хувийн сахилга батыг дагах Ном байна. Энэ бол Бурхан багшийн заасан зүйл бөгөөд өөрийн сэтгэлийн үргэлжлэлд тэрхүү ёс зүйн хувийн сахилга батыг бодитой төлөвшүүлэх нь жинхэнэ аюулгүй, бүрэн гүйцэд,зөв зам мөр буюу аврал болно. Хувраг буюу зам мөрд бүрэн зорьсон тэдгээр төрөлхтнүүд аюулгүй зам мөрөөр явах энэхүү зорилгод танд туслах нөхөд юм.

Гурван эрдэнийн хоорондын ялгааг ойлгоход туслах тэнгэрийн хүү Стираматигийн тухай нэг түүх байдаг. Гучин гурван тэнгэрийн оронд нэгэн тэнгэрийн Стирамати буюу “бат-сэтгэлт” хэмээн орчуулагдах нэртэй нэг хүү байжээ. Энэ тэнгэрийн оронд газар дэлхий, бүх зүйл гайхалтай сайхан бүхий л төрлийн эрдэнэсээр хучигдсан байдаг байж. Ийнхүү тэр хүү амьдралынхаа туршид сайхан зүйл бүхнээр хүрээлүүлэн ямар ч сэтгэлийн зовлонгүй маш жаргалтай байжээ.

Гэвч тэнгэрийн оронд таны үхэх хугацаа ойртоход та өөрийн үхлийн талаар олон шинж тэмдгийг хүлээн авч, тэр үед маш их зовлон туулдаг. Тэдгээр шинж хэрхэн гардаг вэ? Жишээ нь, тэнгэрүүд бүгд үргэлж амьд байх цэцгийн хэлхээ зүүдэг байна. Гэвч тэднийг нас барахаас долоон хоногийн өмнө тэдгээр цэцгийн хэлхээ нь гэнэт хатаж, таагүй үнэр гаргаж эхэлдэг. Үүнтэй адил үргэлж сайхан үнэр гаргадаг тэнгэрүүд үхэх цаг нь болох үед мөн тааламжгүй үнэр гарган, үргэлж хамт тоглон нааддаг байсан тэнгэр найз нөхөд нь ойртон ирэхгүй болно. Тэнгэрүүдийн дунд бусдаа бодвол бага зэрэг илүү үнэнч зарим нөхөд байх боловч тэдгээр үнэнч нөхөд ч ихэнх тохиолдолд таныг холоос хараад, цааш холдон явна; тэдэнд тантай холбогдох ямар ч зүйл байхгүй болдог.

Түүнчлэн тэнгэрийн орнуудын аль нэгэнд таны үхэх цаг болоход таны хураасан бүх эерэг үйлийн үр барагдах ба та таныг хүлээж буй дараагийн төрөл, төрөх газраа харж чадна. Тэнгэрүүдийн энэ төрлийн мэдэл нь зөн бэлгэтэй төстэй зүйл байна. Ийнхүү тэнгэрийн хүү Стирамати өөрийн үхлийн шинж тэмдгийг хүлээн авч, тэрээр эхлээд тамд, дараа нь гахай болж төрөх гэж буйгаа харжээ. Үүнд зовсон түүний сэтгэлийн зовлон ердөө төсөөлөхийн аргагүй байлаа. Тамд эдлэх бие махбодын зовлон, хөндүүр нь бие махбодын хувьд байж болох хамгийн их зовлон байдаг бол сэтгэлийн зовлон, шаналлын хувьд үхэхийн өмнө ийм зүйлүүдийг харах тэнгэрүүдээс өөр илүү их сэтгэлийн зовлонг хэн ч амсдаггүй байна.    

Стирамати үүнийг тэсэж чадахгүй болж тэнгэрийн хаан Индрад очин “Би ихэд шаналан зовж байна. Намайг хүлээж байгаа энэ төрлүүдийг харан би туйлаас их зовж байна, та надад туслахсан болов уу? Намайг үүнээс гаргах ямар нэг арга танд байна уу?” хэмээв. Индра хаан “Уучлаарай, би тусалж чадахгүй нь, надад мэдэх ямар нэг арга байхгүй байна, харин би чамайг Бурхан багшид хүргэж өгье, тэнд түүнээс асууя” гэв. Ингээд тэд Бурхан багшид бараалхахад, Бурхан багш тэр тэнгэрт түүний бясалгалын идам болох Үшниша Вижаяа буюу төвөдөөр Намгэлма бурханы бүтээлийг хийх хэрэгтэй гэв.

