Tâm Đại Bi Của Bồ Đề Tâm
Khi nghĩ về Đức Phật Thích Ca nhân từ và bi mẫn nhất, thì chúng ta sẽ nghĩ đến những phẩm chất cao cả và công hạnh tuyệt vời của Ngài, đặc biệt là tất cả những giáo lý mà Ngài đã thuyết giảng, chỉ vì lợi lạc của tha nhân. Trong số tất cả những giáo lý này, khi nghĩ về lòng nhân từ cao cả của Ngài để giảng dạy bồ đề tâm, tức lòng hướng về giác ngộ và tất cả chúng sinh, thì đó là điều vô cùng cảm động. Trong tác phẩm Nhập Bồ Tát Hạnh (Engaging in Bodhisattva Behavior) thì giáo pháp trọn vẹn về cách phát bồ đề tâm đã được khai triển một cách sâu rộng.
Nếu như quán chiếu về phương pháp tốt nhất để tạo lợi lạc cho tha nhân, thì mình không thể nghĩ về điều gì khác, ngoài bồ đề tâm. Lòng nhân từ cao cả nhất của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni là đã dạy chúng ta cách phát tâm bồ đề tâm. Phải thấy rằng mình vô cùng may mắn, vì đã có được thân người quý báu, và gặp gỡ giáo pháp, đặc biệt là Pháp Đại thừa. Hiện nay, tất cả chúng ta đều có những thuận duyên tụ họp với nhau, và không bị tình huống tiêu cực hay nghịch cảnh cản trở, nên mình bắt buộc phải tận dụng cơ hội tuyệt vời này, như một cách đền đáp lòng nhân từ vô song của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, người đã chỉ cho ta cách hiến dâng lòng mình cho tha nhân và thành tựu giác ngộ.
Tác phẩm Tập Lượng Luận (Compendium of Validly Cognizing Minds, Tshad-ma kun-btus, Phạn ngữ: Pramanasamuccaya) của ngài Trần Na (Dignaga) đã chứng minh rằng ta có thể thấy Đức Phật như một người đáng tin cậy, nhờ lòng bi mẫn của Ngài. Chúng ta thường nhắc đến Đức Phật như một Đấng Đại Bi. Tại sao mình lại sử dụng chữ bi mẫn? Đó là vì lòng Ngài hoàn toàn hướng về việc tạo lợi lạc cho tha nhân. Chính vì sự quan tâm mãnh liệt đối với tha nhân, mà Ngài đã có thể đoạn trừ tất cả những khiếm khuyết của tự thân, để đạt đến mức có thể tạo lợi lạc cho tất cả chúng sinh hữu hạn một cách trọn vẹn. Dù có là người theo tôn giáo hay không, thì việc có lòng bi mẫn là điều ích lợi. Bất cứ người nào có tấm lòng nhân từ và nồng hậu, thì sẽ ở trong vị trí có thể giúp đỡ người khác.
Tôi thường nói đùa rằng: “Nếu bạn phải ích kỷ, thì ít nhất là hãy ích kỷ với trí tuệ!”. Nếu như mình muốn hạnh phúc cho bản thân, mà người khác phải trả giá cho điều đó, thì tất nhiên người ta sẽ không giúp đỡ mình. Do đó, nếu muốn tạo ra lợi lạc cứu cánh cho chính mình, thì phải nghĩ cho người khác - đó là ích kỷ với trí tuệ. Vì vậy, nếu như chúng ta thật sự quan tâm đến bản thân, nếu như mình khôn ngoan về điều đó, thì sẽ nhận ra rằng cách tốt nhất để tạo lợi lạc và cải thiện bản thân là giúp đỡ tha nhân.
Trên thế giới này, nếu như người nào quan tâm đến hầu hết những người khác và xã hội một cách chung chung, ngoại trừ một số người tiêu cực, thì người ta sẽ xem họ là người tốt. Người ta sẽ rất đau buồn, khi những người như vậy qua đời, vì họ là những nhân tài cao cả đối với xã hội, luôn quan tâm đến việc giúp đỡ người khác. Lợi ích mà những người như vậy đã đóng góp cho xã hội sẽ được ghi nhớ rất nhiều năm về sau, sau khi họ đã qua đời. Trong khi đó, ở một số quốc gia cộng sản thì những người tham gia vào việc tranh giành quyền lực và làm việc vì lợi ích của riêng mình sẽ bị lãng quên, ngay khi địa vị của họ vừa suy yếu, và những việc làm và lợi ích mà họ đã tạo ra sẽ không được người khác nhớ đến. Khi so sánh người này với các nhà lãnh đạo khác, những người có ước nguyện giúp đỡ tha nhân, thì hành động của họ sẽ được nhớ đến bằng lòng sùng mộ, yêu thương và mến chuộng lớn lao. Nếu như có người nào trên thế giới đã gây ra nhiều tổn hại và hủy diệt ở mức độ lớn lao, thì ngay cả những người không theo tôn giáo cũng sẽ xem người đó là kẻ rất xấu xa, và không ai thấy vui vẻ với họ, mà sẽ muốn quên họ ngay càng sớm càng tốt. Khi có một người có trái tim sắt đá và tàn nhẫn như vậy, thì ngay cả những con chim cũng không muốn đến gần họ.
