ध्यान

ध्यानको अभ्यास बुद्धधर्ममा मात्र होइन, अन्य विभिन्न परम्पराहरूमा पनि पाइन्छ। भारतीय पद्धतिहरूमा ध्यानका धेरै पक्षहरू पाइन्छन्। यो लेखमा हामी बुद्धधर्मको सन्दर्भमा सीमित रहेर ध्यानको चर्चा गर्नेछौं। ध्यान के हो? “ध्यान” शब्दको अर्थ आफूलाई अभ्यस्त पार्नु हो। तिब्बती भाषामा यसका...

ध्यानका लागि सहयोगी वातावरण ध्यान अभ्यास शुरु गर्नुपूर्व त्यसका लागि सहयोगी वातावरण आवश्यक हुन्छ। ध्यानमा सहयोग गर्ने तत्त्वहरूका थुप्रै सूची उपलब्ध छन्। तर ती सबै ध्यान शिविर सञ्चालन गर्नेसँग सम्बन्धित छन् र शिविरको सन्दर्भमा तिनको चर्चा गर्ने गरिन्छ जबकि हामीमध्ये धेरै घरमै...

ध्यानबाट के लाभ हुन्छ ध्यान जीवनलाई रुपान्तरित गर्ने तथा सुधार्ने अभ्यास हो। तर यो कसरी हुन्छ? हाम्रो व्यक्तित्व र मनोदशा (मुड) ले हाम्रो जीवनलाई प्रभावित गरिरहेको हुन्छ। फेरी, व्यक्तित्व र मनोदशालाई हाम्रो जीवनको परिस्थिति, आर्थिक अवस्था, हामीले संगत गर्ने मानिसहरू आदिले...

आफ्नो क्षमताका बारेमा जानौं ध्यानको लक्ष्य प्राप्त गर्न सकिन्छ भन्ने कुरामा हामी साँच्चिकै विश्वस्त छौं कि छैनौं भन्ने कुराको चर्चा गरौं। के म यो लक्ष्य प्राप्त गर्न सक्षम छु? यसका लागि हामीले बुद्ध–बीज (तथागतगर्भ/सुगतगर्भ) को चर्चा गर्नु आवश्यक हुन्छ। बुद्ध–बीजको अर्थ हो,...

सविवेकी ध्यान सामान्यतया ध्यानका दुई चरण हुन्छन् : सविवेकी ध्यान र स्थिरकारी ध्यान। सविवेकी ध्यानमा हामी क्रमिक चरण वा तर्कको सहारा लिएर अगाडि बढ्छौं। यस्तो प्रक्रिया हामी चिन्तनका लागि पनि अपनाउँछौं। यसबाट हामी वाञ्छित चित्तावस्थामा आफूलाई अभ्यस्त गराउँछौं। करुणाको हकमा हामी...

धेरै ध्यानसाधनामा मानसदर्शनको अभ्यास गरिन्छ। अंग्रेजीमा यसलाई “भिजुअलाइजेसन” भनेर अनुवाद गरिएको छ। तर यसले ठ्याक्कै अर्थ दिँदैन, किनकि मानसदर्शनमा हामी आँखाको प्रयोग गर्दैनौं। यसमा हामी मनको कल्पनाशक्तिको प्रयोग गर्छौं, जसमा दृष्य मात्र होइन शब्द, ध्वनि, गन्ध, स्वाद, शारीरिक...

अरूका दुःखलाई आफूमा कल्पना गर्दै उनीहरू त्यसबाट मुक्त होऊन् भन्ने करुणाभावको विकास गर्नुहोस्।

आफ्नो सुधारका लागि काम गर्ने अवसर पाएकामा हर्षित हुनुहोस् र आत्मग्लानिबाट मुक्त हुनुहोस्।

बुद्धधर्मअनुसार करुणाको विकास गर्ने तरीका। करुणा एक उत्तम मनोभाव हो, जसमा अरु प्राणीहरू दुःखबाट मुक्त होऊन् भनी कामना गरिन्छ।

मृत्युको अनिवार्यतालाई स्वीकार गरौं र समय छँदै सुधारको काम गरौं।