Үшниша Вижаяа нь эмэгтэй дүртэй бурхан бөгөөд гурван тэргүүн, найман мутартай; голынх нь тэргүүн нь цагаан өнгөтэй, баруун нь шар, зүүн нь хөх. Эхний хоёр мутартаа нэгэнд нь элдэв очир, нөгөөд нь цалам барьсан. Баруун талын дараагийн гурван мутрын эхний хоёрт Амитабха бурхан, сум барьсан, баруун доод мутар нь дээдийн өглөгийн мутарлаг үзүүлсэн. Эхний зүүн мутар нь тааллын тус газраа цалам бүхий аюулахуйн мутарлаг үзүүлсэн, дараагийнх нь нум барьсан, түүний дараагийнх дээдийн өглөгийн мутарлаг үзүүлсэн, дөрөв дэх, хамгийн доод мутар нь рашаан бүхий бумба барьсан тэгш агуулахуйн мутарлаг үзүүлсэн байдалтай. Бурхан багш тэнгэрийн тэр хүүд энэ идам бурханы бүтээл, зан үйлийг хийн, бясалгахыг захив.

Энэ бүтээлд зориулсан тангка дүрийн (нэг төрлийн торго, даавуун хүрээтэй бурханы дүр) хувьд гол идам бурханы баруун талд саран дэвсгэр дээр цагаан өнгөтэй, баруун мутартаа цагаан өнгийн дэвүүр, зүүндээ цагаан лянхуа барьсан Жанрайсиг буюу Авалокитешвара бурхан, зүүн талд нь наран дэвсгэр дээр баруун мутартаа дэвүүр, зүүндээ очир тэмдэгтэй хөх өнгийн удвал цэцэг барьсан Очирваань бурханыг дүрсэлсэн байдаг. Зүүн талд, өмнө нь хөх өнгийн, мутартаа очир барьсан догшин дүртэй Ачала, баруун талд, өмнө нь мөн догшин дүртэй, мутартаа эрдэнэ барьсан Таккиража бурхан заларсан. Түүний хойно хөх өнгийн таяг барьсан өөр нэг догшин бурхан Ниландада, зүүнд нь, хойд талд нь бэрээ барьсан Махакала бурхан заларсан байдалтай. Тэдгээрийн дээр рашаанаар дүүрэн эрдэнийн бумба барьсан хоёр тэнгэр уухиал (угаал) тахил өргөнө. Ийнхүү нийт есөн бурханыг дүрсэлсэн байна.

Тэрхүү тэнгэрийн хүү ингээд эдгээр бурхадын бүхий л зан үйлүүдийг хийн гахай болж төрөх үйлийн үрийг арилгаж чаджээ. Цаашлаад маш их эерэг үр бий болгон Гучин гурван тэнгэрийн орноос дээгүүр орон болох төгс баясгалант Түшидийн оронд төржээ. Хэдийгээр тэнгэрүүд өөрсдийн орноос доогуур орнуудыг харах зөн бэлгэтэй боловч тэдэнд өөрсдийн орноос дээгүүр орнуудыг харах хүч байдаггүй байна. Ийнхүү Гучин гурван тэнгэрийн орны хаан Индра тэнгэрийн тэр хүүг өөрийнх нь орноос дээгүүр орон болох Түшидийн оронд төрснийг харж чадахгүй байсан учраас Бурхан багшаас Стираматиг хаана төрснийг асуув. Ингээд Бурхан багш түүнийг олж харан түүнд хэлж өгчээ.    

Энэ жишээнээс харж байгаачлан Бурхан бүхий л төрөлхтөнд заан сургаж, биднийг тамын төрөлд төрөхөөс зайлсхийхэд тусалж чаддаг. Иймд Бурхан нь бидэнд аюулгүй, бүрэн төгс зам мөрийг үзүүлж чадах төрөлхтөн мөн; тэрээр бидэнд эдгээр аймшигтай гарахад хэцүү нөхцөл байдлуудаас зайлсхийх аврал болж чаддаг. Бидэнд энэхүү аюулгүй зам мөр буюу аврал болох зүйл нь жишээ нь дээрх жишээн дээр гарсанчлан Үшнишавижаяа гэх мэт идам бурханы бүтээл хийх явдал юм. Үүнийг хийсэн учраас тэнгэрийн тэр хүү тамд төрөх үйлийн үрээс зайлсхийж чадсан. Аюулгүй зам мөрөөр явахад бидэнд туслах тэдгээр зам мөрд бүрэн зорьсон төрөлхтөн буюу Хуврагийн жишээ нь тэнгэрийн хүүд Бурхан багштай уулзан тэдгээр аргад суралцахад тусалсан Индра хаан байх юм.