Chúng ta sống trong một xã hội loài người, nên phải phụ thuộc vào nhau. Toàn bộ cấu trúc của xã hội chỉ hoạt động, khi các thành viên có lòng tử tế với nhau, sẵn sàng hợp tác với nhau. Một người bạn người Mỹ đã nói với tôi rằng anh nghĩ bản chất của con người là tàn nhẫn. Tôi nói đùa với anh rằng tôi tự hỏi liệu điều này có thật sự là như vậy không. Đó là vì trong số các loài thú, thì những loài có bản chất hung ác, chẳng hạn như cọp, sư tử và những loài thú ăn thịt thì sẽ giết những con thú khác để ăn thịt chúng và sinh tồn, cũng trông rất hung ác, với răng nanh và móng vuốt, và tất cả những thứ như vậy; trong khi có những loài động vật khác trông rất an lạc, chỉ ăn cây cỏ. Loài người thật sự không giống những con thú hung ác đó, vì họ không đi vòng vòng để cào cấu và cắn nhau, và có móng tay ngắn, nhìn đẹp đẽ, thay vì móng vuốt! Nếu như nhìn vào một con mèo, bất kể chủ nhà sẽ cho nó ăn bao nhiêu thức ăn, thì theo bản tánh, con mèo vẫn sẽ đi săn và giết chuột, ngay cả khi chỉ để giải trí cho vui. Nên tôi không nghĩ rằng bản chất cơ bản của con người là độc ác, giống như loài thú ăn thịt.
Vậy thì là con người, chúng ta có thể tu tập và cải thiện phẩm chất của bản thân mình, để mở lòng ra ngày càng nhiều hơn nữa với người khác, với lòng tử tế. Và vì tất cả chúng ta đều phụ thuộc vào nhau, nên việc hoạt động để tạo lợi lạc và giúp đỡ lẫn nhau là điều hoàn toàn cần thiết. Đây chỉ là bản chất về cách mà một xã hội tồn tại, như một nhóm phụ thuộc lẫn nhau. Nếu như muốn nó hoạt động, thì mọi người phải tử tế và giúp đỡ lẫn nhau. Điều cực kỳ quan trọng là có thái độ muốn giúp đỡ những chúng sinh khác, rồi mở rộng nó ra càng xa càng tốt, đối với một nhóm người ngày càng rộng lớn hơn.
Tất nhiên, chúng ta phải xem xét rằng khi Đức Phật thuyết giảng về giới luật và cách mình phải cư xử, thì một số điều bị ngăn cấm, và những điều khác được cho phép, hay khuyến khích. Khi nhu cầu vượt qua sự cấm đoán, khi hoàn cảnh cần phải có điều gì thường bị cấm đoán, thì nó có thể được thực hiện. Chúng ta phải sử dụng trí phán đoán, dựa vào động lực luôn có chủ ý tạo lợi lạc cho tha nhân.
Vì vậy, hãy cố gắng có những ý tưởng và hành vi tử tế với người khác, và không bao giờ làm tổn thương ai. Trước tiên, chúng ta sẽ bắt đầu tập áp dụng điều này với những người mà mình quen biết, rồi cố mở rộng hơn nữa, đến tất cả mọi người ở nơi mà mình sinh sống, rồi đến tất cả mọi người trong nước, sau đó là tất cả mọi người trên trái đất. Rồi thì ta có thể mở rộng nó ngày càng xa hơn, đến tất cả chúng sinh trong vũ trụ. Tất cả chúng sinh cũng giống như mình, và giống như mình muốn được hạnh phúc và không phải gặp khó khăn, thì tất cả những người khác tồn tại trên thế gian cũng đều muốn như vậy. Đây là cách mà chúng ta nên tư duy.
Tất nhiên, một người mẹ sẽ mong muốn mọi việc được tốt đẹp cho con mình. Đây là điều rất mạnh mẽ; nhưng ở mặt khác thì mối quan tâm này rất hạn chế về phạm vi của nó, vì chỉ được áp dụng cho các con của bà. Trong khi đó thì chúng ta phải cố gắng phát triển mối quan tâm cực kỳ mãnh liệt vì lợi ích của tha nhân, và mở rộng cho tất cả mọi người, không chỉ giới hạn nó cho một vài chúng sinh.
Để thật sự tạo lợi lạc cho tất cả mọi người, thì chúng ta phải thành tựu trạng thái mà mình sẽ có khả năng làm việc này một cách trọn vẹn. Đó là trạng thái viên mãn của niết bàn, giác ngộ. Khi nói về hai chủ ý này, đó là giúp đỡ tha nhân và thành tựu giác ngộ, để có thể phổ độ chúng sinh, thì đây là những điều thuộc về bồ đề tâm. Chúng ta thấy điều này trong kinh sách, và có thể đọc nó. Và bây giờ thì các bạn đã nghe điều đó từ Dalai Lama! Thế thì bây giờ, chúng ta có thể cố gắng để có được tín tâm xác tín rằng đây là cội nguồn của mọi niềm hạnh phúc, thoát khỏi mọi vấn đề trên thế giới, đó là việc phát triển tấm lòng nhân từ và nồng hậu, một thái độ có thể mang lại lợi ích cho tất cả mọi người. Hãy quyết tâm một cách mạnh mẽ rằng mình sẽ luôn luôn có thái độ này, ý tưởng vị tha để luôn luôn có thể tạo lợi lạc và giúp đỡ mọi người, và sẽ không bao giờ làm cho nó suy thoái, hay suy yếu. Phải trân quý thái độ này hơn bất cứ tài sản nào mà mình có được.