Аврал одуулах буюу аюулгүй, бүрэн гүйцэд зам мөрийг дагах энэхүү сэтгэлийг бий болгох арга нь жишээ нь өөрийн өмнө Бурханы дүрийг дүрслэх байдлаар дараах бадгийг давтан хэлэх явдал байдаг, “Багш дор итгэм үү; Бурханд итгэм үү; Ном (Номын сэргийлэх арга) дор итгэм үү; Хувраг (зам мөрд зорьсон төрөлхтөн нар) дор итгэм үү.” Үүнийг гурван удаа уншина. Ингээд өөрийн өмнө дүрсэлсэн Бурханы лагшингаас рашаан хийгээд гэрэл цацран таны болон өөрийг тойруулан дүрсэлсэн тэдгээр хамаг амьтны нүгэл хилэнцийг ариусгаж байна хэмээн дүрсэлнэ. Энэ бол аврал одуулах бүтээл үйлдэх тэр хэлбэр юм.

Хэрэв та бүхэн “Багш дор итгэм үү” хэмээх мөрийг долоон удаа давтан унших бол жишээ нь ингэж унших үеэр Бурханы лагшингаас гэрэл цацран таны биед орон бүх биеийг дүүргэн биеэр хийх сөрөг үйлээр бий болгосон бүхий л сөрөг үр, чадамжуудыг шүүрдэн ариусгаж байна хэмээн дүрсэлнэ. Танд байж болох эдгээр бүх сөрөг ул мөр, чадамж, саад тотгорууд хар утаа эсвэл шингэн хэлбэрээр, жишээ нь маш бохир хувцас угаасны дараа үлддэг бохир ус адилаар таны биеэс гадагшилж байна хэмээн дүрсэлнэ. Ийнхүү эдгээр бүх сөрөг ул мөр ийм хэлбэрээр биеэс гадагшиллаа гэж бодно. Мөн өнгөрсөнд хийсэн олон сөрөг зүйлийн үр болон биед байх хир, тортог бүхэн өтгөн, шингэн, цэр нусны гэх мэт хэлбэрээр биеэс гарч байна гэж бодно. Эцэст нь танд байж болох олон янзын өвчин гэх мэт бэрхшээлүүд могой, хилэнцэт хорхой, аалз, мэлхийний хэлбэрээр биеэс гадагшилж байна хэмээн дүрсэлнэ.

Ингээд дараагийн долоон уншилтын үеэр, “Багш дор итгэм үү” хэмээн давтан хэлэх зуур дахин гэрэл цацран таны биеийг дүүргэх ба энэ удаа хэлээр үйлдсэн үйлтэй холбоотой бүхий л сөрөг ул мөр, саад тотгор, хир, өвчин зовлонг арилгаж байна хэмээн дүрсэлнэ. Энэ удаа эдгээр нь биеийн доод мөн дээд нүх сүвүүдээр гадагшилж байна хэмээн дүрсэлнэ.          

Гурав дахь удаагийн долоон уншилтаар дахин гэрэл цацран таны биеийг дүүргэн хомхой сэтгэл, хорлох сэтгэл, буруу үзлийн үүднээс сэтгэлээр бий болгосон бүхий л сөрөг ул мөр, чадамжуудыг ариусгаж байна гэж дүрсэлнэ. Эдгээр сөрөг бодол, сэтгэлүүдийн улмаас бий болсон сөрөг ул мөр, чадамжуудыг зүрхэн тус газраа бөөн хар зүйлээр дүрсэлнэ. Ингээд гэрэл цацран түүнд хүрэлцсэнээр тэр бүгд ууршин, задран ариллаа хэмээн дүрсэлнэ.

Ингээд дөрөв дэх долоон удаагийн уншилтаар дахин гэрэл цацран энэ удаа эдгээр гурван дүрслэлийг нэг зэрэг дүрслэн бие, хэл, сэтгэлийн бүхий л хир бүрэн ариллаа хэмээн дүрсэлнэ. Үүний төгсгөлд болор савыг цэвэрлэснээр тэр нь тунгалаг, цэвэр болдогтой адил таны бие цэвэр, тунгалаг боллоо гэсэн сэтгэл төрүүлэх хэрэгтэй. Ингээд дахин гэрэл, рашаан буун таны бүх биеийг дүүргэснээр маш эерэг чадамж, урт нас, билиг ухаан зэрэг төрөх бүхий л адистидыг хүртлээ хэмээн дүрсэлнэ.

Та эдгээр дөрвийг тус бүрийг долоон удаа давтах байдлаар хорин найман, эсвэл тус бүрийг гурван удаа давтах байдлаар арван хоёр, эсвэл тус бүрийг зуун удаа давтах байдлаар дөрвөн зуун удаа уншиж болно. Хэдэн удаа уншиж байгаагаас хамаарахгүй энэ нь тэрхүү бүтээл болно. Ийнхүү бүтээлийг хийхдээ өөрийн өмнө нэг Бурханыг дүрслэн тэрхүү Бурхан нь аюулгүй зам мөр, авралын бүх талыг нэгд хураасан байна гэсэн сэтгэлийг төрүүлнэ. Мөн та илүү дэлгэрэнгүй, бүх багш, Бурхад, бодьсадва, баатар, дагинас, сахиус, идам зэргийг дүрсэлсэн дүрслэлийг хийж болно. Та өөртөө тохируулан маш олон, олон нарийн дүрүүд бүхий дэлгэрэнгүй дүрслэл хийж ч болно эсвэл ердөө нэг дүр бүхий дүрслэл хийж болно, эдгээр нь ялгаа үгүй. Ийнхүү хийхдээ өглөө гурван удаа, үдэш гурван удаа энэхүү авралыг одуулах хэрэгтэй бөгөөд ийм маягаар бид өөрийн амьдралдаа мөрдөж буй аюулгүй зам мөрийг бататгадаг.

Үүний адилаар өдөр бүр Бурхадад тахил өргөх хэрэгтэй. Үүнийг маш энгиийн байдлаар, ердөө кофены аяга гэх мэт өөр юу ч байсан түүнийг усаар дүүргэн түүнийгээ өргөж болно, эсвэл талх, жигнэмэг гэх мэт өөрийн иддэг бусад зүйлийг өргөж болно. Та бүхэн өдөрт гурван удаа хооллодог, тэгэхээр хооллохынхоо өмнө түүнийгээ өргөж болно. Энэ бол энэ төрлийн бүтээлийг хийх маш энгийн арга. Ердөө англи хэлээр “Багш дор өргөе, Бурхад дор өргөе, Ном дор өргөе, Хувраг дор өргөе” гэж хэлэх нь хангалттай. Үүнийг харь нэг ази хэлээр хэлэх шаардлага байхгүй юм.  

Хэрэв танд Бурхадын эсвэл эдгээр Гурван эрдэнийг төлөөлсөн ямар нэг дүр, биет зүйл байгаа бол түүний дээр ямар нэг зүйл тавихгүй байх хэрэгтэй: хувцас, эрих гэх мэт, энэ нь хүндэтгэлгүй хандаж байгаа явдал болно. Мөн Бурханы зурсан дүрийг харах үедээ нүд, хамар нь муруй, хэлтгий байна гэх зэргээр шүүмжлэхгүй байх хэрэгтэй. Хэрэв гэм алдаа байвал жишээ нь зураач, урлаач нь сайн биш байсан байна гэх боловч хазгай мэлмийтэй эсвэл тааруухан Бурхан байна гэж хэлэхгүй байх хэрэгтэй. Цаашлаад Бурхадын дүр гэх мэт зүйлийг жишээ нь барьцаалан зээлдүүлэх газар мөнгө зээлэх үүднээс барьцаа маягаар хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй.

Нэг хүн бурханы нэг жижигхэн шавар дүр газраас олж, бороо орж байсан тул түүнийг бороонд норж эвдрэх байх хэмээн гутлаа тайлан дээр нь тавьж хамгаалжээ. Гэтэл өөр нэг хүн ирж түүнийг үзээд бурханы дүр дээр гутал тавих нь маш буруу хэмээн гутлыг авч хаяжээ. Энэ хоёр хүнийг авч үзвэл хоёулаа тэдгээрийг маш зөв сэтгэлээр хийсэн. Бид бодит байдалд нийцсэн арга ухааныг ашигладаг байх ёстой. Жишээ нь ер нь та судар номон дээр эрих тавихгүй байх хэрэгтэй боловч хэрэв хүчтэй салхи гаран хуудсуудыг салхинд хийсгэхгүй байлгах үүднээс ямар нэг зүйл дээр нь тавих нөхцөл үүссэн тохиолдолд таны сэтгэл, учир шалтгаан зөв байгаа тул хэдийгээр судар номон дээр эрих тавихыг зөвшөөрдөггүй ч түүн дээр эрих тавьж болно. Та бодит байдалд нийцүүлэн арга, ухаан ашиглах хэрэгтэй.            

Ерөнхийдөө дээр нь үг хэвлэсэн эсвэл бичсэн ямар ч төрлийн цаасыг бохир зүйлд хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй байдаг. Жишээ нь дээр нь үг хэвлэсэн байдаг сонинг хог боох, эсвэл гутал бооход хэрэглэх нь бичсэн үгэнд хүндэтгэлгүй хандаж байгаа явдал юм. Номыг газар дээр доор нь ямар нэг даавуу тавихгүйгээр тавих мөн хүндэтгэлгүй байгаа хэрэг. Цаашлаад номын хуудсыг эргүүлэхдээ хуруугаа шүлсээрээ норгохгүй байх хэрэгтэй. Хэрэв хуудсыг эргүүлэхийн тулд хуруугаа норгох шаардлагатай бол жижиг аяганд ус хийн, эсвэл нойтон поролон гэх мэт зүйлийг ойр тавин түүнийгээ хэрэглэх ба шүлсээ хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Мөн ашиг олох зорилгоор ном зарж борлуулах нь зохисгүй. Хэрэв та хэвлэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг бол ном зарж борлуулсан мөнгийг дараа дараагийн ном хэвлүүлэхэд хэрэглэх нь зөв боловч өөрийн хоол хүнс худалдаж авах, амьжиргаагаа хангахад зарцуулах нь зохисгүй.

Энэ бүхнийг, танд байгаа эрдэнэт хүний төрөл; түүнийг алдаж болох, үхэл ирснээр энэ бүхнийг алдах; ямар ч нөхцөл тогтвортой байдаггүй; үхэл магадтай ирэх; муу төрөлд унаж болох энэ бүх талаар бодож үзэх нь маш чухал. Эдгээрийг амьдралдаа тодорхой нэг аюулгүй, бүрэн гүйцэд зам мөр гаргахад, тодорхой аврал эрэх сэтгэл төрөхөд ашиглах хэрэгтэй.

Тухайлбал, хэрэв та яг одоо үхэх бол, үхээд гал улалзсан нэг халуун тамд төрөх бол ямар байж болох талаар бодож үзэх хэрэгтэй. Эсвэл хэрэв би буцламгай халуун тогоонд төрөх бол ямар байх бол? Үүнийг өөртөө тохиолдож байна хэмээн бодож, үүнээс их эмээх сэтгэл төрснөөр тэр сэтгэлийг ашиглан “Багш та энэ бүхнээс аврагдах аюулгүй зам, мөрийг үзүүлэн соёрх” хэмээх ба та энэ мэтээр бүтээлийг үйлдэх хэрэгтэй.    

Эхлээд та аль хэдийн тэдгээр тамын нэгэнд төрсөн байна хэмээн бодож түүнээс гарах аюулгүй зам мөрийг эрнэ. Дараагийн удаа тэдгээр тамын нэгэнд хараахан төрөөгүй боловч үхсэнээр унах гэж буйгаар бодож түүнээс аврагдах аюулгүй зам мөр хүсэмжлэн давтан уншина. Ингээд гурав дахь удаад та хараахан тамд унаагүй, түүний ирмэг дээр байгаа бус харин түүнд унахад нэг сар эсвэл тодорхой хэсэг хугацаа буй тийм үндсэн дээр та хүчтэй сэтгэлээр “Багш та үүнээс авран зохио” хэмээн авралыг айлтгана. Эдгээр бодлууд танд маш хүчтэй сэтгэл төрүүлэх бөгөөд аврал айлтгах мөртийг давтан уншсанаар танд тэдгээр сэргийлэх аргыг авч хэрэглэх сэтгэл төрөх юм. Энэ бол үнэндээ аврал одуулах, амьдралын аюулгүй, зөв зам мөрийг дагах нэг сайн бүтээл, амьдралдаа энэхүү зам мөрийг гаргах, Бурхан, Ном, Хувраг, багшид аврал айлтгах нэг арга юм.

Үүнийг хийсний дараагаар та өөрийн сэтгэлийг гэгээрлийн хутат хүрэхэд зориулах хэрэгтэй. Та сэтгэлээ бусдад, тэдэнд бүгдэд нь тусалж чадах үүднээс гэгээрэлд хүрэхэд зориулж болно. Өөрөөр хэлбэл, та бодь сэтгэл төрүүлнэ гэсэн үг. Үүнийг хийх бүтээл нь аврал болгон амьдралын аюулгүй, бүрэн гүйцэд, зөв зам мөрийг дагах тэрхүү уншлагыг рашаан, гэрэл таны биед бууж байгаагаар дүрслэн уншсаны дараа өөрийн сэтгэлийг бусдад, гэгээрэлд хүрэхэд бүрэн зориулна. Төгсгөлд нь өөрийн өмнө дүрсэлсэн Бурхан таны биед шингэн та өөрөө гэгээрэлд хүрлээ хэмээн дүрсэлнэ. Та үнэндээ Бурхан болох ба өөрийг Шагжамүни бурхан багшийн дүрээр дүрсэлнэ. Ингээд өөрөөс гэрэл цацран таныг хүрээлэн байгаа хамаг амьтанд хүрэлцэж байна хэмээн дүрсэлнэ.

Өмнө нь та аюулгүй, бүрэн гүйцэд зам мөрийг дагах бүтээл хийхдээ түүнийг хамаг амьтанд туслах үүднээс хийж байсан. Ингээд та өөрийн сэтгэлийг гэгээрэлд хүрэх замаар тэдгээр хамаг амьтанд тусалж чадахад зориулсан. Харин энэ удаа та гэгээрэлд хүрч, өөрөө Шагжамүни бурхан болж тэдгээр гэрлийг цацруулан хамаг амьтныг гэгээрүүлэн, тэдний бүхий л асуудлуудыг үнэндээ арилгаж байна хэмээн дүрсэлнэ. Тэд бүгд Шагжамүни бурхан болох ба та тэднийг тэр хэлбэрээр дүрсэлнэ. Хэрэв та энэ төрлийн бүтээлийг хийх юм бол түүнийг үнэхээр их тустайг мэдэх болно. Асуулт байна уу?

Та одоо бэл бэнчинтэй эсвэл хөрөнгө чинээтэй гэх мэт өөр юу ч байсан ийнхүү нэлээд чинээлэг байгаа нь таны өмнөх буяны үйлээс шалтгаалсан бөгөөд тэднийг ердөө хаяж, үгүй хийх нь зохисгүй хэмээн хэлсэн Ринбүүчигийн санаатай холбоотой асуулт байна.

Доктор Берзин: Голд хаях гэж Ринбүүчи хэлсэн.

Тийм. Тэгэхээр Бурхан багш бүх зүйлээ ердөө орхисон тухай жишээ санаанд орж байна, тэрээр тэднийг голд хаяагүй харин тэднээс уйдсан. Тэрээр цааш яван хэзээ ч тэдгээрийг өөрийн зүйл гэж хэлж байгаагүй. Үүнд би бага зэрэг гайхаж байна. Мөн Сото Зэн уламжлалыг Японд дэлгэрүүлсэн, хамгийн эрдэмтэй япон бүтээлчдийн нэг болох Зэн ёсны бүтээлч Догэн хүчтэй магад гарах сэтгэлийг тайлбарлах үүднээс дараах жишээг татсан байдаг. Номонд дурших сэтгэл төрүүлсэн нэг нэлээд чинээлэг худалдаачин өөрийн бүх үнэтэй уран зургуудыг тэргэн дээр ачин далайд хаяж эхэлсэн гэдэг. Энэ нь тэдгээрийг голд хаяхтай бараг адил. Гэтэл нэг хүн түүнийг зогсоогоод түүнийг ямар ухаангүй болохыг хэлж, хэчнээн хүн түүнийг хэрэглэж болохыг сануулжээ. Харин тэр худалдаачин “Би энэ бүхнийг ачаа дарамт гэж харж байна. Иймд яагаад би тэдгээрийг өөр хэн нэгэнд өгнө гэж?” хэмээсэн гэдэг. Үүнийг Номонд бүрэн зорьсон сэтгэлийн нэг гайхалтай жишээ гэж харуулсан байдаг.

Юуны түрүүнд Бурхан багшид магад гарах сэтгэл төрж, бүх зүйлийг тэвчсэн эхний жишээ: тэрээр өөрийн бүх эд хөрөнгийг аван тэдгээрийг гаргаж хаяагүй, харин эхнэр, хүүхэддээ үлдээсэн. Энэ бол түүний тэдгээрийг орхисон хэлбэр. Энэ нь тэр тэдгээрийг хаясан гэсэн утгатай биш, учир нь тэдгээрийг өөрийн эхнэр, гэр бүлд дэмжлэг болгон үлдээсэн. Зэн ёсны бүтээлчийн тухай таны дурдсан жишээ өөр утга илэрхийлж байгаа юм. Өөр өөр сургаалуудыг өөр өөр утга санаатайгаар өгдөг бөгөөд тус бүрийн утга санаа адилхан хүчин төгөлдөр байдаг гэдгийг ойлгохыг хичээх хэрэгтэй. Иймд миний өгөхийг хичээж байгаа санаа бол Ном бүтээх үүднээс өөрийн бүх зүйлийг гаргаж хаях хэрэгтэй гэж бодохгүй байх нь зүйтэй гэсэн санаа юм. Тэр нь тэр бүхнийг үрж байгаа хэрэг бөгөөд та гол утгыг ойлгоогүй байна гэсэн үг. Танд буй эерэг зүйлийг ашиглах хэрэгтэй, энэ бол энд үзүүлж байгаа гол санаа, харин Зэн ёсны тэр жишээ бол өөр утга гаргаж байгаа юм.

Төвөдөд мөн адил олон өөр багш нар өөр өөр хэлбэрээр сургаал айлддаг бөгөөд өөр өөр санаа гаргах үүднээс олон янзын зүйл хийдэг. Жишээ нь, нэг ууланд амьдардаг лам багш байсан бөгөөд түүнд өргөл барих үед түүнийг ойр тойронд нь хэн ч байдаггүй уулын уруу нэг газар хаяжээ. Тэр лам багш тэрхүү өргөлийг барьсан хүн ариун бус сэтгэлээр түүнийг өргөснийг харсан ба түүний тэр өргөлийг хаяж байгаа нь тийм өргөл хэрэггүй гэдгийг харуулж байгаа юм. Харин нөгөө талаараа, өмнөх жишээ бол эгэл хүмүүс, бидний тухайд юм. Бид Ном бүтээх үүднээс өөрт буй бүх зүйлээ гаргаж хаях ёстой гэж бодохгүй байх хэрэгтэй; тэр бол бүтээл үйлдэх ухаалаг арга ердөө биш. Гэвч хэрэв Догэн бүтээлчийн адилаар танд зөвхөн асуудал, бэрхшээл үүсгэж байгаа зүйл гэж бодсон тэр зүйлийг гарган хаяж байвал тэр нь бүхэлдээ өөр асуудал. Тэр бол Ном бүтээх өөр нэг хэлбэр; энэ бол зам мөрийн зохистой хандлага. Гэвч хэрэв та өөрийн хөрөнгө мөнгийг бэрхшээл зовлонтой байгаа шашин, номын хүмүүсийг дэмжсэнээр тэд хооллож мөн бүтээл хийх зохистой орчинтой болоход ашиглаж байвал тэр нь өөрийн эд хөрөнгийг маш сайн ашиглаж буй хэрэг болно. Ийм учраас би нэг хүн гутлаа тайлан түүнийг шавар Бурханы дүр дээр тавихад өөр нэг хүн түүнийг авч хаях, маш өөр өөр утга санаатай боловч тэдний аль аль нь үнэхээр хиргүй ариун, жинхэнэ Номын бүтээл хийж байсан тухай түүхийг өмнө нь ярьсан юм.